AZERBAYCANCA’DAN TÜRKCE’YE ÇÉVİRİ. veya İRAN, AZERBAYCAN RÉSPUBLİĶASINI İŞQAL ÉTMİŞDİR

AZERBAYCANCA’DAN TÜRKCE’YE ÇÉVİRİ

veya

ÎRÂN, AZERBAYCAN RÉSPUBLİĶASINI İŞQÂL ÉTMİŞDİR

Géçen aylarda Türkiye’nin yéniden Günéy Qafqaz’a girmesi ve Qarabağ’ın böyük bölümünün qurtarılmasından öfkelenmiş olan Îrân Devleti, Azerbaycan Réspubliķası’na qarşı gözlenmedik bir siyâsî - pıropaqanda savaşı başlatdı. Bu savaş sırasında Fars milliyetçileri Îrân’ın Azerbaycan Réspubliķası’nı işqâl étmesi ve onu öz topraqlarına qatması gerekdiyini de dile getirdiler. Quşqusuz bunlar héç bir zaman gerçekleşemeyecek düşlerdir. Ancaq Îrân başqa bir açıdan Azerbaycan Réspubliķası’nı indi de işqâl étmişdir:

DİL ALANINDA AZERBAYCAN RÉSPUBLİĶASI FARS İŞQÂLI ALTINDADIR.

Aşağıdaki cümle Azerbaycan Réspubliķası’ndan ARBtv, 01/02/2022 ilaygünlü xeber pıroqramından alınmışdır:

Azǝrbaycanca: Rǝsǝdxanǝnin bu zonada bǝrpası elmin inkişafı üçün çox vacibdir.

Bu cümlede yanlız üç bağlac (bu, çox, üçün) ve cümlenin bitdiyi sonek (.dir) Türkcedir. Gériye qalan ad ve qavramları anlatan kelimelerin hamısı Erebce, Farsca ve Ruscadır. Yuxarıdakı Azerbaycanca cümleni Türkce’ye çévirmek gerekir:

Türkce çéviri: Gözlemévinin bu bölgede yapımı bilimin gelişmesi üçün çox gereklidir.

Gözlemévi: rǝsǝdxanǝ (Erebce + Farsca)

Bilim: elm (Erebce)

Bölge: zona (Rusca)

Yapım; bǝrpa (Farsca + Farsca)

Gelişme: inkişaf (Erebce)

Gerekli: vacib (Erebce)

Azerbaycan Républiķasında Türkce kelime qullanma veya yéni Türkce kelimeler yaratmaya qarşı çıxanlar, yuxardakı vérilen ARBtv xeberinin Türkce çévirisinde işlenen Bilim, Yapım, Gözlem, Gelişme ve Gerekli kelimelerine yanlışdır diye qarşı çıxırlar. Oysa Türkce (ve de Türkcede var olan Moğolca ile başqa Altayik qaynaqlı) kök ve soneklerle yapılan ve anlam açısından da sorunsuz olan her yéni kelime, Türkce sayılır ve doğrudur:

a-Bilim: Türkce bilmek kökü ve .im soneki ile yapılmışdır. Yapı ve anlam açılarından sorunsuz ve doğru olan Türkce Bilim kelimesi, Erebce élm qarşılığıdır.

b-Yapım: Türkce yapmaq kökü ve .im sonekli ile yapılmışdır. Yapı ve anlam açılarından sorunsuz ve doğru olan Türkce Yapım kelimesi, Azerbaycancada işledilen Farsca Berpa kelimesinden qat qat uyqunraqdır.

c-Gözlem: Türkce Göz kökü ve .le ile .im sonekleri yardımıyla yapılmışdır. Gözlem yapı ve anlam açılarından sorunsuz ve doğru bir kelimedir. Ölmek ve .im sonekinden yapılan Ölüm kelimesi doğru ise, Gözlemek ve .im sonekinden yapılan gözlem kelimesi de doğrudur.

d-Gelişme: Gelmek kökü ile .iş ve .me sonekleri yardımıyla yapılan bu kelime, Erebce inkişaf qarşılığıdır.

e-Gerekli: Gerek (éhtiyacı olmaq anlamında eski kergemek = fili kökü) ile -li soneki yardımıyla yapılmışdır. Anlamı lâzım, vâcib, zerûrîdir.

