خوراسان‌لی ده‌ده ایلیاس‌ین تورک‌جه خلوت المشایخ رساله‌سی‌نین تصحیحی
مئهران باهارلی[1]
Wednesday, February 23, 2011
HORASANLI DEDE İLYAS’IN TÜRKÇE HALVETNÂMESİ’NİN TASHÎHİ
فَصْل فِی بَیانِ خَلْوَةً الْمَشَایخِ رَحِمَهُ اللَّهُ لِبابا الیاس
خُرَاسَانِی
خوراسان‌لی آتا ایلیاسدان - تانری یارلیقاسین-
ده‌ده‌له‌رین قویتوسونو آنلاتان ته‌زگینج
HORASANLI ATA İLYAS’DAN - TANRI YARLIQASIN -
DEDELERİN QUYTUSUNU ANLATAN TEZGİNÇ
فصل در بیان خلوت پیران، از -رحمت خدا بر او- بابا الیاس خراسانی
بیرینجی بؤلوم: خوراسان‌لی ده‌ده ایلیاسدان تورک‌جه بیر رساله، فصل فی بیان خلوت المشایخ رحمه الله لِبابا الیاس خراسانی
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_14.html
ایکینجی بؤلوم: خوراسان‌لی ده‌ده ایلیاسدان تورک‌جه بیر رساله- سؤزلوک و قایناق‌لار
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_67.htm
اؤزه‌ت:
وفائیه سوره‌یی‌نین بابایی‌له‌ر قولونون قوروجوسو، اون اوچونجو یوزایل آنادولوسوندا هئتئرودوکس و تورک ایسلامی‌نین اه‌ن اؤنه‌م‌لی آدلاری‌ندان بیری، آنادولو سالجوق‌لولاری‌نا قارشی «بابایی» باش‌قالدیری‌سی‌نین باش‌چی‌سی، و حاجی به‌ک‌تاش ولی‌نین مورادی اولان «خوراسان‌لی بابا ایلیاس»ین ١٤١ بیت‌لیک تورک‌جه بیر تاقشیت ته‌زگینجی (منظوم رساله‌سی) واردیر (ویا اونا ایسناد ائدیلمیش‌دیر). قونوسو درویش‌له‌ر و صوفی‌له‌رین یاپدیق‌لاری «خلوت» ویا قویتو (خالق‌دان آییریلاراق قارانلیق و دار بیر حجره‌یه چه‌کیلپ اورادا قیرخ گون بویونجا عبادت، ریاضت، ذکر و ... ایله مشغول اولماق) اولان بو تاقشیت ته‌زگینج و یا خلوت‌نامه، تورکییهده کمال اه‌رآسلان طرفیندهن یایین‌لانمیش‌دیر. بو مقاله‌م‌ده بو منظوم خلوت‌نامه‌نی اؤز قرائتیم‌له و آنیلان یایین‌دا وار اولان نئچه اوخویوش و آنلام‌لاندیرما یانلیش‌لیغی‌نی دوزه‌لده‌‌ره‌ک، ایکی عرب و لاتین الیفباسی‌ندا وئرمه‌ک‌ده‌یه‌م.
Özet:
Vefaiye süreyi (tarikatı) Babai kolunun kurucusu, onüçüncü yüzyıl Anadolusunda heterodoks ve Türk İslamlarının en önemli adlarından biri, Anadolu Selçuklularına karşı Babai başkaldırısının önderi, ve Hacı Bektaş Veli’nin muradı olan Horasanlı Baba İlyas adına düzenlenmiş 141 beyitlik bir takşıt tegzinç (manzum risale) vardır. Konusu dervişler ve Sûfilerin yaptıkları “Halvet” veya Kuytu (topulmdan ayrılarak karanlık ve dar bir hücreye çekilip oradada kırk gün boyunca ibadet, riyazet, zikir vs. ile meşgul olmak) olan bu takşıt tezginç ve ya Halvetnâme, Türkiye’de Kemal Eraslan tarafından yayınlanmıştır. Ancak bu yayında vardır. Bu makalemde Baba İlyas Horasanlının Halvetnâmesini kendi okuyuşumla, iki Arap ve Latın alfabelerinde ve anılan yayınında var olan bir kaç okuyuş ve anlamlandırma yanlışlığı düzelterek vermekteyim.
Abstract:
Horasanli Baba Ilyas was the founder of the Babai sect, one of the most important figures in heterodox and Turkish Islam tradition in 13th century Anatolia, the leader of the Babai uprising against the Anatolian Seljuks, and Sufi master of the Haci Bektas Veli Horasanli. Baha Ilyas is the author of a Turkish poetic treatise consisting of 141 verses on the subject of “Halvet” i.e. Sufi tradition and practice of seclusion and solitude for spiritual development (dervishes and Sufis withdrawing from society and retreating to a dark and narrow cell, where they engage in worship, asceticism, remembrance of God, etc. for a period of forty days), or Halvetname (The book of Retreat). This Halvetname has been published in Türkiye by Kemal Eraslan. In this article, I provide Baba Ilyas Horasani’s Halvetname text based on my own reading, in both the Arabic and Latin alphabets, rectifying the mistakes and inaccuracies found in the Turkish pulbication.
خلاصه:
بابا الیاس خراسانی، موسس شاخه‌ی بابائیه‌ی طریقت وفائیه، یکی از شخصیت‌های مهم اسلام هترودوکس و اسلام تورک در آناتولی قرن سیزدهم، رهبر قیام بابایی بر علیه سلجوقیان روم و مراد حاجی بکتاش ولی است. بابا الیاس خراسانی سراینده‌ی یک رساله‌ی تورکی منظوم در ١٤١ بیت در موضوع خلوت (گوشه‌نشینی و عزلت صوفیان و درویشان در حجره‌ای کوچک و ریاضت و عبادت و ذکر و ... آن‌ها در آنجا به مدت چهل روز) و یا خلوت‌نامه است. رساله‌ی مذکور در تورکیه توسط کمال ارآسلان منتشر شده است. در این مقاله، رساله‌ی خلوت‌نامه‌ی بابا ایلیاس خوراسانی را به قرائت خودم و با تصحیح اشتباهات قرائتی و معنایی موجود در نشر تورکیه، به دو الفبای عربی و لاتینی داده‌ام.
سؤزوموز
بابا ایلیاس (دوغوم: خوراسان ؟، ؟- اؤلوم: ١٢٤٠، آماسیا)
بابا ایلیاس (شیخ شجاع‌الدّین ابوالبقاء بابا الیاس بن علی الخراسانی) موغول ائلییی (ایستیلاسی) سونوجوندا ییخیلان خاره‌زم‌شاه‌لار (خوارزم‌شاه‌لار) اه‌رک‌له‌تی (دولتی) توپراق‌لاری قاپسامی‌ندا اولان خوراسان‌دان، «وفائیه» سوره‌یی‌نین (طریقتی‌نین) باش‌چی‌سی خوراسان‌لی «ده‌ده قارغین» ساری‌سی‌ندان آنادولویا گؤنده‌ریله‌ن بئش خلیفه‌نین اه‌ن گه‌نجی‌دیر. دوغوم یئری و ایلی ده‌یره (حاققی‌ندا) که‌سین بیر بیلگی اه‌ل‌ده دئییل‌دیر.
بابا ایلیاس که‌ندی‌سی‌نه باغ‌لی تورک‌له‌رله خوراسان‌دان آنادولویا گؤچوپ، ١٢٣١ده آماسیا یاخین‌لیغی‌ندا چات که‌ندی‌نه یئرله‌شمیش؛ اورادا بیر زیوه (زاویه) قوراراق باغ‌لی اولدوغو «وفائیه» سوره‌یی‌نی یایمایا باش‌لامیش‌دیر. او «یه‌سه‌وی» (یسوی) دوشونجه‌له‌ری ایله به‌سله‌نه‌ن، شامان اینانج‌لاری ایله یوغرولان و بویو (جادو) ایله اوغراشان ایچ‌ره‌ک (باطنی) بیر تورک ده‌ده‌سی ایدی. بابا ایلیاس‌ا گؤره «گئرچه‌ک اولان بو آجون (دونیا)دیر. اؤلوم‌ده‌ن سونرا باشقا بیر آجون، اؤدول‌له‌ندیرمه (پاداش) و قییین‌لاما (جزالاندیرما) یوخ‌دور. بوتگو (شریعت) یاسالاری گئچه‌رسیزدیر. توپلوم‌دا قادین ایله اه‌رکه‌ک آیریمی اولمامالی‌دیر». او بو اینانج‌لاری‌نی اؤز آردیل‌لاری (مریدله‌ری) و اؤزه‌ل‌لیک‌له باش‌آرداسی (خلیفه‌سی) «بابا ایسحاق»ا دا اؤیره‌دیردی. بابا ایلیاس آنادولودا یاشایان یاری شامان - یاری بویون‌وئریک‌لی (مسلمان) اولان گؤچه‌ری تورکمان‌لارین سون‌سوز گووه‌نی‌نه یییه ایدی. اونلار بابا ایلیاس‌ی، یالینیق‌اوستو (فوق بشری) گوج‌له‌ره یییه بیری اولاراق گؤروردوله‌ر.
