TÜRK MÛSİKÎ BİLGİNİ MARAĞALI HOCA ABDÜLKÂDİR'İN OTOBİYOGRAFİSİ, TASHİH EDİLMİŞ ORİJİNAL FARSÇA METNİ, DAKİK TÜRKÇE ÇEVİRİSİ, VE M. BARDAKÇI YAYININDA YAPILMASI GEREKEN DÜZELTMELER
Méhran Baharlı
AUTOBIOGRAPHY OF TURKISH MUSICOLOGIST HOCA ABDÜLKÂDİR MERÂĞÎ, RECTIFIED ORIGINAL FARSI TEXT, ITS ACCURATE TURKISH TRANSLATION, AND NECESSARY CORRECTIONS IN THE M. BARDAKÇI'S PUBLICATION
تورک موسیقی بیلگینی ماراغالی خوجا عبدالقادرین اوتوبییوگرافی‌سی، تصحیح ائدیلمیش اوریژینال فارس‌جا متنی، دقیق تورک‌جه چئویری‌سی، و موراد بارداک‌چی‌نین اوخومالاری‌نداکی دوزه‌‌لتمه‌له‌ر
اوتوبیوگرافی موسیقی‌شناس تورک خوجا عبدالقادر مراغی، متن اصلی تصحیح شده، ترجمه‌ی دقیق تورکی آن، و تصحیح قرائت موراد بارداک‌چی
مئهران
باهارلی
«سؤزوموز، مئهران باهارلی‌نین یازقالاری توپلوسو» پیتییی، بیرینجی
جیلدده‌ن
“Sözümüz, Méhran Baharlının yazqalar toplusu” pitiyinden,
cild I
از کتاب « سؤزوموز،
مجموعه مقالات مئهران باهارلی» - جلد اول
https://independent.academia.edu/MBaharli
https://sozumuz1.blogspot.com/
https://www.facebook.com/profile.php?id=61579230999069
Özet
Türkili’nin Azerbaycan bölgesinde yerleşmiş Marağa kenti doğumlu Türk küy (mûsikî) bilgini Marağalı Hoca Abdülkâdir (1353-1435) 1430 yılında 80 yaşında iken, kendi manzum özgeçmişini (otobiyografisini) 80 Farsça beyitte yazmıştır. Hoca Abdülkâdir’in bu yapıtı Türk ve Moğol Hakanlarının uzluk (sanat) ve özellikle küy (mûsikî) ve küyçülere (müzisyenlere) verdikleri deyer ve kollama (destek) açısından da önemli bir öteksel (târîhî) kaynaktır. Bu manzûm özgeçmişi, ilk kez Sovyet Azerbaycanı’nda Letif Kerimov ve Süreyya Agayeva, Rusça çevirisini de vererek, bilim dünyasına tanıtmış, daha sonra Türkiye’de Murat Bardakçı Türkçe çevirisini yayınlamıştır. Ancak bu iki yayında Farsça koşağın (manzûmenin) bir sıra kelimesi okunmamış veya doğru okunmamış, kimi zaman da çeviride eksiklikler ve yanlışlıklara yol verilmiştir. Bu makâlede Marağalı Abdülkâdir’in Farsça manzum otobiyografisinin tashih edilmiş tam metni ile mot-a-mot Türkçe çevrisi, ve otobiyografide kullanılan Tükçe sözcükler, mûsikî terminleri ile adı geçen hükümdarlar hakkında açıklamalar verilmiştir. Makâlenin son bölümünde Bardakçı yayınında okunmamış, hatalı okunmuş veya anlamlandırılmış kelime ve mısralar ele alınmıştır.
Abstract
Turkish musicologist Hoca Abdülkâdir Marâğî (Abd al-Qadir Maraghi) (1353-1435), who was born in the city of Marağa in the Azerbaijan region of Türkili, penned his poetic autobiography in 1430. This work consists of 80 Persian couplets an was written when Marâği was 80 years old. Marağî's work is also an important historical source demonstrating the significance and support given by Turkish and Mongolian Sultans to art, particularly music and musicians. This poetic autobiography was introduced to the scientific world for the first time, alongwith its Russian translation, by Letif Kerimov and Süreyya Agayeva in Soviet Azerbaijan. Later Murat Bardakçı published its Turkish translation in Turkey. However, in these publications, some words of the autobiography could not be read or were not read correctly, and sometimes there were omissions and mistakes in the translation. In this article, I present complete and corrected text of Marağalı Abdulkadir’s autobiography in Persian, along with its word-for-word Turkish translation. I also provide explanations of Turkish words, musical terminology used in the autobiography, and the rulers mentioned in it. In the final section of the article, I discuss some necessary corrections that should be made regarding the unread and misinterpreted words in the Bardakçı publication.
اؤزه‌ت:
تورک‌ایلی‌نین آزه‌ربایجان بؤلگه‌سی‌نده یئرله‌شمیش ماراغا اورو (شه‌هه‌ری) دوغوم‌لو تورک کوی (موسیقی) بیلگینی ماراغالی خوجا عبدالقادیر (١٤٣٥-١٣٥٣) ١٤٣٠ ایلی‌نده ٨٠ یاشی‌ندا ایکه‌ن، که‌ندی منظوم اؤزگئچمیشی‌نی ٨٠ فارس‌جا بیت‌ده یازمیش‌دیر. خوجا عبدالقادیرین بو یاپیتی (اثری) تورک و موغول خاقان‌لاری‌نین اوزلوق (صنعت) و اؤزه‌ل‌لیک‌له کوی (موسیقی) و کوی‌چوله‌ره (موسیقی‌چی‌له‌ره) وئردیک‌له‌ری ده‌یه‌ر و قول‌لاما (ده‌سته‌ک) آچی‌سی‌ندان دا اؤنه‌م‌لی بیر اؤته‌ک‌سه‌ل (تاریخی) قایناق‌دیر. بو منظوم اؤزگئچمیشی ایلک که‌ز سوویئت آزه‌ربایجانی‌ندا لطیف کریموف و ثریا آغایئف روس‌جا چئویری‌سی‌نی ده وئره‌ره‌ک بیلیم آجونونا (دونیاسی‌نا) تانیتمیش، داها سونرا تورکییه‌ده مورات بارداق‌چی تورک‌جه چئویری‌سی‌نی یایین‌لامیش‌دیر. آنجاق بو ایکی یایین‌دا فارس‌جا قوشاغین (منظومه‌نین) بیر سیرا دئگی‌سی (کلیمه‌سی) اوخونامامیش و یا دوغرو اوخونمامیش، کیمی زمان دا چئویری‌ده اه‌کسیک‌لیک‌له‌ر و یانلیش‌لارا یول وئریلمیش‌دیر. ایشبو یازقام‌دا (مقاله‌م‌ده) ماراغالی عبدالقادرین فارس‌جا منظوم اؤزگئچمیشی‌نین اونالتیلمیش (تصحیح ائدیلمیش) فارس‌جا دولوق (تام) متنی ایله موت-ا-موت تورک‌جه چئوری‌سی‌نی، اؤزگئچمیش‌ده قول‌لانیلان تورک‌جه سؤزجوک‌له‌ر، کوی (موسیقی) ده‌ریم‌له‌ری (تئرمین‌له‌ری) ایله آدی گئچه‌ن یابغولارلا (حکمدارلارلا) ایلگی‌لی آچیق‌لامالار سونماق‌دایام. یازقانین سون بؤلومونده، بارداک‌چی یایینی‌ندا اوخونامامیش کلیمه‌له‌رله یاپیلماسی گه‌ره‌که‌ن بعضی دوزه‌لتمه‌له‌ری اه‌له آلماق‌دایام.
