Wednesday, August 31, 2016

نیروهای عثمانلی و آزادسازی زبان تورکی در تورک‌ایلی و ایران


نیروهای عثمانلی و آزادسازی زبان تورکی در تورک‌ایلی و ایران

 

مئهران باهارلی


در زیر نمونه‌ای از کاربرد زبان تورکی مکتوب در خطاب رسمی به مردم تورک بومی توسط اوردوی عثمانلی پس از آزادسازی تورک‌ایلی به سال‌های جنگ جهانی اول را داده‌ام. این نمونه‌ عبارت است از یک قبض رسید به زبان‌های تورکی و فارسی. این قبض در تبریز به پرداخت‌کننده‌گان اعانه به نیروهای مسلح متحد تورک، مرکب از اوردوی عثمانلی و قوشون بومیان داوطلب و عشایر تورک، که تورک‌ایلی را از کنگاور و همدان و اراک و کرج تا اورمیه و خوی و اردبیل و ماکو از اشغال ارتش‌های روسیه و انگلستان و دسته‌جات مسلح آسوری و ارمنی متحد آن‌ها آزاد کرده بودند داده می‌شد. در منابع تاریخی وقت گفته می‌شود مقامات مذکور «به هر کسی که مبلغی از وی به عنوان اعانه دریافت می‌دارند، قبضی به فارسی و تورکی می‌دهند». قبض ارائه شده در این مقاله، مُهر ابراهیم فوزی بیگ را بر خود دارد. وی که در آن موقع نماینده‌ی مجلس ملی عثمانلی از موصل نیز بود، چند روز پس از آزادسازی تبریز توسط اوردوی متحده‌ی تورک، پس از نبرد قوشاچای (میاندوآب) در مقام فرماندهی بقیه‌ی داوطلبان تورک و کورد وارد تبریز شده و به همین سبب نتوانسته بود در مراسم افتتاح دوره‌ی چهارم مجلس شورای ملی عثمانلی شرکت کند.

 

متن قبض:


«عساکرِ عثمانیه و مجاهدینِ اسلامیه‌یه صرف ائدیلمه‌ک اوزه‌ره ته‌بریز اربابِ حمیت‌مندانی‌ندان ...... تبرّع ائتدییی ...... تومه‌ن اعانه قبول و تماماً تسلیم آلینمیش‌دیر.

رئیسِ عساکرِ عثمانیه و مجاهدینِ اسلامیه و مبعوثِ موصل

تاریخ ...... شهر ...... ١٣٣٣» [١٩١٥]


دامقا [مهر]: ابراهیم فوزی ۱۳۳۴

 

Asâkir-i Osmâniye ve Mucâhidîn-i İslâmiye’ye sarf edilmek üzere Tebriz erbâb-ı hamiyetmendânından .... teberrü ettiyi .... tümen iâne kabul ve tamâmen teslim alınmıştır.

Reîs-i asâkir-i Osmâniye ve Mucâhidîn-i İslâmiye ve meb’ûs-i Musul

Târih .... şehri .... 1333 [1915]

 

Damga: İbrâhîm Fevzi 1334


تبرع: بخشش، بذل، احسان

حمیت‌مند: غیور


زبان معيار مودرن تورکي

زبان معيار مودرن تورکي

براي ما زبان معيار مودرن تورکي همان است که نسل اول محرّرين و روشنفکران تورک و تورک‌گرا در ايران بکار برده‌اند: يعني تورکي جمشيدخان مجدالسلطنه افشار اورومي، تقي رفعت، غني‌زاده ديلمقاني، سعيد سلماسي، ....

تورکي بکار برده شده در مرکز و شرق آزربايجان به ويژه تبريز-اردبيل، مانند زبان رسمي رسپوبليکاي آزربايجان موسوم به «آزربايجاني»، به شدت محلي‌گرا، لهجه‌گرا، متاثّر از فارسي، فاقد خصلت جامعيت و منقطع از سنن ادبي- نوشتاري زبان تورکي است و نمي‌تواند براي زبان معيار تورکي همه‌ي تورکزبانان ساکن در تورک‌ایلي و خارج آن در ديگر نقاط ايران مبنا گرفته شود. اين سنت ناميمون، ادامه‌ي روند دژنراسيون و تباهي زبان تورکي معيار و ادبي در مرکز آزربايجان از دوره‌ي مشروطيت و بدين سو است (به موازات ظهور دو «هويت ملي تورک» در غرب آزربايجان و «هويت ملي ايراني» در مرکز و شرق آزربايجان، دو نوع کاربرد از زبان تورکي در نشريات آن دوره ديده ‌شد. در غرب (خوي، سلماس-ديلمقان، اورميه)، زبان ادبي و معيار تورکي، آنهم براي نوشتن نثر و مقالات در مسائل اجتماعي و سياسي بکار مي‌رفت. اما در مرکز و شرق آزربايجان (تبريز، اردبيل)، لهجه‌ي محلي و زبان غير ادبي، آنهم اغلب در شعر و هجو و مزاح و زيرنويس کاريکاتورها بکار مي‌رفت).

در اين عرصه، صاحب‌نظران در درجه‌ي اول تورکي‌نويساني هستند که مليت خود را «تورک» و زبانشان را «تورکي» مينامند. کساني که خود را «ملت آزربايجان» و زبانشان را «زبان آزربايجاني» ميدانند صلاحيت نظر دادن در باره‌ي مسائل «ملت تورک» و فرهنگ و «زبان تورکي» را ندارند.

اگر بخواهيم دقيقتر و واضحتر صحبت کنيم، بايد بگوئيم که در باره‌ي مسائل فرهنگي و زباني خلق تورک بعد از اين بايد استانهاي آزربايجان غربي، همدان، زنجان، مرکزي، قزوين، البرز،  ... داراي وزنه‌ي بسيار بيشتري باشند.