اوزه‌ری‌نده فارس اه‌کینجی (کولتورو) حاکیم اولان، یارماق‌لاری‌نی (سکّه‌له‌ری‌نی) بیله فارس‌جا که‌سه‌ن سالجوق‌لو اه‌رک‌له‌تی، تورک‌ایلی ایله تورکوستان - خوراسان‌دان آنادولویا گه‌له‌ن تورکمان‌لاری دیش‌لامیش‌دیر. سالجوق‌لو یؤنه‌تیمی‌نین تورکمان‌لار اوزه‌ری‌نده‌کی باسقی‌لاری‌نین آرتماسی و تورکمان‌لارین کؤتو یاشام قوشول‌لاری، بابا ایلیاس‌ا چوخ‌لو آردیل قازاندیرمیش، «وفائیه سوره‌یی»نین آنادولودا یئیین‌لیک‌له یاییلماسی‌نا نه‌ده‌ن اولموش‌دور. بابا ایلیاس‌ین تورکمان‌لاری بو باسقی‌لاردان قورتارما چابالاری و سوره‌ک یئتیریمی (پیروپاقانداسی) گئده‌ره‌ک اونو بیر قورتاریجی (مهدی) کیم‌لییی‌نه بوروندورموش، آردیل‌لاری آراسی‌ندا «بابا رسول اللّه» (تانری ایدیلمیشی ده‌ده) اولاراق آنیلماسی‌نا نه‌ده‌ن اولموش‌دور. زامان‌لا بابا ایلیاس چئوره‌سی‌نه توپ‌لادیغی چوخ سایی‌دا تورکمان آردیل‌لاری ایله، بیر گوج اوداغی‌نا دؤنوشه‌ره‌ک، او دؤنه‌م آنادولوسونون توپلومسال و یؤنه‌تگیل (سیاسی) یاشامی‌ندا اؤنه‌م‌لی اوینام قازانمیش‌دیر. بو ایسه سالجوق‌لو یؤنه‌تیمی‌نی قورخوتموش و بابا ایلیاس‌ین اوزه‌ری‌نه اوردو یوروتمه‌سی‌نه نه‌ده‌ن اولموش‌دور.
بابا ایلیاس ایسه ١٢٤٠ ایلی‌نده سالجوق‌لو خاقانی (سولطانی) ایکینجی غیاث الدّین کی‌خسرو‌یا قارشی ائتگی‌سی آلتی‌ندا بولونان تورکمان‌لاری آیاق‌لاندیرمیش، آیاق‌لانما یؤنه‌تیمی‌نی اؤز آرداسی «بابا ایسحاق»ا بیراخمیش‌دیر. آنادولویا تورکوستان - خوراسان و تورک‌ایلی‌ده‌ن گه‌له‌ن گؤچه‌به تورکمان‌لارا اه‌ک اولاراق، خاره‌زم تورک‌له‌ری ده آیاق‌لانمایا قاتیلمیش‌دیر. بیله‌له‌ری‌نه «بابائی» دیییله‌ن و سالجوق‌لو یؤنه‌تیمی‌نه باش قالدیران بو تورکمان توپار (زمره)، باش‌لانقیج‌دا گونئی دوغو و اورتا آنادولودا بیر چوخ بؤلگه‌نی اه‌له گئچیرمیش‌سه ده، داها سونرالار آماسیا یاخین‌لاری‌ندا مبارز الدّین آرماغان شاه گوج‌له‌ری قارشی‌سی‌ندا یئنیلگی‌یه اوغرامیش‌دیر. آماسیا قالاسی‌نا سیغینان بابا ایلیاس و چئوره‌سی‌نده‌کی‌له‌ر یاخالانمیش؛ اوشاق‌لار و قادین‌لار دیشی‌ندا بوتون بابایی‌له‌ر توپ‌لوجا قیلیج‌دان گئچیریلمیش‌دیر. بابا ایلیاس ایسه بوتگو (شریعت) یاسالاری‌نا گؤره یارقی‌لانیپ، آسیلاراق یوْیولموش‌دور (اعدام ائدیلمیش‌دیر).
اؤته‌ک‌چی‌له‌ر (تاریخ‌چی‌له‌ر) آنادولو سالجوق‌لو اه‌رک‌له‌تی‌نین ییخیلماسی‌نا یئریل (زمینه) یارادان بابایی آیاق‌لانما و باش‌قالدیری‌سی‌نی «تورکمان اؤفکه‌سی» و «تورک یوگوروشو» دییه آنارلار. اوچ ایل بو اولای‌دان سونرا، سارسیلان سالجوق‌لو اه‌رک‌له‌تی‌نین اوردوسو، موغول‌لارین سالدیری‌سی قارشی‌سی‌ندا یئنیلگی‌یه اوغراییپ، سالجوق‌لو خاقان‌لیغی (ایمپاراتورلوغو) چؤکموش‌دور.
بابا ایلیاس‌ین اؤلومونده‌ن سونرا چئوره‌سی‌نده‌کی یاری شامان - یاری بویون‌وئریک‌لی (مسلمان) تورک - تورکمان یان‌داش و آردیل‌لاری اؤلدویونه اینانماییپ، «قیرآت»ی ایله گؤک‌له‌ره آغدیغی (صعود ائتدییی)، و گؤک تانری‌یا یوکسه‌لدییی‌نه اینانمیش‌لار. بوگون آماسیا - تارهال یولو اوزه‌ری‌نده، ایلیاس‌کؤی آدی‌ندا بیر که‌ند واردیر. خالق، بابا ایلیاس‌ین یاتیر و زاویه‌سی قالینتی‌لاری‌نین اورادا اولدوغونا اینانیر.
وفائیه سوره‌یی‌نین بابایی‌له‌ر قولونون قوروجوسو اولان بابا ایلیاس‌ین باش‌لاتدیغی ته‌پره‌نیش (حرکت)، داها سونرا آردا و آردیل‌لاری ساری‌سی‌ندان سوردورولموش‌دور. بابایی ته‌پره‌نیشی، بیر صوْفوُ – ایچ‌ره‌ک (باطنی) اؤنجو آخیم اولاراق، سونراکی یوز ایل‌له‌رده آنادولو و تورک‌ایلی‌نده اورتایا چیخان چوخ سایی‌دا رافضی - آشیری‌چی (غلات) توپارین (زمره‌نین) اولوشماسی‌نا یئریل آنیق‌لایاراق (زمینه حاضرلایاراق)، «آبدال‌لار فیرقه‌سی»، داها سونرا «به‌کتاشیه سوره‌یی» و اونلارین تورکمان وئرسیونو اولان علوی «قاراقویون‌لو» غلات، و اه‌ن سون دا «قیزیل‌باش‌لیق» آدی وئریله‌ن آشیری‌چی (غالی) توپار و ته‌پره‌نیش‌له‌رین اولوشماسی ایله سونوج‌لانمیش‌دیر.
بیر خوراسان‌لی تورک داعی اولان و به‌کتاشیه سوره‌یی‌نین اونون آدی ایله باغ‌لی اولدوغو «حاجی به‌ک‌تاش ولی»، «بابا ایلیاس»ین آردیل‌لاری‌ندان ایدی. «روم آبدال‌لاری» ایسه، ١١-١٣ یوز ایل‌له‌رده تورک‌ایلی و تورکوستان- خوراسان‌دان آنادولو و بالقان‌لارا گئچه‌ن تورک درویش و «آلپ اه‌ره‌ن‌له‌ر» (غازی‌له‌ر) ایدی‌له‌ر. «خوراسان اه‌ره‌ن‌له‌ری» و «خوی‌لولار» اولاراق دا بیلینه‌ن «روم آبدال‌لاری»نین اؤنجولهری «ساری سالتوق» (خوراسان)، «بابا ایلیاس» (خوراسان)، «حاجی به‌ک‌تاش» (خوراسان)، «آبدال موسا» (خوی)، «گئییک‌لی بابا» (خوی)، «شیخ بوزاغی» (مه‌ره‌ند)، «آخی ائوره‌ن» (خوی)، ... ایدی‌له‌ر. «روم آبدال‌لاری»، آنادولو و بالقان‌لاردا بیزانس اؤلکه‌له‌ری‌نین تورک‌له‌شمه و ایسلام‌لاشماسی‌نین اؤنجولهری اولموش‌دورلار.
خوراسان‌لی بابا ایلیاس‌ین خلوت‌نامه‌سی
«خوراسان‌لی بابا ایلیاس» آدی‌نا دوزه‌ن‌له‌نمیش ١٤١ بیت‌لیک تاقشیت (منظوم) بیر ته‌زگینج (رساله) واردیر. تهزگینجده ده‌ده‌له‌رین (شیخ‌له‌رین) قویتوسو (خلوتی)، قویتو چئشیت‌له‌ری، قویتو گؤرگو (آداب) ایله قورال‌لاری قونو ائدیلمیش‌دیر. ته‌زگینج‌ین بابا ایلیاس‌ین اؤزو مو، یوخسا اونون دیلی‌نده‌ن و آردیل‌لاری (مریدله‌ری) ساری‌سی‌ندان (طرفیندهن) یازیلدیغی به‌ل‌لی دئییل‌دیر.