خلاصه:
موسیقی‌شناس
تورک خوجا عبدالقادر مراغی (١٤٣٥-١٣٥٣) متولد شهر مراغه در منطقه‌ی آزربایجان از
تورک‌ایلی، در ٨٠ ساله‌گی‌اش بیوگرافی منظوم خود را در ٨٠ بیت فارسی تالیف کرده
است. این اثر مراغی به جهت نشان دادن ارزشی که سلاطین تورک و موغول به هنر و
مخصوصا موسیقی قائل بودند و حمایتی که از اهل موسیقی می‌کردند یک منبع تاریخی مهم به
شمار می‌رود. این بیوگرافی منظوم را برای اولین بار لطیف کریموف و ثریا آغایئف در
جمهوری آزربایجان شوروی، با ترجمه‌ی روسی آن به جامعه‌ی علمی معرفی کرده و بعدها مورات
بارداک‌چی ترجمه‌ی تورکی آن را در تورکیه منتشر کرده است. اما در این دو نشر، بعضی
از کلمات متن فارسی خوانده نه‌شده و یا به اشتباه قرائت شده، در بعضی موارد هم در
ترجمه اشتباهات و نقصان‌هایی روی داده است. در این مقاله‌ام، متن کامل و تصحیح شده‌ی
بیوگرافی منظوم خوجا عبدالقادر مراغی به فارسی، ترجمه‌ی دقیق آن به تورکی، کلمات
تورکی و اصطلاحات موسیقیایی و توضیحاتی در باره‌ی حکم‌داران ذکر شده در منظومه را
داده‌ام. در قسمت پایانی مقاله، کلمات خوانده نه‌شده و موارد محتاج به تصحیح در
نشر بارداک‌چی را بررسی کرده‌ام.
Türkili’nin[1] Azerbaycan bölgesinde yerleşmiş Marağa kenti doğumlu Türk mûsikî bilgini Hoca Abdülkâdir Merâğî (1353-1435) kendisinin manzum Yaşnâme’sini[2] - otobiyografi’sini 1430 yılında 80 Farsça beyitte yazmıştır. Bu yapıtı kaleme aldığında 80 yaşında olan Marağalı Abdülkâdir, beş yıl sonra Güney Türkistan’ın (bugün Afganistan’ın kuzeyinde) Herat kentinde veba salgınında ölmüştür.
Marağalı Abdülkâdir’in yazdığı Şerh-i Kitâbü’l-Edvâr kitabının sâdece Topkap; Sarayı Kütüphânesindeki bir elyazmasında[3] bulunan bu manzum otobiyografiyi, ilk kez Sovyet Azerbaycanı’nda Letif Kerimov ve Süreyya Agayeva Rusça çevrisini de vererek bilim dünyasına tanıtmış[4], daha sonra Türkiye’de Murat Bardakçı bu yayın temelinde otobiyografinin Türkçe tercümesini yayınlamıştır[5].
Ancak hem Azerbaycan Cumhuriyeti hem Türkiye yayınlarında otobiyografinin bir sıra kelimeleri okunamamış ya da doğru okunmamış, kimi zaman da çevride eksiklikler ve yanlışlıklara yol verilmiştir. (Makâlemin sonunda bunlardan bâzı örnekler verilmiştir). İşbu makâlede Marağalı Abdülkâdir’in Farsça manzum otobiyografisinin tashih edilmiş metni ve mot-a-mot Türkçe çevrisini, bu Farsça otobiyografide kullanılan Türkçe sözcükler, Mûsikî terminleri ile adı geçen hükümdarlar hakkında açıklamalar sunmaktayım. Makâlenin son bölümünde Bardakçı yayınında yapılması gereken bazı düzeltmeleri ele alıyorum.
[اوتوبیوگرافی‌یِ خوجا عبدالقادر مراغی]
[ماراغالی عبدالقادیرین اؤزگئچمیشی – یاش تورکوسو]
٠١-شُکر وْ حمدِ قادرِ پروردْگار
ک‌او عزیزم داشت اندر هر دیار
٠٢-سال‌ها در عیش وْ عشرت بوده‌ام
وز سلاطینِ جهان آسوده‌ام
٠٣-در میانِ مجلسِ شاهانِ عصر
در سرا وَ باغ وْ در اِیوان وْ قصر
٠٤-سازهایِ جان‌فزا بنْواختم
بس تصانیفِ مناسب ساختم
٠٥-تربیت از پادشاهان یافتم
آن چه می‌جُستم از ایشان یافتم
[سلطان اویس باهادیرخان جالاییر]
٠٦-اوّل آن شاهِ جهان، سلطان
اویس
آن شهِ صاحب‌قِران، سلطان اویس
٠٧-پادشاهی بوُد پُر با عدل وْ داد
در جهان او دادِ عدل وْ دادْ داد
٠٨-گاه در مجلس به‌گفتی: «خوانْ کلام!
تا بیاسایم زِ محنت، والسّلام!»
٠٩-گاه اندر مجلسِ عیش وْ طرب
در حضورِ تورک وْ تاجیک وْ عرب
١٠-گفت: «عبدالقادرا! به‌نواز عود
ای که مِثلَتْ در جهان هرگز نه‌بوُد
١١-گاه نوبه‌ای ساز، وَ گاهی خوان غزل
چون نه‌داری در همه عالَم بَدَل»
١٢-مرگ ِخود را پیش‌تر از چهار ماه
گفت با ارکانِ دولت، پادشاه
١٣-هفت‌صد وْ هفتاد وْ شش تاریخ بوُد
ک‌آن ولی شاه از جهان رحلت نمود
١٤-رفت در سنِّ جوانی از جهان
کس نه‌مانَد در زمانه جاودان
[سلطان حسین باهادیرخان جالاییر]
١٥-بعد از او فرزندِ او سلطان
حسین
آن‌کِ بوُد او مملکت را نورِ عین
١٦-صورت وْ معنیٖش بُد آراسته
مجلسِ عیش وْ صفا پیراسته
١٧-شاهدان وْ ماه‌رویان دایِمٰآ
جمله گفتندی که «عبدالقادرا!
١٨-تشنه‌یِ آواز وْ سازتْ جان شده
دست وْ حلقتْ درد را درمان شده
١٩-مجلسِ خاصّه‌ست وْ خاصّان گشته جمع
در میانِ جمع هستی هم‌چو شمع
٢٠-بی وجودت مجلسِ ما بی‌صفاست
نغمه‌هایت راستی جان‌فزاست»
٢١-بر سرم زرها به‌کردندی نثار
عیش وْ عشرت کردمی لیل وْ نهار
٢٢-بی‌وفائی‌یِ جهان به‌نگر که چوُن
گشت در چنگِ اجل زار وْ زبون
٢٣-روحِ پاکش شاد بادا تا ابد!
تربیت کردی مرا با صد مدد
[سلطان احمد باهادیر خان جالاییر]
٢٤-بعد از ایشان پادشاهِ پُرهنر
پادشاهْ احمد باهادیر خانْ دگر
٢٥-مستعدّ وْ عاقل وْ صاحبْ کمال
بوده‌ام در صحبتِ او بیست سال
٢٦-دایمٰآ گفتی مرا «یارِ عزیز!»
