تاریخ‌نگاری آزربایجانی و تبلیغ دروغ
پان‌ایرانیستی
«زردشت آزربایجانی»
مئهران باهارلی
Azerbaycan tarih yazımı ve onun "Azerbaycanlı Zerdüşt" pan-İranist yalanını yayması
Azerbaijani historiography and its propagation of the
pan-Iranian lie of the "Azerbaijani Zoroastrian"
MÉHRAN BAHARLI
«سؤزوموز، مئهران باهارلی‌نین
یازقالاری توپلوسو» پیتییی، بیرینجی جیلدده‌ن
“Sözümüz, Méhran Baharlının yazqalar toplusu” pitiyinden,
cild I
از کتاب « سؤزوموز، مجموعه مقالات مئهران
باهارلی» - جلد اول
https://independent.academia.edu/MBaharli
https://sozumuz1.blogspot.com/
https://www.facebook.com/profile.php?id=61579230999069
خلاصه:
بنا به اجماع علمی معاصر، محل ظهور افسانه‌ی زرتشت و یا محل تولد و فعالیت و مرگ زرتشت تاریخی و پیدایش آئین زرتشتی در خارج ایران، در آسیای میانه در جوار هندوکش – پامیر - بدخشان (در ناحیه‌ی تلاقی تاجیکستان و افغانستان و پاکستان و هندوستان امروزی) است، و همه‌ی روایات و ادعاها مبنی بر آزربایجانی بودن زرتشت افسانه‌ای و یا تاریخی و یا مهاجرت او به آن منطقه، جعلیاتی متاخر هستند که در هزاره‌های بعدی با انگیزه‌های سیاسی ساخته و پرداخته شده‌اند. با این همه، هنوز گروه‌ها و مراکزی وجود دارند که دروغ آزربایجانی بودن زرتشت و مخصوصا تولد او در منطقه‌ی اورمو را در بستر تورک‌ستیزی و مسلمان‌ستیزی با اصرار تبلیغ و بازتولید کرده و می‌کنند. عمده‌ی این گروه‌ها و مراکز در دوران معاصر عبارتند از: بنیادگرایان زرتشتی، شرق‌شناسان دولت‌های استعمارگر غربی، دپیلومات‌های غربی دارای ذهنیت صلیبی، تاریخ‌نگاری ایرانی – پان‌ایرانیستی، تاریخ‌نگاری آزربایجانی پان‌ایرانیستی، تاریخ‌نگاری آزربایجانی استالینیستی، جمهوری آزربایجان شوروی، فرقه‌ی دموکرات آزربایجان (خیابانی)، حکومت ملی آزربایجان (پیشه‌وری)، فعالین سیاسی آزربایجان‌گرا از تبریز و اطراف آن موسوم به حرکت ملی آزربایجان، و ناسیونالیسم افراطی کوردی. هدف غایی این دسته‌‌جات از تبلیغ دروغ آزربایجانی بودن زرتشت و جعل خاستگاهی آزربایجانی برای آئین زرتشتی، زدودن هویت تورک از آزربایجان در راستای مبارزه با پان‌تورکیسم و در نیمه‌ی اول قرن بیستم جلوگیری از الحاق غرب آزربایجان و مخصوصا منطقه‌ی اورمو به تورکیه است. این امر از طریق متصل کردن آزربایجان به تاریخ و جهان ایرانیک، خارج کردن آن از تاریخ و جهان تورکیک و اسلام، قطع کردن علائق و روابط تاریخی و هویتی و تباری آزربایجان با آناتولی و قفقاز و مناطق جنوبی تورک‌ایلی و دیگر مناطق ملی تورک در ایران، و تبدیل آزربایجان و ایران به سدی غیر قابل عبور بین شرق و غرب جهان تورکیک انجام می‌شود. شرق‌شناسان و دیپلومات‌های دولت‌های امپریالیست و استعمارگر و صلیبی اوروپایی، مخصوصا تلاش کرده و می‌کنند که جای پایی برای زرتشت در منطقه‌ی اورمو پیدا کنند. زیرا اورمو کانون تورک‌گرایی و ناسیونالیسم مودرن تورک در کل تورک‌ایلی، به نوعی جزئی از آناتولی و در ربع اول قرن بیستم خواهان الحاق به امپراتوری تورک عوثمان‌لی بود. در این مقاله گروه‌های عمده‌ای را که در قرن گذشته و در حال حاضر دروغ آزربایجانی بودن زرتشت را تبلیغ کرده و یا می‌کنند، انگیزه‌ها و متودهای آن‌ها را بررسی کرده‌ام.
Özet
Günümüz bilimsel konsensusa göre, Zerdüşt efsânesinin, veya târîhî Zerdüşt'ün doğum, faaliyet ve ölüm yeri ile Zerdüştlük dininin ortaya çıktığı yer, bugünkü İran’ın dışında, Orta Asya'da, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan'ın kesiştiği Hindukuş - Pamir - Badahşan bölgesine yakın bir yerde bulunmaktadır. Efsânevî veya târîhî Zerdüşt'ün Azerbaycanlı olduğu veya o bölgeye göç ettiği yönündeki tüm anlatılar ve iddialar, sonraki bin yıllarda siyâsî amaçlarla ortaya atılan uydurmalardır. Ancak, Türk ve Müslüman karşıtlığı bağlamında Zerdüşt'ün Azerbaycanlı olduğu, özellikle de Urmu bölgesinde doğduğu yalanını ısrarla yayan ve yeniden üreten gruplar ve merkezler hâlâ mevcut. Bu grup ve merkezler arasında Zerdüşt dinine inanan kökten dinciler, Batılı sömürgeci devletlere bağlı oryantalistler, haçlı zihniyetine sâhip Batılı diplomatlar, Panİranist İran târîh yazımı, Panİranist Azerbaycan târîh yazımı, İstalinist Azerbaycan târîh yazımı, Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti, Azerbaycan Demokrat Fırkası (Hiyâbânî), Azerbaycan Milli Hükümeti (Pişeveri), Azerbaycan Milli Hareketi olarak bilinen Tebriz ve çevresi kökenli bazı siyâsî aktivistler, ve Kürt aşırı milliyetçileri yer almaktadır. Bu grupların nihâi hedefi, Zerdüşt'ün Azerbaycanlı olduğu ve Zerdüşt dininin Azerbaycan kökenli olduğu yalanını yayarak, Azerbaycan'ın Türk kimliğini ortadan kaldırmak ve böylece Türkçülük ile mücâdele etmek ve yirminci yüzyılın ilk yarısında Batı Azerbaycan'ın, özellikle Urmu bölgesinin Türkiye'ye ilhâkını önlemektir. Bu, Azerbaycan'ın İran târîhi ve dünyasına bağlanması, Türk ve İslam târîhi ve dünyasından koparılması, Azerbaycan'ın Anadolu ve Kafkasya ile, ayrıca Türkili'nin güney bölgeleri ve İran'daki diğer Türk milli bölgeleriyle târîhî, kimliksel ve etnik bağlarının koparılması ve Azerbaycan ile İran'ın Türk dünyasının doğu ve batısı arasında aşılmaz bir engel hâline getirilmesiyle gerçekleştirilir. Emperyalist, sömürgeci ve haçlı Avrupa devletlerine bağlı oryantalistler ve diplomatlar, özellikle Urmu bölgesinde Zerdüştlük için bir dayanak noktası oluşturmak için çaba sarf etmiş ve ediyorlar. Bunun nedeni, Urmu'nun yirminci yüzyılın başlarında Türkçülüğün ve modern Türk milliyetçiliğinin Türkili ve tüm İran'da doğduğu yer olması, ayrıca Urmu bölgesinin, Anadolu'nun bir parçası olarak kabul edilmesi ve yirminci yüzyılın ilk çeyreyinde halkının Osmanlı İmparatorluğuna ilhak edilmeyi istemesidir. Bu yazımda Zerdüşt'ün Azerbaycanlı olduğu yalanını yayan başlıca grupları, bunların motivasyonlarını ve yöntemlerini inceledim.