تورکییهده کمال اه‌رآسلان، بابا ایلیاس‌ا ایسناد ائدیله‌ن تورک‌جه بیر ریساله‌نی، اه‌ل‌یازمانین فوتوکوپی‌سی ایله بیرلیک‌ده یاییم‌لامیش‌دیر[2]. کمال اه‌رآسلان‌ین وئردییی بیلگی‌یه گؤره، بو ریساله آدی «کتاب مسلک الطالبین والواصلین»، «کتاب مسلک الطالبین»، «کتاب مسلک طالبین» بیچیم‌له‌ری‌نده ثبت اولان بیر یازمانین ایچی‌نده یئر آلماق‌دادیر.
دوزه‌لتمه‌له‌ریم، اوناریم، اؤنه‌ری‌له‌ریم:
کمال اه‌رآسلان یاییمی‌ندا نئچه کلیمه‌ده دوزه‌لتمه یاپیلمالی‌دیر. آشاغی‌دا بو دوزه‌لتمه‌له‌ری آچیق‌لادیق‌دان سونرا، ریساله‌نین متنی‌نی اؤز اوخویوشوم‌لا وئرمیشه‌م:
معانی – مانی‌له‌ر: کمال اه‌رآسلان ایلک بیت‌ده گئچه‌ن معانی کلیمه‌سی‌نی، معنالار آنلامی‌ندا آچیق‌لامیش‌دیر. «گه‌ل ائی طوطی یینه سؤیله معانی - مشایخ خلوتی‌نده‌ن ائت بیانی». اویسا بوردا معانی، بیزیم بوگون مانی و یا ماهنی و .... اولاراق تلفظ ائتدیییمیز ترانه و آواز آنلامی‌ندادیر. ذاتن بیت‌ده بونلارین طوطی‌نین سؤیله‌مه‌سی – سایراماسی‌نا به‌نزه‌تیلمه‌سی ده، آواز اولدوق‌لاری‌نی گؤسته‌ریر.
کۆره: کمال اه‌رآسلان‌ین «گؤرهGöre » اولاراق اوخودوغو کلیمه، سامی – سئمیتیک کؤکه‌ن‌لی «کۆرهKüre » اولوپ، اوْدلوق، آتش‌گاه و آتش‌دان آنلامی‌ندادیر. «ثُقَب اولمایا، شمس کۆره باخینجاق»: اودانین ده‌لییی اولمایا اودلوق گونه‌‌شه باخینجا ...
زنگِ قلب: کمال اه‌رآسلان‌ین «رنگِ قلبReng-i kalp » اوخودوغو ترکیب، ایلک کلیمه‌سی‌نین آنلامی پاس اولان «زنگZeng » و «زنگِ قلب Zeng-i qelb» (اوره‌یین پاسی)دیر. «بولاردیر زنگِ قلبی پاک ائده‌ن‌له‌ر»: بون‌لار اوره‌یین پاسی‌نی سیله‌ن‌له‌ردیر.
اؤگه‌ت - اویات: متن‌ده بیر یئرده گئچه‌ن «اوکت» کلیمه‌سی‌نی، کمال اه‌رآسلان «اوْنات» (اویقون، یاخشی، یئرلی یئری‌نده) دییه اوخومویوپ آنلام‌لاندیرمیش‌دیر. اویسا بو کلیمه، آد-اؤن‌آد اولان اوْنات دئییل، آنلامی اؤیره‌تمه‌ک، عقل وئرمه‌ک، بیلگی‌له‌ندیرمه‌ک اولان اه‌سکی «اؤگه‌تمه‌ک» مصدری‌نین ایکینجی ته‌کیل شخص امر فعلی «اؤگه‌ت»دیر. (داها دوشوک بیر اولاسی‌لیق‌لا بوراداکی «اوکت»، اصلی‌نده «اوگات» و یا «اوُیات!Uyat, Oyat » (اویان‌دیر! از خواب بیدار کن!، هشدار بده! آنلامی‌ندا اولابیله‌ر): «سانیر اوْل کیم مقامی سو ائده‌ر غرق؛ خیال‌دیر، اونو اؤگه‌ت، ائیله‌سین فرق»: او منزیلی سویون غرق ائتدییی‌نی سانیر. اویسا بو بیر خیال‌دیر. بونو فرق ائتمه‌سی اوچون، اونو بیلگی‌له‌ندیر ( و یا اویات و اویان‌دیر) ....
سایاغی: کمال اه‌رآسلان‌ین «سایغی Saygı» اوخودوغو و «سایاق Sayag» اولاراق دوزه‌لتدییی کلیمه، آنلامی سایی اولان «سایاغیSayağı »نین وزن گه‌ره‌ییی قیسالدیلمیشی اولان «سایاغ»دیر: «سایاغ اون دیرهه‌م اولا، اولمایا کم»: سایی‌سی اون دیرهه‌م اولا و اوندان آز اولمایا...
یئر یئرین: متن‌ده «ییر یرین» بیچیمی‌نده یازیلان ترکیبی کمال اه‌رآسلان «ییر[لی] ییرینYir[li] yirin » اولاراق دوزه‌لتمیش‌دیر. اویسا تورک‌جه‌ده «یئرلی یئرین» دییه بیر ده‌ریم یوخ‌دور، «یئرلی یئری‌نده» وار، آنجاق اونون آنلامی، اویقون و اولماسی گه‌ره‌که‌ن یئرده اولماق‌دیر و بو بیته اویماماق‌دادیر. دوغرو بیچیم اه‌ل‌یازمادا اولان «ییر ییرین» (یئر یئرین)دیر. ییر ییرین اه‌سکی کیتاب‌لاردا سیخ‌جا گئچه‌ر و آنلامی هر طرف‌ده، هر یئرده، هر طرف‌ده‌ن، یئر یئر، طرف طرف، ....دیر: مرغِ دل صیدی‌نه ائتمیش‌دیر سرِ زولفون دوزاق – ییر ییرین خالی آنین ایچی‌نده تؤکموش دانه‌له‌ر (محبّی دیوانی)، پس آندان چه‌کدی‌له‌ر نُزْل ایله نعمت- اوتوردو ییر ییرین اربابِ دولت (فراقی)، ایچه‌ن‌له‌ر اولدولار چون مست و بیهوش – اولوندو ییر ییرین به‌ی‌له‌ره دستور (شریفی)، گه‌لیرله‌ر بیر یئره ادنا و اشراف – اوتورلار ییر ییرین اجناس و اصناف (مصطفی چلبی)، .... بو دوروم‌دا «ایکینجی واقعه نئچه شیاطین، گه‌لیرله‌ر قارشی‌سی‌نا یئر یئرین» بیتین آنلامی: ایکینجی اولای‌دا، نئچه شیطان هر طرف‌ده قارشی‌سی‌نا چیخیرلار.
ایگه‌ن‌جه: متن‌ده «ایکی انجه» یازیلان بو کلیمه کمال اه‌رآسلان‌جا «ایککی آنجا» اوخونموش‌دور. دوزگون اوخویوش اه‌سکی اه‌ل‌یازمالاردا فرق‌لی بیچیم‌له‌رده یازیلمیش اولان «ایگه‌ن‌جهİñence, İngence İgence » (ایگه‌ن + جه) یعنی اییی‌جه، یاخشی‌جا، بول‌جا، به فراوانی، کاملاً، به خوبی ....دیر: «ایکینجی خلوت‌ین شرحی‌نی دینله، مقامِ منزلین ایگه‌ن‌جه آنلا»: ایکینجی خلوت‌ین آچیق‌لاماسی‌نی دینله و بو منزلین مقامی‌نی اییی‌جه و یاخشی‌جا آنلا ...
ایگه‌ن‌ده: قوشوق‌دا ایش‌له‌دیله‌ن «ایگه‌ن‌ده» کلیمه‌سی ده ایگه‌ن‌جه ایلی باغ‌لانتی‌لی اولوپ؛ چوخ، کؤپ، بول، ... آنلامی‌ندادیر: «اونون قُربوندا اولماق دارِ خلوت، یئگ اولور چه‌کمه‌یه ایگه‌ن‌ده وحشت».
رِزْقِ عالَم: کمال اه‌رآسلان متن‌ده یازیلان «رِزْقِ عالَمRizq-i âlem » ترکیبی‌نی، «رَزّاقِ عالَمRazzak-ı alem » اولاراق دوزه‌لتمیش‌دیر. اویسا دوغرو اولان متن‌ده‌کی «رِزْقِ عالَمRizq-i âlem »دیر. عرب‌جه «رزق Rizq» گه‌لیر، قازانج، اه‌کمه‌ک ... آنلامی‌ندادیر: «جمیعِ رزقِ عالَم حضرتی‌نده، سامان چؤپونجه اولمایا قاتی‌ندا»: عالمین بوتون رزق‌له‌ری، اونون قاتی‌ندا سامان چؤپونجه ده‌یه‌رلی اولمایا...
نئجه – نئچه: اه‌ل‌یازمادا هم «نئجه» (نِجه: طور، طرز، جور)، هم ده «نئچه» (نیچه: چند، تعدادی) کلیمه‌له‌ری فرق‌لی ایملالارلا ایش‌له‌دیلمیش‌دیر. اویسا کمال اه‌رآسلان بونلارین هر ایکی‌سی‌نی «نیجه» اولاراق دوزه‌لتمیش‌دیر. نئجه گه‌ره‌ک دورور درویشه خلوت (نِجه گرکدرر درویشه خلوت)، ایکینجی واقعه نئچه شیاطین (اکنجی وقعه نیچه شیاطین).