قدْرِ بنده نیک می‌دانست نیز
٢٧-عدل وْ داد وْ عشرت او را بوُد کار
گاه عیشِ کَشتی وْ گاهی شکار
٢٨-عیشْ، [ا]وُ در تبریز و در بغداد کرد
خانه‌یِ جدّ وْ پدر آباد کرد
٢٩-هیچ کس از من مقرّب‌تر نه‌بۇد
روز وْ شب تصنیف وْ سازم می‌شنود
٣٠-در زمانش عیش کردم بی‌شمار
خودْ، خیالی بُد مگر آن روزگار!
٣١-سالِ تاریخِ وفاتِ آن سعید
«قصدِ تبریز» است ک‌آن شه شد شهید
٣٢-صد هزاران رحمتِ پروردِگار
بر روانش باد تا روزِ شمار
٣٣-کارِ عالَم دایمٰآ این بوده است
کَلّه‌هایِ پُر هَوَس را سوده است
[شاه شجاع مظفّری، ملک الظاهر سیف‌الدین شاه برقوق، شاه‌زاده شیخ علی جالاییر، شه‌زاده سلطان ییلدیریم بایزید]
٣٤-شه شجاع‌م بۇد طالب [به قصر؟]
شاه برقوق وْ دگر شاهانِ عصر
٣٥-شاهِ عالَم شاه‌زاده شیخ علی
...............................[ی]
٣٦-آن‌گهی شه‌زاده سلطانْ بایزید
پادشاهِ عادل، آن شاهِ شهید
٣٧-معتقد بودند افعالِ مرا
نیک دانستند احوالِ مرا
[تیمور کوره‌که‌ن]
٣٨-چون که سلطانِ جهان، میرِ
کلان
آن شهِ دین‌پرورِ صاحبْ‌‌قِران
٣٩-قطبِ دین، آن خسرویِ خسرونشان
پادشاهِ مُلکْ، تیمور کوره‌که‌ن
٤٠-سویِ بغداد آمد از حُکمِ خدا
تربیت فرمود آن شه بنده را
٤١-کرد با سویِ سمرقندم روان
دیه وْ خانه داد وْ باغ وْ بوُستان
٤٢-ماوراء‌النّهر به‌دیدم چون بهشت
مردمانش جمله پاکیزه‌سرشت
٤٣-شیخ وْ قاضی، پیر وْ برنا، خاص وْ عام
معتقد گشتند زِ اخلاصِ تمام
٤٤-جمله گفتند «این چنین صاحبْ کمال
ما نه‌دیدیم اندرین هشتاد سال!»
٤٥-جمله فرزندانِ آن سلطانِ عصر
بنده را بردند در اِیوان وْ قصر
٤٦-تربیت‌ها یافتم زیشان بسی
توْی‌ها کردند ما را هر کسی
٤٧-چون فرود آمد زِ لشکر پادشاه
بنده را کردی طلب بی‌گاه وْ گاه
٤٨-بیش‌تر گفتی: «بیا بر خوان کلام
تا بیابد جان وْ دل حظِّ تمام!»
٤٩-گاه فرمودی: «بیا به‌نواز عود
ای که مثلت در جهان هرگز نه‌بود!»
٥٠-پُرمرصّع پوستینم داد وْ گفت:
«خوش به‌خوان اندر نوا وَ در نهفت!»
٥١-بوُد هشت‌صد تاریخ وْ آنگاه هفت
ک‌آن شهِ عالِم از این عالَم به‌رفت
٥٢-رحمتِ حق باد بر روحش روان!
باد روحش در بهشتِ جاودان!
٥٣-حکم وْ لشکر داشت وَ مال وْ مُلْک، ارک
لیک نتْوانست کردن دفعِ مرگ
[سلطان خلیل]
٥٤-بعد از او سلطان خلیلِ
نوجوان
باد روحش در بهشتِ جاودان
٥٥-گفتی «ای صاحبْ کمالِ بی‌نظیر
از تو دایم هست ما را ناگزیر
٥٦-یادگارِ پادشاهانِ جهان
مانَد نامت تا قیامت جاودان
٥٧-مثلِ تو چِشمِ فلک اندر هنر
بس عجب گر دیده باشد نامور
٥٨-فخرِ خود دانم که تو پیشِ منی
قدرِ تو دانم که هم‌کیشِ منی»
٥٩-نوجوان رفت از جهان آن پادشاه
در جوانی گشت احوالش تباه
[سلطان شاه‌رخ باهادیر خان]
٦٠-این زمان در سایه‌یِ این پادشاه
گشته‌ام خشنود، ولی بی سال [وْ] ماه
٦١-پادشاهِ پادِشاهانِ جهان
شاه‌رخ سلطان باهادیرْ کامران
٦٢-پاک‌چشم و پاک‌دین و پاک‌لب
هیچ کس را نیست زو شرّ وْ تَعَب
٦٣-حُسنِ خُلق وْ لطف وْ احسان کارِ اوست
حق تعالیٰ در دو عالَم یارِ اوست
٦٤-کس نه‌دیده پادشاهی این چنین
راست‌قول وْ دل‌نواز وْ پاک‌دین
٦٥-پادشاها! باش در عالَم به کام
هست عبدالقادرت از جان غلام
٦٦-گرچه شاهانم به جان پرورده‌اند
لیکن آن شاهان کنون در پرده‌اند
٦٧-دولتِ تو باد باقی تا ابد!
حق تعالیٰ ناصرت باد وْ مدد!
٦٨-هر چه هستم، کم‌ترینت بنده‌ام
داعی‌یِ این دولتم تا زنده‌ام
٦٩-پیرم وْ مهمانِ سلطانِ جهان
هم عزیزم دار ای شاهِ جهان!
٧٠-بر بناگوشم شکفته پنبه‌زار
بر سرم باریده برفِ روزگار
٧١-غرّه‌یِ عُمرِ عزیزم گشت سَلْخْ
عیشِ عالَم بر دلِ من گشت تلخ
٧٢-صافی‌یِ عُمرِ مرا ایّام بُرْد
جرعه‌ای باقی به‌مانْد، آن نیز دُرْد
٧٣-موسفید وْ روسیاه وْ شرم‌سار
گشته‌ام پیر وْ ضعیف وْ دل‌فگار
٧٤-زرد ازین رویم کنون رخسار شد
ک‌آفتابم بر سرِ دیوار شد
٧٥-دولتت پاینده بادا تا ابد
باد عُمْرت بیش از حدّ وْ عدد!
٧٦-هر کجا باشی خدا یارِ تو باد
در دو عالَم حق نگه‌دارِ تو باد!
٧٧-نورِ ایمان باد هم‌راهت مدام
طاعتت مقبول بادا، والسّلام!
٧٨-گرچه پیرم، لیک دارم دلْ جوان
شور در سر، سوز در دل هم‌چنان
٧٩-گرچه در پیری جوانی می‌کنم
از نَغَم‌ها دُرفشانی می‌کنم
٨٠-لیک تصنیفاتِ بنده یادگار
مانَد در عالَم إِلَى يَوْمِ اَلْقَرَار
سؤزلوک Sözlük
ارک: (تورکی) محل سلطنت، حاکمیت و اقتدار سیاسی
با:
به. (با یاد آمد: به یاد آمد)
بنده
– به‌نده: من. شخص در مقام تواضع
و فروتنی خود را بنده می‌نامد. نهایتا محرف کلمه‌ی سومری «باندا – به‌نده» به معنی
کوچک‌تر و حقیر و خردتر، ... است[6].
پوستین: جامه و لباس از پوست حیوانات
تربیت: احسان و تفقد بزرگان نسبت به شاعر و دیگر
زیردستان
تَعَب: رنج، زجر، زحمت، سختی، عذاب
دُردْ: (تورکی) ته نشست و رسوب شراب
سَلخ: به آخر رسیدن ماه.