مساله‌ي ما اين است که يک باند مافياوار آزربايجان‌گراي فتيشيست از موغان-تبريز-اردبيل پيدا شده که سر خود براي همه‌ي مردم تورک در ايران زبان تورکي معيار و ادبي و الفباء و ادبيات و قواعد املاء و .... تعيين مي‌کند. حتي خودسرانه براي آنها هويت ملي و اسم ملي جديد و ... مي‌تراشد و براي هيچ کس غير از خودشان هم حق اظهار نظري قائل نيست. در حاليکه زبان تورکي همانقدر که مال آنهاست، مال تورک همدان و زنجان و گيلان و چهارمحال و استان مرکزي و قزوين و کوردستان و کرمانشاه و قوم و البورز و تهران و اصفهان و فارس و کرمان و لورستان و سمنان و .... هم است.

مقاله‌ي تورکي مجدالسلطنه افشار اورومي در باره‌ي ادب و شعر تورکي در ايران- سال ١٩١٥
نامه‌ي تورکي تقي رفعت به محمدامين رسولزاده
ياشاسين تورک جوانلاري! خطابه‌ي تورکي غني‌زاده سلماسي به جوانان تورک نوشته شده در ١٠٩ سال پيش
ما تورکيم! از نامه‌ي دانش‌آموزان اورميه به انجمن ملي تبريز در يک صد و ده سال پيش

Monday, August 29, 2016

آزه‌ربایجان‌چی‌لارین تورک خالقی‌نین میللی آدی‌نا قویدوق‌لاری آیمازجا بایکوت

آزه‌ربایجان‌چی‌لارین تورک خالقی‌نین میللی آدی‌نا قویدوق‌لاری آیمازجا بایکوت 

مئهران باهارلی

خالقیمیزین میللی آدی‌نی، «تورک»و آچیق‌جا یازماق‌دان چه‌کینمه‌مه‌ک گه‌ره‌کیر. «تورک» خالقی‌نین آدی‌نین بایکوت ائدیلدییی و گئچمه‌دییی، اونون یئری‌نه ساده‌جه «آزه‌ربایجان» بؤلگه‌سی‌نین آدی گئچه‌ن بیر یازی، نه آزه‌ربایجان‌داکی نه ده اونون دیشی‌نداکی میلیون‌لارجا «تورک»ه خطاب ائتمه‌ز. اون‌لاری دیش‌لاییپ یابانجی‌لاش‌دیرار، تاریخی‌نده‌ن قوپارداراق کیم‌لیک‌سیزله‌شدیره‌ر، ایران‌ین باشاباشی‌ندا یاشاماق‌دا اولان تورک خالقی‌نی بؤله‌ره‌ره‌ک گوج‌سوزله‌شدیره‌ر.

آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی ایله تبریز و دوغو بؤلگه‌له‌ری‌نین بیر سیرا خالق‌دان قوپوق سئچگین‌له‌ری آراسی‌ندا یایقین اولان خالقیمیزین «تورک» آدی و کیم‌لییی‌نی یوخ سایان و دانان بو یانلیش توتوم، بیزیم میللی کیم‌لیییمیزی جیددی بیچیم‌ده تهدید و اونون یوخ ائدیلمه‌سی‌نه یاردیم ائدیر، تورک دوشمان‌لاری و اه‌ن باش‌دا پان‌ایرانیسم‌ین قول‌لوغوندادیر....

آیماز: غافل

آیمازلیق: غفلت

آیمازجا: غافلانه

Azerbaycançıların Türk xalqının milli adına qoyduqları aymazca bayķot

Méhran Baharlı

Xalqımızın milli adını, Türk´ü açıqca yazmaqdan çekinmemek gerekir. Türk xalqının adının bayķot édildiyi ve géçmediyi, onun yérine sâdece Azerbaycan bölgesinin adı géçen bir yazı, ne Azerbaycandakı ne de onun dışındakı milyonlarca Türk´e xetab étmez. Onları dışlayıp yabancılaşdırar, târixinden qopardaraq kimliksizleşdirer, İran’ın başabaşında yaşamaqda olan Türk xalqını bölerek gücsüzleşdirer.

Azerbaycan Réspubliķası ile Tebriz ve Doğu bölgelerinin bir sıra xalqdan qopuq séçginleri arasında yayqın olan, xalqımızın Türk adı ve kimliyini yox sayan ve danan bu yanlış tutum, bizim milli kimliyimizi ciddi biçimde tehdid ve onun yox édilmesine yardım édir, Türk düşmanları ve en başda Paniranism’in qulluğundadır ...

Sunday, August 28, 2016

«تورکیستان» ایله «تورکییه» دوغرویسا، «تورک‌ایلی» ده دوغرودور


«تورکیستان» ایله «تورکییه» دوغرویسا، «تورک‌ایلی» ده دوغرودور

 

مئهران باهارلی


«تورکیستان» ایله «تورکییه» دوغرویسا، «تورک‌ایلی» ده دوغرودور.

«تورک‌ایلی»، ایران‌ین قوزئی باتی‌سی ایله باتی‌سی‌ندا تورک‌له‌رله کومپاکت و بیتیشیک بیچیم‌ده مسکون اولان، و داها اؤنجه‌ده‌ن و ایندی ده آراسیرا بؤلگه‌نین تورک خالقی و یابانجی‌لارجا «تورکوستان»  (ترکستان) آدلاندیریلان بوتون بؤلگه‌دیر. («تورک‌ایلی»، فارس‌جا «ترکستان»ین تورک‌جه‌سی‌دیر). بورایا گئچمیش‌ده آزه‌ربایجان، عراق عجم، خمسه، جبال، علی شوکور، بایاتیستان (بیاتستان)، دیلم، تاریم (طارم)، قاراقان (خرقان)، بلوک افشار و.... آدلاندیریلان یئرله‌رین تورک بؤلگه‌له‌ری داخیل‌دیر. بورالارین تورک‌له‌رله مسکون اولمایان بؤلگه‌له‌ری ایسه، تورک‌ایلی‌نه داخیل دئییل‌دیر.