ائش: اه‌ل‌یازمادا بیر بیت‌ده «ایش» اولاراق یازیلان کلیمه‌نی، کمال اه‌رآسلان ائدیله‌ن و قیلینان ایش (عمل، کار) اولاراق آنلام‌لاندیرمیش‌دیر. آنجاق بو، بیزیم بوگون ایش‌له‌تدیییمیز و هم‌راه و قرین و یول‌داش و هم‌سر و ... آنلامی‌ندا اولان «ائش» کلیمه‌سی‌دیر: «ایلاهی گؤنگلۆمۆزۆ ائیله درویش؛ بیزه عشقینگی یا رب، ائیله‌گیل ائش» یعنی تانریم که‌ندی سئوگی‌نی بیزه ائش و یول‌داش و همیشه یانیمیزدا اولان ائت!.
دؤرت: بو کلیمه کمال اه‌رآسلان طرفیندهن «دوDu » (فارس‌جا ایکی، ٢) اولاراق دوزه‌لتیلمیش‌دیر «دو رکعت شُکرِ آبدست قیلا آنجاق؛ طهار‌ت گئدیپ آبدست آلینجاق». اویسا متن‌ده‌کی «دؤرت» دوغرودور: «دؤرت رکعت شُکرْ [نمازی] قیلا آنجاق؛ طهار‌ت.ه گئدیپ آبدست آلینجاق».
آبدست قیلا - نمازی قیلا: بو بیت‌ده ایلک مصراع‌دا «آبدست قیلا» یازیلمیش‌دیر. بو ناسخ خطاسی‌دیر و «نمازی قیلا» اولاراق دوزه‌لتیلمه‌لی‌دیر. چونکه تورک‌جه‌ده آبدست قیلینماز، آلینیر. آیری‌جا، ایکینجی مصراع‌دا آبدست کلیمه‌سی ده گئچیر. دوغرو اوخویوش: «دؤرت رکعت شُکرْ نمازی قیلا آنجاق؛ طهار‌ت.ه گئدیپ آبدست آلینجاق».
یئریمه‌ک، یورومه‌ک: کمال اه‌رآسلان ایکی آیری بیت‌ده ایکی کلیمه‌نی یورومه‌ک فعلی‌‌نه دایاناراق اوخوموش‌دور. اویسا اه‌ل‌یازمادا بونلارین بیری «یرییه» (واوسیز) و او بیری «یورر» (واولی) یازیلمیش‌دیر:
پس
اندن صکره اولا شوق اچنده- «یرییه» کیجه کوندز ذوق اچنده
آسایش استمز هم داخی شهوت- ارمی «یورر» و ایدر ترک شهرت
بو دوروم‌دا بونلارین ایلکی‌نی «یئرییه» (یئریمه‌ک Yérimek: گه‌زینمه‌ک، بیر یئرده‌ن باشقا بیر یئره گئتمه‌ک)، ایکینجی‌سی‌نی ایسه «یورور» (یورومه‌ک Yürümük: یول گئتمه‌ک، آدیم آتماق، یورویوش یاپماق) اوخوماق داها اویقون‌دور.
پس
آندان سونرا اوْلا شوق ایچی‌نده - «یئرییه» گئجه گوندوز ذوق ایچی‌نده
آسایش ایسته‌مه‌ز، هم داخی شهوت - آری «یورور» و ائده‌ر ترکِ شهرت
خیخان – خوخان: اه‌ل‌یازمادا کمال اه‌رآسلان‌ین آشاغی‌داکی بیتین ایکینجی دیزه‌سی‌نده «شیطان» اولاراق اوخودوغو کلیمه، «خیخان» اولاراق اوخونمالی‌دیر: «اوچونجوده گه‌له که‌ندی‌سی شیطان، اه‌لی‌نده بیر عصا، اوْل مثلِ [خیخان؟]». بوراداکی «خیخان» هه‌له ده بیزیم تورکمان لهجه‌له‌ریمیزده قول‌لانیلان و چوخ بیلینه‌ن «خوخانXoxan, Xuxan » کلیمه‌سی‌نین ده‌ییشگه‌سی‌دیر. گونوموزده خوخان بالاجا اوشاق‌لاری قورخوتماق اوچون آتاآنانین اویدوردوق‌لاری، قارانلیق‌دا یاشایان قورخونج بیر یاراتیق و دوش‌سه‌ل هیولادیر کی اوشاق‌لاری اوغورلاییپ یییه‌ر. (تورکییهده: اؤجو Öcü، اوماجی Umacı؛ فارس‌جادا: لولو خور خوره). (نوت: گونوموزده بیر سیرا باشقا یازی‌لاردا «خوخان» کلیمه‌سی‌نی یهودی «خاخام»، موغول «ژوژان»، تورک «غزان» وس ایله بیرله‌شدیریلمه‌سی، بیلیم‌دیشی بیر کؤکه‌نله‌مه و عیرق‌چی – راسیست یاخلاشیم‌دیر).
درویش‌له‌ر هامی؟ - حقّ درویش‌له‌ری ؟: اه‌ل‌یازمادا «او درویش‌له‌ر حاقی؟ - خامی؟ اوینادی‌لار جان» بیچیمی‌نده آنلامی پوزوق اولان بیر دیزه واردیر. اوناریم اؤنه‌ری‌له‌ری:
١-
«خامی»نی «هامی» اولاراق دوزه‌لتمه‌ک: او درویش‌له‌ر هامی اوینادی‌لار جان. «خامی»
– «قامو»، «هامی» کلیمه‌سی‌نین فرق‌لی تلفظلاری‌دیر
٢-«درویش» و «حاق»ین یئری‌ی ده‌ییشدیر‌مه‌ک: او حاق درویش‌له‌ری اوینادی‌لار جان
کراشانك؟ - کوْماش اه‌تمه‌ک؟، لاواش اه‌تمه‌ک؟، کیرشانین؟: اه‌ل‌یازمادا «کراشانك؟» اوخونابیله‌جه‌ک بیر کلیمه واردیر: «کراشانك؟ آنینگ‌لا یاری‌سی‌نی - اوْروُج آچاسی وقتین یینه (؟) آنی». اوناریم اؤنه‌ری‌له‌ری:
١-بو کلیمه «کماشانک» - «کماش‌اتمک» -«کوْماش اه‌تمه‌ک» (کوماش: بیر چئشیت شکرلی اه‌تمه‌ک و یا چؤره‌ک)؛ و یا «لواشاتمک» - «لاواش اه‌تمه‌ک» ترکیبی‌دیر کی ناسخ نه‌ده‌ن‌سه لاواشین ایلک «ل» حرفی‌نی «ک»یه به‌نزه‌ر بیچیم‌ده یازمیش‌دیر. بو دوروم‌دا بیت‌ده پیشیریله‌ن غیدانی بیر کوماش و یا لاواش اه‌تمه‌یی‌نین (چؤره‌یی‌نین) یاری‌سی ایله یئمه‌سی سؤیله‌نیر. لاواش اه‌تمه‌یین یاری‌سی‌نی یئمه، ایکی آیری بیت‌ده ده گئچیر: «پس آندان بیر لاواش اه‌تمه‌ک گه‌ره‌ک‌دیر - ایکی پارا آنی ائتمه‌ک گه‌ره‌ک‌دیر؛ لاواشین نصفی‌نی یئسین اه‌ت ایله - یاری‌سین چاقلا یئسین لذّ‌ت ایله».
٢- بو کلیمه بورادا آنلامی پودرا اولان «کیرشان» (کیرشه‌ن، که‌رشه‌ن، کیریشان، کئرشه‌ن، کورشان، کورشه‌ن، .... : پودر سفیدی که زنان برای آرایش بر صورت خود می‌مالند) کلیمه‌سی‌نین محرفی‌دیر. بلکه بورادا کیرشان‌دان آماج، داها اؤنجه‌کی بیت‌ده سؤزو ائدیله‌ن یاریلمیش نوخودون اونودور. باشقا بیت‌له‌رده آرپانی دؤیوپ اون یاپیلماسی‌ندان سؤز ائتمیش‌دیر: «بوُلوُپ یۆز دیرهه‌م آرپا قاووُرالار - دؤیه‌‌له‌ر، که‌په‌یی‌نی ساووُرالار؛ اوُن ائیله‌ییبه‌نی اینجه اه‌له‌ک‌ده‌ن - اه‌له‌ییپ، پاک ائده آنی که‌په‌ک‌ده‌ن»
قات، قاتی، قاتی قاتی: بو تهزگینجده قات اوچ آنلام‌دا ایش‌له‌دیلمیش‌دیر: ١-یان، نزد، حضور ٢- لایه ٣- قاتی، قاتیلا، قاتلا؛ دفعه، بار، کرّه، کز. رساله‌ده آیری‌جا ایش‌له‌دیله‌ن «قاتی» کلیمه‌سی چوخ، چوخ‌لو، په‌ک، اییی‌جه، یاخشی‌جا، سیخی، سیخی سیخی، غایت درجه ده، در منتهای؛ و «قاتی قاتی» ترکیبی ١-سه‌رت سه‌رت، آجی آجی ٢-«قاتلا قاتلا»، به دفعات متعدد، بارها آنلام‌لاری‌ندادیر.