صافی: شراب بی غش و صاف
غرّه: اوّل ماه
کلان: کلمه‌ی «کال – کلان» در زبان‌های تورکیک و ایرانیک و ... و کلمه‌ی قارا در تورکی به معنی بزرگ محرف آن در فارسی خارا (سنگ بزرگ و سخت)، نهایتاً از کلمه‌ی «گال» سومری به معنی بزرگ و عظیم ریشه گرفته‌اند. شاید کلمه‌ی کلانتر - که‌له‌نته‌ر با ریشه‌ای مباحثه‌دار (مسئول شهر یا محله در دولت‌های تورک از زمان سلجوقیان و به بعد که در میان وظائفش جمع‌آوری مالیات و برقراری نظم و امنیت هم بود)، نیز مرتبط با این ریشه‌ی سومری باشد. کلمه‌ی کلان در تورکی شرقی و جغتایی بسیار رایج و در ترکیب‌هایی مانند میر کلان، میرزا کلان و خان کلان ... به کار رفته است. موسیقی‌دان تورک عبدالقادر مراغی در یک بیت در باره‌ی تیمور کوره‌که‌ن او را میر کلان می‌خواند: چون که سلطانِ جهان میرِ کلان - آن شهِ دین‌پرورِ صاحب‌قِران[7].
نَغَم: نغمه‌ها
MARAĞALI ABDÜLKÂDİR OTOBİYOGRAFİSİ’NİN MOT-A-MOT TÜRKÇE ÇEVRİSİ (Méhran Baharlı)
1-Eğiten Ugan’a şükür ve övgü olsun
Ol ki her ülkede beni aziz tuttu
2- Yıllarca zevk ü safâ içinde oldum
Ve
cihan sultanlarından huzur buldum
3-
Zamanın şahlarının meclisinde
Köşk ve bağ ve eyvan ve kasrında
4- Cana can katan sazlar çaldım
Çok sayıda uygun tasnifler yaptım
5- Pâdişahlardan lütüf ve takdir gördüm, ulaldım
Aradığımı onlardan buldum
[Sultan Üveys Bahadır Han Calayır]
6- Önce ol cihan şahı, Sultan üveys
Ol iyi tâlihli şah, Sultan Üveys
7-
Adâlet ve insaf dolu bir pâdişahtı
Dünyada
ol adâlet verdi, ol insaf verdi
8- Bâzen mecliste derdi “Kelâm söyle!
Ki
hüzünden kurtulayım, işte bu kadar”.
9-
Kimi zaman eğlence ve mûsikî meclisinde
Türk,
Tacik ve Arap önünde
10-
Derdi “Ey Abdülkâdir, ud çal!
Ey
ki cihanda asla benzerin yoktur”
11-
Bâzen Bir Nöbet yap! kah Gazel oku!
Çünki
bütün âlemde bedelin yoktur” [derdi]
12-
Kendi ölümünü dört ay önceden
Devlet erkânına söyledi pâdişah
13- Târîh yedi yüz yetmiş altı idi
Kim ol velî şâh dünyadan göçtü
14- Genç yaşta dünyadan gitti
Kimse dünyada ebedî kalmaz
[Sultan Hüseyin Bahadır Han Calayır]
15-
Ondan sonra evlâdı Sultan Hüseyin
Ol
ki ülkenin göz ışığı idi
16-
İçi ve dışı temiz ve düzgün idi
Zevk ü safâ meclisini bezemişti
17- Güzeller ve ayyüzlüler dâima
Hepsi derlerdi ki “Ey Abdülkâdir!
18- Canlar âvâz ve sazına susamıştır
Senin
elin ve gırtlağın derde derman olmuştur
19-
Şahın yakınlarının meclisidir ve ileri gelenler toplanmıştır
Sen
ise toplananlar içinde [ışık saçan] mum gibisin
20-
Sensiz meclisimiz sefâsızdır
Nağmelerin
gerçekten cana can katıyor”.
21-Başıma
altınlar saçarlardı
Gece
gündüz zevk ü safâ ederdim
22-
Dünyanın vefâsızlığına bak ki
Nasıl
ecelin caynağında ağlar ve perîşân oldu
23-
Temiz rûhu ebedîyete dek sevinçli olsun
Bana yüzlerce yardımla lütüfte bulundu
[Sultan Ahmed Bahadır Han Calayır]
24-
Ondan sonra hünerle dolu pâdişah
Başka
bir Han, Ahmed Bahadır Pâdişah
25-
Yenetenkli, akıllı ve olgunluk sâhibi
Yırmı
yıl onun sohbetinde bulundum
26-
Dâima bana “Aziz dostum” derdi
Benim
değerimi de iyi bilirdi
27-
Onun işi gücü adâlet, insaf ve eğlence idi
Bâzen
gemi eğlencesi, kimi vakit avcılık[taydı]
28-
Ol Tebriz ve Bağdat`ta eğlenirdi
Ceddi
ve atası[ndan kalan Yurdu,] evi âbâd etti
29- Kimse ona benden daha yakın
değildi
Gece gündüz tasnif ve sazımı dinlerdi
30- Zamanında sayısız zevk ü safâ yaptım
Meğer ol günler özünde hayâl imiş!
31- Ol kutlunun vefât târîhi
“Tebriz
kasdı”ndadır[8]
ki o şah şehit oldu
32- Yetiştirenin [Tanrı’nın] yüzbinlerce rahmeti
Onun rûhuna olsun, sayış gününe dek
33- Dünyanın işi dâima bu olmuştur
İhtiraslı dikbaşları vurup öğütmüştür
[Şah Şuca’ Müzafferi, Melik ez-Zahir Seyfeddin Şah Barkuk, Şahzade Şeyh Ali Calayır, Şehzade Sultan Bayazıd, Sultan Yıldırım Bayazıd]
34- Şah Şuca’ beni sarayda] isterdi
Şah Barkuk ve zamanın başka şahları [da]
35- Dünya şahı, Şehzâde Şeyh Ali
………………………………………………….
36- Sonra Şehzâde Sultan Bayazıt
Âdil
pâdişah, o şehit şah
37- Benim yaptıklarıma inanırlardı.
Benim durumumu iyice biliyorlardı
[Timür Küreken]
38-
Cihan sultanı ulu noyan
Ol
dîn’i koruyan ve yayan, iyi tâlihli şah
39-
Dînin kutbu, imparatorluk nişanına sâhip olan hüsrev
Mülkün
pâdişahı, Timür Küreken
40-
Tanrı’nın hükmü ile Bağdat’a geldi
Ol
şah bana lütüf buyurdu, beni takdîr etti
41-
Beni Semerkant’a yolladı
Köy,
ev, bağ ve bostan verdi
42-
Mâveraünnehr’i uçmak gibi gördüm
İnsanlarının
hepsi temiz ve arı
43-
Şeyhi, kadısı, genci, yaşlısı, ileri gelenleri, sıradan olanları
Tam
içtenlikle (bana) inandılar
44-
Hepsi dediler “Böyle kemâl sâhibini
Biz
şu seksen yılda görmedik!”
45-
O asrın sultanının bütün çocukları
Önemsiz
beni eyvan ve köşk(lerin)e aldılar
46-
Kendilerinden çokluca lütüf ve takdir gördüm
Hepsi
benim için toy ve ziyâfetler düzenlediler
47-
Pâdişah ordusundan aşağı geldiğinde
Zamanlı
zamansız beni istetirdi
48-
Daha çok derdi “Gel Kelâm oku!