تورک‌ایلی، گونئی دوغوسو و گونئیی و گونئی باتی‌سی‌ندا تهران، شهریار، قوم، اراک، ملایئر، نهاو‌ند، سونقور، کنگاور شه‌هه‌رله‌ری‌نده‌ن باشلایان؛ تورکییه - آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی‌نا ده‌ک اوزانان، و تورک خالقی‌نین بیتیشیک و چوخونلوغو (اکثریتی) اولوشدوراراق یاشادیغی میللی بؤلگه‌نین آدی‌دیر. تورک‌ایلی‌نه «آزه‌ربایجان»‌ین یالنیز تورک بؤلگه‌له‌ری ایله بیرلیک‌ده، ایران‌ین قوزئی‌باتی‌سی‌ ایله باتی‌سی‌ندا آزه‌ربایجان آدلاندیریلمایان  و آزه‌ربایجان‌ین دیشی‌ندا اولان تورک بؤلگه‌له‌رین بوتونو داخیل‌دیر.

تورک خالقی‌نین وطنی اولان توپراق‌لاری به‌لیرله‌مه‌ک و یالنیزجا اونو آدلاندیرماق اوچون ایش‌له‌دیله‌ن، ایچی‌نده «تورک» کلیمه‌سی داشیدیغی اوچون اورانی تورک خالقی ایله ایلیشگی‌له‌ندیره‌بیله‌ن و او توپراق‌لاری تورک خالقی‌نا باغلاییپ عاید ائده‌ن «تورک‌ایلی» کیمی اؤزه‌ل بیر یئرآدین وارلیغی، سورون دئییل‌دیر. ته‌رسی‌نه، اویقون، یارارلی و آوانتاژلی‌دیر.

تورک‌له‌رین یاشادیغی بوتون بؤلگه‌له‌ره اؤزه‌ل تورک‌جه یئرآدلارین – توپونیم‌له‌رین یارادیلماسی میللی آچی‌دان اویقون و یارارلی و آوانتاژلی اولدوغو کیمی؛ تاریخی و سیاسی باخیم‌دان دا بیر گه‌ره‌کسینیم و گه‌ره‌ک‌لی‌لیک‌دیر. نئجه‌کی بوگون مولدووا اؤلکه‌سی‌نده احتیاج اوزه‌ره گئچمیش‌ده وار اولمایان «قاقاووزیئری» آدی یارادیلمیش‌دیر، یا دا کوردله‌ر ایران‌ین باتی و قوزئی‌باتی‌سی‌نداکی بیتیشیک کورد توپراق‌لاری‌نی آنلاتماق اوچون؛ دؤرت «کردستان»، «کرمانشاه»، «ایلام» و «آذربایجان غربی» اوستان‌لاری‌نین کوردله‌رله مسکون بؤلگه‌له‌ری آنلامی‌ندا اولان «روژهلات»، و داها اؤنجه هئچ بیر اؤزه‌ل آدی اولمایان سوریه‌ده‌کی کورد توپراق‌لاری‌نی به‌لیرله‌مه‌ک اوچون «روژاوا» یئنی‌آدلاری‌نی اوره‌تیپ ایش‌له‌دیرله‌ر.

بیزده ده آرتیق ایران‌ین قوزئی‌باتی‌سی ایله باتی‌سی‌نداکی بیتیشیک تورک توپراق‌لاری‌نی آنلاتماق اوچون؛ و اون‌دؤرت «آذربایجان غربی»، «آذربایجان شرقی»، «اردبیل»، «زنجان»، «همدان»، «مرکزی»، «قم»، «تهران»، «البرز»، «گیلان»، «قزوین»، «کردستان»، «کرمانشاه»، و «لرستان» اوستان‌لاری‌نین تورک‌له‌رله مسکون بؤلگه‌له‌ری آنلامی‌ندا اولان «تورک‌ایلی» آدی، بنزه‌ر بیچیم‌ده ایران‌ین قوزئی‌دوغوسوندا بیتیشیک تورک توپراق‌لاری آنلامی‌ندا اولان «آوشاریورت» (افشاریورت)، ایران‌ین گونئیی‌نده بیتیشیک تورک توپراق‌لاری آنلامی‌ندا اولان «قاشقای‌یورت»، و خلج خالقی‌نین توپراق‌لاری آنلامی‌ندا اولان «خلج اوردا» (خه‌له‌‌ج‌یئری) آدلاری واردیر.

«تورک‌ایلی» «ائتنیک» بیر قاورام اولوپ، ایران‌ی اولوشدوران میللی بؤلگه‌له‌رده‌ن بیری‌نین آدی‌دیر (تورک‌ایلی، فارسیستان، کوردوستان، بلوچیستان، عربیستان، لوریستان، وس). دولایی‌سی ایله جوغرافی بیر آد و سییاسی - ایداری تقسیمات بیریمی آدی اولان، آنجاق ائتنیک و میللی بیر قاورام و آد اولمایان «آزه‌ربایجان» ایله عئینی دئییل‌دیر.

تورک ملتی، تورک وطنی و تورک تاریخی‌نه اینانمایان و بونلارین نه اولدوغونو آنلامایان آزه‌ربایجان‌چی‌لارین «آزه‌ربایجان» آدی‌نی، آنلام و قاپسامی‌نی گئنیش‌له‌ده‌ره‌ک آدی گئچه‌ن اون‌دؤرت اوستانین تورک‌له‌رله مسکون توپراق‌لاری‌نا وئرمه‌سی، یانلیش و ضررلی اولدوغو کیمی، هئچ بیر زمان قبول گؤرمه‌یه‌جه‌ک، جدیت‌ده‌ن اوزاق بیر داورانیش‌دیر. قالدی کی تورک خالقی وطنی‌نه و گه‌له‌جه‌ک میللی دولتی‌نه اؤز میللی آدی اولان «تورک»له باغلانتی‌سی آچیق و آیدین اولان «تورک‌ایلی» کیمی بیر آدی سئچه‌ر. ایچی‌نده «تورک» کلیمه‌سی اولمایان، اوسته‌لیک  ایرانیک -فارس کؤکه‌ن‌لی «آزه‌ربایجان»، بوگون تورک خالقی‌نین وطنی‌نین آدی اولمادیغی کیمی، گه‌له‌جه‌ک‌ده ده هئچ بیر زامان اونون میللی دولتی‌نین آدی اولمایاجاق‌دیر.