قیدین
یئمه‌ک:
اوزولمه‌ک، دردی‌نی چه‌کمه‌ک.
[خوراسان‌لی
بابا ایلیاسدان – تانری یارلیقاسین - ده‌ده‌له‌رین
قویتوسونو آنلاتان ته‌زگینج]
[فصل
در بیان خلوت پیران، از - رحمت خدا بر او - بابا الیاس خراسانی]
گه‌ل ائی
طوطی یینه سؤیله معانی
مشایخ خلوتی‌نده‌ن
ائت بیانی
نئجه گه‌ره‌ک دوُروُر درویشه خلوت
نه ایله
بوُلوُنوُر اوْل عالی دولت
سانگا اوْل
خلوت‌ینگ حالی‌نی بیر بیر
ائده‌یین
طا‌قتیم یئتدیک‌جه تقریر
نه دئر خلوت
حقی‌نده شیخِ کامل
عُمَر اَلسّهروردی
عالِمْ عامِل
دئدی کیم
خلوت اوْلدوُ اۆچه محصور
دییه‌یین
شیخ دیلی‌نده‌ن، سه‌ن بانگا سوْر
اۆچۆنۆنگ
داخی وار اۆچ تۆرلۆ آدی
اۆچۆ داخی
بوُ یوْل‌دا سانگا هادی
پس اَوَّل
خلوته «سُفْلیٖ» دئدی‌له‌ر
آنگا
گؤره آنینگ قیدین یئدی‌له‌ر
ایکینجی
خلوته «عُرْفیٖ» دئدی‌له‌ر
اۆچونجۆیه
داخی «عُلْویٖ» دئدی‌له‌ر
بوُلارین
هر بیری‌نده واقعه وار
گؤرۆنۆر
تۆرلۆ تۆرلۆ، ائتمه انکار
کیشی کیم
خلوته راغب اوْلا اوْل
آراییپ بیر
اییی شیخی بوُلا اوْل
اوْلا اوْل
شیخِ کامل، هم مکمَّل
طریقی، خلوتی
بیله مجمَّل
عروج
ائتمیش اوْلا روحو آنینگ هم
بوُدوُر
سؤز، داخی یوْخ واللّه اعلم
مرید کیم
مستعد اوْلوُرسا بی‌پیچ
ائره‌ر بیر
منزله، ائرمه‌ز مَلَک هیچ
[فصل ١]
پس اوْل خلوت‌ده
شرط بوُدوُر، آنی بیل
کیچی‌ره‌ک
بیر قارانقی خانه بوُل‌گیل
یوُجالیغی
اوْلا مقدارِ قامت
اوُزوُنوُ
سجده یئری اوْلدوُ عادت
اه‌نی اوْتوُردوُغوُنجا
اوْلا آنجاق
ثُقَب اوْلمایا،
شمسْ کۆره باخینجاق
قاپی‌سین
کۆچۆک ائده، اؤرته محکم
بوُدوُر
سؤز، داخی یوْخ واللّه اعلم
قاتی‌ندا
دارِ معموره گه‌ره‌ک‌دیر
ایچی‌نده
آدم اوْلسا ییگی‌ره‌ک‌دیر
آنینگ قُربوندا
اوْلماق دارِ خلوت
ییگ اوْلوُر
چه‌کمه‌یه اینگه‌ن‌ده وحشت
داخی غسل
ائیله‌ییپ، ثوب‌وُن نظافت
ائده، پس
لابد اوْلدوُ آنا نیّت
توجّه ائیله‌یه
اللّه‌ا اوْل دم
دئدیییم‌ده‌ن
بیری‌سین ائتمه‌یه کم
محرّک اوْلمایا
خلوت‌ده بسیار
مصاحب اوْلمایا
هیچ آنگا اغیار
فرایض‌ده‌ن،
رواتب‌ده‌ن زیادت
نماز قیلمایا،
بوُدوُر آندا عادت
دؤرت رکعت
شُکْر [نامازی][3]
قیلا آنجاق
طهار‌ت[ه]
گئدیپ آبدست آلینجاق
توجّه قبله‌یه
ائتمه‌ک گه‌ره‌ک‌دیر
خلا یانی‌ندا
اوْلماق ییگی‌ره‌ک‌دیر
خروجوُندا
ساخینا اوْل هَوادان
اوُچوُرمایا
گؤنگۆل قوُشوُن یوُودان
یابانا
باخمایا، گؤزۆن یوُما به‌رک
خدادان غیری‌سی‌نی
ائیله‌یه ترک
غیداسی
اوْلا بیله که‌ندی‌یی‌یله
یا خلوت
قاپی‌سی آردی‌ندا اوْلا
سوُیوُنوُ
حاضر ائده خلوتی‌نده
سوُیوُیچۆن
کیمسه اوْلمایا قاتی‌ندا
داخی بوُدوُر،
ائشیت‌گیل شرطِ خلوت
[اینم................ رندییین] عزلت
اگر اوْلمایا
کیمسه بیله خلوت
[...............دی[ بیله آنگا
قرابت
ولی قصدی‌نی
[کیم...........وش]
ریا خُمری‌یله
نفْس اوْلمایا سرخوش
پس آندان
سونرا [...... له‌ره] مشغول
اوُلوُلار
بؤیله گؤرمۆش بوُنوِ معقول
[............] ذیکیر تیغی‌یله اثبات
ائده، [هم]
ماسوادان ائدیپ اسکات
لَا إِلَٰهَ إِلَّا اللّٰه
قاراسی یوْخ،
سه‌میز اه‌ت‌دیر غیداسی
ییگیرمی دیرهه‌م
اوْلوُر ابتداسی
نوْخوُدوُ
قوْیا آنگا یئدی دیرهه‌م
سوُیوُ یۆز
دیرهه‌م اوْلا، اوْلمایا کم
پیشیره
شؤیله کیم اوُنا مُحَرّا
قوْیا اۆچ
دیٖرْمْ[4] شَکَر کیم اوْلا غَرّا
وگر شَکَّر
بوُلوُنمازسا قوْیالار
بَدَل
بال قوْیوُبان، آنگا قاتالار
داخی بیر
دیرهه‌م اوْلا آنگا گُلاب
قاتالار
اوْل طعاما، کیم بوُدوُر باب
پس آندان
بیر لاواش اه‌تمه‌ک گه‌ره‌ک‌دیر
ایکی
پارا آنی ائتمه‌ک گه‌ره‌ک‌دیر
لاواشین
نصفی‌نی یئسین اه‌ت ایله
یاری‌سین
چاقلا یئسین لذّ‌ت ایله
غیداسی وقتی‌نی
بیر آنگلا، ائشیت
اوْروُج
آچاسی وقتی‌دیر ائ ییگیت
ایکی
گئجه‌ده بیر یییه طعامی
دئدیییم
ائده گر تانگلاسا عامی
اگر صادق
اوْلوُرسا اشتهاسی
نه‌اییسه
یییه هر گئجه غیداسی
فَأَمّٰا
دائم اوْلا ذکره مشغول
بوُدوُر خلوت
ایچی‌نده، آنگلاگیل یوْل
اگر شغل
ائده بؤیله گئجه گۆندۆز
آنگا چوْخ
واقعه‌له‌ر گؤسته‌ره یۆز
پس اَوَّل
واقعه سوُ گه‌لمیش اوْلا
اوْتوُردوُغوُ
مقاما دوْلموُش اوْلا
سانیر اوْل
کیم مقامی سوُ ائده‌ر غرق
خیال‌دیر،
آنی اؤگه‌ت، ائیله‌سین فرق
اوّلکیدهن
قاتی ائیله‌یه ذکری
خیال‌دیر،
آنگا گؤره ائده فکری
ایکینجی
واقعه نئچه شیاطین
گه‌لیرله‌ر
قارشی‌سی‌نا یئر یئرین
گه‌لیبه‌ن
قارشی‌سی‌نا گؤرۆنۆرله‌ر
ولی جُنبَنده‌له‌ر
گیبی ائده‌رله‌ر
گه اژد‌رها
گیبی، گه اوْلا قاپلان
گه عقرب گیبی،
گه قوُرت، گه [ده] آرسلان
نه کیم به‌نگزه‌ر
بوُلارا هه‌پ اوْلالار
بوُلاری
گؤرۆبه‌ن هیچ قوْرخمایالار
یینه ائیله‌یه
قات[ی] قات[ی] ذیکری
خیال‌دیر
اوْل داخی، گه‌ل ائتمه فکری
اۆچۆنجۆده
گه‌له که‌ندی‌سی شیطان
اه‌لی‌نده
بیر عصا، اوْل مثلِ خیخان
عصاسی‌نین
آشاغا اوْلا باشی
عصاسی گیبی
اوْلسوُن آنین ایشی
گؤروجه‌ک
آنی ذکری قات[ی] ائده
خیال‌دیر
اوْل داخی، گه‌لدی‌یسه گئده
گه‌له
دؤردۆنجۆده بیر گؤرک‌لۆ آورات
گه‌لیجه‌ک
یوُما گؤزۆن، ائده غیر‌ت
پس اوْل وقت
داخی ذکری قات[ی] ائتسین
خیال‌دیر
اوْل داخی، چۆن گه‌لدی گئتسین
بئشینجی
واقع اوْلان[5]
دینگله ایشته
شیاطین قالدی
وُ گه‌لدی فریشته
اوْن آلتی
یاشار اوْغلان صورتی‌نه
گیره،
داخی گه‌له آنینگ قاتی‌نا
پس آخشام
وقت[ی] گه‌لمه‌ک اوْلدوُ مرسوم
اه‌لی‌نده
یانا صبح اوْلوُنجا بیر موم
آیاق
اوزره دوُرا تا صبحه ده‌ک چۆن
آنی گؤرۆجه‌ک
ائده ذکری آرقین
ذیکیرده‌ن
غیری‌سی‌نی ائیله‌یه ترک
ذیکیر ذِیلی‌نه
بند ائده اه‌لین به‌رک
فصل
[٢]
ایکینجی خلوت‌ینگ
شرحی‌نی دینگله
مقام [وُ]
منزلین ایگه‌ن‌جه آنگلا
بو خلوت
ذکری‌نی داخی ائ یول‌داش
دییه‌یین
نظمه گه‌لمه‌ز، ائیله‌مه فاش
سُبْحانَ
الَّذِی لَا ینَامُ وَ لَا یمُوتُ
بو ذکری
اه‌کسیک ائتمه، ائیله دائم
بو خلوت
بوُنوُنگوُیلا اوْلدوُ قائم
بو خلوت‌ده
غیدا نه، آنگلا بیر دم
سایاغ[6] اوْن دیرهه‌م اوْلا، اوْلمایا
