Monday, February 27, 2017

تروئيکايي براي استقلال آزربايجان ايران، اتحاد با قفقاز و ايجاد دولتي تورک تحت الحمايه‌ي عثماني در سال ۱۹۱۸


تروئيکايي براي استقلال آزربايجان از ايران، اتحاد با قفقاز و ايجاد دولتي تورک تحت الحمايه‌ي عثماني در سال ۱۹۱۸

مئهران باهارلي

ياور حسن ملکزاده تبريزي (هيربد بعدي) در دو اثر خود به يک حرکت سياسي  متشکل از سه شخصيت تورک از آزربايجان ايران در هماهنگي با مقامات عثماني در سال ۱۹۱۸ اشاره کرده است که براي استقلال آزربايجان از ايران، سپس اتحاد آن با قفقاز و تشکيل يک دولت واحد تورک تحت الحمايه‌ي عثماني تلاش مي‌کرده‌اند. اين دو اثر عبارتند از کتاب «سرگذشت حيرت‌انگيز يک افسر و کارمند ارشد دولت در ۳۷ سال خدمات لشگري و کشوري. صاحب سرگذشت: ح. ملکزاده هيربد» و مقاله‌ي «پان‌تورانیزم، آزربایجان قفقاز یا راه ترکمنستان» (منتشره در روزنامه‌ي ایران به گردانندگي ملک الشعراي بهار، ۲۸ شوال ۱۳۳۷. تير ۱۲۹۸، ژولاي ۱۹۱۹)

اهميت نوشته‌هاي ياور حسن ملکزاده‌ي تبريزي

بين سالهاي ۱۸۵۰ تا ۱۹۴۰ علاوه بر تشکل هويت ملي تورک به معني مدرن در ايران، در نتيجه‌ي روند ملت‌شوندگي خلق تورک، طيفي گسترده از جريانات سياسي مختلف بر اساس تورکيت و تورک‌گرايي هم پديدار شده بود. اين طيف، جريانات گوناگوني چون مدافعين بومي پان‌تورکيسم (اتحاد فرهنگي و سياسي گروههاي تورکيک آوراسيا)، تورکيسم و يا الحاق مستقيم تورکهاي ايران به عثماني، اتحاد مناطق تورک‌نشين در شمال غرب ايران و جنوب قفقاز، و تشکيل دولت واحد تورک به نام آزربايجان تحت الحمايه‌ي عثماني، ... را شامل مي‌شد.

تاريخنگاري فارسي-رسمي در ايران، آزربايجانگرايي پان‌ايرانيستي از دوره‌ي مشروطيت به بعد و آزربايجانگرايي استالينيستي-ميکوياني از دوره‌ي جنگ جهاني دوم، هم وجود روند خودآگاهي ملي تورک در ميان تورک‌زبانان ايران در دوره‌ي طولاني بين سالهاي ۱۸۵۰ تا ۱۹۴۰ در ايران را انکار مي‌کنند، و هم انديشه‌ي اداره‌ي امور خود تورکان توسط تورکان در ايران و مخصوصا ايده‌ي استقلال آزربايجان، اتحاد آزربايجان ايران با قفقاز، و يا الحاق آن به عثماني و .... را ناموجود در ميان تورکان ايران و آنها را پديده‌هايي وارداتي از عثماني و قفقاز مي‌شمارند. اين تاريخنگاري‌ها براي اثبات مدعاهاي خود، از يک طرف تاريخ مدرن خلق تورک بويژه تاريخ تشکل شعور ملي تورک به معني مدرن را بالکل تحريف، سانسور و حذف کرده‌اند، و از طرف ديگر حرکاتي که بر مبناي «ملت ايران» در آزربايجان پديدار شده و عملاً باعث انتگراسيون و ذوب خلق تورک در هويت ملي ايراني شده‌اند را (جنبش مشروطيت، جنبش آزادي‌ستان، ..) به عنوان حرکات ملي آزربايجان تقديم کرده‌اند.