«توران» آدی‌نین ایسه بام‌باشقا بیر آنلامی، آیری جوغرافیاسی و تاریخی واردیر. بوندان دولایی دا ایران‌ین قوزئی‌باتی‌سی ایله باتی‌سی‌نداکی بیتیشیک تورک توپراق‌لاری آنلامی‌ندا و «تورک‌ایلی» یئری‌نه ایش‌له‌دیله‌بیلمه‌ز. آیری‌جا توران‌داکی -ان سون‌اکی ده ایرانیک - فارس‌جادیر. تورک خالقی‌نین وطنی‌نین آدی‌ندا فارس‌جا کلیمه و فارس‌جا سون‌اک‌له‌رله ایش‌له‌دیله‌مه‌ز. 



آلرژی به استفاده‌ از کلمات تورکی رایج در غرب ما (تورکیه، عراق، سوریه، قبرس، بولغارستان، ...)

آلرژی به استفاده‌ از کلمات تورکی رایج در غرب ما (تورکیه، عراق، سوریه، قبرس، بولغارستان، ...)

کسانی که به استفاده‌ از کلمات تورکی رایج در غرب ما (تورکیه، عراق، سوریه، قبرس، بولغارستان، ...) آلرژی دارند، در مسیری اشتباه‌اند. به لحاظ هویت ملی و زبان و ... هیچ فرقی بین مردم تورک ایران، قفقاز، آسیای صغیر (بویژه شرق، جنوب و مرکز آن)، بالکان و خاورمیانه‌ی عربی (عراق، سوریه، لبنان، اسرائیل، ...) نیست.

بده و بستان فرهنگی و واژه‌گانی بین لهجه‌های گوناگون تورکی آن‌ها و همچنین لهجه‌های آن‌ها با زبان مشترک ادبی و مکتوب تورکی ما کاملا طبیعی، مفید و ضروری است. زیرا همه‌ی آن واژه‌های تورکی لهجه‌ای، واژه‌های زبان مشترک و ملی ما تورکی هستند. چه درحال حاضر در محاورات و لهجه‌ی شهر و روستا و منطقه‌ی ما بکار بروند و چه بکار نروند.

در مساله‌ی زبان ملی، نباید لهجه‌گرائی و محلی‌گری و قبیله‌گرائی کرد.

استفاده از فرمهاي تورکي «تورک» و «آزربايجان»


استفاده از فرمهاي تورکي «تورک» و «آزربايجان»

سالها پيش يکي از دوستان افغانستاني به کاربرد فرم ترک از طرف من اعتراض کرد و با ذکر دلايلش گفت که در افغانستان در نشستي رسمي، تصميم بر اين گرفته شده که از فرم واحد «تورک» استفاده شود (متن اين قرارداد را بعدا دوباره منتشر خواهم کرد). در آن زمان اين تدبير- که در نوشته‌اي در سؤزوموز نيز آنرا ذکر کرده بودم- به نظر من منطقي آمد. بخصوص پس از ملاحظه‌ي آنکه کردها نيز به جاي فرم کرد شروع به استفاده از فرم «کورد» کرده‌اند، از آن به بعد من هم به جاي فرم ترک فرم «تورک» را، هر چند نه هميشه، بکار بردم. اما اکنون که به موازات رشد شعور ملي «تورک»، انعکاس آن در املاء فارسي هم، مانند کاربرد فرم «آزربايجان» به جاي آذربايجان فارسي-عربي ديده مي‌شود، بهتر است که در ايران و زبان فارسي هم مانند افغانستان و زبان دري، فرم «تورک» به جاي فرم ترک استفاده شده، همگاني و تثبيت شود.

من در مورد ايران و آزربايجان، تصميم‌گيري در باره‌ي اين گونه مسائل را در حيطه‌ي انحصاري زبانشناسان، محققين و اهل فن و ديگر نخبگان نمي‌دانم. اين مسائل بيشتر مسائل هويتي و سياسي است و به شعور ملي تورک و منافع ملي تورک مربوط است که فعلا ادراک بر آنها در ميان بسياري از نخبگان ما شامل زبانشناسان، محققين و اهل فن تورک در ايران و آزربايجان در حکم کيمياست. کردهائي که بر فرم کورد و در افغانستان که بر فرم تورک تصميم گرفتند زبانشناسان و ... نبودند. در تاريخ هم نادرشاه و مساوات و آتاتورک  ... که فرم آزربايجان را بکار برده‌اند هيچکدام زبانشناس نبوده‌اند. بر عکس، نخبگان ما معمولا و اصولا به عنوان سد و ترمزي در مقابل حفظ و توسعه‌ي شعور ملي تورک عمل کرده‌اند. مرجع و محل رجوع و حل مسائل هويتي توده‌ي تورک در ايران از جمله تَرکِ فرمهاي فارسي تُرک و آذربايجان و استفاده از فرمهاي تورکي «تورک» و «آزربايجان»، در يک کلام مردم و اجماع مردمي است که به طور خودجوش در حال فرم گرفتن است.

اقدام و تلاش براي ايجاد کردستان در سرزمينهاي غير کردي


اقدام و تلاش براي ايجاد کردستان در سرزمينهاي غير کردي

اقدام و تلاش براي ايجاد هر نوع کردستان مستقل، کنفدرال، فدرال، خودمختار، ... و يا کانتون و کريدور کردي در سرزمينهاي تاريخا و فعلا غير کردي ترک، عرب و لر - يعني آنچه اکنون در شمال سوريه، شمال عراق و شمال غرب و غرب ايران در حال اجراست-؛ چيزي نيست به جز دست‌اندازي به سرزمين ديگران (ترک، عرب، لر، ...)، توسعه‌طلبي ارضي، نژادپرستي و زمينه‌چيني براي پاکسازي قومي بوميان غيرمسلح ترک و عرب و لر در منطقه توسط گروههاي زياده‌طلب مسلح کرد.

 همه‌ي نيروهاي صلح‌دوست و دمکراسي‌خواه و مدافعين حقوق بشر و در راس آنها خود بوميان ترک، عرب و لر مناطق فوق بايد فعالانه و پيشگيرانه با اين زياده‌خواهي و توسعه‌طلبي کردي مخالفت و آنرا افشا کنند.