کم
یاریلمیش
نوْخوُد اۆچ بوُچوُق دیره‌م‌دیر
بال ایکی
دیرهه‌م اوْلا، خوش نِعَم‌دیر
قوْیا بیر
دیرهه‌م آنگا سوُیِ گُل‌ده‌ن
پیشیره بیر
چاناق‌دا ک‌اوْلا گِل‌ده‌ن
[کراشانك؟] آنینگ‌یلا یاری‌سی‌نی
اوْروُج
آچاسی وقتین یینه آنی
پس آندان
سوْنگرا اوُیوُمایا هرگز
هلاک اوْلا
اگر اوُیوُر ایسه تئز
یاغی، بادام،
بیر آز کافور و موموُ
قاریشدیرا
بیری بیری‌یله بوُنوُ
ته‌په‌سی‌نده
ده‌لییی‌نه قوُلاغینگ
داخی بوُروُنوُ
ده‌لییی‌نه آنینگ
بوُلارا
دۆرته اوْل یاغ‌دان تمامت
ک‌اوْلا آنینگ‌لا
باشی در سلامت
[واقعه‌له‌ر]
بوُ خلوت‌ده
اوْلان واقعه امّا
اوْلوُر
رحمانی هه‌پ، غیری‌یی سانما
پس اوّل
واقعه‌ده ائشیده بیر اۆن
آنگا به‌نگزه‌ر
که رعد اۆن ائتدی اوْل گۆن
آنینگ گیبی
اوْلا هیبت اوْل اۆن‌ده‌ن
سانگا کیم
یئر و گؤک یاریلدی آندان
اوْل آندان
قوْرخماسین، ذکری‌نی ائتسین
اوّلکیدهن
داخی قاتی[راق] ائتسین
اوْل
آواز کیم ائشیدیر آنی بیلینگ
آوازی‌دیر
ملکوت عالمی‌نینگ
ایکینجی
واقعه ائشیده بیر اۆن
رباب
آوازی‌نا به‌نگزه‌ر اوْلا چۆن
حزین ایسه
اوْل آواز کیم ائشیتدی
جمیعِ قوْرخوُدان
قوُرتوُلدوُ، گئتدی
نشانِ
مغفرت اوْلدوُ اوْل آواز
داخی صیدی‌نی
شیمدی آولادی باز
پس آندان
ذکری‌نی آرتیرا هر گۆن
قوُلاغی‌نا
ائریشدی چۆنکۆ اوْل اۆن
اۆچۆنجۆده
گؤرۆنه اولیالار
چهارم‌دا
گؤرۆنه انبیالار
بوُلاری
گؤرۆجه‌ک دیله‌یه حاجت
نه دیله‌رسه
بوُلوُر اوْل دم اجابت
گؤره گؤک‌له‌ر
و هم گؤره مَلَکْ‌له‌ر
نظر ائده،
نئجه دؤنه‌ر فلک‌له‌ر
بئشینجی
واقعه جمله حجابی
گیده‌ریپ،
ائیله‌یه‌له‌ر فتحْ بابی
مقامین
گؤره هم اوُچماق ایچی‌نده
گؤره کیم
که‌ندی ده اوُچماق ایچی‌نده
داخی حقّ‌ینگ عطاسی‌نا ائریشه
بوُلوُشمادیق‌لاری
ایله بوُلوُشا
نشانِ حقّ‌ین عطاسین بیل ائی جان
صفا بوُلا
ایچی‌نده که‌ندی پنهان
پس آندان
سوْنگرا حقّ‌ی گؤره هر دم
یاراسی‌نا
یۆره‌یینگ اوُرا مرحم
سماع ائتمه‌یه آندان سوْنگرا هرگز
ائشیتمه‌ک‌ده‌ن، دئمه‌ک‌ده‌ن که‌سیله
تئز
قاریشمایا
داخی اوْل خالْق ایچی‌نه
بیراخا که‌ندی‌یی
بیر دَلق ایچی‌نه
پس آندان
سوْنگرا اوْلا شوق ایچی‌نده
یئرییه
گئجه گۆندۆز ذوق ایچی‌نده
فصل
[٣]
اۆچۆنجۆ خلوت‌ینگ
داخی صفاتی
نه‌دیر ذکری،
نه ایله‌دیر ثباتی؟
دییه‌یین
ذکری‌نی مِن غیرِ منظوم
اوْخوُ خلوت‌ده،
امّا ائیله مکنون
یا
هُوَ یا مَنْ هُوَ یا لَا اله الَّا هُوَ
غیداسی‌نی
بوُنوُن داخی دییه‌یین
مقامی‌نا
گؤره قیدین یییه‌یین
بوُلوُپ یۆز
دیرهه‌م آرپا قاووُرالار
دؤیه‌‌له‌ر،
که‌په‌یی‌نی ساووُرالار
اوُن ائیله‌ییبه‌نی
اینجه اه‌له‌ک‌ده‌ن
اه‌له‌ییپ،
پاک ائده آنی که‌په‌ک‌ده‌ن
داخی یۆز
دیرهه‌م اوْلا، بوُلا بادام
قاووُرا
بیله فندق آلتی دیرهه‌م
اوْلا دیرهه‌م‌ده
اوْن کوْکنار ایچی هم
جه‌ویز،
زَعْفْران ایکی‌سی ایکی دیرهه‌م
گه‌ره‌ک‌دیر
ماسداقا، هم سۆنبۆل آنگا
بیره‌ر دیرهه‌م
گه‌ره‌ک‌دیر تا کیم اوْنگا
دؤیه یوُمْشاق
بوُلاری، ائیله‌یه بیر
گلابی‌یلا
قاموُسوُن ائده تخمیر
داخی قیرخ
بؤلۆک ائده جمله‌سین هم
اوْلا هر
بیر بؤلۆیۆ بئش[جه] دیرهه‌م
گئجه‌ده
هر بیری‌نی ائده افطار
جمیعِ خلوت
اهلی‌نه بوُدوُر کار
ذیکیرده‌ن
بیر نَفَس اوْلمایا خالی
هلاک اوْلوُر
اوْلوُرسا بیل بوُ حالی
نمازینگ
فرض اوْلان‌لارینگ قیلا اوْل
داخی قیلمایا،
اوْلا ذکره مشغول
پس آندا
واقعه کیم اوْلا آنگا
بوُ خلوت‌ده
دییه‌یین آنی سانگا
یئدی قات
گؤک‌له‌ری ائیله‌یه سیران
گؤره ییلدیزلاری،
هه‌پ اوْلا حیران
قَمَر
باغیش‌لایا تئز آنگا عزّ‌ت
باغیش‌لایا
عطارد حفظِ ذَکْوَت
فرج باغیش‌لایا
هم آنگا زُهره
گۆنه‌ش‌ده‌ن
عَظْمت اوْلا آنگا بهره
هِبه ائیله‌یه
مرّیخ آنگا هیبت
عطاسی
مشتری‌نینگ‌دیر سعادت
باغیش‌لایا
زُحل حُکم آنگا، ائی یار
ایکینجی
واقعه‌ده گؤر نه‌له‌ر وار
گؤره لوحوُ،
گؤره کۆرسۆ و عرشی
گؤره تختِ
ثِرایا ده‌ک بوُ فرشی
اۆچۆنجۆ
واقع اوْلان بیل نه‌دیر، سوْر
گؤرۆر هر
واقعه که اوْلا پُر نور
ائره
دؤردۆنجۆده بیر منزله اوْل
فریشته
اوْل مقاما بوُلمامیش یوْل
بئشینجی‌ده
گؤره اوْل خاصْ حجابی
آچیلمیش
اوْلا حقّ امری‌یله بابی
داخی مرسل‌له‌ری
گؤرمۆش اوْلا اوْل
خدا قوُل‌لوُغوُنا
بوُلموُش اوْلا یوْل
نه‌دیر
آلتینجی‌سی آنگلا ائ درویش
دییه‌یین
خدمتینگی، چه‌کمه تشویش
نئته‌لیک‌سیز
گؤره یۆزۆنگ خدانینگ
داخی
گؤرمه‌یه یۆزۆنۆ جدانینگ
پس آندان
دَنْیَه و دُنیا ایچی‌نده
صفا آلمایا
قوْنان‌دا، گؤچه‌ن‌ده
جمیعِ
رزقِ عالَم، حضرتی‌نده
سامان
چؤپۆنجه اوْلمایا قاتی‌ندا
قاچان کیم
بوُ مقاما ائرسه کیشی
فنادان غیری
اوْلماز آنینگ ایشی
یئمه‌ده‌ن ایچمه‌ده‌ن کُلّی که‌سیلیر
محبّت داری‌نا که‌ندی آسیلیر
آسایش ایسته‌مه‌ز،
هم داخی شهوت
آری یۆرۆر
و ائده‌ر ترکِ شهرت
ریایی ترک
ائدیپ، آز سؤیله‌یه هم
آز ائشیتمه‌ک
اوْلوُر دردی‌نه مرهم
پس آندان
سوْنرا مستغر‌ق اوْلوُر اوْل
حقّ‌ینگ نوروُنا گر ساغ و اگر
سوْل
[مناجات]
ایلاهی
بوُ عطایی قوُل‌لارینگ‌دان
دریغ
ائتمه قاپینگ یوْخسوُل‌لار‌ینگ‌دان
اوْ درویش‌له‌ر
هامی اوْینادی‌لار جان
جگرله‌ری
بوْ دردده‌ن اوْلدوُ بریان
ایلاهی گؤنگلۆمۆزۆ
ائیله درویش
بیزه عشقینگی
یا رب، ائیله‌گیل ائش
بیزی درویش‌له‌ره
ائیله مصاحب
بیزه
مقصودوُموُز وئر، ائتمه خایب
بوُلارینگ‌یلا
صحبت خوْش اوْلوُر، خوْش
گؤنگۆل‌له‌ر
بوُن‌لارینگ‌یلا بوُلوُر جوْش
بوُلاردیر
زنگِ قلبی پاک ائده‌ن‌له‌ر
اه‌ره‌ن‌له‌ر
یوْلوُنا دوْغروُ گئده‌ن‌له‌ر
بوُلاردیر
مردِ حقّ، اولادِ درویش
بوُلاردیر
پیکِ حضرت، بی کم و بیش
ایلاهی به‌ن
فقیریم، سه‌ن غنی‌سین
ایلاهی به‌ن
ضعیفیم، سه‌ن قَوی‌سین
باغیش‌لا
لطفونگ ایله چوْخ گناهی
اه‌سیرگه
ائتدییی‌چۆن، چوْخ گۆن آهی
داخی وئر
سُکرِ عشقینگ‌ده‌ن ایلاهی
حقیقت سرّی
آن‌دادیر کماهی
جمالِ بی‌نشانی
ائتمه مکتوم
نبی شرعی‌نه
بیزی ائیله محکوم
اوُموُدوُم
بوُ قاپینگ‌دان ائتمه مردود