Abstract
According to current scholarly consensus, the location where the legend of Zoroaster originated, or the place of birth, activity, and death of the historical Zoroaster, and the emergence of the Zoroastrian religion, is believed to be outside of Iran, in Central Asia. This area is thought to be somewhere near the Hindu Kush - Pamir - Badakhshan region where Tajikistan, Afghanistan, Pakistan, and India converge. Any narratives or claims indicating that the legendary or historical Zoroaster was Azerbaijanian, or that he migrated to that region, are considered to be later fabrications created for political reasons in the following millennia. However, there are still groups and centers that persistently spread and reproduce the lie that Zoroaster was Azerbaijanian, specifically claiming that he was born in the Urmu region. This is done in the context of anti-Turkism and anti-Muslimism. These groups and centers include Zoroastrian fundamentalists, orientalists from Western colonial governments, Western diplomats with a crusader mentality, Iranian-Pan-Iranist historiography, Pan-Iranist Azerbaijani historiography, Stalinist Azerbaijani historiography, the Soviet Republic of Azerbaijan, Democrat Party of Azerbaijan Khiyabani, Azerbaijan National Government Pisheveri, Azerbaijanist political activists known as the Azerbaijani National Movement, and Kurdish Ultranationalists. The ultimate goal of these groups by spreading the lie that Zoroaster is Azerbaijani and falsifying the Azerbaijani origin of the Zoroastrian religion, is to eradicate the Turkish identity of Azerbaijan in order to fight against Pan-Turkism, and in the first quarter or 20 century prevent the annexation of Azerbaijan, especially the Urmu region, to Turkey. This is achieved by linking Azerbaijan to the Iranic history and world, detaching it from the Turkic and Islamic history and world, severing Azerbaijan's historical, identity, and ethnic connections and ties with Anatolia and the Caucasus, as well as the southern regions of Turkili and the other Turkish national regions in Iran, and transforming Azerbaijan and Iran into an impenetrable barrier between the eastern and western parts of the Turkic world. Orientalists and diplomats from imperialist, colonial, and crusader European states specifically made efforts to establish a foothold for Zoroastrianism in the Urmu region. This was due to Urmu being the birthplace of Turkism and modern Turkish nationalism in Turkili and all of Iran. Additionally, Urmu always was considered a part of Anatolia and in the first quarter of 20 century was willing to be annexed by the Ottoman Empire. In this article, I have examined the main groups that spread the falsehood that Zoroaster was Azerbaijani, along with their motivations and methods.
.jpg)
.png)
مقدمه
به لحاظ علمی اکنون بیش از یک قرن است که به طور قطع اثبات شده است محل ظهور افسانه‌ی زرتشت و یا در صورت یک شخصیت حقیقی بودن او محل تولد و فعالیت و مرگ زرتشت تاریخی و پیدایش آئین زرتشتی در خارج ایران، جایی در آسیای میانه در جوار هندوکش – پامیر - بدخشان (در ناحیه‌ی تلاقی تاجیکستان و افغانستان و پاکستان و هندوستان) امروزی است. هم‌چنین بنا به اجماع علمی موجود، همه‌ی روایات و ادعاها مبنی بر مادی و آزربایجانی بودن زرتشت افسانه‌ای و یا تاریخی و یا مهاجرت او به ماد و آزربایجان، جعلیاتی متاخر و مطلقا نادرست و مردود هستند که در هزاره‌های بعدی با انگیزه‌های سیاسی ساخته و پرداخته شده‌اند. با این همه، گروه‌هایی وجود دارند که هنوز روایات ساخته‌گی و افسانه‌های بی پایه مبنی بر آزربایجانی بودن زرتشت و در این میان تولد او در منطقه‌ی اورمو را با اصرار تبلیغ و بازتولید می‌کنند. مخرج مشترک این گروه‌ها تلاش برای زدودن هویت تورک از آزربایجان و مخصوصا اورمو، از طریق تبلیغ دروغ انتساب زرتشت بدخشانی و آئین ایرانیک زرتشتی به آن است. در روزگار ما عمده‌ی گروه‌های مبلغ دروغ آزربایجانی بودن زرتشت عبارتند از: بنیادگرایان زرتشتی، شرق‌شناسان دولت‌های امپریالیست و استعمارگر اوروپایی، دپیلومات‌های غربی دارای ذهنیت صلیبی، تاریخ‌نگاری ایرانی، پان‌ایرانیست‌ها، تاریخ‌نگاری آزربایجانی پان‌ایرانیستی، تاریخ‌نگاری آزربایجانی استالینیستی، فرقه‌ی دموکرات آزربایجان - خیابانی، حکومت ملی آزربایجان - پیشه‌وری، فعالین سیاسی آزربایجان‌گرا موسوم به حرکت ملی آزربایجان، و ناسیونالیسم افراطی کورد.
۱-شرق‌شناسی غربی استعماری: در دوران مودرن مستشرقین غربی از نخستین مبلغین دروغ آزربایجانی بودن زرتشت هستند. تقریبا همه‌ی اوستاشناسان تا دهه‌های اخیر، محققین اوروپایی و غربی بودند. این گروه خود به دو دسته تقسیم می‌شود. دسته‌ای که بیشتر از عالِم بودن، سیاست‌مدار هستند و سیاست‌های امپریالیستی و استعمارگرانه‌ی دولت‌های اوروپایی در بستر تورک‌ستیزی و مسلمان‌ستیزی و تورک‌زدائی از آزربایجان را تعقیب می‌کنند (در ادامه‌ی مقاله: دیپلومات‌های دارای ذهنیت صلیبی).
دسته‌ی دوم قِسم صادق شرق‌شناسان غربی است که علی رغم داشتن وجهه‌ی علمی، مرتکب اشتباهات متودلوژیک و سیستماتیک در تحقیقات خود شده‌اند. مهم‌ترین این اشتباهات متودولوژیک اساس قرار دادن منابع یونانی، فارسی و عربی دوره‌ی اسلامی در باره‌ی زرتشت و تاریخ آئین زرتشتی است. اشتباه بنیادین دیگر این محققین یکی گرفتن ایران کنونی با مفهوم ایران ویج اوستایی است. در حالی که بنا به اجماع علمی موجود، اطلاعات منابع یونانی، فارسی و عربی مخصوصاً نوشته‌های دوره‌ی اسلامی در باره‌ی زرتشت و تاریخ آئین زرتشتی از قبیل افسانه و داستان‌سرایی، و فاقد ارزش تاریخی و علمی است. این منابع بسیار متاخر اغلب متمرکز به پدیده‌هایی مربوط به ایران فعلی مانند هخامنشی‌ها و ساسانیان هستند. آن‌ها حتی پادشاهان افسانه‌ای پیشدادی و کیانی را که مربوط به ازمنه‌ای بسیار قبل از هخامنشی‌ها در آسیای میانه هستند، به ایران کنونی ارتباط داده‌اند. مفهوم ایران ویج اوستایی نیز جائی در هندوکش و جوار آن و غیر از ایران کنونی است. رشته‌ی اوستاشناسی که نخست در غرب پدیدار شد از همان آغاز به بیراهه رفت و اوستا و زردشتی سراسر اشتباه‌آلوده را که از منابع متاخر و نادرست یونانی و اسلامی فراگرفته بود، در یک اشتباه دیگر به ایران کنونی نسبت داد. (این وضعیت در حوالی آغاز قرن بیستم پس از آن که فهمیده شد زبان اوستا یک زبان ایرانیک شرقی است، تغییر کرد).