از قضا در اين مورد خاص، اسم «تورکي» اصل ماجراست


از قضا در اين مورد خاص، اسم «تورکي» اصل ماجراست.

دقيقا پس از يک صد و ده سال انکار رسمي و دولتي نام زبان و نام هويت ملي ما که «تورکي» است، در دولتي‌ترين سندها و در رسمي‌ترين مکاتبات بين مجلس و رياست جمهوري، نام زبان و هويت ملي ما عينا مطابق واقع و به شکل «تورکي» ذکر مي‌شود. اين سند، در صورت صحت، يک شکست استراتژيک براي سياست انکار و امحاء دولتي، و يک پيروزي راهبردي براي ملت تورک ساکن در ايران است.

Wednesday, August 17, 2016

پايگاه هوائي که در اختيار روسيه قرار داده شده در منطقه‌ي ملي تورک (تورک‌ائلي) واقع است


پايگاه هوائي که در اختيار روسيه قرار داده شده در منطقه‌ي ملي تورک (تورک‌ائلي) واقع است

پايگاه هوائي که در اختيار روسيه قرار داده شده در منطقه‌ي ملي تورک (تورک‌ائلي) واقع است. پایگاه هوایی شهید نوژه (پایگاه سوم شکاری همدان یا پایگاه هوایی شاهرخی) در شهرستان تورک‌نشين «کوره‌نگ» (کبودرآهنگ) استان آزربايجاني همدان قرار دارد. آن منطقه که پایگاه در آن احداث شده، نامش «سوباشی» است. کوه معروفی نیز به همین نام در آنجا هست که رادار مهمی بر روی آن کار گذاشته شده است.

ضروري است که تشکيلات سياسي و فرهنگي تورک در داخل و خارج ايران، در مورد اين امر واکنش نشان دهند.

در زبان تورکي «کوره‌نگ» به معني سمور قهوه‌اي رنگ و يا رنگ قهوه‌اي طبيعت به هنگام برگ‌ريزان پائيزي و «سوباشي» به معني افسر و فرمانده‌ي نظامي و دژبان است.

Monday, August 15, 2016

هرگز هیچ دولت تورک (حتی قاجار و عثمانلی) به معنی دقیق کلمه دولت دینی نبوده‌ است.

هرگز هیچ دولت تورک (حتی قاجار و عثمانلی) به معنی دقیق کلمه دولت دینی نبوده‌ است.

دولت عثمانلی علی رغم آنکه قرن‌ها خلافت جهان اسلام را عهده‌دار بود، دولتی ولایتی و یا مذهبی نبود. بلکه و بویژه در قرون ١٨ و ١٩ یک دولت اوروپائی سکولار بود. ولایتی بودن این امپراتوری حتی قابل طرح شدن هم نیست. اوتوریته‌ی دینی در دولت عثمانلی مانند دیگر دول اوروپائی قرون ١٦- ١٩ تماما تحت کونترول اوتوریته‌ی سیاسی و مادون آن بود. در این دولت، دستگاه و مقامات دینی همیشه منصوب و حقوق‌بگیر و مامور اوتوریته‌ی سیاسی بود و نه بالعکس. تورکیه‌ی نوین ادامه‌ی طبیعی این سیستم است و اکنون نیز اوتوریته‌ی دینی، اداره‌ای از ادارات دولتی و حقوق‌بگیر آن است.

هرچند دولت عثمانلی مانند دیگر دول مشابه اوروپایی وقت، آگاهانه از دین و دستگاه دینی برای مقاصد سیاسی استفاده می‌کرد. ما این دولت به مثابه‌ی یک دولت غیر دینی، در عمل مقید و تابع شریعت نبود و در اجرای احکام آن انتخابی عمل می‌نمود. به عنوان نمونه در تمام قلمروی سه‌قاره‌ای و دوره‌ی ٧٠٠ ساله‌ی امپراتوری عثمانلی، مجازات سنگسار شرعی تنها یک بار در سال ١٦٧٩ اجرا و زن متاهلی - همسر قواف عبدالله چلبی آق‌سارایی- به جرم هم‌خوابی با مردی یهودی رجم شده است.

حال آنکه حکومت دینی به معنی دقیق کلمه در عصر مودرن برای اول بار در دولت بنیادگرای فارس جمهوری اسلامی ایران موجودیت پیدا کرده است. در این حکومت دینی، اوتوریته‌ی دینی و مقامات و صنف روحانی بر اوتوریته‌ی سیاسی حاکم‌اند، و نظام سیاسی کشور بر مبنای فقه شریعت امامی شیعی و قومیت‌گرایی فارسی شکل گرفته است. این، بیشتر به وضعیت دول اوروپایی دوران قرون وسطی شبیه و کاملا برعکس وضعیت امپراتوری عثمانلی است.


حکومت بنیادگرای شیعی فارس ایران هم، ادامه‌ی طبیعی رژیم پهلوی است که در طول حاکمیت آن و بر خلاف امپراتوری عثمانلی-جمهوری تورکیه، اورتوریته‌ی دینی و صنف روحانی دستگاهی مستقل و خارج از کونترول اوتوریته‌ی سیاسی بود. این سیستم معیوب، در نهایت به غصب و قبضه‌ی کامل قدرت اقتصادی و سیاسی کشور از سوی صنف روحانیون بنیادگرای شیعی فارس منجر شد.

Sunday, August 14, 2016

از دلائل کاربرد زبان تاجیکی-دری در گذشته از سوی ادبا و حکام تورک به عنوان زبان دیوانی و ادبی

از دلائل کاربرد زبان تاجیکی-دری در گذشته از سوی ادبا و حکام تورک به عنوان زبان دیوانی و ادبی 

مئهران باهارلی

در میان دولت‌های تورک، غزنویان و سلجوقیان از دولت‌هایی هستند که بیش‌ترین توجه را به زبان تاجیکی از خود نشان داده‌اند. آن‌ها با کاربرد تاجیکی در دربارهای خود نقشی تعیین‌کننده در تبدیل زبان تاجیکی به دری، و با کاربرد آن به عنوان زبان دیوانی‌ی مکتوب و دولتی، نقشی اساسی در تبدیل دری به زبان فرهنگی در ایران و آناتولی؛ هم‌چنین متزلزل کردن مقام زبان عربی به عنوان تنها زبان دیوانی و ادبی‌ی سرزمین‌های شرق جهان اسلام و خاورمیانه‌ی غیر عربی داشته‌اند.