Azerbaycan Réspubliķası’nın resmi ve istandard dili olan “Azerbaycanca” veya “Azerbaycan Dili” Sovyét döneminde Türkce’ni yox étmek ve o Réspubliķanın dilini olabildikce Türkiye dilinden uzaqlaşdırmaq amacıyla Îrançı, Rusçu, Farsçı ve Érmeniçi Anti Türk yétgililerce yaradılmıştır. Türkce, Farsca, Erebce ve Rusca qarışımından oluşan ve Qarma - hibrid bir dil olan “Azerbaycan Dili”, târîxi açıdan Îrândakı Molla Dili’in (Farslaşmış Türk mollaların işletdiyi dilin) davâmıdır.

Azerbaycan Réspubliķası Sovyét döneminin sömürgeçi ve anti Türk dil siyâsetini terk étmedikce, milli olan yéni bir dil siyaseti oluşdurmadıqca, ve özünü Farsçı, Rusçu ve Ermeniçilerin qondardığı qarma - hibrid dil Azerbaycanca’dan, adından ve içeriyinden, qurtarmadıqca, Fars işqâlı altında qalacaqdır.

Azerbaycanca” ve “Azerbaycan Dili” adlandırması bilimsel açıdan yanlış olmaqla birlikde, sömürgeçi ve xaçlı bir millet yaratma projesinin ürünüdür, Îrân’da yaşayan Türk milletini bölür, onun Türk milli kimliyi ile Türk diline son derece böyük zererler vérir, ve bunların hepsini Türk géçmişinden qopararaq köksüzleşdirip yıxıma uğradır.

Qarma - Hibrid Azerbaycanca veya Azerbaycan Dili’ni yaradarken Rusçu, Érmeniçi ve Farsçıların izlediyi ilkeler:

1-Eski ve edebî metin ve qaynaqlarda var olan on minlerce Türkce kelimeye, sırf Türkiyede de işledildikleri üçün “arxaik” damqası vurup dilden silimlemek ve atmaq. Bunun sonucunda Azerbaycan Réspubliķasında yéni quşaq Türkçe kilasik yapıtları örneyin Dede Qorqut kitabı veya Nesîmi ile Fuzûlî’nin qoşuqlarındakı Türkce kelimelerin böyük bölümünü anlamaz hala gelmişdir. (Azerbaycan Réspubliķasında Dede Qorqut kitabı Azerbaycan Dilinde yazılmışdır diye iddia édilir. Osya bu kitabdakı Türkce kelimelerin yüzde doxsanı Azerbaycancada işledilmir, ancaq indi de Türkiye Türkcesinde, hem resmî dil ve hem xalq dilinde işledilir).

2- Xalqın dilinde hele de işledilen minlerce Türkce kelimeni, resmî, bilim, huquq ve médiya dilinden eleyip atmaq, bunları unutdurmağa çalışmaq.

3- Eski yapıtlar veya günümüzde xalq dilinde var olan ve işledilen Türkce kelimelerin yérine sistématik olaraq Rusca, Farsca ve Farscada var olan Erebce kelimeler yérleşdirmek.

4-Türkce yéni kelime yapma ve töretmeni tabu halına getirip durdurmaq.

5-Azerbaycancada yapılmış az sayıda yéni kelime Farsca veya Rusca kök ve eklerden yapılmış, bunların néçesi de yanlışdır.