Ki
can ve gönlümüz tam haz bulsun”
49-
Bâzen de buyururdu “Gel ud çal!
Ey
ki dünyada asla benzerin olamaz”
50-
Bana inci dolu bir hırka verdi ve dedi
“Güzelce
Neva ve Nühüft makamlarında oku!”
51-
Târîh sekiz yüz ve yedi idi
Ki
ol dünya şahı şu dünyadan gitti
52-
Hakk`ın rahmeti rûhuna aksın
Ve
rûhu ebedî uçmakta ornaşsın
53-
Hüküm, ordu, mal, mülk ve erki vardı
Ancak ölümü uzaklaştıramadı [geri püskürtemedi]
[Sultan Halil]
54-
Ondan sonra delikanlı Halil Sultan
Rûhu
ebedî cennette kalsın
55-
Derdi “Ey eşsiz kemâl sâhibi
Sen
bizim için dâima gerekli ve zorunlusun
56-
Dünya pâdişahlarının yâdigârı
Adın
kıyâmete dek ebedî olsun
57-
Feleğin gözü sanatta senin gibi
Adlım
ve ünlüyü görmüşse, çok şaşırtıcı ve tuhaf!
58-
Benim yanımda olmanı kendime kıvanç bilirim
Benim
yoldaşım olduğun için senin değerini bilirim”
59-
Ol pâdişah pek genç dünyadan gitti
Gençlikte hâli perîşan oldu
[Sultan Şahruh Bahadır Han]
60-
Şu dönemde şu pâdişahın gölgesinde [hayâtımdan]
Memnunum,
ancak aylar ve yıllar olmaksızın [pek ömrüm kalmamış]
61-
Cihan pâdişahlarının pâdişahı,
Mutlu
ve hep murâdına eren Şahruh Sultan Bahadır
62-
Gözü, dili ve dîni temiz ve pak
Hiç
kimse ondan kötülük görmedi, acı çekmedi
63-
Onun işi gücü huy güzelliği, lütüf ve iyiliktir
Yüce
Tanrı iki dünyada onun yardımcısıdır
64-
Kimse böyle bir pâdişah görmemiştir
Sözü
çin, gönül okşayan ve dîni arı
65-
Ey Pâdişah, dünyada her şey murâdınca olsun
Senin
Abdülkâdir’in, candan kulundur.
66-
Gerçi şahlarım bana can ü gönülden bakmışlar
Ancak
şimdi onlar perde arkasındalar, kaybolmuşlar
67-
Devletin sonsuza dek bâkî olsun.
Yüce
Tanrı sana yardımcı ve kömekçi olsun.
68-
Ben ne isem, senin en düşük kulunum
Yaşadığım
sürece bu devletin duâcısıyım
69-
Yaşlı ve cihan şâhının konuğuyum.
Beni
aziz tut, ey cihan şâhı!
70-
Kulağımın dibinde pamuk tarlası oluşmuş
Başıma
zamanın karı yağmıştır.
71- Ömrümün yeni ayı dolundu
Dünyanın neşesi gönlümde acıya dönüştü
72- Ömrümün katıksız şarabını günler apardı
Bir yudum kaldı, o da tortu.
73- Saçı ak, yüzü kara ve utancından sıkkın
Güçsüz, yaşlı ve yüreği yaralı oldum
74- Benizim bu yüzden sarardı
Ki güneşim duvarın başına indi
75-
Devletin ebedîyete dek kalıcı olsun.
Ömrün
sınır ve sayıdan daha fazla [ölçülemez ve
sonsuz] olsun
76- Nerde olursan Tanrı yardımcın olsun
Her
iki cihanda Hak seni korusun ve esirgesin
77-
Îmân ışığı dâima yoldaşın olsun
İbâdetlerin
kabul olsun, işte bu kadar!
78-
Her ne kadar yaşlı olsam da, gönlüm gençtir.
Hâlâ
başımda heyecan, yüreğimde sızı vardır
79-
Gerçi yaşlılıkta genç gibi davranmakta,
Nağmelerimden
inciler saçmaktayım
80-
Ancak [ben değil] benim
tasniflerim
Mahşer gününe dek dünyada yâdigâr kalacaktır.
[SON]
OTOBİYOGRAFİ’NİN TÜRKÇE KELİMELERİ
Bahadır: Savaşlarda yılmazlık gösteren
alp, yiğit, cılasın
Bende:
Alçak
gönüllülük yollu “Ben” yerine kullanılan bir kelime, ben. Kökeni Sümercedir[9].
Çeng-Çeñ: Caynak, Pençe
Dord: Tortu, Çakırın çökeltisi
Erk: Siyâsî iktidar, otorite, güç;
siyâsî iktidar ve hâkimiyetin üsü (Eski Türkçede Erkkural: hâkimiyet, otorite)
Han: Türk ve Moğollarda hükümdar,
şah, melik, ulu insan, önder gibi anlamlar taşıyan bir unvan
Kelan: Büyük anlamında. İranik ve Türkik
dillerinde kullanılan bu kelimenin ve büyük anlamındakı Kara kelimesinin dip
kökeni anlamı büyük ve kocaman olan Sümerce “Gal” kelimesidir[10].
Küreken: Çingiz Han neslinden
kız alan Timür Han neslinden kimse, kelime olarak dâmât anlamındadır. Timür bu unvanı Çağatay
Hanlığının son hanı Kazan Han ibn Yasaur’un kızı Moğulistan prensesi Saraymülk
ile evli olduğu için taşıyordu.
Mîr-i Kelan: Türkçe `Ulu
Noyan’ın mot-a-mot Farsça tercümesidir
Saz: Çalgı; Kopuz, Çögür, Ud vs. gibi telli mûsikî
âleti. Mûsikî - müzik aleti adı olarak Türk kökenli olup, Altaik dillerdeki Sar ve
başka Türkik dillerdeki Sarnamak - Şarkı söylemekle bağlantılıdır (Rotatism: R
↔ Z)
Timür: Demir
Toy: Yemekli ziyâfet ve eğlence, şölen
OTOBİYOGRAFİ’DE KULLANILAN MÛSİKÎ TERİMLERİ
Avaz
(F)آواز : Yır,
yükses sesle söylenen türkü
Gazel (A)غزل : Sevgi
koşuğu, aşk şiiri
Handen (F)خواندن : Yırlamak, Şarkı söylemek, Türkü okumak
Kelam
(A)کلام : Dörtlük biçiminde bir çeşit şarkı
Meclisمجلس (A): 1-Her hangi bir konuyu görüşmek,
konuşmak, tartışmak ve karara bağlamak üzere, eğlence veya başka amaçlarla bir
araya gelmiş devlet görevlileri ve resmi makamların toplantısı, oturumu,
yığıncak ve topluluğu 2-Eğlence ve zevk ü safâ için bir araya gelme, böyle bir
toplantı ve yeri
Nağem (A)نغم :
Nağme’nin çoğulu
Nağme (A)نغمه : Ezgi,
güzel ve uyumlu ses
Neva (F)نوا : On iki
küy ornamından (mûsikî makamından) biri
Nevâhten (F)نواختن : Küylemek, çalgı çalmak
Nevbe (A)نوبه : Sırayla yavaştan hızlıya doğru edimlenen (îfâ edilen) küy
tikesi (mûsikî parçası), daha sonra İş (Amel, Kâr) ile birlikte Timürlüler
döneminde iki temel bağda (tasnif) çeşitinden biri
Nühüft (F)نهفت : Neva
ornamında (makamında) bir tike (parça, köşe)
Saz (T)ساز : Çalgı;
Kopuz, Çögür, Ud vs. gibi telli mûsikî âleti. Mûsikî - müzik âleti adı olarak
Türk kökenli olup, Altayik dillerdeki Sar ve başka Türkik dillerdeki Sarnamak -
Şarkı söylemekle bağlantılıdır (Rotatism: R ↔ Z)
Tasnif (A)تصنیف : Bağda,
her dizesi beş heceli olan bir kaç dörtlükten oluşmuş
neşelendirici bir Bağda, Şarkı sözü, beste
Udعود (A): Telli bir müzik âleti
OTOBİYOGRAFİ’DEN BAŞKA BİR KAÇ KELİME
Eyvan (F)ایوان : İleri gelenler ve şahların oturması için yapılan yüksük bir
tak, revak
Hasse (A)خاصّه : Havvas’ın çoğulu, yüksek rütbeli bir makamın özellikle Pâdişahın
yakın çevresi
Sâfî (A)صافی : Katıksız, arı duru şarap
Sûden (F)سودن : Öğütmek, ovmak, vurmak
Terbiyet (A)تربیت : 1-kayra, lütüf ve nezaket, şefkat ve teveccüh göstermek 2-yükseltmek, yüce makama getirmek, kötermek, takdir etmek, üstünlük vermek 3-Huzura kavuşturmak, rahatlatmak, kurtarmak 4-Besleyip bakım yaparak, gerekli bilgileri öğreterek ve ahlâki nitelikleri kazandırarak büyütmek, yetiştirmek, olgunlaştırmak, ulaltmak, ulgaytmak
OTOBİYOGRAFİ’DE ADLARI GEÇEN HÜKÜMDARLAR
1-Müizzeddin Sultan Üveys: Türkleşmiş Moğol Calayırlı veya İlka Noyan devleti’nin
Bağdad doğumlu ikinci Hakanı, 1338-1374. Ressam, şâir ve müzisyen idi.