ناسیونالیسم افراطی‌ی فارسی - ایرانی، انتخاب زبان تاجیکی توسط سلجوقیان به عنوان زبان دیوانی را به این سبب می‌داند که گویا در قلمروی امپراتوری‌ی سلجوقیان، عنصر تاجیک‌زبان اکثریت جمعیتی داشت؛ زبان تاجیکی حاکم بر ماوراء النهر بود؛ سلجوقیان به لحاظ فرهنگی موقعیت و جایگاه بالایی نداشتند؛ زبان تاجیکی از توانائی‌های فوق العاده برخوردار بود؛ ....

در حالی که دلیل اصلی‌ی انتخاب زبان تاجیکی از سوی سلجوقیان به عنوان زبان دیوانی (علاوه بر خودباخته‌گی – گؤزقامانیسم آن‌ها به درجه‌ی معینی در مقابل زبان و ادب دری) آن بود که توده‌ی تاجیک‌زبان موجود در قلم‌روی آن‌ها به لحاظ عددی بسیار اندک (متمرکز در شمال افغانستان و تاجیکستان امروزی) بود و تاجیکی – بر خلاف تورکی و عربی- زبان قومی‌ی هیچ گروه عمده‌ی باشنده و کائن در قلمروی آ‌ن‌ها نبود. بنابراین کاربرد آن به عنوان زبان دیوانی باعث تحریک اختلافات و تعصبات قومی در میان اتباع امپراتوری‌ی تورک سلجوقی نمی‌شد و بدون ایجاد هرگونه مساله‌ی امنیتی، می‌توانست نقش یک زبان فراقومی و رابط را که نه زبان هئیت حاکمه و نه زبان قسمت قابل توجهی از اتباع امپراتوری بود ایفا کند. تقریبا مشابه وضعیت زبان اوردو در پاکستان که در آغاز صرفا یک زبان دیوان - اداری بود و هیچ گویشور بومی نداشت. بنابراین اتخاذ و کاربرد آن به عنوان زبان دیوانی و رسمی، باعث ایجاد هیچگونه واگرایی‌ی قومی نمی‌شد.

پس از سلجوقیان نیز کاربرد زبان تاجیکی - دری از سوی ادبا و حکام تورک به عنوان زبان مکتوب ادبی و دیوانی در بخش وسیعی از آسیا، از جمله در هندوستان و آسیای میانه و ایران امروزی و قفقاز و عثمانلی؛ ناشی از تبدیل شدن تاجیکی – دری (توسط خودشان) به زبان ادبی و زبان پرستیژ[1]، همچنین سعه‌ی صدر، فرهنگ‌دوستی، آزاداندیشی و نداشتن تعصبات تنگ‌نظرانه‌ی قومی‌ی شعرا و حکام تورک، و یا صرفا از سر هوس و تفنن و فخرفروشی بود؛ نه به سبب توانائی‌های ادعائی‌ی خارق العاده‌ی این زبان و یا لزوما وجود متکلمین عمده‌ی بومی‌ی زبان تاجیکی- دری در آن مناطق.

(هر چند قبول زبان تاجیکی - دری به عنوان زبان دیوانی و از دست دادن اندازه در کاربرد آن توسط سلجوقیان و وارثانشان و افراط در کاربرد فارسی به عنوان یک زبان پرستیژ در نگارش کتب و اشعار و دواوین و مکتوبات و اسناد، از تبدیل شدن زبان تورکی به یک زبان مکتوب و ادبی‌ی عمومی جلوگیری نمود.)

اما بر خلاف استفاده از دری به عنوان زبانی پرستیژ و دیوانی از سوی حکام و ادبای تورک، کاربرد زبان تورکی در همان زمان و در همان جوغرافیا به عنوان یک زبان رسمی دوفاکتو، بی‌شک ناشی از شعور ملی‌ی تورک آن حکام و ادبای تورک، همچنین وجود متکلمین بومی‌ به زبان تورکی در قلمروی ایشان بود. مواردی مانند نمونه‌ی امیر کبیر علی‌شیر نوائی هم وجود دارند که تورکی‌نویسی ایشان به سبب اعتقاد به توانائی‌های فوق العاده‌ی زبان تورکی بوده است. اعتقاد به برتریت زبانی‌ی تورکی، اعتقادی رایج در میان بسیاری از اهل قلم و ادبای تورک، در گذشته - از جمله محمد بن منصور بن سعيد، معروف به فخر مدبّر و ملقب به مبارک‌شاه - و اکنون است[2].


[1] زبان پرستیژ زبانی است که به دلایل گوناگون از موقعیت اجتماعی‌ی بالاتری در مقایسه با دیگر زبان‌های موجود در جامعه برخوردار است و مردمان و احیانا مقامات نسبت به آن حس احترام و علاقه‌ی بیش‌تری نشان می‌دهند. به عنوان مثال در دوره‌ی دولت‌های تورکی‌ی حاکم بر ایران از زمان سلجوقیان تا قاجاریه، اغلب زبان تاجیکی - فارسی یک زبان پرستیژ ادبی، و زبان تورکی بعضا یک زبان پرستیژ ادبی و همواره یک زبان پرستیژ سیاسی - اجتماعی بود و به طور گسترده توسط دربار و مقامات لشکری و کشوری و اعیان و اشراف و زبان رابط گروه‌های غیر تورک بکار می‌رفت.