نمونه‌ی ویلیامز جکسون آمریکایی: یکی از این‌گونه شرق‌شناسان غربی، ویلیامز جکسون استاد دانشگاه کولومبیا در نیویورک، مولف کتاب «زرتشت، پیامبر ایران باستان» در سال ١٨٩٩ میلادی و معروف به نخستین ایران‌شناس و اوستاپژوه آمریکایی است. جکسون که به قصد یافتن جای پای زرتشت و بقایای آثار آیین او در آزربایجان هم سیر و سفر، و در اورمو با رهبر ملی تورک اورمولو جمشید خان سوباتای‌لی افشار – مجدالسلطنه ملاقات کرده و شیفته‌ی دانش تاریخی او شده بود، در کتاب خود ادعا میکند که «زادگاه زرتشت و صحنه‌ی نخستین رسالت و دعوت و تعالیم مذهبی او ناحیهای است واقع در مغرب یا جنوب غربی دریای خزر که ظاهراً از دریاچه‌ی اورمو (اورمیه) چندان دور نیست و یا واقع در میان آن است». این ادعاهای جکسون به لحاظ علمی کاملا غلط و مردود هستند. قابل ذکر است که مراکز دانشگاهی و آکادمیک در ایالت نیویورک ایالات متحده و از جمله دانشگاه کولومبیا در اواخر قرن نوزده و اوائل قرن بیستم، علاوه بر تبلیغ پان‌ایرانیسم، یکی از مراکز انتشار تبلیغات و دروغ‌های ضد تورک گروه‌ها و شخصیت‌های آسوری و ارمنی بنیادگرا و تروریست بر علیه تورک‌های غرب آزربایجان، قفقاز و آناتولی بودند.
۲-دیپلومات‌های صلیبی: اوروپای صلیبی همیشه تورک و عرب را دشمن هویتی خود، نژادی پست و بدوی و مهاجم، و تهدیدی حیاتی – تمدنی برای خویش دانسته است. به همین سبب همواره به بالا کشیدن و بزرگ‌نمایی تاریخ عناصر هند و اوروپایی و در این میان عنصر ایرانیک (در گذشته تاجیک-فارس و ارمنی و اکنون کورد و تالش و تات و ...) در آوراسیا، خاورمیانه و آسیای صغیر و قفقاز و ایران تقلا کرده است. دیپلومات‌های صلیبی از همان نحله‌ای هستند که سرزمین ایران امروزی که پس از اسلام هرگز دارای دولتی پرس و یا جمعیت پرس نه‌بود، بر عکس به مدت هزار و دویست سال تحت حاکمیت تورک – موغول و قبل از آن چندین قرن تحت حاکمیت دولت‌های عرب بود را، در زبان‌های خود به طور کیفی پرشیا می‌نامیدند. در قرن نوزده نیز، این دسته‌ی ناراحت و مستاصل و خشمگین از حاکمیت و حضور تورک‌ها در خاورمیانه و قفقاز و آناتولی و بالکان، اهتمام مخصوصی برای ایرانیک و پرس و زرتشتی نشان دادن ایران امروزی و بدین وسیله از بین بردن مشروعیت حاکمیت قاجارهای تورک بر فارسها و دیگر ایرانیک‌ها داشت. هدف غایی این دسته از تبلیغ دروغ آزربایجانی بودن زرتشت و جعل خاستگاهی آزربایجانی برای آئین زرتشتی، تورکی‌زدایی از آزربایجان، قطع رابطه‌ی آناتولی و قفقاز تورک با تورک‌ایلی و دیگر مناطق ملی تورک در ایران و تبدیل آزربایجان و ایران به سدی غیر قابل عبور بین شرق و غرب جهان تورکیک بود. به همین سبب تقریبا همه‌ی دیپلومات‌های کشورهای صلیبی اوروپایی در ایران هم‌زمان مستشرق هم بوده و به «زرتشت‌شناسی» و «ایران‌شناسی» اشتغال داشتند. در دوره‌ی قاجار هم این دیپلومات‌های زرتشت‌شناس مصرانه تلاش می‌کردند تا جای پایی برای زرتشت در ایالت آزربایجان که پایگاه اصلی نظامی و سیاسی دولت تورک قاجار بود و مخصوصا منطقه‌ی اورمو که در ربع اول قرن بیستم زادگاه و کانون تورک‌گرایی فرهنگی و سیاسی و ناسیونالیسم مودرن تورک در کل تورک‌ایلی و به نوعی جزئی از آناتولی و وابسته به و خواهان الحاق به امپراتوری عوثمان‌لی بود، پیدا کنند. کاشتن پدیده‌ی درخت زرتشت بر خاک اورمو، به همه‌ی این اهداف امپریالیستی و ضد تورک کومک می‌کرد و میکند.
۳- محققین پان‌ایرانیست ایرانی: دروغ تولد زرتشت در اورمو و چی‌چست بودن شاهو تالا – اورمو گؤلو در ایران نوعا توسط محققین پان‌ایرانیست تبلیغ می‌شود. به عنوان نمونه «ابراهیم پورداود» از محققین پان‌ایرانیست مشهور نژادپرست و باستان‌گرا، به منظور تراشیدن تاریخ و هویتی زرتشتی برای آزربایجان، احتمالا با وقوف کامل بر دروغ بودن ادعا کرده که زرتشت از مشرق ایران نیست، بلکه وطن او آزربایجان است و گویا از آن‌جایی که رسالتش در وطن خود آزربایجان موفقیت‌آمیز نه‌بود و یا این که در آن‌جا مورد صدمه و آسیب قرار گرفت به سمت شرق پناه برده است: «آرتورپاتکان یا ماد کوچک هماره در تاریخ دینی مزدیسنا جنبه‌ی تقدسی داشته و از هر جهت می‌توان آن را با سرزمین پیغمبرخیز فلسطین و خاکهای همسایه‌ی آن سنجید. کوه سولان یا سبلان ... به جای طور سیناست... دریاچه‌ی ارومیه که در اوستا خوانده شده... به جای دریای مرده یا بحرالمیت فلسطین است و شهر گنجک که در نوشته‌های قرون وسطی شیز خوانده شده و آن پایگاه آتشکده‌ی شاهنشاهی آذرگشسپ بوده، به جای شهر اورشلیم است... هم‌چنین آذربایجان در روزگار بسیار کهن سرزمین مغان یا پیشوایان دینی زرتشت بوده ...». بر خلاف ادعاهای سیاسی، بی پایه و کذب پورداود، نه تنها آتورپاتکان و ماد کوچک همیشه در تاریخ دینی مزد یسنا جنبه‌ی تقدسی نه‌داشته است، بلکه حتی در دین مزد یسنای اولیه و اصلی دارای هیچ جا و جای‌گاهی نه‌بوده‌اند. داخل شدن ماد و آزربایجان به ادبیات زرتشتی و مقدس جلوه دادن آن‌ها، حادثه‌ای بسیار متاخر و مربوط به هزاران سال بعد از پیدایش افسانه‌ی زرتشت و آئین زرتشتی در منطقه‌ی هندوکش – پامیر – بدخشان در خارج ایران کنونی و بسیار دور از آزربایجان، و از ابداعات و جعلیات موبدان و موغان نو-زرتشتی و مقامات ساسانی است.