Sayısal ve Reqemsal örneyi: Son illerde Azerbaycancada Digital kelimesine qarşılıq, Türkiyede işledilen “Sayısal” kelimesinden esinlenerek Reqemsal kelimesi yapılmışdır. Ancaq  uyqun ve doğru olan Sayısal kelimesinin tersine, “Reqemsal” kelimesi néçe açıdan sorunlu ve yanlışdır:

a-Reqem kelimesi Türkce déyil, Erebcedir.

b-Azerbaycancada Türkcedeki sayısal kelimesini éynen qebul étmemenin nedeni, onda “Sayı” kelimesinin var olmasından qaynaqlanır. Çünkü Azerbaycancada doğru olan “Sayı” yérine yanlış olan “Say” biçimi işledilir. Bu ona benzer ki “Yazı” yérine “Yaz”, “Ölü” yérine Öl işledilsin.

c-Reqemsal kelimesi Türkcenin sesuyumu quralına uymamaqdad;r. Bu qurala göre doğru biçim “ReqemsEl” olmalıydı, reqemsAl déyil .... 

Türkce’nin yétersiz olduğuna inanmış quşaq - nesil

1-Azerbaycancada işledilen bir sıra çılxa Farsca kelimeni, Farsların özü, hatta Farslaşmaqda olan veya Farslaşmış kitleler bile işletmez. Örneyin Berpa, Serencam, Sernişin, Péyvend, Azarkeş … (Azerbaycancada son derece işlek olan Farsca berpa kelimesi, bir çox ferqli anlamda işledilir. Oysa Türkcede bu anlamları qarşılaybilen çox sayıda kelime vardır: Qurmaq, yapmaq, yéniden qurmaq, yéniden yapmaq, onarmaq, dikeltmek, tikmek, yükseltmek, qaldırmaq, ayağa qalxmaq, ucaltmaq, vs.)

2- Azerbaycancanı yaradan Rusçu, Farsçı ve Ermeniçi yétgililerin yéni Türkçe kelime yapmanı tabu halına getirmesinin arxasında yatan neden, Azerbaycan Réspubliķasında yaşamaqda olan Türk xalqını Türkce’nin yétersiz olduğuna inandırmaq ve onun özgüvenini yox étmekdir. Bunun sonucunda bu ölkede yéni nesil yazar ve qoşarlar ve de İranda bulunan Azerbaycançılar Türkce yéni kelime yaratmaqdan qorxur, yéni Türkce kelime yapmanı yanlış bulur, san ki bu dil onların öz dili olmayıp onugelişdirme ve zenginleşdirmeye haqları yoxdur.

3- Azerbaycan Républiķasında Türkce kelime qullanma ve yéni Türkce kelime yaratmaya qarşı çıxanlar, Türkiyede de xalqın dilinde “anahtar”, “Abdest” ve “zaten” kimi yabancı kökenli kelimelerin varlığını ileri sürürek, Azerbaycancadakı Farsça, Erebce ve Rusca kelimelerin de qalması gerekdiyini savunurlar. Oysa Azerbaycan Réspubliķasındaki sorun, xalqın dilinde var olan néçe yabancı kelime déyil, resmi olaraq devletde, huquq ve bilim alanları ile médiyada qullanılan yapay ve hibrid - qarma Azerbaycan Dili vu bu dildeki minlerce Farsca, Erebce ve Rusca kelimenin varlığı, Türkce kelimelerin sistématik olaraq dilen arıtlanıp atılmasıdır.

4-Azerbaycan Réspubliķasında Türkiyede işledilen Türkce kelimelerin işledilmesine qarşı çıxanların başqa bir çekincesi, Türkiyede yaradılan néçe yéni kelimenin anlam veya yapısal olaraq yanlış yapılmış olmasıdır. Oysa Türkiyede töredilmiş minlerce yéni kelimeden yalnız kiçik bir bölüm anlam veya yapısal olaraq yanlışdır. Bu yanlış kelimeleri de kimse qullanmağa mecbur déyildir.

5- Bir sıra yéni Türkce kelimenin yabancı dillerdeki qarşılıqlarına benzemesi de onlara qarşı çıxmaya neden olmuşdur. Oysa yéni sözcük yaradanda onun eskiden var olan yabancı söze benzemesi olumsuz bir durum déyildir, tersine yéni kelimenin öyrenilmesini qolayşadırdığı üçün olumlu bir durumdur. Örneyin Farsça “Âteşbes” yérine önerilen Türkce “Atışkes” kelimesi, uygun ve gözel bir qarşılıqdır.