نوشته‌هاي ياور حسن ملکزاده‌ي تبريزي -هيربد که خود يک تورک تبريزي پهلوي‌پرست و بعدها آزربايجان‌گراي پان‌ايرانيست بود، نشان مي‌دهد که نه تنها در ميان شخصيتهاي تورک آن دوره، خودآگاهي ملي تورکي وجود داشت، بلکه در سطح سياسي جرياناتي براي استقلال آزربايجان از ايران، اتحاد آن با قفقاز و يا ايجاد کشوري تورک تحت الحمايه‌ي عثماني نيز موجود بود. افزون بر آن، نوشته‌هاي ملکزاده بوضوح نشان مي‌دهند که ايده‌ و خواست استقلال آزربايجان از ايران، اتحاد با قفقاز و يا الحاق به عثماني منشاء عثماني نداشت، بلکه خواستگاه آن خود تورکها در ايران بودند که براي جلب حمايت سياسي و نظامي عثماني براي تحقق ايده‌هايشان تلاش مي‌نمودند. حتي به اعتباري، اقدام اين تروئيکا را مي‌توان ادامه‌ي تاريخي اقدامات «ديو سولطان روملو» و «اولاما سولطان تکه‌لي» (اولامه سلطان تکلو) براي انتزاع آزربايجان از دولت صفوي و الحاق به عثماني دانست.

Sunday, February 26, 2017

تورک خالقي‌نين شوعارلاري: تورک‌له‌شمه‌ک، سئکولارلاشماق، دئموکراتيک‌له‌شمه‌ک


تورک خالقي‌نين شوعارلاري

۱۹۱۷ده: تورک‌له‌شمه‌ک، ايسلام‌لاشماق، موعاصيرله‌شمه‌ک
۲۰۱۷ده: تورک‌له‌شمه‌ک، سئکولارلاشماق، دئموکراتيک‌له‌شمه‌ک



تورک‌له‌شمه زامانی

تورک‌له‌شمه زامانی

٠٢-٢٦-٢٠١٧

مئهران باهارلی


ییرمینجی یوز ایلین باش‌لاری‌ندا گونئی قافقازدا موساوات فیرقه‌سی، اؤز سییاسی ایسته‌ک - شوعاری‌نی «آزه‌ربایجان‌لی‌لا‌شما» دئییل، ضییا گؤک آلپ‌دان اه‌سین‌له‌نه‌ره‌ک «تورک‌له‌شمه» (و «ایسلام‌لاشما، موعاصیرله‌شمه») دییه سئچمیشدی. بورادا تورک‌له‌شمه‌ک‌ده‌ن آماج، سییاسی‌له‌ر و آیدین‌لارین تورک میللی کیم‌لییی‌نه قاییدیشی؛ سوسیال قوروم‌لار، قه‌زئته‌له‌ر، سییاسی تشکیلات‌لار، یئره‌ل دئوله‌ت اورگان‌لاری‌نین تورک‌له‌شدیریلمه‌سی (آدلاری‌نا «تورک» کلیمه‌سی آرتیریلاراق تورک‌له‌ره عایید اولدوق‌لاری‌نین وورقولانماسی، دیل‌له‌ری‌نین تورک‌جه‌له‌شدیریلمه‌سی، تورک‌له‌رله یؤنه‌تیلمه‌سی، ...) ایدی. مه‌نیمسه‌نه‌ن بو دوغرو شوعار و ایستیراتئژی قیسا سوره‌ده، آیدین‌لاردا تورک میللی بیلینجی‌نین اویانیشی و اه‌ن باش‌دا «تورک عدمِ مرکزیت‌چی فیرقه‌سی» اولماق اوزه‌ره، تورک سییاسی تشکیلات‌لارین یارانماسی‌نا نه‌ده‌ن اولوپ، آردی‌ندان «آزه‌ربایجان خالق جومهورییه‌تی»نین قورولماسی‌نا گه‌تیریپ چیخاردی.