٤-دولت مودرن و فارس‌گرای ایران (دولت مشروطه-۱٩٠٩، سلطنت پهلوی-۱٩۲٥، جمهوری اسلامی ایران-۱٩٧٩): در سرتاسر قرن نوزده، و سپس در دوره‌ی حرکت ضد تورک مشروطه، ناسیونالیست‌های فارس و تورک‌های مانقورت - گؤزقامان[1] فارس‌گرا آفریدن یک تاریخ و هویت ایرانیک پارسی و زرتشتی برای آزربایجان – مهم‌ترین ایالت دولت تورک قاجار - را یک ضرورت ملی همه‌گانی و وظیفه‌ی ملی خودشان می‌دانستند. این تفکر، با حاکمیت دولت مشروطه و سپس تاسیس سلسله‌ی پهلوی به سیاست رسمی و دولتی زدودن هویت و تاریخ تورک ارتقاء یافت و به نسل‌کشی زبانی و ملی تورک در ایران مبدل شد. از طرف دیگر، اورمو در ربع اول قرن بیستم محل تولد ناسیونالیسم مودرن تورک و کانون تورک‌گرایی سیاسی – تورکیسم در ایران و تورک‌ایلی، و موطن اورمولو جمشید خان سوباتای‌لی افشار– مجدالسلطنه پدر ناسیونالیسم مودرن تورک و موسس اولین دولت ملی مودرن تورک در تورک‌ایلی با نام «دولت تورک اتحاد» بود. علاوه بر آن اورمو و کل غرب آزربایجان در ربع اول قرن بیستم به عنوان «نواحی شرقیه» عملا و حقوقا جزئی از عوثمان‌لی بود و مردم و نخبه‌گان منطقه خواهان التحاق به عوثمان‌لی – تورکیه بودند.
مجموع این عوامل باعث می‌شد که رژیم ضد تورک رضا شاهی تدابیر ویژه‌ای را برای ریشه‌کن کردن تورک‌گرایی و هویت ملی تورک و تاریخ تورک از اورمو و عموما غرب آزربایجان به اجرا گذارد. تقویت گروه‌های ناسیونالیست افراطی و مسلح آسوری و ارمنی و کورد در منطقه از طرف دولت رضا شاه (و حکومت ملی آزربایجان که توسط استالین در سال‌های جنگ جهانی دوم ایجاد شد) یکی از این تدابیر برای تضعیف تورک‌ها در منطقه بود. تدبیر ریشه‌ای دیگر تغییر هویت ملی تورک اورمو بود که با تغییر نام سومری آن از اورمو به رضائیه آغاز شد. در ادامه، دروغ تولد زرتشت در اورمو که حتی در آن زمان هم در جامعه‌ی علمی کاملا رد شده بود، به طور گسترده‌ای در میان اهالی و مردمان ایران تبلیغ شد. متصل کردن شخصیت‌هایی مانند ابن یزدانیار و بهمنیار ابن مرزبان هر دو زرتشتی‌الاصل و مازندرانی و دیلمی به اورمو در آزربایجان و گویا کشف قبر ابن یزدانیار زرتشتی در این شهر، و .... هم نتیجه‌ی این روند هویت‌زدائی و تورک‌زدائی از تاریخ اورمو، و ایرانیک‌سازی – زرتشتی‌سازی آن بود.
تاریخ‌نگاری آزربایجانی و تبلیغ دروغ آزربایجانی بودن زرتشت
امروز مهم‌ترین منتشر کننده‌گان دروغ آزربایجانی بودن زرتشت، تاریخ‌نگاری آزربایجانی و آزربایجان‌گرایان از جمهوری آزربایجان و مرکز-شرق منطقه‌ی آزربایجان در تورک‌ایلی هستند.
۱-آزربایجان‌گرایی پان‌ایرانیستی: فرقه‌ی دموکرات آزربایجان-خیابانی، عارف قزوینی، محمدعلی تربیت، ...: آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست باستان‌گرا – اغلب از مرکز و شرق آزربایجان مخصوصا تبریز (محمدعلی تربیت، تقی‌زاده، کسروی، کاظم‌زاده ایرانشهر، رضازاده شفق، ....) در دوران معاصر سخت به آزربایجانی نشان دادن زرتشت بدخشانی مشغول بوده و هستند. اهداف این دسته از آزربایجانی نشان دادن زرتشت همان اهداف دیگر پان‌ایرانیست‌ها و مستشرقین و دیپلومات‌های صلیبی است. و این جای تعجبی نه‌دارد، زیرا آزربایجان‌گرایی پان‌ایرانیستی، محصول و آفریده‌ی پان‌ایرانیسم و دولت‌های استعمارگر اوروپایی - روسیه و مراکز صلیبی غربی است.
عارف قزوینی – فرقه‌ی دموکرات آزربایجان خیابانی در تبریز. یک نمونه‌ی مهم از آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست، عارف قزوینی شاعر نژادپرست متنفر از تورک است. او که رهبر معنوی تشکیلات پان‌ایرانیستی فرقه‌ی دموکرات آزربایجان خیابانی در تبریز بود، به دعوت سران فرقه‌ی دموکرات آزربایجان (علی حریری تبریزی – بیرنگ بعدی از رهبران شدیدا ضد تورک فرقه‌ی دموکرات آزربایجان ، ...) برای اجرای کونسرت‌های ضد تورک و پان‌ایرانیستی به تبریز رفت و در آن‌جا چند ماه کونسرت‌هایی در دشمنی با ملت تورک و زبان تورکی و شخصیت‌های ملی تورک داد (سران فرقه‌ی دموکرات آزربایجان تامین کننده‌ی مالی عارف قزوینی تا پایان حیاتش بودند). او در این کونسرت‌ها و دیگر اشعار خود دروغ آزربایجانی بودن زرتشت را تبلیغ و آن را به صورت سلاحی بر علیه تورکیت و تورک بودن به‌کار برده است. عارف قزوینی ادعا میکند که آزربایجان زادگاه زرتشت ایرانی و آریایی، و نتیجه‌ی منطقی آزربایجانی بودن زرتشت ضرورت ریشه‌کن کردن تورک و زبان تورکی از آزربایجان و ایران است:
جانِ برخی
آذربایجان باد
این مهدِ
زردشت مهدِ امان باد
صبا زِ
من به‌گو به اهلِ تبریز
زِ تُرک و از زبانِ تُرک به‌پرهیز
عارف قزوینی در جای دیگری ادعا میکند آزرآبادگان (نام پان‌ایرانیستی آزربایجان) قلمروی زرتشت و نیاکان پاک (آریایی) است و بنابراین تورکی که زبان چنگیز و موغول و تاتار است نه‌می‌تواند در آن‌جا وجود داشته باشد. جالب توجه است که عارف در این شعر مجلس تهران را به سبب این که به قدر کافی پان‌ایرانیست نیست، خائن می‌خواند و پناهگاه خود را تبریز می‌داند، زیرا تبریز در آن زمان تحت کونترول فرقه‌ی دموکرات آزربایجان خیابانی حامی اصلی عارف قزوینی، یک تشکیلات ناسیونالیست ایرانی و پان‌ایرانیست و تورک‌ستیز بود و در فارس‌گرایی و تورک‌ستیزی به مراتب افراطی‌تر از تهران عمل می‌کرد.