Türkce qarşılıqları var olduğu halda, Azerbaycancada işledilen Rusca kelimlelerden örnekler:

Aksiya (Éylem), Aktual (Güncel), Alpinist (Dağçı), Aparat (Ayqıt), Apték (Emçi), Aréna, Astronomiya (Göybilimi), Avanqard (Öncü), Detal (Ayrıntı), Déstruktiv (Yıxıcı), Diamétr (Çap), Diaqnoz (Tanı), Dinamika, Diréktor (Yönetmen), Diskont (İndirim), Diviziya (Tümen), Doza, Efekt, Ekspert (Uzman), Ékstrémizm (Aşırılıq), Ektopik, Ékvivalént (Éşdeyer), Élastik (Esnek), Étnologiya (Budunbilim), Fauna (Doğay, Diréy), Fermer (Ekinçi), Fonétika (Sesbilim), Form (Biçim), Forma, Harmoniya (Uyum), Histologiya (Toxubilim), İmprovizasiya (Doğaç), İnfilasya, İnformasiya (Bilişim), İnstinkt (İçgüdü), İnvéstisiya (Yatırım), Jurnal (Dergi), Kankret (Somut), Komissiya (Qurum), Konsérvativ (Tutucu), Konstitusiya (Anayasa), Kontakt, Krılo (Çamırlıq), Krossvord (Bulmaca), Kurort (Qaplıca), Marşrut (Dolmuş), Matérial (Gereç), Mémuar (Anıt), Miqrant, Modérn (Yénicil), Monitor, Monopoliya (Tekel), Narkotik (Uyuşdurucu), Névrologiya (Sinirbilim), Nuans (Çalar), Okéanoqrafiya (Denizbilim), Opératif, Orbit (Yörünge), Original (Özgün), Pansion (Yatılı), Paralél (Qoşut), Paştét (Ezme), Piroq (Börek), Planét (Gezegen), Plomb (Dolqu), Plüralizm (Çoxulçuluq), Pоémа (Qoşaq), Pоéziyа (Qoşuq), Prinsip (İlke), Problém (Sorun), Profilaktik (Önleyici), Prokuror (Savcı), Proqram (İzlence), Prоsеs (Sürec), Qalstuk (Boyunbağı), Qrammatika (Dilbilgisi), Radiasiya (Işınım), Radius (Yarıçap), Rayon, Réaksiya (Tepki), Regulator, Réspubliķa (Budunc), Résénziya (Eleşdiri), Séysmologiya (Terpem Bilimi), Sinonim (Éşanlamlı), Sistém (Düzge), Situasiya (Durum), Stajér (Yétişmen), Struktur (Yapı), Sutka, Ştam, Térapiya, Tréninq (Éyitim), Vélosipéd (Yélatı), Xroniki (Süregen), Vaksin (Aşı), Vaksinasya (Aşılama), Vizual (Görsel), …

Türkce qarşılıqları var olduğu halda, Azerbaycancada işledilen ve  Erebce kelimelerden örnekler:

Abide (Anıt), Âli (Yüksek, Ulu, Ağar), Alim (Bilgin), Amil, Aşkar (Aydın), Ахırıncı (Sonuncu), Ахırlаrındа (Sonlarında), Azad (Özgür, Erkin), Azad Olmaq (Özgürleşmek), Azarkéş (Yandaş), Berаber (Birge, Birlikde), Berpa (Yapım, Qurma), Beyanat (Démec), Cavab (Yanıt), Celb Etmek (Çekmek), Cehd Etmek (Çaba göstermek, Çabalamaq), Cenub (Günéy), Cinah (Qanat), Davam Étmek (Sürdürmek), Dаvаmiyyet (Süreklilik), Daxili (İç), Defe (Qat, Kez), Diger (Başqa, Öteki), Düşmen (Yağı), Еlm (Bilim), Ehаteli (Qapsamlı), Ehemiyyet (Önem), Ehemiyyetli (Önemli), Eks (Ters), Eks Hucum (Qarşı Saldırı), Elave (Ek, Artı), Eléyh (Qarşı), Emin (Arxayın), Enene (Gelenek), Erazi (Topraqlar), Esas (Ul, Temel), Etibar, Etibaren, Etibarlı, Etraf (Çévre), Evez Olmaq (Deyişmek), Éhtiyat (Sakınma, Yedek), Faiz (Yüzde), Fikr (Düşünce), Günah (Suç), Güzeran (Géçim), Hаdise (Olay), Heyat (Yaşam), Heyata Kéçirmek (Gerçekleşdirmek, Uyqulamaq), Hiss (Duyu), Hisse (Pay, Bölük), Hörmet (Sayqı), İbaretdi ( .dir, Oluşur), İclas (Oturum), İnkаrеdilmez (Danılmaz), İnkişaf (Gelişim), İstehsal (Üretim), İstifade Étmek (Yararlanmaq), İstiqamet (Doğrultu), İstintaq (Soruşdurma), İstiqraz (Borclanma), İstirahet (Dinlenme), İştirak Étmek (Qatılmaq), Kаmаn (Yay), Kemer (Qayış), Kenar (Qıraq, Yan), Kifаyet (Yéter, Yéterli), Mânée (Engel), Matem (Yas), Mehebbet (Sévgi), Mehlul (Çözelti), Mehz (Yalnız, İşte), Mekteb (Oxul), Me’lumat (Bilgi), Me’na (Anlam), Menbe (Qaynaq), Menteqe (Bölge, Alan), Meqsed (Amac, Érek), Merasim (Tören), Merhele (Aşama), Mertebe (Qat), Mesele (Sorun), Mes’uliyet (Sorumluluq), Meşhur (Ünlü, Adlım), Metbuat (Basın), Metleb (Qonu), Mexfi (Gizli), Mis (Paxır), Möhkem (Berk Sıxı), Möhteşem (Görkemli), Mövqé (Qonum), Müasir (Çağdaş), Mübadile (Déyiş-Toqquş), Mubarize (Savaşım), Müdafie (Savunma), Müddet (Süre), Müderris (Oxutman), Müdrik (Bilge), Müellif, Müellim (Öyretmen), Münaqişe (Çekişme), Müeyyen (Belli, Belirli), Müessir (Étkili), Müessise (Qurum), Müharibe (Savaş), Mühаsire (Quşatma), Mühit (Çévre), Müqabilinde (Qarşılığında), Müraciet (Başvuru), Müşahideçi (Gözlemçi), Müşavire (Danışma, Geneş), Mütefekkir (Düşünür), Mütereqqi (İlerici), Müteхessis (Uzman), Mütleq (Salt), Müvаfiq (Uyqun), Müveffeqiyyet (Başarı), Müveqqeti (Géçici), Nailiyyet (Başarı), Namized (Aday), Nazirlik (Baxanlıq), Neheng (Qocaman), Nesihet (Öyüt), Netice (Sonuc), Nezaret (Baxım, Qarama, Gözlemleme), Nezere Almaq, Nize (Süngü), Nümayiş (Gösteri), Pаdşаh (Xaqan), Pаytахt (Başkend), Perakende (Dağınıq, Üleşik), Péyk (Uydu), Péyvend (Aşı), Pul (Aqça), Qanunsuz (Yasadışı), Qeder (Dek, Denli), Qelebe (Utqu), Qiymetlendirmek (Deyerlendirmek), Qiymetli (Deyerli), Qüvve (Güc), Sabiq (Géçmiş), Sabiq, Sahe (Alan), Saziş (Anlaşma), Sebeb (Neden, Gerekçe), Sehhet (Sağlıq), Sehim (Paylı, Ortaq), Sehiyye (Sağlıq), Sehv (Yanılqı), Sened (Belge), Serhed (Sınır), Sernişin (Yolcu), Sey (Çaba), Seyyah (Gezgin), Sitаyiş (Övgü), Sual (Soru), Sülh  (Barış), Süret (Yéyinlik, Terklik), Şerait (Qoşullar), Şerik (Ortaq), Şerq (Doğu), Şert (Qoşul), Şimal (Quzay), Tamaşa, Tebiet (Doğa), Tedqiqаt (İnceleme), Teferrüаt (Ayrıntı), Tehlil Étmek, Tehlükesizlik (Güvenlik), Tekаmül (Évrim), Tekanlar (Sarsıntılar), Telebat (İstekler), Telebe (Öyrenci), Tercüme (Çéviri), Tesir (Étki), Teşebbüs (Girişim), Teхminen (Yaxlaşıq), Texribat (Yıxıcılıq, Dağıtıcılıq), Teyyare (Uçaq), Töhfe (Savqat, Savrı), Umumi (Genel, Qamusal), Üzv (Üye), Vasite (Arac), Veziyyet (Durum), Хаrici (Dış), Xatire (Anı), Xerçeng (Yéngéç), Xeste (Sayrı), Хetа (Yanlış), Xizek (Qayaq), Xoşbext (Mutlu), Хudbin (Mencil), Yаddаş (Bellek), Zefer (Utqu), Zelzele (Terpem, Deprem), Zeruri (Gerekli), ...