2-Müizzeddin Sultan Hüseyin: Türkleşmiş Moğol Calayırlı veya İlka Noyan devleti’nin
Tebriz doğumlu dördüncü Hakanı, ölüm 1382. Sultan Hüseyin mûsikîye derinden
vâkıf ve çılgınca meraklı idi.
3-Müizzeddin Sulan Ahmed: Türkleşmiş Moğol Calayırlı veya İlka Noyan devleti’nn
Tebriz doğumlu son Hakanı, ölüm 1410. Abdülkâdir büyük bir müzisyen olan Sultan
Ahmed’den de meşk etmiş, ondan mûsikî ve beste öğrenmiştir.
4-Şeyh Ali Calayır: Sultan Ahmed’in Tebriz’e girip kardeşi, Sultan Üveys’i
öldürmesinden sonra Bağdad hükümdarı oldu, daha sonra Sultan Ahmed’le yaptığı
savaşta yaşamını yitirdi.
5-Ulu Noyan Timür Küreken: Türk Moğol cihangir, Timür, Barlas veya Küreken
devletinin kurucusu, 1336-1405
6- Sultan Şahruh Mirza: Ulu Noyan Timür’ün dördüncü oğlu, 1377 –1447.
Ortaasya ile İran’a hüküm sürmüş Timür devletinin üçüncü hakanı. Doğu Türkleri
arasında “Timüroğulları Dirçelişi” (rönesansı) Şahruh dönemi ve sarayında
başlamıştır.
7- Sultan Burhaneddin Halil: Ulu Noyan Timür’ün torunu, Celaleddin Mîrânşâh’ın
oğlu, 1384-1411, Ortaasya’ya hüküm sürmüş Timür
devleti sultanı. Müzisyen ve şâirdi. Türkçe ve Farsça divanları vardır.
8-Şehzade Bayazıt: Abdülkâdir’in yaşamında iki Bayazıt vardır. Bu
koşakta hangisini amaçladığı belli değildir:
a- Sultan Yıldırım Bayazıt: Ankara Savaşı’ndan
sonra Emir Timür tarafından esir alındı ve 1403de esarette yaşamını yitirdi.
b- Bayazıt Calayır: Sultan Ahmed’in küçük
kardeşi. Sultan Ahmed’in Tebriz’i alıp kardeşi Sultan Hüseyin’i öldürmesinden
sonra Türkili’nin Kongur Öleng - Koñur Öleñ (Sultaniye) bölgesine kaçtı.
Calayırlı noyanları tarafından sultan ilan edildi, ancak sonunda Sultan
Ahmed’in buyruğuyla öldürüldü. Doğu Anadolu’da Doğu Beyazıt ilçesine adını
vermiştir.
9-Melik ez-Zahir Seyfeddin Şah Barkuk: Mısır Kölemen devleti, Burcilerin ilk hakanı, Mısır
ve daha sonra Şam, Filistin, Lübnan, Hicaz vs.ye hüküm sürdü. Türkleşmiş Çerkes
kökenli ve Kafkasya doğumlu idi, 1336-1399. Sultan Hüseyin’in kızı Tandu Hatun,
Şah Berkuk’un eşi idi.
10-Şah Şuca: Bugünkü İran’ın orta ve güneyinde yerleşmiş Farsistan (Fars, Kirman, İsfahan, Yez, ...ostanları) ile Lâristan’a hüküm sürmüş Arap kökenli veya Araplaşmış Türk (Karluk) Muzafferîler Hânedânı’nın üçüncü şahıdır.
MURAT BARDAKÇI ÇEVRİSİNDE GEREKEN DÜZELTMELER
٥٠-پُرمرصّع پوستینم داد وْ
گفت:
خوش به‌خوان اندر نوا وَ در نهفت!
50- Bana inci dolu bir hırka verdi ve
dedi
“Güzelce Neva ve Nühüft makamlarında oku!”
پُرمرصّع-Por Moresse’ işlemeli ve inci dolu, پوستین-Pûstîn Hayvan derisinden yapılmış elbise, ve mısra (پُرمرصّع پوستینم داد) bütünlükte “bana inci (işlemeli) dolu bir hırka verdi” anlamındadır. Murat Bardakçi’da پُرمرصّع-Por Moresse’ okunmamış, پوستین-Pûstîn yanlışlıkla Bûse-بوسه veya öpücükle ilgili sanılmış, ve mısra “… öperdi de” yanlış biçiminde tercüme edilmiştir.
٣٣-کارِ عالَم دایمٰآ این
بوده است
کلّه‌هایِ پُر هَوَس را
سوده است
33-
Dünyanın işi dâima bu olmuştur
İhtiraslı dikbaşları vurup öğütmüştür
کلّه- Kelle baş, پُر هَوَس –Por
heves heves dolu ve ihtiraslı, سوده –
sûdé ise öğütmüş, ve mısra (کلّه‌هایِ پُر هَوَس
را سوده است) bütünlükte “İhtiraslı dikbaşları vurup
öğütmüştür” anlamındadır. Murat Bardakçi’da Kelle ve ya baş, gül ile ilgili
sanılmış, öteki iki kelime okunmamış, ve mısra “güzelim gülleri perişan eder” yanlış
biçiminde tercüme edilmiştir.