زِ عشقِ آذرآبادگانم آن آتش
نهان به سینه
و در هر نفس شَرَرریز است
چه سان
نه‌سوزم و آتش به خشک و تر نه‌زنم
که در
قلمروی زردشت، حرفِ چنگیز
است
زبانِ
سعدی و حافظ چه عیب داشت که‌اش
بَدَل به
تُرک زبان کردی، این زبان هیز است
رها
کُنَش که زبانِ مغول و تاتار است
ز خاکِ
خویش به‌تازان که فتنه‌انگیز است
دوچارِ
کشمکش و شرِّ فتنه‌ای زین آن
اِلَی‌الْاَبَد
به تو تا این زبان گلاویز است
به دیوخوی
«سلیمان نظیف» گوی که خوب
درست غور
کن اَنقوره نیست، تبریز است
ز
استخوانِ نیاکانِ پاکِ ما این خاک
عجین شده
است و مقدس‌تر از همه چیز است
صبا به مجلسِ
خائن‌پرستِ تهران
گوی
پناهِ عارف، تبریزی است و تبریز است
محمدعلی تربیت تبریزی. نمونه‌ی دیگری از آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست محمدعلی تربیت تبریزی است. او یک پان‌ایرانیست باستان‌گرا و تروریست بود و در اشغال تهران پایتخت دولت تورک قاجار توسط مشروطه‌طلبان انگلیسی و قوای ضد تورک و اجرای سیاست فار‌س‌سازی مردم تورک هم در انجمن معارف تبریز قبل از مشروطیت، هم در مدرسه‌ی اتحاد ایرانیان قفقاز در سال‌های جنگ جهانی اول، هم در دوره‌ی ریاست اداره‌ی معارف رضاخانی نقش اساسی داشت[2]. محمدعلی تربیت تبریزی در کتاب «دانشمندان آزربایجان»، قسمت‌هایی را به تبلیغ دروغ آزربایجانی بودن زرتشت بدخشانی (صص ١٦٣-١٦٥)، ابن یزدانیار مازندرانی (ص ٤٠١)، ابن بهمنیار دیلمی (صص ٧٣-٧٤)، . .. اختصاص داده است. محمدعلی تربیت در نوشته‌ی خود در باره‌ی زرتشت، جعلیات و دروغ‌های مستشرق ضد تورک ویلیامز جکسون آمریکایی را «مجموعه‌ی نفیس»، خیال‌بافی‌ها و داستان‌سرائی‌های ضد علمی پورداود پان‌ایرانیست را «تعلیقات عمیقانه‌ی فاضل محترم پورداود گیلانی»، و تفسیرات و توضیحات این دو شخصیت تورک‌ستیز در حق زرتشت را «کافی» خوانده است. محمدعلی تربیت تبریزی ١٧ سال قبل از تالیف کتاب «دانشمندان آزربایجان» نیز هنگامی که در حلقه‌ی پان‌ایرانیست‌های باستان‌گرای تبریزی ساکن در برلین فعالیت می‌کرد، کونفراسی راجع به حیات زرتشت و آثار او داده بود. تالیف کتاب «دانشمندان آزربایجان» توسط محمدعلی تربیت تبریزی، مانند تالیف کتاب «تاریخ هیجده ساله‌ی آزربایجان» توسط کسروی تبریزی و مقاله‌ی «آذربایجان مساله حیات و ممات برای ایران» به قلم تقی ارانی تبریزی و ....، یک فعالیت پان‌ایرانیستی جریان مانقورتیسم تبریزی در دشمنی با ملت تورک، به منظور نفی هویت ملی تورک و انکار وجود ملت تورک در ایران، تکه پارچه کردن ملت تورک ساکن در ایران و وطن تورک در شمال غربی آن به نام تورک‌ایلی، به یک قسمت آزربایجانی و چندین قسمت غیر آزربایجانی بود.
محمد تقی ارانی تبریزی: یک شخصیت مهم دیگر از آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست محمدتقی ارانی تبریزی منسوب به جریان چپ ایرانی است. محمد تقی ارانی تبریزی دارای تمایلات نژادپرستانه‌ی آریایی و باستان‌گرایانه‌ی ایرانی و به شدت متنفر از تورک بود. به همین سبب از طرف آزربایجان‌گرایی استالینیستی و فرقه‌ی دموکرات آزربایجان و شخص پیشه‌وری تقدیر و تبلیغ می‌شد. محمد تقی ارانی تبریزی در باره‌ی ارتباط آزربایجان و زرتشت چنین می‌گوید: «آزربایجان چنان که از اسمش پیدا و آشکار است، مظهر آتش مقدسی است که روشنایی فکر و حرارت روح ایرانی را در ادوار مختلفه به عالمیان نشان داده و ثابت نموده است که این نژاد دارای احساسات و ذوق مخصوصی است که نظیر آن در ملل دیگر کمتر مشاهده می‌شود. این ناحیه که از ازمنه‌ی قدیمه مسکن اقوام آریان‌نژاد و یکی از مهم‌ترین مهدهای تمدن ایرانی بوده، آثاری به ظهور رسانده که الحق باید تمام آریان‌های دنیا بدان افتخار کنند. مثلا قدیمی‌ترین مقنن اخلاقی که برای تهذیب اخلاق هیات جامعه‌ی بشر قانون وضع نموده و هنگامی که تمام ملل دنیا به حالت توحش بوده‌اند، مردم را به داشتن عقاید و رفتار پاک دعوت کرده زردشت بوده است که از این سرزمین برخاسته و قوانینی آورده که اساس آن‌ها امروز در قرن بیستم هم می‌تواند پیشوای اخلاقی یک ملت متمدن باشد. بدبختانه پس از حمله‌ی وحشیان مشرق و تسلط قوم خون‌خوار موغول که شنایع اعمال آن‌ها از صفحه‌ی تاریخ محو نه‌شدنی است، در قسمت عمده‌ی آزربایجان اهالی زبان خود را فراموش نموده، نظر به این که هولاکو خان مراغه را پایتخت خود کرده بود،به زبان تورکی متکلم شده‌اند».