P.S. Azerbaycan Respublikasında geliştirilen istandart dil, Türkler tarafından, onların özgür iradeleriyle, tarihin doğal seyrinde, Türkcenin kendi olanakları, eski kaynakları ile lehçeleri temelinde, ve mustakil bir devlette geliştirilmemiştir.

Azerbaycanca, Azerbaycan Respublikasını işgal eden Bolşevik Rusya ve Rus ile Ermeni yöneticiler tarafından, Kafkasyada koloniyal bir millet yaratma sürecinde, Kafkasyada yaşayan Türk halkının milli kimliyini deyiştirme ve bağlarını geçmişleri ile komşusu ve dildeşi olan Anadoludan kopartmak için yaratılmıştır. Azerbaycanca Kafkasyada yaşayan Türk halkının eski edebi eserleri ve lehçeleri temelinde deyil, halkın bilmediyi Rusca ve Farsca ve Farscada var olan Arapçada kullanılan kelimeler alınıp Türkceye eklenerek ortaya çıkmıştır. Azerbaycan Dili, hem hibrid ve karma bir dildir, hem de halka ve aydınlara, binlerce insanı kurşuna dizerek ve Gulak’a göndererek zorlanmıştır. Azerbaycanca var olmayan şey millilik ve müstakilliktir; o dil esaretin ve köleliyin ürünü ve simgesidir.

Başka bir sorun, Azerbaycan Repsbuliķasının hibrid Azerbaycan Dilini Türkili ve İranda yaşayan Türk milleti için de milli dildir diye zorlama ve dayatmaya kalkışmasıdır. Oysa Türkili ve İranda yaşayan Türk milleti kendi istandart dilini kendi lehçeleri ve Türkcenin eski edebi kaynakları temelinde ve Türkiye ile dilsel bağlarını derinleşerek ve pekişdirerek oluşturmaktadır, buna da  hakkı vardır.

Türkiyede Arapça ve Farsça kelimeler kullanılsa da, genellikle onların Türkçeleri de vardır ve isteyen kullanır. Ancak Azerbaycan Respublikasında kullanılan Arapça ve Farsça ve Rusça kelimelerin Türkçeleri kullanılmaz. Ayrıca Arapça ve Farsça kelimeler, Türkiye Türkçesinin tersine, Azerbaycan Réspubliķasında istandard dilin sözdağarcığının yüzde doksanını oluşturur. Bu durumda Türkiye Türkçesi, Arapça ve Farsça alıntıları da olan Türkçedir. Ancak Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkce ile Arapça-Farsça karışımından ortaya çıkmış hibrid veya karma bir dil görüntüsü verir.

عرب: داها بس‌دیر تنبل‌له‌ر! گئدیپ اؤزونوزه دیل تاپینیز، دیلیمی به‌ری وئرینیز.

Ereb: Daha besdir tenbeller! Gédip özünüze dil tapınız, dilimi beri vériniz.