٢٧-عدل وْ داد وْ عشرت او را بوُد کار
گاه عیشِ کَشتی وْ گاهی شکار
27- Onun işi gücü adâlet, insaf ve eğlence idi
Bâzen gemi eğlencesi, kimi vakit avcılıktaydı
کَشتی – Keştî Gemi anlamındadır. Bu kelime Murat Bardakçi’da okunmadığı için, tercüme edilmemiştir. Osya bu veri önemlidir. Târîhî kaynaklarda Sultan Ahmed’in Marağalı Abdülkâdir’i Dicle Irmağı’nda gemi eğlence gezilerine götürdüğü, onunsa bâzi tasnif ve bestelerini bu gemili gezi eğlencelerinde yaptığı kayıtlıdır[11].
٠٨-گاه در مجلس به‌گفتی: «خوانْ کلام
تا بیاسایم زِ محنت، والسّلام!»
8- Bâzen mecliste derdi “Kelâm söyle!
Ki hüzünden kurtulayım, işte bu kadar”.
٤٨-بیش‌تر گفتی: «بیا بر خوان کلام
تا بیابد جان وْ دل حظِّ تمام»
48- Daha çok derdi “Gel Kelâm oku!
Ki can ve gönlümüz tam haz bulsun”
Bu iki beyitte Kelâm - کلام mûsikî terimi olup, dörtlük biçiminde bir çeşit şarkı anlamındadır. Ancak Murat Bardakçi’da Kelâm`ın bu beyitlerde kullanılmadığı “Söz” anlamı alınarak, tercüme edilmiştir.
٦٠-این زمان در سایه‌یِ این پادشاه
گشته‌ام خشنود، ولی بی
سال [وْ] ماه
60- Şu dönemde şu pâdişahın gölgesinde
Memnunum, ancak aylar ve yıllar olmaksızın
İkinci mısrada ولی بی سال [وْ] ماه – bî sâl o mâh “ancak yıl ve ay olmaksızın”, günlerim sayılıdır, artık zamanın kalmamıştır anlamındadır. Murat Bardakçi’da بی- bî okunmamış ve beyit yanlışlıkla “aylar yıllarca onun gölgesinde hoşnud bir halde yaşadım” diye çevrilmiştir. Oysa doğru çeviri, “Şu dönemde şu pâdişahın gölgesinde hayâtımdan memnunum, ancak aylar ve yıllar olmaksızın”, yâni artık pek ömrüm kalmamıştır.
٧٠-بر بناگوشم شکفته پنبه‌زار
بر سرم باریده برفِ روزگار
70- Kulağımın dibinde pamuk tarlası oluşmuş
Başıma zamanın karı yağmıştır.
بر بناگوشم شکفته پنبه‌زار – ber benagûşem şokofté penbézâr mısrasının anlamı “kulağımın dibinde, pamuk tarlası oluşmuş”, yâni yaşlanmaktan dolayı şakak ve dulumumdaki saçlarla tüyler ağarmış ve beyazlamıştır. Murat Bardakçi’da bu mısra bütünüyle hatalı ve “kulağımda açılan bir çiçek gibi pamuk tıkalı” olarak çevrilmiştir.
١٩-مجلسِ خاصّه‌ست وْ
خاصّان گشته جمع
در میانِ جمع هستی هم‌چو شمع
19- Şahın yakınlarının meclisidir ve ileri
gelenler toplanmıştır
Sen ise toplananlar içinde mum gibisin
İlk mısrada مجلسِ خاصّه “meclésé hassé” Pâdişahın yakın çevresi ve yüksek rütbeli makamlarla eğlence için bir araya geldiği, genelde mûsikîli ve içkili toplantı anlamındadır. Murat Bardakçi’da bu termin “Hususi bir meclis” diye tercüme edilmiştir.
٤٥-جمله فرزندانِ آن سلطانِ عصر
بنده را بردند
در ایوان وْ قصر
45- O asrın sultanının bütün çocukları
Önemsiz beni eyvan ve köşk(lerin)e aldılar
İkinci mısradaki (بنده) “bende” Farsçada alçak gönüllülüğü göstermek için “Ben” yerine, ve önemsiz, değersiz, îtibârsız olan ben anlamında sıkça kullanılan, sümerce kökenli bir kelimedir. Beytin anlamı “Asrın sultanı olan onun, bütün çocukları önemsiz ve değersiz olan beni eyvan ve köşk(lerin)e alırdılar ve götürürdüler”dır. Oysa Murat Bardakçi’da Bende`nin bu beyitte kullanılmadığı kul ve köle anlamı kabul edilmiştir. Ayrıca Abdülkâdir’i niteleyen bende, Sultan’ın çocuklarına bağlanmıştır. Bu iki hatanın sonucunda beyit “O asrın pâdişahlarının çoçukları da köşkte eyvanda bana kul köle oldular” ve tamâmen yanlış biçimde çevrilmiştir.
٣٨-چون که سلطانِ جهان میرِ کلان
آن شهِ دین‌پرورِ صاحب‌قِران
38- Cihan sultanı ulu noyan
Ol dini koruyan ve yayan, iyi tâlihli şah
İkinci mısradaki دین‌پرور -dinperver dîn’i koruyan ve yayan, صاحب‌قِران- “sâhib kıran” Emir Timür’ün lakabı ve mecâzen iyi tâlihli, میرِ کلان “Mîr-i kelan” ise Ulu Noyan’ın Farsça çevrisidir. Murat Bardakçi’da bu kelimeler “dindar”, “uluların ulusu” ve yanlış olarak anlamlandırılmıştır.
٥٥-گفتی «ای صاحب‌کمالِ بی‌نظیر
از تو دایم هست ما را ناگزیر
55- Derdi “Ey eşsiz kemal sâhibi
Sen bizim için dâima gerekli ve zorunlusun
İkinci mısra “sen bizim için her zaman gerekli ve zorunlu, vaz geçilemezsin” anlamındadır. Murat Bardakçi’da bu mısra “Sağ olasın” biçiminde çevrilmiştir.
٧٦-هر کجا باشی خدا یارِ تو باد
در دو عالَم حق نگه‌دارِ
تو باد
76- Nerede olursan Tanrı yardımcın olsun
Her iki cihanda Hak seni korusun ve esirgesin
İkinci mısrada نگه‌دارِ تو باد- “seni korusun, esirgesin” anlamındadır. Oysa Murat Bardakçi’da onun başka bir anlamı “saklasın, beklesin” alınarak “Allah seni saklasın, beklesin” diye yanlış çevrilmiştir.
٥٧-مثلِ تو چِشمِ فلک اندر هنر
بس عجب گر دیده باشد نامور
57- Feleğin gözü sanatta senin gibi
Adlım ve ünlüyü görmüşse çok şaşırtıcı ve tuhaf!
Bu beyitte چِشمِ فلک “feleğin gözü”, عجب- şaşırtıcı ve tuhaf anlamında, ve beyit bütünlükte feleğin gözü Abdülkâdir gibi sanatta ünlü olan birini görmüşse çok şaşırtıcı ve tuhaftır, yani hiç görmemiştir. Murat Bardakçi’da “feleğin gözü” okunmamış, acep ise soru edatı Acaba anlamında kabul edilerek, bileşik “Kim görmüştür acaba” diye yanlış çevrilmiştir.
٣٤-شه شجاع‌م بۇد طالب [به قصر[
شاه برقوق وْ دگر شاهانِ عصر
34- Şah
Şuca’ beni [sarayda] isterdi
Şah Berkuk ve zamanın başka şahları [da]
Beyitte Şeh Şuca ve asrın başka sultanlarının Abdülkâdir’i arayan ve saraylarında bulunmasını dileyen ve tâlep eden kimseler oldukları söyleniyor. Murat Bardakçi’da ise “tâlib” veya arayan, isteyen, dileyen tercüme edilmemiştir.