٦-تاریخ‌نگاری آزربایجانی و آزربایجان‌گرایی استالینیستی – جمهوری آزربایجان شوروی: دسته‌ی دیگر مبلغ دروغ آزربایجانی بودن زرتشت، تاریخ‌نگاری آزربایجانی آفریده شده توسط دولت شوروی و نظام استالینیستی آن است. البته باستان‌گرایی ایرانی و در این استقامت تقدیس زرتشت و تبلیغ زرتشتی‌گری بسیار قبل از آن در قفقاز، متاثر از فعالیت‌ها و تبلیغات ضد تورک و ضد اسلام مستشرقین غربی و دیپلومات‌های صلیبی شیوع پیدا کرده و «مود» بود. یک نمونه‌ی مهم میرزا فتح‌علی آخوندوف است که در آثار خود با سائقه‌ی باستان‌گرایی ایرانی و دشمنی با اسلام، به تقدیس زرتشت و ایران باستان و .... پرداخته است. هدف جمهوری آزربایجان شوروی از تبلیغ دروغ آزربایجانی بودن زرتشت، مانند شرق‌شناسی استعماری و صلیبی، تورک‌زدایی از آزربایجان از طریق متصل کردن آن به تاریخ و جهان ایرانیک بود. علاوه بر آن، جمهوری آزربایجان شوروی با تبلیغ دروغ آزربایجانی بودن زرتشت، برای قطع کردن علائق آزربایجان با تاریخ و جهان تورکیک و اسلام (در راستای مبارزه با پان‌تورکیسم)، و قطع کردن روابط تاریخی و هویتی و تباری آزربایجان قفقاز با تورکیه (در راستای جلوگیری از الحاق‌طلبی آزربایجان به تورکیه) تلاش می‌کرد.
حکومت ملی آزربایجان: نمونه‌ای دیگر از جرگه‌ی معتقدین به آزربایجان‌گرایی استالینیستی که دروغ آزربایجانی بودن زرتشت را تبلیغ کرده‌اند، حکومت ملی آزربایجان است که توسط استالین و میکویان در سال‌های جنگ جهانی دوم در قسمت آزربایجانی تورک‌ایلی به مرکزیت تبریز تاسیس شد. مقامات و افراد منسوب به این حکومت (از جمله فریدون ابراهیمی)، تاریخ‌نگاری ضد علمی و ضد تورک آزربایجانی ساخته شده در آزربایجان شوروری را عینا پذیرفته و در این میان دروغ آزربایجانی بودن زرتشت را هم تبلیغ می‌کردند. به عنوان نمونه در کتاب «شاعیرله‌ر مجلیسی» که در دوره‌ی حکومت ملی آزربایجان در تبریز منتشر شده است، تاریخ ایرانیک آزربایجان تقدیس و باستان‌گرایی ایرانی و اصطلاحات تاریخ‌نگاری پان‌ایرانیستی (زرتشت، اهرمن، زند، پازند، آتروپات، ...) که از دور و یا نزدیک هیچ ربط و دخلی به ملت تورک نه‌دارد به شدت تبلیغ می‌شود، ادعای ضد علمی و مردود پارسیان هند، پان‌ایرانیست‌ها و شرق‌شناسان غربی – دیپلومات‌های صلیبی تکرار می‌گردد که آزربایجان محل تولد زرتشت است، ... تاکید بر نام آذربایجان و آذر و مشتقات آن مانند آذرآبادی و آذر ائلی و آذرستان و .... در کتب و نشریات و ادبیات حکومت ملی آزربایجان هم، به سبب ارتباط این نام‌ها با ایرانی‌گری و تاریخ باستان ایران و زرتشتی‌گری و بار شدیدا غیر تورک و ضد تورک آن‌ها است:
ائتمه‌ییپ
مسکن سینه‌ن‌ده هیچ زمان‌دا اهرمن
بیر زمان
زردوشت‌ونو سه‌ن عالم‌له‌ره وئردین نشان
ایسته‌سه‌ن
هندوستان‌ا ائیله ایندی بیر سفر
زند و
پا زندی
گؤروپ اول بو سؤزوم‌ده‌ن باخبر
آتروپات
گؤردون
نئجه ایسکه‌نده‌ری ناچار ائدیپ
آخری
ائیله دلاور عجزی‌نه اقرار ائدیب
آتروپاتی بو دیارا ائتدی آخر
حکمران
گؤردو آزه‌ربایجان‌ی مسکن شیر و ژیان
٧-آزربایجان‌گرایی التقاطی - زهتابی: آزربایجان‌گرایی التقاطی نام طرز تفکر و مجموعه‌ای از اعتقادات سیاسی است که از تلفیق تعلیمات و اصطلاحات و تاریخ‌نگاری‌های آزربایجان‌گرایی پان‌ایرانیستی و ایران‌گرا و آزربایجان‌گرایی استالینیستی (به عنوان بنیان و پایه)، و تورک‌گرایی و پان‌تورکیسم (به عنوان رویه) از طرف بعضی از فعالین سیاسی موسوم به آزربایجان‌گرا (اغلب از مرکز و شرق آزربایجان مخصوصا تبریز) به وجود آمده است. در آزربایجان‌گرایی التقاطی هم زرتشت به صورت پیغمبر آزربایجانی عرضه و تبلیغ می‌شود. از نمونه‌های این‌گونه آزربایجان‌گرایان التقاطی حسین محمدزاده صدیق تبریزی است. اما از آن‌جائی که ادعاهای او در مورد آزربایجانی بودن زرتشت دارای هیچ گونه اوریژینالیته نیست و غیر جدی است در این جا به آن نه‌می‌پردازم.
یک نمونه‌ی جالب توجه از آزربایجان‌گرایی التقاطی محمدتقی زهتابی است. مرحوم زهتابی یک شخصیت سیاسی بود که دغدغه‌ی ملت خود تورک را داشت و فداکارانه حیات خود را وقف مجادله برای او کرد. اما تاریخ‌نگاری زهتابی و تاریخ ادبیات تورکی باستان که او نوشته، علمی نیست، غیر علمی است. زهتابی که از همان آغاز به سبب قبول هویت ملی آزربایجانی و تاریخ‌نگاری آزربایجانی وارد بیراهه شده بود، در موضوع ارتباط زرتشت و آزربایجان هم، ادعاهای غیر علمی و جعلیات و دروغ‌پردازی‌های پان‌ایرانیست‌هایی مانند پورداود و شرق‌شناسان و دیپلومات‌های صلیبی را تکرار، و با اضافه کردن ده‌ها ادعای غیر علمی و جعلیات جدید به آن‌ها، به عنوان حقیقت قلمداد کرده است. به عنوان نمونه آن‌چه محمدتقی زهتابی در جلد اول (صص ٧٣٩-٧٦٥) کتاب «ایران تورک‌له‌ری‌نین اه‌سکی تاریخی» (جلد اول در ٦٩٦ صفحه، جلد دوم در ٨٨٠ صفحه، جمعا در ١٥٧٦ صفحه) در باره‌ی زرتشت و زرتشتی‌گری نوشته، ترکیبی از ادعاهای غیر علمی و دروغ‌پردازی‌های پان‌ایرانیستی و صلیبی و استالینیستی، بدون رعایت متودولوژی علمی و اخلاق علمی است. او از جمله ادعا می کند که «در مورد آزربایجانی بودن زرتشت اجماع علمی وجود دارد»، در حالی که حقیقت کاملا بر خلاف ادعای زهتابی است و اکنون نزدیک به یک قرن و نیم است که «اجماع علمی بر آزربایجانی نه‌بودن زرتشت است». زهتابی ادعا میکند که «آتشکده‌ی سوراخانی در نزدیکی باکو یک آتشکده‌ی زرتشتی است»، در حالی که این معبد، حتی بنا به محققین پارسی