بوگون بیز ایران‌دا یاشایان تورک خالقی دا تورک آیدین و سییاسی‌له‌رده تورک میللی بیلینج‌له‌نمه‌نین کؤک سالماسی‌نی یئیین‌له‌شدیرمه‌ک و «تورک» آدلی سییاسی و کولتوره‌ل تشکیلات‌لاری‌نین قورولماسی‌نی باش‌لاتماق اوچون، «آزه‌ربایجان‌لی‌لاشما» دئییل، قاتیق‌سیز بیر «تورک‌له‌شمه» (و «دئموکراتیک‌له‌شمه، سئکولارلاشما») سوره‌جی‌نه ائحتییاجیمیز واردیر.

مودئرن تاریخ‌ده ایران‌دا یاشایان تورک خالقی‌نین آدی‌ندا «تورک» کلیمه‌سی‌نی ایچه‌ره‌ن نئچه تشکیلات‌ وار اولموش‌دور. بونلاری بیرینجی دونیا ساواشی ایل‌له‌ری و سونراسی ایله یئنی دؤنه‌م‌ده یاراتیلان‌لار اولاراق ایکی بؤلومه آییرماق اولار‌:

١-بیرینجی دونیا ساواشی و سونراسی: «تورک اتحاد فیرقه‌سی» (حزب اتحاد تورک، جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی - ١٩١٨)، تورک‌ایلی‌ده عوثمان‌لی «تورک اوجاغی»‌نین شؤعبه‌له‌ری (اؤرنه‌یین آستارادا ١٩٢٣ ایلی‌نده، «میر فتاح»، «میر عباس‌قلی» و «غیره» اؤنده‌رلییی‌نده)، «اورمو تورکوفیل کومیته‌سی» (معظم السلطنه اورومی و ....، ١٩٢٥)،

٢-یئنی دؤنه‌م‌ده: یاریم یوزایل‌لیک بیر آرادان سونرا «ایران‌ین مترقی تورک روشن‌فکرله‌ر جمعیتی» (دوکتور زهتابی، ١٩٧٥)، سانال دونیادا «تورک دئموکراتیک پیلاتفورمو» (٢٠٠٣، مئهران باهارلی)، آمئریکادا قورولان «ایران تورک‌له‌ری کونگرئسی» ایله «ایران تورک‌له‌ری آراشدیرما مرکزی» (دوکتور علیرضا نظمی افشار اورومی، ٢٠٠٩)، «تورک قادین‌لار جمعیتی» (سیمین صبری، ...)، و یئنی‌جه ایران مجلیسی‌نده یارادیلان «تورک‌له‌رله مسکون بؤلگه‌له‌ر نوماینده‌له‌ری فیراکسییونو» (فراکسیون مناطق ترک‌نشین، ٢٠١٦، ۹ آبان سال ۱۳۹۵)، ..... 


 

يئديجه گونله‌ري- Yédice Günleri (روزهاي هفته)


يئديجه گونله‌ري- Yédice Günleri (روزهاي هفته)

باش‌گونBaşgün  (دوشنبه)
توْزگونTozgün  (سه شنبه)
اوْدگونOdgün  (چهارشنبه)
اوْرتاگونOrtagün  (پنجشنبه)
يئي‌گونYéygün  (جمعه)
ائل‌گونÉlgün  (شنبه)
آراگونAragün  (يكشنبه)

