گاسپار دروویل:
زبان فرماندهی ارتش قاجار و عباس میرزا،
تورکی است
فارسی منحصرا زبان ادبیات است
ایروان و نخجوان جزء آزربایجان است
ایروان و نخجوان جزء آزربایجان است
مئهران باهارلی
گاسپار دروویل (Gaspard Drouville) افسر فرانسوی، که بر اساس
عهدنامهی فینکنشتاین[1] در ترکیب گروه ژنرال گاردان
برای بازسازی ارتش دولت تورک قاجار به ایران قاجاری آمد و در سالهای ۱۸۱۲–۱۸۱۳ در پانزدهمین سال سلطنت فتحعلی شاه قاجار و ولایتعهدی عباس میرزا در این
کشور اقامت داشت، در سال ۱۸۲۸ خاطرات – سفرنامهی خود را در کتابی دو جلدی به اسم (Voyage en Perse) منتشر کرد[2]. (این کتاب تحت نام سفر در
ایران توسط منوچهر اعتماد مقدم به فارسی ترجمه شده است[3]).
خاطرات-سفرنامهی گاسپار دروویل دارای اطلاعات ذیقیمتی
در بارهی وضعیت نظامی و سیاسی دربار و قوشون و دولت تورک قاجاری در دورهی سلطنت فتحعلی
شاه و ولایتعهدی عباس میرزا، و ماهیت و هویت تورکی آنها در آن
دوره است. بخش بزرگتری از کتاب دروویل در بارهی فرهنگ و اعتقادها و سنتها و خورد
و خوراک و زندهگی روزمره مردمان ایران و ساختمانها و بازارها و شهرهای
ایشان است. (به واقع اغلب این بخش در بارهی ملت تورک و تورکایلی در اوایل
دوران دولت تورک قاجاری و جزئی از تاریخ و میراث مدنی تورک است).
از دیگر اهمیتهای کتاب دروویل، تثبیتهای وی در بارهی
موقعیت رسمی زبان تورکی در دربار و قوشون و گستردهگی کاربرد آن در ایران قاجاری و
کل آسیا، تورکیگرایی ولیعهد و نائب السلطنه عباس میرزا، یک ارتش تورک بودن قوشون
قاجاری، تورکمان بودن اهالی اورمیه و فوجهای آن، تعلق ایروان و نخجوان به آزربایجان و ... است:
١- دروویل میگوید تورکی زبان دربار
و قوشون و ارتش قاجاری، همچنین زبانی است که در سرتاسر آسیا رایج بوده و میتوان
با استفاده از آن در این قاره به سهولت مسافرت کرد. به همین دلایل، در ایران حتی
کسانی که به زبان فارسی آشنایی دارند،
ترجیح میدهند به زبان تورکی صحبت کنند. اما فارسی، صرفا زبان
ادبیات است و به عنوان زبانی مکتوب در شرق ایران تا حدود هند (یعنی أساسا در خارج ایران، نه در داخل آن) رایج
است.
٢-دروویل میگوید هنگامی که دولتین انگلستان و فرانسه
اقدام به تشکیل واحدهای نظامی مودرن در ایران قاجاری کردند (واحدهای فرانسوی که
نخست تشکیل شدند موسوم به «قدیم»؛ واحدهای انگلیسی که بعدا تشکیل شدند موسوم به «جدید»)، نظامنامه و زبان فرماندهی و فرامین واحدهای نظامی قدیم و جدید را به ترتیب
زبانهای فرانسوی و انگلیسی انتخاب کرده بودند. در حالی که بدنه و فرماندهی ارتش
قاجاری (به شرحی که در ادامهی این مقاله خواهد آمد) عمدتا- و حتی منحصرا - از
عنصر تورک تشکیل میشد. دروویل این رویه را نابجا و غیر عقلانی مییافت. به همین
سبب نظرات خود در این باب را با ولیعهد عباس میرزا درمیان گذاشت. ولیعهد عباس
میرزا هم به وضعیت نابجا و غیر عقلانی مزبور (کاربرد زبانهای فرانسوی و انگلیسی
به عنوان زبان فرماندهی قوشون) پایان داد و زبان تورکی را زبان فرماندهی و فرامین
قوشون قاجاری تعیین کرد.