تگرک و تگری در فارسی:
کلمه‌ی «تَگَرْک» در زبان فارسی به معنی قطرات یخ‌بسته‌ی باران که بر اثر تغییرات ناگهانی هوا بر زمین فرو می‌ریزد، تلفّظی از کلمه‌ی تورکی‌ی «ته‌گه‌ریک» به معنی‌ی گِرد و مدوّر است.
هم‌چنین است کلمه‌ی «تَگَری» در زبان فارسی در اصطلاح آبجوی تگری به معنی‌ی آبجوی بوشکه‌ای که مخفف کلمه‌ی تورکی‌ی «ته‌گه‌ریک» است. این نام به سبب گِرد و مدوّر بودن بوشکه به این نوع از آبجو داده شده است.
در زبان موغولی کلمات تؤگه‌ریک، تؤگۆریگ، تؤگرؤگ، تؤگریگ و تۆگۆریک (و در زبان تورکی با جانشین شدن صدای فتحه -ه به جای صدای ضمه -ؤ کلمات «ته‌گه‌ریک»، «ته‌گوریک»، «ته‌گریک»، «ته‌گروک»، «ته‌گوریک»، ....) همه به معنی‌ی گِرد و مدوّر، و ته‌گه‌رمه، ته‌ه‌ره‌م (آسیاب)، ته‌به‌ریمه‌ک و ته‌وره‌مه‌ک (محاصره کردن، اطراف چیزی را گرفتن)، و معادل تورکی‌ی آن‌ها چئویرمه‌ک و چئوره و .... (با تبدیل «ت» تورکی به «چ» موغولی) هم در ارتباط با این ریشه هستند. واحد پول کشور موغولستان با نام توگریک Tugrik – تؤگرؤک Tögrög, Төгрөг نیز از همین ریشه و به معنی‌ی شئی‌ی گرد و مدوّر مانند سکّه می‌باشد.
از همین ریشه است کلمات آتی در زبان‌های گوناگون تورکیک که همه در ارتباط با مفهوم مدوّر هستند: نام طایفه‌ی تورک اوغوزی تۆگه‌ر - تؤگه‌ر - دؤیه‌ر (فورم قدیمی: تۆگۆر به معنی‌ی مدور و گرد)، تۆگۆر (مدور، یئنی اویقورجا)، تۆگۆره‌ک (دایره، محیط، یئنی اویقورجا)، ته‌گه‌ره‌ک (دائره، قیرقیزجا)، تؤگؤرؤک (کُره‌ی زمین، قیرقیزجا)، تۆگه‌ره‌ک (مدوّر، دائره، تاتارجا)، تۆݧه‌ره‌ک - تۆنگه‌ره‌ک (دائره، مدوّر، باشقورت‌جا)، تؤوه‌ره‌ک و ته‌یه‌له‌ک (دائره، تورکمه‌ن‌جه)، ته‌که‌ر و ته‌که‌رله‌ک (تورکی در تورکیه - ایران - قفقاز)، تیورۆک (مدوّر، میله‌ای که از وسط سنگ آسیاب می‌گذرد)، فعل دۆگله‌مه‌ک به معنی‌ی مدوّر شدن، غلطیدن، دۆگله‌تمه‌ک به معنی‌ی غلطاندن، دۆگله‌ک به معنی‌ی مدوّر و گرد، در یئنی اویقورجا، .... تبدیل «ؤ» تورکی شرقی در این کلمات به «ه» (فتحه) در تورکی‌ی غربی پدیده‌ی متأخّر دوزله‌شمه و «–ه‌ک» در آن‌ها پسوند تصغیر است.
و ده‌ییرمه-دگیرمه. فورم قدیمی‌ی این کلمه‌ی تورکی ته‌گیرمه Tegirme
به معنی پول است. در دیوان لغات تورک Tegirme به معانی‌ی پول، نان، هر
چیز گرد و مدوّر مانند سنگ آسیاب؛ و ته‌گیر Tegir
به معنی‌ی ارزش و قیمت آمده است. این کلمه محتملاً با ده‌ییرمی Deyirmi
به معنی‌ی گرد و مدوّر هم‌ریشه است (کلمه‌ی ده‌ییرمی Deyirmi
تورکی در اصل ده‌ییرمه است. ده‌ییرمی ماسا: میزگرد). ریشه‌ی کلمه‌ی ته‌گیرمه – ده‌ییرمه‌ی
تورکی، از فعل ته‌گیرمه‌ک در تورکی‌ی باستان به معنی‌ی برگرداندن و چرخاندن و هم‌ریشه
با ته‌که‌ر – ته‌گیر – ته‌گه‌ر - ته‌یه‌ر Teker
(چرخ و مدوّر)، تیگیرمه‌ک Tigirmek (چرخیدن)، ده‌ییرمه‌ن –
ده‌ییرمان Deyirmen (آسیاب)، ته‌که‌رله‌ک Tekerlek
– دیغیرلاق Dığırlaq (دیغیلداق – دیغیلداو - دیغیلدوو Dığıldov)،
دیغیرجاقDığırcaq، دیغیرلانماق Dığırlanmaq،
.... است.
No comments:
Post a Comment