Thursday, February 23, 2017

Haradan Haraya هارادان هارايا


هارادان هارايا

سون اون ايلده تورکييه و آزه‌ربايجان جومهورييه‌تله‌ري (و اوندان داها اؤنجه تورکمه‌نيستان، اؤزبه‌کيستان، ... کيمي باشقا تورکيک دئوله‌تله‌ر) دئموکراتيک، سئکولار، اينسان حاقلاري و تمه‌ل اؤزگورلوکله‌ره سايقيلي مودئرن دئوله‌ت و يؤنه‌تيشيم آنلاييشيندان اوزاقلاشاراق يانليش بير يولا گيرميش، سوويئتله‌رين چؤکوشونده‌ن سونرا مده‌نيله‌شمه‌ک اوچون اله گئچه‌ن، تاريخي پئرسپئکتيوده تايسيز بير فورصه‌تي هبا ائتميش دورومدالار. بو اوموت قيريجي گئرچه‌کليک، او اؤلکه خالقلاريندان باشقا، بيز ايراندا ياشايان تورک خالقيني دا اولدوقجا اولومسوز ائتگيله‌يه‌جه‌کدير ....

پ.س.: اويسا ۱۹۸۹ ايلينده دونيا آزه‌ربايجان جومهورييه‌تي خالقيني اؤزگورلوکله‌ر اوغروندا ساواشان، دونيا تاريخينين يؤنونو ده‌ييشديره‌ن و بوتون دونيايا اؤرنه‌ک اولان «ايلين خالقي» سئچميشدي. بوگون ايسه ....

Haradan Haraya

Son on ilde Türkiye ve Azerbaycan Cumhuriyetleri (ve onlardan daha önce Türkmenistan, Özbekistan, …. kimi başqa Türkik dévletler) démokratik, sékular, insan haqları ve temel özgürlüklere sayqılı modérn dévlet ve yönetişim anlayışından uzaqlaşaraq yanlış bir yola girmiş; Sovyétlerin çöküşünden sonra medenileşmek üçün ele géçen, târixi pérspektivde taysız bir fürseti heba étmiş durumdalar. Bu umut qırıcı gérçeklik, o ölke xalqlarından başqa, biz İranda yaşayan Türk xalqını da olduqca olumsuz étgileyecekdir  ....

Ps: Oysa 1989 ilinde dünya Azerbaycan Cumhuriyeti xalqını özgürlükler uğrunda savaşan, dünya tarixinin yönünü deyişdiren ve bütün dünyaya örnek olan “ilin xalqı” séçmişdi. Bugün ise...

Tuesday, February 21, 2017

خانم معلم و صندوق جریمه‌ی تکلم به زبان تورکی، و بؤیوک آنامین ناماز چادراسی

خانم معلم و صندوق جریمه‌ی تکلم به زبان تورکی، و بؤیوک آنامین ناماز چادراسی

 

نویسنده: قایاقیزی، شهربانو باقرموسوی

2008-02-20

 

(حکایت‌های شهربانو-زن متولد ماکو) - پنجشنبه ٢ اسفند ۱۳۸٦

 

http://gayagizi.blogspot.com/2008/02/blog-post_20.html

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/02/blog-post_21.html

 

سخن از دوم اسفند و روز زبان مادری به میان آمد، بی‌اختیار یاد خانم معلم و قلّک سفالی‌اش افتادم ... هر کسی که اشتباه می‌کرد و کلمه‌ای به زبان مادری (تورکی) ادا می‌کرد، می‌بایست یک ریال داخل قلّک بیاندازد. مگر بچه‌ی آن وقت‌ها چقدر پول توجیبی می‌گرفت که یک ریالش را هم توی قلّک خانم معلم بیاندازد؟ با یک ریال می‌توانستیم مداد یا مدادتراش یا پاک‌کن و دفتر بیست برگی کوچک بخریم. انصاف نبود که به گناه نکرده مجازات شویم.

Saturday, February 18, 2017

مورد ایران: نژادپرستی زبانی، نسل‌کُشی زبانی و زبان‌کُشی دولتی

مورد ایران: نژادپرستی زبانی، نسل‌کُشی زبانی و زبان‌کُشی دولتی

 

مئهران باهارلی

 

٠٧ یئلین آی، تویوق ایلی، ٢٠٠٥


آنچه امروز در عرصه‌ی زبانی و ملی در ایران اتفاق می‌افتد

آنچه امروز در عرصه‌ی زبانی و ملی در ایران اتفاق می‌افتد و در جریان است، مصداق بارز نژادپرستی کلاسیک و نهادینه بوده و می‌توان آن را در «نژادپرستی زبانی»، «نسل‌کُشی زبانی»، «زبان‌کُشی دولتی» و «استعمار داخلی» خلاصه نمود.