زرتشتی یک بنای جدید ساخته شده توسط هندوها است و نه زرتشتی (در یک مقاله‌ی جداگانه به دروغ آتشکده‌ی زرتشتی بودن معبد سوراخانی خواهم پرداخت). زهتابی ادعا میکند که «زرتشتی‌گری در آزربایجان ایران و ناحیه‌ی اورمو در دوره‌ی مانناها که تورک بودند توسط تورک‌ها ایجاد شده است، زرتشت متولد و مقتول در آزربایجان است، زرتشت دین خود را در آزربایجان تبلیغ و از آن‌جا به دیگر قسمت‌های ایران پراکنده است، گاتاها سروده‌ی زرتشت آن هم به زبان قدیم همدان - آزربایجان است[3]، اوستا در اواخر دوره‌ی مادها که تورک بودند حین حاکمیت آستیاک و توسط مردم آن ناحیه به زبان تورکی قدیم یعنی ماننا -مادی آفریده شده است. کتاب اوستا که به زبان تورکی قدیم بود توسط اسکندر از بین رفته، توسط بالاش اشکانی دوباره و به زبان اصلی یعنی تورکی جمع‌آوری شده، و در نهایت در دوره‌ی انوشیروان ساسانی به فارسی ترجمه و اصل تورکی آن نابود شده است، ...» (ص ٧٨-٧٩). زهتابی زبان ایلامی را لهجه‌ای از زبان تورکی و در جای دیگری لهجه‌ای از زبان آزری، پارت‌ها را و مادها را تورک می‌نامد. وی در جای دیگری و در یک تناقض‌گویی آشکار، زبان همه‌ی اقوام ایلام، ارتته، قوتتی، لوللوبی، هورری، گیلزان، کاسسی، اوتی، کاسپی، امرد، اورارتوها، مادها و مانناها، .... را لهجه‌های نزدیک به هم زبان تورکی، اما زبان ایلامی‌ها را زبان ایلامی، و در یک جای دیگر همه را تورکی می‌نامد. (ایسلاما قه‌ده‌ر ایران تورک‌له‌ری‌نین دیلی و ادبیاتی. پروفسور دوقتور محمدتقی زهتابی (م. شبسترلی)). حتی یکی از ادعاهای فوق‌الذکر زهتابی به لحاظ علمی صحیح نیست. همه نادرست و بی پایه، و فاقد کوچک‌ترین ارزش مخصوصا در علم تورکولوژی است. این قبیل تاریخ‌نگاری‌های فعالین و سیاسیون آزربایجان‌گرایا که به شدت سطحی، غیر علمی و ایدئولوژیک و غیر جدی هستند به جای خدمت و آگاهی‌دهی، باعث تعمیق و گسترش نادانی و جهالت مردم تورک ساکن در ایران می‌گردد.
ریشه‌سازی‌های غیر علمی آزربایجان‌گرایان التقاطی: آزربایجان‌گرایان التقاطی که از دروغ آزربایجانی بودن زرتشت دفاع می‌کنند، با ریشه‌سازی‌های غیر علمی و سوء استفاده از کوچک‌ترین شباهت‌های صوری بین کلمات و اسامی در تورکی معاصر با کلمات و اسامی تاریخی به توجیه مدعاهای خود می‌پردازند. از جمله ادعا می‌کنند که «ساوالان مرکب از دو جز تورکی ساو به معنی وحی و آلان به معنی گیرنده و جمعا به معنی پیام‌گیر یا پیامبر است و بر رسالت زرتشت دلالت میکند. اسم مادر زرتشت دغدو نامی تورکی از دوغماق به معنی زاییدن گرفته شده و به معنای زاینده است، اوستا همان ائو اوستو است، ...». این ریشه‌یابی‌ها نادرست، غیر جدی، کودکانه و مشابه رفتار پان‌ایرانیست‌ها و ناسیونالیست‌های افراطی کورد در ریشه‌تراشی فارسی و کوردی برای کلمات و اسامی است. اولا وضعیت زبان تورکی در شش هزار پیش، حتی حضور آن در جوغرافیای امروزی آزربایجان معلوم نیست. دوما آلان فورمی جدید و معاصر است. این کلمه در تورکی قدیم می‌بایست به صورت آلقان و یا آلغوجی باشد تا معنای گیرنده به‌دهد. چه به رسد به تورکی ٦٠٠٠ سال پیش که تلفظ این کلمه قاعدتا حتی از تورکی قدیم هم بسیار متفاوت بوده است. سوما دوغماق در تورکی قدیم به صورت توغماق تلفظ می‌شد، نه دوغماق. در هیچ منبع قدیمی ساوالان به صورت ساوآلقوجی و دوغدو به صورت توغدو نیامده است، چهارما دوغماق به معنی زاییدن نه‌بود، به معنای زائیده شدن بود، و در نتیجه در زبان تورکی اسامی دوغدو-توغدو به معنی زائیده شد است و نه زاینده، پنجما در تورکی نام‌های زنانه به معنی زایا و زاینده، معمولا از مصادر تؤره‌مه‌ک-تولید و آفریده شدن (تؤره‌گه‌نه) و اوره‌مه‌ک - تولید شدن (اوراغوت) ساخته شده‌اند و نه از مصدر دوغماق. ششما زائیدن در تورکی قدیم دوغورماق بود، بنابراین اسم زایا می‌باید دارای فورمی مانند دوغورقان باشد نه دوغدو. هفتما اوستا فورمی متاخر و فورم اولیه‌ی آن آبئستاگ است که آن هم بی ربط با ائو اوستو در تورکی معاصر است ... حتی یک آزربایجان‌گرا ادعا کرده که نام گئومات یک موغ که سومین پادشاه هخامنشی شد، اسمی تورکی و مرکب از گام به معنی روحانی و کاهن و آتا به معنی پدر است، ملت تورک به یاد او داستان‌هایی مثل شیرین و فرهاد را ساخته و اسم عروسک‌های موغاببا مرکب از موغ و آببا یعنی بابا است .... این ادعاها مهمل‌تر از آن است که بدان‌ها جوابی داده شود. صرفا کافی است یادآوری شود که موغاببا تلفظی از موقاووا یعنی مقوّا است و ربطی به موغ نه‌دارد ....
اوج روند ریشه‌سازی‌های غیر علمی آزربایجان‌گرایان التقاطی برای اسامی و اصطلاحات ایرانیک و غیر تورکی، ریشه‌بافی‌های تورکی برای کلمات آذری و نام آذربایجان به منظور موجه و مقبول نمودن آن‌ها است. «در سیر رواج نام و هویت جعلی و استعماری آذری به جای تورک، شبهریشهشناسی تورکی اسم آذری و آزربایجان (آز+اه‌ری؛ آز+اه‌ر+بای+قان و .... ) مرحله‌ی مستقلی را تشکیل می‌دهد. این شبهریشهشناسی تورکی که توسط آزربایجان‌گرایان استالینیست (از ایران حسین محمدزاده صدیق؛ علیرضا اصغرزاده؛ علی قره‌جه‌لو، .... و از جمهوری آزربایجان فریدون آغاسی جلیلوف و امثالهم) تبلیغ می‌شود و برخی فعالین سیاسی آزربایجان‌گرای دارای تمایلات تورک‌گرایانه اما ناآشنا با علوم تاریخ و ریشه‌شناسی و تورکولوژی، .... را تحت تاثیر قرار می‌دهد، یک ریشه‌تراشی تماما غیر علمی با سائقه‌ی شوونیسم قومی و فتیشیسم آزربایجانی است»[4].