[2] هيچ سخني و لغتي بهتر و با هيبت‌تر از زبان تورکي نيست. محمد بن منصور بن سعيد، معروف به فخر مدبّر و ملقب به مبارک‌شاه

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/05/blog-post_11.html

Saturday, August 13, 2016

کتیبه‌‌ی تورکی سردر حرم حضرت علی در نجف سروده شده به امر نادر شاه به مناسبت مطلّا ساختن آن

کتیبه‌ی تورکی سردر حرم حضرت علی در نجف سروده شده به امر نادر شاه به مناسبت مطلّا ساختن آن

مئهران باهارلی

 

NADİR ŞAH’IN BUYRUĞUYLA TÜRKÇE YAZILMIŞ İDİZ ALİ’NİN YATIRINI ALTINLA KAPLAMA ÖTEKLİYİ (TÂRİH MADDESİ)

CHRONOGRAM OF GOLD PLATING OF THE SHRINE OF HAZRAT ALI WRITTEN IN TURKISH BY THE ORDER OF NADIR SHAH

Méhran Baharlı

خلاصه

در سال ١٧٣٢، خاقان تورک نادر شاه افشار اقدام به تعدیلات در مرقد علی چهارمین خلیفه‌ی مسلمین در نجف و طلاکاری گونبد و مناره‌ها و نمای ایوان آن کرد. به فرمان نادر شاه چندین ماده‌ی تاریخی به این مناسبت به زبان تورکی سروده شد. از جمله دو شعر تورکی توسط میرزه عبدالرزاق تبریزی جهان‌شاهی متخلص به نشاء و یا نشئه، ملک‌الشعرای دولت افشاری، که یکی از آن‌ها با آب طلا و شنگرف نویسانده و به صورت یک کتیبه در بالای ایوان - سردر حرم علی نصب گردید. این شعر مانند دیگر ماده‌های تاریخ به زبان تورکی، به سبب سروده شدن به فرمان نادر شاه افشار و توسط مقامات رسمی دولت افشاری، حائز به لحاظ تاریخی، سیاسی و تورکولوژیک دارای اهمیت است؛ و رسمی بودن دوفاکتوی زبان تورکی در دولت افشار، و وجود شعور قومی ملی تورک در نادر شاه افشار را تائید می‌کند. این قصیده‌ی تورکی نشاء دارای ٢٨ بیت است. زبان آن، تورکی دیوانی به لهجه‌ی قیزیل‌باشی و یا تورکمانی، متاثر از لهجه‌ی تورکی عوثمان‌لی، و دارای عناصر آرخائیک - شرقی است. در ابیاتی از این ماده ی تاریخ، دعای مسلمانان برای حاکمیت سلطان عوثمان‌لی واجب شمرده شده، و خلفای اربعه و یا راشدین ستایش شده اند. در زیر متن قصیده‌ی تورکی را به الفبای عربی و لاتین داده‌ام.

Özet

1732 yılında Türk Hakan Nadir Şah Afşar, Müslümanların dördüncü halifesi Ali'nin Necef'teki türbesinde temelli onarımlar yaptı ve kubbesini, minarelerini ve revak cephesini yaldızladı. Nadir Şah'ın buyruğuyla bu munasibetle birçok Türkçe tarih maddesi (kronogram) yazıldı. Bunlar arasında, Afşar devletinin Melikü'ş Şuarası olan Neşe lakaplı Mirze Abd al-Razzaq Tebrizi Cihanshahi'nin iki Türk şiiri vardır. Bunlardan biri altın ve gümüş mürekkeple yazılıp ve Ali'nin türbesi verandanın tepesine yazıt olarak yerleştirildi. Bu şiir, Türkçe olan diğer tarih maddeleri gibi, Nadir Şah Afşar'ın buyruğuyla ve Afşar hükümetinin resmi yetkilileri tarafından yazılmış olması nedeniyle tarihi, siyasi ve Türkolojik açılarından önemlidir. Ayrıca, Afşar devletinde Türk dilinin fiili resmiyetini ve Nadir Şah Afşar'da Türk ulusal bilincinin varlığını doğrulamaktadır. Neşe'nın bu Türkçe kasidesi 28 beyitten oluşmaktadır. Şiirin dili, Osmanlı Türkçesi lehçesinden etkilenen ve Türkman lehçesi temelinde olan Divan Türkçesi olup, Doğu ve Eski Türkçe unsurlara sahiptir. Bu yazıtın bazı beyitlerinde Müslümanların Osmanlı Sultan'nın hükümdarlığı için dua etmeleri farz sayılıyor ve dört Raşidin halifeleri övülüyor. Makalemde bu tarihi Türkçe yazıtın tam metnini, iki  Arap ve Latin harfleriyle verdim.

Abstract

In 1732, the Turkish Khaghan Nadir Shah Afshar made radical renovations to the tomb of Ali, the fourth caliph of the Muslims in Najaf. He gilded the dome, minarets, and portico façade. Under the order of Nadir Shah, also numerous chronograms were composed in Turkish to commemorate this event. Among these, there are two Turkish poems by Mirze Abd al-Razzaq Tebrizi Cihanshahi, nicknamed Neşe, who was the Poet Laureate of the Afshar state. One of these poems was written in gold and silver ink and placed as an inscription on top of the veranda of Ali's tomb. This poem, like other official chronograms in Turkish, is important in terms of history, politics and Turkology, since it was written under the order of Nadir Shah Afshar and by the officials of the Afsharid state. Additionally, it confirms the de facto official status of the Turkish language in Afsharid state, and the presence of Turkish national consciousness in Nadir Shah Afshar. The Turkish ode, composed by Neşe, consists of 28 lines. Its language is Divani Turkish in the Turkman dialect, which is influenced by the Ottoman Turkish dialect, and contains elements of both eastern and old Turkish. Within certain couplets of this inscription, it is deemed obligatory for Muslims to pray for the reign of the Ottoman Sultan, while also praising the four Rashidun caliphs. In my article, I have provided the complete text of this historical Turkish inscription in two Arabic and Latin letters.



Monday, August 8, 2016

په‌خمه (پخمه) تورک مشروطیت‌چی‌‌له‌ری

په‌خمه (پخمه) تورک مشروطیت‌چی‌له‌ری 

مئهران باهارلی

  

ته‌بریزلی علی، ایران و تورک‌ایلی‌نده اورتایا چیخان «اوچونجو تورک‌چو قوشاق»دان‌دیر.