قبولِ لطفۆنگ
ایله ائیله مسعود
بیلیپ سوُچوُن،
قاپینگا گه‌لدی ایلیاس
ترحّم ائیله،
خشمینگ یایی‌نی یاس
HORASANLI BABA İLYAS’TAN - TANRI YARLIGASIN - DEDELERİN KUYTUSUNU ANLATAN TEZGİNÇ
Gel ey tûti yine söyle maânî
Meşâyih halvetinden et beyânı
Nece gêrek durur dervîşe halvet
Ne île bûlunur ol âli devlet
Saña ol halvetiñ hâlini bir bir
Edeyin tâkatım yettikçe takrir
Ne der halvet hakında Şeyh-i
kâmil
Ömer esSöhreverdi, âlim âmil
Dedi kim halvet oldu üçe mahsûr
Diyeyin Şeyh dilinden sen baña
sor
Üçünüñ dâhı var üç türlü âdı
Üçü dâhı bu yolda saña hâdi
Pes evvel halvete Suflî dedîler
Aña göre anıñ kaydın yediler
İkinci halvete Ürfî dediler
Üçüncüye dahı Ülvî dediler
Bulârın her birinde vâkıa var
Görünür türlü türlü, etme inkâr
Kişi kim halvete râğib olâ ol
Arâyıp bir iyi şeyhi bulâ ol
Ola ol şeyh kâmil, hem mükemmel
Tarîki, halveti bîle mücemmel
Urûc etmiş ola rûhu anıñ hem
Budur söz, dâhı yok, vallâhu
e’lem
Mürid kim müste’id ôlursa bî-pîç
Erer bir menzile ermez melek hîç
[Fasıl bir]
Pes ol halvette şert bûdur, añı
bil
Kiçîrek bir karañı hâne bulgil
Yucâlığı ola mikdâr-ı kâmet
Uzûnu secde yeri oldu âdet
Eni ôturduğunca ôla ancak
Sukab olmâya şems kûre bakıncak
Kapısın küçük ede, örte möhkem
Budur söz, dâhı yok vallâhu e’lem
Katında dâr-ı ma’mûre gerektir
İçinde âdem olsa yîgirektir
Anıñ kurbunda olmak dâr-ı halvet
Yig olur çekmeye iñende vahşet
Dahı gusl eyleyip sevbin nezâfet
Ede pes lâbud oldu âna niyyet
Teveccüh eyleye Allâh’a ol dem
Dedîyimden birîsin etmeye kem
Müherrik olmaya halvette besyâr
Musâhip olmaya hiç aña ağyar
Ferâyizden, revâtibden ziyâdet
Namaz kılmâya bûdur anda âdet
Dört rak’et şükr namâzı kıla
ancak
Tahârete gidip abdest alıncak
Teveccüh kıbleye etmek gerektir
Helâ yanında olmak yîgirektir
Hurûcunda sakına ol havâdan
Uçurmâya göñül kûşun yuvâdan
Yabâna bakmaya gözün yumâ berk
Hudâ’dan gayrısını eyleye terk
Gıdâsı ôla bîle kendiyiyle
Ya halvet kâpısı ardında ôla
Suyûnu hâzır ede halvetinde
Suyuyçün kimse olmâya katında
Dahı bûdur, işitgil şart-ı halvet
İnm ..... rndiyin üzlet
Eger olmâya kimse bîle halvet
.... di bile âña karâbet
Velî kasdını kim .... oş
Riyâ humriyle nefs olmâya sarhoş
Pes andan soñra ....lere meşğûl
Ulûlar böyle görmüş bûnu mâ’kûl
.... zikir tığıyla isbât
Ede hem mâsevâdan edip iskat
Lâilâheillallah
Karâsı yok, semîz ettir gıdâsı
Yigirmi dirhem ôlûr ibtidâsı
Nohûtu kôya âña yeddi dirhem
Suyu yüz dirhem ôla, olmaya kem
Pişîre şöyle ki ôna müherrâ
Koya üç dirm şeker kim ôla garrâ
Veger şekker bulunmazsa koyâlar
Bedel bal kôyuban âña katâlar
Dahı bir dirhem ôla âña gülâb
Katalar ol taâma kim budur bâb
Pes andan bir lavâş etmek
gerektir
İki pâra anı etmek gerektir
Lavâşın nisfini yêsin et île
Yarısın çağla yésin lezzet île
Gıdâsı vaktini bir añla îşit
Oruç âçâsı vaktîdir é yîgit
İki gêcede bir yîye taâmı
Dedîyim ede ger tañlasa âmî
Eger sâdık olursa iştahâsı
Neiyse yîye her gêce gıdâsı
Feammâ dâim ôla zikre meşğûl
Budur halvet içinde añlagil yol
Eger şuğl êde böyle gêce gündüz
Aña çok vâkıâlar göstere yüz
Pes evvel vâkıâ sû gelmiş ôla
Oturdûğu makâma dolmuş ôla
Sanır ol kim makâmı sû eder gark
Hayaldir ânı öget, eylesin fark
Evveldeki katı eyleye zikri
Hayaldir âña göre êde fikri
İkinci vâkıâ neççe şeyâtîn
Gelirler karşısına yîr yîrîn
Gelîben karşısına görünürler
Velî cünbendeler gîbi ederler
Geh ejderhâ gibi, geh ôla kaplan
Geh akrep gîbi geh kurt, geh de
arslan
Ne kim beñzer bulâra hep olâlar
Bulârı görüben hiç korkmayalar
Yine eyleye kâtı kâtı zikri
Hayaldir ol dahı, gel etme fikri
Üçüncüde gele kendîsi Şeytan
Elinde bir asâ, ol misl-i hîhân
Asâsının aşâğa ôla bâşı
Asası gîbi olsun ânın îşi
Görücek ânı zikri kâtı êde
Hayaldir ol dahı, geldiyse gide
Gele dördüncüde bir görklü avrat
Gelîcek yûma gözün, êde gayret
Pes ol vakt dâhı zikri kâtı
etsin
Beşinci vâkı’ olan diñle işte
Şeyâtin kaldı vü geldi ferişte
Onaltı yâşar oğlan sûretîne
Gire dâhı gele ânıñ katına
Pes akşam vaktı gelmek oldu
mersûm
Elinde yâna sübh ôlunca bir mum
Ayak üzre dura tâ sübhe dek çün
Anı göricek êde zikri argın
Zikirden gayrısını eyleye terk
Zikir zeylîne bend êde elin berk
Fasıl [iki]
İkinci hatlvetin şerhîni diñle
Makâm u menzilin iñence añla
Bu halvet zikrini dâhı é yoldaş
Diyeyin nazma gelmez, eyleme fâş
Sübhânellezi lâ yunâm vela yemût
Bu zikri eksik etme, eyle dâim
Bu halvet bûnuñuyla oldu kâim
Bu halvette gıda ne, añla bir dem
Sayağ on dirhem ôla, olmaya kem
Yarılmış nôhut üç bûçuk diremdir
Bal ikki dirhem ôla, hoş niemdir
Koya bir dirhem âña sû-i gülden
Pişîre bir çanakta k’ôla gilden
(Kırşânıñ?) ânıñıyla yârısını
Oruç açâsı vaktin yîne anı
Pes andan soñra uyûmâaya hergîz
Helâk ôla eger ûyur ise tez
Yağı, bâdâm, biraz kâfûr u mûmu
Karıştıra biri bîriyle bûnu
Tepêsinde delîyine kulâğıñ
Dahı bûrûnu dêlîyîni ânıñ
Bulâra dürte ol yağdan temâmet
K’ola ânıñla bâşı der selâmet
[Vâkıalar]
Bu halvette olan vâkıa amma