حس خود کم‌بینی: یکی از عوامل موثر در آزربایجانی نمایاندن زرتشت پیغامبر و یا متصوفین و فیلوسوف‌های زرتشتی‌الاصل مانند ابن یزدانیار و بهمنیار، حس خود کم‌بینی (عقده‌ی حقارت The Inferiority Complex) در مقابل ایرانیک‌ها و تلاش برای تشبه به آن‌ها (The Identification Defense Mechanism) است. این حس خود کم‌بینی در مقابل ایرانیک‌ها و مخصوصا تاجیک‌ها و بعدها فارسها از ازمنه‌ی قدیم در میان گروه‌هایی از تورک‌ها وجود داشته است. به عنوان نمونه غزنویان با آن که خود اصلا تورک بودند، آن چنان در مقابل تاجیک‌ها خود را بی‌کفایت، ناکافی و حقیر و پست می‌دیدند که منکر تورکیت خود شده و از تورک نامیدن خودشان ابا و اجتناب می‌کردند و صرفا دشمنانشان مانند قاراخان‌لی‌ها را تورک می‌خواندند. و یا سلجوقیان روم که با انتخاب نام‌های باستانی ایرانیک مانند کیخسرو و کیقباد و کیکاوس برای شبیه شدن به تاجیک‌ها و ایرانیک‌ها و بدین طریق به اعتلاء اصل و نسب خود می‌کوشیدند. این وضعیت در میان شاهان خاندان صفوی هم مشاهده شده است. آن‌ها هم علی رغم آن که خود و موسسین و حامیان اصلی دولتشان همه تورکمان بودند، از تورک نامیدن خود ا اجتناب کرده و صرفا عوثمان‌لی‌یان را تورک می‌نامیدند. به عنوان نمونه شاه اسماعیل اول در تلاش برای تشبه به ایرانیک‌های باستان به فرزندان خود اسامی ایرانیک تهماسب، القاس، سام، بهرام، پری، مهین، فرنگیس داده است.
این حس خود کم‌بینی تورک‌ها در مقابل فارسها و ایرانیک‌ها در قرون اخیر با تبلیغات شدید و گسترده‌ی مستشرقین غربی و صلیبی به اوج رسید. به طوری که در تبریز و قفقاز و .... بعضی از نخبه‌گان مانند آخوندوف و تمام رهبران مشروطه‌ی انگلیسی به مسابقه‌ی نفی تورکیت و پرستش ایرانیت و فارسیت داخل شدند. انتخاب‌های نام‌های غلیظ پارسی باستانی مانند پرویز و پیشه‌وری (توسط سید جعفر جوادزاده خلخالی)، و یا کسرائی و کسروی (توسط سید احمد حکماواری تبریزی)، و یا ارژنگی (توسط سید عباس الحسینی تبریزی)، بیرنگ (توسط کربلایی حریری تبریزی از رهبران فرقه‌ی دموکرات آزربایجان تبریز)، و یا نام‌های پارسی باستانی فرزندان محمدعلی تربیت تبریزی (اردشیر، بهمن، فرنگیس، ایران، فیروز و بهروز).... هم بدین دلیل بود. این افراد با تشبه به فارسها و ایرانیک‌های باستان گمان می‌کردند که به لحاظ اجتماعی و مدنی و نژادی ارتقاء و خلوص پیدا کرده و از سفالت و حقارت و آلوده‌گی تورک بودن رها خواهند شد. یکی از نمونه‌های معاصر این گونه افراد «گؤزقامان» به شدت ضد تورک شده‌ی ایرانیک‌زده، گونتای جوانشیر – تؤلگه اهل یکی از دهات اردبیل است که به هنگام اهدای عضو، خواسته است بعد از مرگش اعضای بدنش به هیچ تورک و عربی داده نه‌شود.
پس از مشروطیت و مخصوصا در دوران پهلوی که کل تورک بودن، این بار به طور گسترده در رسانه‌ها و کتب درسی و .... به شدت تحقیر و خوار و پست و ناپاک و چرکین نمایانده شد، عده‌ای برای رهایی از این استریوتایپ منفی، و به منظور اعتلای مردم خود، این بار راه متفاوتی پیش گرفتند. آن راه، مرتبط ساختن شخصیت‌های مقبول و وجیه مانند زرتشت و ابن یزدانیار و .... به آزربایجان بود، تا بدین وسیله نشان دهند که آزربایجانیان پست و حقیر نیستند. اما این روش مقابله از اساس غلط بود. زیرا اولا پاسخ دروغ و جعلیات، نه‌باید دروغ و جعلیات جدیدی باشد. دوما این دسته با انتساب زرتشت و ابن یزدانیار و ... به آزربایجان و ربط دادن آزربایجان به اوسطوره‌های ایرانیک و پارسی و زرتشتی، نه تنها باعث اعتلاء و ارتقاء آزربایجان و مردم تورک نه‌می‌شوند، بلکه به دست خود هویت ملی تورک و تاریخ تورک را نفی و به سیاست نسل‌کشی ملی تورک در ایران خدمت و به ملت تورک خیانت می‌کنند. سوما تشبه قربانی به غاصب و حاکم و ظالم، او را متعالی نه‌می‌کند، بلکه در نظر دیگران خوارتر می‌نمایاند، ...
ناسیونالیسم افراطی کوردی و تلاش برای کوردسازی زرتشت
یکی از تازه‌واردین به جرگه‌ی مادی و اورمویی نمایاندن زرتشت هندوکشی – پامیری – بدخشانی، ناسیونالیسم افراطی کوردی است. ناسیونالیسم افراطی کوردی سالک در همان بیراهه‌ای است که ناسیونالیسم افراطی فارسی در قرون اخیر در آن قدم می‌زند، صرفا با ادعاهایی سخیف‌تر و مضحک‌تر: «زرتشت یک کورد بود، دین زرتشتی توسط کوردها ایجاد و اولین دین کوردی است، کوردی نزدیک‌ترین زبان جهان به اوستایی است، حداقل 50% واژه‌گان اوستا ریشه در کوردی دارد، سگ آبی در اوستا به عنوان حیوان مقدس آمده در غرب ایران امروزی یعنی کوردستان وجود داشته است، در کوردی مانگ به معنای ماه و نام خواهر زردشت مدیو مانگ یعنی ماه مادی یا ماه میانه است، ری و رگا هر دو در کوردی به معنای راه و جاده می‌باشد، اهورا در اصل اهل هورامانات است چون زبانشان شبیه هورامی است، ...».
[1] ریشه‌شناسی مانقورت و
کؤزقامان؛ و کلمات تورکی مایماق، ملنگ، مشنگ، ننگ، ....
[2] از خیانت‌های محمدعلی
تربیت تبریزی
[3] گاتاها هیچ
ربطی به زبان‌های
تورکیک نه‌دارند. به یک زبان ایرانیک شرقی قدیمی هستند.
Ilya Gershevitc. Approaches
to Zoroaster's Gathas. Iran Vol.
33 (1995), pp. 1-29 (29 pages) Published
By: Taylor & Francis, Ltd.
[4] اختراع دیگرنام‌گذاری استعماری «آذری» توسط
فرانسه، تحول معنایی آن توسط انگلستان و رایج ساختنش توسط مساواتی‌ها و حکومت ملی
آزربایجان
No comments:
Post a Comment