١-«ایلک تورک‌چو قوشاق»، جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی مجدالسلطنه، ابوالفتح عُلْوی، تقی رفعت، مظفرالدین شاه، محسن رفعت، مرتضی‌قولو خان بایات، .... نسلی‌دیر. بونلار مشروطیت - بیرینجی دونیا ساواشی ایل‌له‌ری‌نده ایران و تورک‌ایلی‌نده «اتحاد اسلام»، «اتحاد و ترقی»، «ژؤن تورک‌له‌ر»، «تورک اوجاق‌لاری» چئوره‌سی‌نده توپ‌لانان اؤنجو و اؤنده‌ر شخصیت‌له‌ر؛ دولت، سیلاح و قلم اینسان‌لاری‌دیرلار.

٢-«ایکی‌نجی تورک‌چو قوشاق»، ژنرال محمود پناهیان کیمی ایکی‌نجی دونیا ساواشی و سونراسی‌ندا آزه‌ربایجان دئموقرات فیرقه‌سی‌نین ایستالینیست «آزه‌ربایجان‌چی‌لیق میللی کیم‌لییی»نده‌ن («آزه‌ربایجان میللتی»نده‌ن) قوپاراق، «تورک میللی کیم‌لییی»نی و «تورک میللتی»نی مه‌نیمسه‌یه‌ن سیاست آدام‌لاری‌دیر.

٣-«اوچونجو تورک‌چو قوشاق»؛ محمدرضا پهلوی حاکمیتی و اسلامی انقلاب دؤنه‌می‌نده اورتایا چیخان حمید نطقی، علی کمالی، ته‌بریزلی علی کیمی چوخو وارلیق‌دا دا یازان آراشدیرماجی و قلم اهلی‌دیر.

٤-«دؤردونجو تورک‌چو قوشاق» ایسه، گونوموزده‌کی مودئرن دئموکراتیک تورک‌چولوک قوشاغی‌دیر.

«آزه‌ربایجان مشروطه حرکتی»، «آزادی‌ سِتان حرکتی»، «آزه‌ربایجان میللی حکومتی» و «خلق مسلمان حرکتی»نین؛ تورک خالقی‌نین میللت‌له‌شمه‌سی و میللی حاق‌لاری‌نین اه‌ل‌ده ائدیلمه‌سی‌نده اولوم‌لو و یا اولوم‌سوز به‌للی ائتگی‌له‌ری بولونسا دا، هئچ بیری باش‌چی‌لاری‌نین «تورک میللی کیم‌لییی»نه ایناندیق‌لاری و «تورک میللتی»نین حاق‌لاری‌نی اه‌ل‌ده ائتمه‌ک اوچون یولا چیخدیغی «تورک میللی حرکت‌له‌ری»، «تورک میللی موجادیله‌سی»نه عایید دئییل‌دیر.

Saturday, August 6, 2016

قائم مقام فراهانی: قفقاز جنوبی بخشی از آزربایجان است


قائم مقام فراهانی:

قفقاز جنوبی بخشی از آزربایجان است

 

مئهران باهارلی


در دیوان اشعار قائم (قایم) مقام[1] فراهانی (١٧٧٩- ١٨٣٥)، شعری بلند در مدح عباس ‌میرزا نائب‌السلطنه وجود دارد. در ابیاتی از این شعر که در باره‌ی «قصد روس و روم بر تسخیر آزربایجان» است گؤک‌جه، گنجه، شروان، بیلقان، لنکران، ارگوان، برگشاد و غرچوان، که همه مناطق و شهرهائی در قفقاز جنوبی‌اند، به عنوان شهرها و مناطق آزربایجان نام برده می‌شوند. این ابیات نشان می‌دهند که در اواخر قرن هیجده و اوائل قرن نوزده میلادی در فرهنگ عمومی و ژارگون سیاسی مقامات دولتی قاجاری، قفقاز جنوبی بخشی از منطقه‌ی آزربایجان شمرده می‌شد. حتی نشریه‌ی پان‌ایرانیستی آینده در شماره‌ی یازده سال اول خود (١٣٠٥-١٩٢٦)، تعدادی از این ابیات را با تیتر «قصد تسخیر آذربایجان (آزربایجان) در زمان فتح‌علی‌ شاه از قائم مقام فراهانی (ثانی)» داده است. در زیر ابیات مذکور را نقل و سپس چند توضیح کوتاه در این رابطه را داده‌ام:


دو روي جنبش مشروطيت


دو روي جنبش مشروطيت

جنبش مشروطيت در اساس خود، انعکاس جريانات آزاديخواهي عثماني و بخصوص مشروطيت اول و دوم عثماني در آزربايجان بود. تاثيرات قفقاز و اوروپا در درجه‌ي دوم و فرعي‌اند.

اين جنبش در آغاز در سطح توده‌هاي تورک، يک حرکت عدالتجويانه و آزاديخواهانه‌ي مترقي بود. اما در سطح گردانندگان و هدايت کنندگان آن، بويژه پس از بدست گرفتن مديريتش توسط انگلستان، سران جامعه‌ي پارسي هندوستان، باستانگرايان پان‌ايرانيست، بوروکراتها-تکنوکراتهاي فارسگرا و رهبران تورک حرکت که به شدت فاقد شعور ملي تورک بودند مخصوصا در مرکز آزربايجان تبريز... به يک حرکت ارتجاعي ضد تورک با هدف و کارکرد ايجاد ملت ايران با مولفه‌هاي فارسي و تغيير رژيم از يک خاندان تورک به دولتي فارس-آريانژاد تبديل شد.

در عمل نيز اين جنبش منجر به مشروطيت و تحقق آزاديها و عدالت و مودرنتيه و قانونمداري و يا استقرار رژيمي دموکراتيک و سکولار در ايران نشد. بلکه به رسميت انحصاري زبان فارسي، شروع سياست دولتي فارس‌سازي تورکها و ديگر ملل ايران، ايجاد نظامي به شدت متمرکز، ظهور استعمار داخلي و نژادپرستي نهادينه در ايران، ديکتاتوري فردي پهلوي و سرکوب سيستماتيک آزاديهاي بنيادين منجر گشت.