پس از تاریخ ١٨٩٨- ١٩٢٠، دولت ایران با خیانت به اتباع و شهروندان تورک خود، از ایجاد و توسعه‌ی شبکه‌ی مدارس فارسی‌زبان در مناطق تورک‌نشین ایران و بویژه تورک‌ایلی، و تدریس و تعلیم و تعلم اجباری و انحصاری به زبان فارسی، به عنوان ابزاری برای ریشه‌کن کردن تورکی که یکی از دو زبان عمومی و رسمی – دولتی در تاریخ هزار سال اخیر ایران بود، تغییر جبری زبان مادری و ملی تورک‌ها به فارسی، نسل‌کُشی زبانی و قوم‌کُشی ملی تورک‌ها، و آسیمیلاسیون - فارس‌سازی اجباری آن‌ها استفاده کرده است و می‌کند. در همین راستا، رسمی و دولتی ننمودن زبان عمومی تورکی در مقیاس سراسری و دولت مرکزی (و زبان‌های دیگر ملل باشنده در کشور کثیرالمله‌ی ایران در مناطق ملی خود)، عمده‌ترین تدبیر دولتی برای ریشه‌کن کردن زبان تورکی، و رسمی و دولتی نمودن انحصاری زبان فارسی در مقیاس سراسری و دولت مرکزی و در تمام مناطق ملی غیر فارس، عمده‌ترین تدبیر دولتی برای جایگزین کردن زبان تحمیلی و قاتل فارسی در ایران است (دولت ایران پس از انقلاب مشروطیت - کودتای غیر قانونی رضاخان، به دست خود موقعیت و منزلت قبلا مقبول و خوشایند زبان فارسی برای تورک‌ها و تورک‌ایلی را دیگرگون کرده و با موفقیت آن را به یک زبان تحمیلی، استعماری و قاتل تبدیل نموده است).

به عنوان نمونه طبق ١٩ سند - گزارش رسمی مربوط به سال‌های ١٣٠١-١٣٠٤ از وزارت‌خانه‌های امور خارجه، جنگ و معارف دوره‌ی سردار سپه که قبلا در سؤزوموز منتشر شده‌اند (۱) و اَسناد اعتراف رسمی به وجود سیاست دولتی آسیمیلاسیون فرهنگی - ملی اجباری تورک‌ها و زبان‌کُشی – قوم‌کُشی توده‌ی تورک پس از کودتای سوم اسفند -١٩٢٠ در ایران می‌باشند، هدف غائی دولت ایران از ترویج زبان فارسی به زور و گسترش شبکه‌ی مدارس فارسی در مناطق تورک نشین و از جمله در آزربایجان به جبر، صراحتا به صورت «منسوخ کردن زبان تورکی و جایگزین کردن فارسی به جای تورکی در اندک مدت»  اعلان شده است. این، تعریف دقیق زبان‌کُشی است. از آنجائی که زبان تورکی، رکن اساسی هویت ملی ملت تورک ساکن در ایران است، منسوخ کردن زبان تورکی، مساوی است با نابود کردن هویت ملی تورک و ملت تورک. این نیز تعریف نسل‌کُشی ملی است. هرچند صرف این واقعیت که یک توده‌ی ٣٠-٤٠ میلیونی تورک در ایران توسط دولت و بیش از یک صد و ده سال از داشتن نظام تحصیلی تورک، حتی یک مدرسه‌ی تورک نیز محروم نگاه داشته شده، دلیلی کافی بر وجود سیاست آسیمیلاسیون اجباری تورک‌ها، فارس‌سازی دولتی آن‌ها و نسل‌کُشی زبانی در ایران است.