٣٥-شاهِ عالَم شاه‌زاده شیخ
علی
...............................]ی[
35- Dünya
şahı, Şehzâde Şeyh Ali
………………………………………………….
Bu beytin ikinci mısrası eksiktir. Murat Bardakçi’da, var olmayan mısra “hep beni dinlerlerdi” diye çevrilmiştir.
٤٠-سویِ بغداد آمد از حُکمِ
خدا
تربیت فرمود آن شه بنده را
40-
Tanrı’nın hükmü ile Bağdat’a geldi
Ol şah bana lütüf buyurdu, beni takdir etti
Bu manzûmede (تربیت) “Terbiyet” bir kaç anlamda kullanılmıştır: 1-kayra, lütüf; nezâket, şefkat ve teveccüh göstermek; 2-yükseltmek, yüce makama getirmek, kötermek; takdir etmek, üstünlük vermek; 3-Huzura kavuşturmak, rahatlatmak, kurtarmak; 4-Besleyip bakım yaparak, gerekli bilgileri öğreterek ve ahlâki nitelikleri kazandırarak büyütmek, yetiştirmek, olgunlaştırmak, ulaltmak, ulgaytmak. Bu beyitte ise “terbiyet buyurdu”, değersiz olan beni takdir etti, önemsiz olan bana ihsanda bulundu ve yüce makama getirdi anlamındadır. Oysa Murat Bardakçi’da terbiyet kelimesi ve terkibleri her yerde, sadece onun anlamlarından biri olan lütüf ve ihsan diye çevrilmiştir.
٥٦-یادگارِ پادشاهانِ جهان
مانَد نامت تا قیامت جاودان
56- Dünya pâdişahlarının yâdigarı
[olan] Adın, kıyamete dek ebedî kalsın
İkinci mısra “adın kıyamet gününe dek kalsın, ebedîleşsin, mengileşsin” anlamındadır. Burada ebedîleşmesi istenilen Abdülkâdir değil, onun adıdır. Murat Bardakçi’da ebedi kalacağın Abdülkâdir’in kendisi olduğu sanılmış ve mısra “kiyamete kadar yaşa” biçiminde çevrilmiştir
…….
İLGİLİ İZLEKLER
MÂHRAN BAHARLI. HOCA ABDÜLKÂDİR MERÂĞÎ
OTOBİYOGRAFİSİ’NİN TASHİHİ VE DAKİK TÜRKÇE ÇEVRİSİ
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/05/hoca-abdulkadir-meragi.html
MÂHRAN BAHARLI. TÜRK MÛSİKÎ BİLGİNİ HOCA ABDÜLKÂDİR
MARAĞİ’NİN ÇAĞATAY TÜRKÇESİNDE YAZDIĞI “NEVRÛZ-İ ARAP” KOŞUK-YIRI
https://sozumuz1.blogspot.com/2022/03/turk-musiki-bilgini-hoca-abdulkadir.html
MÂHRAN BAHARLI. ABDÜLKÂDİR MERÂĞİ’NİN YENİ BULUNAN
TÜRKÇE AMEL’İNİN TASHÎHİ VE KULLANDIĞI İBN-İ SEFÎ MAHLASI
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/07/abdulkadir-meraginin-yeni-bulunan.html
مئهران
باهارلی. قرائت کامل و تصحیح تصنیف-شعر تورکی نویافته‌ی
عبدالقادر مراغی و تخلص ابن صفی او
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/07/blog-post_22.html
مئهران باهارلی. کوی (موسیقی)، ییر (آواز)، بییی (رقص)،
قوشوق (شعر)، باغدا (تصنیف)، های (آهنگ)، اه‌زگی (ملودی)، تیرینگه (ترانه)، ....
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/03/blog-post_30.html
[1] TÜRKİLİ, İran’ın kuzeybatısında bütünüyle ve
çoğunluğu oluşturarak Türklerle meskun bitişik geniş toprak ve arâziye verilmiş
addır. Doğuda Tahran ve Erak-Nehavend civarından başlayıp Türkiye
Cumhuriyeti-Azerbaycan Respublikası sınırlarına dek uzanan Türkili
topraklarının yarısı Azerbaycan bölgesi, öteki yarısı da eskiden Irak-ı Acem’in
Cibal vs. adlandırılan bölgesinden oluşur. Abdülkâdir Merâğî (Marağalı) Türkili’nin
Azerbaycan bölgesinde yerleşen Marağa kentinden, ve ondan önceki Ulu Türk
Mûsikî üstadı Sefiyeddin Urmevi (Urmulu) Türkili’nin Azerbaycan bölgesinde
yerleşen Urmu (Osmanlıcada: Rumiye) kentindendir. Marağa ve Urmu’nun Farsçası
sırasıyla Merâğé ve Urûmiye’dir.
[2] Türk aşık edebiyatında
hayatın önemli olay ve evrelerini kaydeden, aşıkların kendi özel hayatıyla
ilgili bâzı bilgiler veren ve özgeçmişlerini anlatan manzûmeler, Sinnnâme, Yaşnâme,
Yaş Destanı, Yaş Türküsü, Ömür Destanı, Hayat Destanı, Vücudnâme,
Mahrasnâme vs. adlandırılan, genellikle Koşma veya Geraylı biçiminde ve on bir
heceli olan destânî şiirlerin özel bir türüdür.
[3] Topkapı Sarayı Müzesi
Kütüphanesi, III. Ahmed, nr. A.3470,
40b-41b yaprakları
[4] Л. Керимов, С. Агаева.
Автобиография в стихах Абдулгадира Мараги. Известия АН Азербайджанской ССР,
Серия литературы, языка и искусства, 1975, № 4, с. 119-127
[5] Murat Bardakçı, Maragalı Abdülkadir. XV. yy.
Bestecisi Ve Müzik Nazariyatçısının Hayat Hikâyesiyle Eserleri Üzerine Bir
Çalışma. Birinci baskı Aralık 1986. Pan yayıncılık. Sayfa 153-161
[6] (banda₃ /banda/): small(er), young(er), minor,
junior, young one, child, infant, offspring, progeny, attendant
https://en.wiktionary.org/wiki/%F0%92%8C%89#Sumerian
bànda(da):
young; junior; vigorous; impetuous; fierce; proud.
[7] In Sumerian, gal (or the cuneiform sign 𒃲) means "great," "large," or "big". It is a common adjective and is part of compound words like lugal (king, great man), and e₂-gal (great house, palace).
GAL (Borger 2003 nr. 553; U+120F2 𒃲) is the Sumerian cuneiform for "great".
[8] Ebced târihi ile 1410
[9](banda₃
/banda/): small(er), young(er), minor, junior, young one, child, infant,
offspring, progeny, attendant
https://en.wiktionary.org/wiki/%F0%92%8C%89#Sumerian
bànda(da):
young; junior; vigorous; impetuous; fierce; proud.
[11] «روزی در بغداد سلطان [احمد] با خواجه در کشتی نشسته و سی نفر
ملّاح به حرکت آن سفینه مامور بودند. سلطان احمد به خواجه فرمودند که مساوی عدد
ملّاحان باید سی دور بسازی که نقرات آن سی باشد. خواجه حسب الامر وی دور شاهی
بساخت که نقرات آن سی بوده است». به نقل از «کمال‌الدین ابوالفضایل خواجه
عبدالقادر بن غیبی الحافظ المراغی». محمد علی تربیت تبریزی. ارمغان. سال یازدهم،
شماره‌ی یازدهم. ص ٧٨٥-٧٩٦
No comments:
Post a Comment