Olur rehmâni hep, gayrını sanma
Pes ol vâkıada işîte bir ün
Aña beñzer ki ra’d ün etti ol gün
Anıñ gîbi ola heybet ol ünden
Sana kim yer ve gök yârıldı andan
Ol andan korkmasın zikrîni etsin
Evvelkîden dahı kâtırak etsin
Ol âvâz kim işîtir ânı biliñ
Avâzıdır melekût âlemîniñ
İkinci vâkıa îşîde bir ün
Rubâb âvâzına beñzer ola çün
Hezîn îse ol âvâz kim işitti
Cemî-i korkudan kurtuldu, gitti
Nişân-ı mağfiret oldu ol âvâz
Dahı seydîni şimdi avladı bâz
Pes andan zikrini artıra her gün
Kulâğına erişti çünkü ol ün
Üçüncüde görüne evliyâlar
Çahârumda görüne enbiyâlar
Bulârı göricek dîleye hâcet
Ne dîlerse bulur ol dem icâbet
Göre gökler ve hem göre melekler
Nazar ede, nece döner felekler
Beşinci vâkıa cümle hicâbı
Gidêrip eyleyeler fêth bâbı
Makâmın göre hem uçmak içinde
Göre kim kendi de uçmak içinde
Dahı Hakk’ın atâsına erîşe
Buluşmâdıkları île bulûşa
Nişân-ı Hakk’ın âtâsın bil ey
can
Sefa bûla içinde kendi pinhan
Pes andan soñra Hakk’ı göre her
dem
Yarâsına yüreyiñ ûra merhem
Semâ etmeye andan soñra hergîz
İşitmekten, demekten kêsile tez
Karışmâya dahı ol halk içîne
Bırâka kendiyi bir delk içîne
Pes andan soñra ôlâ şevk içinde
Yerîye gêce gündüz zevk içinde
Fasıl [üç]
Üçüncü halvetin dâhı sifâtı
Nedir zikri, ne îledir sebâtı
Diyeyin zikrini min gayr-ı
manzûm
Oku halvette ammâ eyle meknûn
Yâ hüve yâ men hüve yâ lâ ilâhe
illâ hüve
Gıdâsını bunun dâhı diyêyin
Makâmına göre kaydın yiyêyin
Bulup yüz dirhem arpa kâvurâlar
Döyêler, kepeyîni sâvurâlar
Un eylêyîbeni ince elekten
Elêyip pâk ede ânı kepekten
Dahı yüz dirhem ôla, bûla bâdâm
Kavûra bîle fındık altı dirhem
Ola dirhemde on köknar içi hem
Ceviz, zefran ikîsi îki dirhem
Gerektir masdaka, hem sünbül âña
Birer dirhem gerektir tâ kim oña
Döye yumşak bulârı eyleye bir
Gülâbîyle kamûsun êde tahmir
Dahı kırk bölük ede cümlesin hem
Ola her bir bölüyü beşçe dirhem
Gecede her birini êde iftâr
Cemî-i halvet ehlîne budur kâr
Zikirden bir nefes olmâya hâlî
Helak ôlur olursa, bil bu hâlı
Namâzıñ farz olanlârıñ kıla ol
Dahı kılmâya, ôla zikre meşgul
Pes anda vâkıa kim ôla âña
Bu halvette diyeyin ânı saña
Yedi kat gökleri eyleye seyran
Göre yıldızları hep ôla hayran
Kamer bâğışlaya tez âña izzet
Bağışlâya Utârüd hıfz-ı zekvet
Fereç bâğışlaya hem aña Zöhre
Güneşten azmet ôla âña behre
Hibe eyleye Merrîh âña heybet
Atâsı Müşterîniñdir saâdet
Bağışlâya Zühel hükm aña ey yar
İkinci vâkıâda gör neler var
Göre levhi, göre kürsü ve arşı
Göre that-ı serâyâ dek bu ferşi
Üçüncü vâkı ôlan bil nedir, sor
Görür her vâkıa ki ôla pür nur
Ere dördüncüde bir menzile ol
Ferişte ol makâma bulmamış yol
Beşincîde göre ol has hicâbı
Açılmış ôla Hakk emriyle bâbı
Dahı mürselleri görmüş ola ol
Huda kullûğuna bulmuş ola yol
Nedir altıncısı añla e dervîş
Diyeyin hidmetiñi, çekme teşvîş
Netêliksiz göre yüzüñ Hudâ’nıñ
Dahı görmeye yüzünü cudânıñ
Pes andan denye vü dünyâ içinde
Sefâ almâya kônanda göçende
Cemî-i rızk-ı âlem hazretinde
Saman çöpüncü olmâya katında
Kaçan kim bu makâma erse kîşi
Fenâdan gayrı olmaz ânıñ îşi
Yemeden içmeden külli kesîlir
Muhabbet dârına kendî asılır
Asâyiş istemez, hem dâhı şehvet
Arı yürür ve êder terk-i şöhret
Riyâyı terk edip az söyleye hem
Az îşitmek olur derdîne merhem
Pes andan soñra mustağrık olur
ol
Hakk’ıñ nûrûna ger sâğ u eger sol
[Münâcât]
İlâhî bu atâyı kullarıñdan
Derîğ etme kapıñ yoksullarından
O dervişler hamı oynâdılar can
Ciyerleri bu derdten oldu biryan
İlâhî göñlümüzü eyle dervîş
Bize aşkıñı yâ Rabb eylegil eş
Bizi dervişlere eyle musâhip
Bize maksûdumuz ver, etme hâyip
Bulârıñıyla söhbet hoş olur, hoş
Göñüller bunlarıñıyla bulur cûş
Bulardı zeng-î kalbi pâk edenler
Erenler yôluna doğru gidenler
Bulardı merd-i Hakk, evlâd-ı
dervîş
Bulardır peyk-i hazret, bî kem u
bîş
İlâhî ben fakîrim, sen ganîsin
İlâhi ben zayîfim, sen kavîsin
Bağışla lütfüñ île çok günâhı
Esirge ettiyîçün çok gün âhı
Dahı ver sükr-i aşkından ilâhi
Hakîkat sırrı andâdır kemâhî
Cemâl-ı bînişânı etme mektûm
Nebî şer’îne bîzi eyle mahkum
Umûdum bu kapıñdan etme merdûd
Kabûl-i lütfüñ ile eyle mes’ûd
Bilip sûçun kapıña geldi İlyas
Terehhüm eyle, haşmıñ yâyını yas
گؤروتون یازی‌سی
خوراسان‌لی بابا ایلیاس (دوغوم: خوراسان، ؟ - اؤلوم: آماسیا، ١٢٤٠)
گئرچه‌ک اولان بو آجون (دونیا)دیر. اؤلوم‌ده‌ن سونرا باشقا بیر آجون، اؤدول‌له‌ندیرمه (اجر) و قییین‌لاما (جزالاندیرما) یوخ‌دور. بوتگو (شریعت) یاسالاری گئچه‌رسیزدیر. توپلوم‌دا قادین ایله اه‌رکه‌ک آیریمی اولمامالی‌دیر.
Horasanlı Baba İlyas (d. Horasan, ? - ö. Amasya, 1240)
Gerçek olan bu acun (dünya)dır. Ölümden sonra başka bir acun, ödüllendirme ve kıyınlama (cezalandırma) yoktur. Bütgü (şeriat) yasaları geçersizdir. Toplumda kadın ile erkek ayrımı olmamalıdır.
اؤنجه اه‌رگه‌نه، سونرا بیتگی، سونرا ایلخی، سونرا یالینیق ائوره‌له‌ری‌نده‌ن گئچدیک، ائریشدیک بوتؤو هونا
Önce ergene, sonra bitki, sonra ılhı, sonra yalınık evrelerinden geçtik, eriştik bütöv huna.
No comments:
Post a Comment