تورکييه جومهورييه‌تی و ايران تورکله‌ری*
مئهران باهارلی
*باشلیقدا ایران تورکله‌ری، ایراندا
یاشاماقدا اولان «تورک میلله‌تی» آنلامیندادیر
ييرمينجی يوزايلين باشلاريندا عوثمانلی- ايران تورکله‌ری
اؤزه‌ت: بو دؤنه‌مده عوثمانلی ایمپاراتورلوغو، ایران-قافقاسیا
تورکله‌ری‌نین قورتاریجی‌سی گیبی داورانمیشدیر:
اون دوقوزونجو یوزایلین باشلاریندا اورتادوغو-باتی آسیاداکی
تورک کیتله‌سی (کندیسینی ائتنیک-قوومی اولاراق «تورک» تانیملایان کیتله‌له‌ر ویا «باتی
اوغوزلار») ایکی سییاسی اولوشومدا یئر آلماقدایدیلار: «عوثمانلی ایمپاراتورلوغو»
(بوندان سونرا «باتی تورک» کیتله‌سی) و «قاجار شاهلیغی» (بوندان سونرا «دوغو تورک»
کیتله‌سی). بو دئوله‌تله‌ر و اونلارا حاکیم اولان عاییله‌له‌رین ایکیسی ده «تورک»
ایدی. عوثمانلی ایمپاراتورلوغوندا باتی تورک کیتله‌سی اساسه‌ن آنادولو و گونئی‌دوغو
بالقانلار، و قاجار شاهلیغیندا دوغو تورک کیتله‌سی ایران´ین قوزئی‌باتیسی ایله
گونئی قافقاسیادا یئر آلماقدایدی. اون دوقوزونجو یوزایلین ایلک یاریسی بیته‌رکه‌ن،
دوغو تورک کیتله‌نین قافقاسیا بؤلومو ایسه چار روسیاسی‌نین قاجار شاهلیغی
توپراقلارینی آدیم آدیم ایشغال ائتمه‌سی‌یله روسیانین دئنه‌تیمینه گیرمیشدی.
ییرمینجی یوزایله گیره‌رکه‌ن و بیرینجی دونیا ساواشی ایلله‌رینه
دوغرو ایله‌رله‌رکه‌ن، عوثمانلی ایمپاراتورلوغوندا «ایتتیحاد-ی ایسلام» (اتحاد
اسلام) آخیمی و «ایتتیحاد و تره‌ققی» (اتحاد و ترقی) فیرقه‌سی اورتایا چیخیدی.
ایتتیحاد-ی ایسلام، بوتون بویون‌وئریکلی (موسولمان) توپلولوقلارینی، دینی فاناتیسم
و مذهه‌بچیلیکده‌ن ال چکیپ، آوروپا سؤمورگه‌چی دئوله‌تله‌رینه قارشی بیرله‌شمه‌یه
چاغیران لاییک و مودئرنیست بیر پیروژه ایدی. بو باغلامدا زامانلا عوثمانلی
ایمپاراتورلوغو ائلیتی، دوغو تورک کیتله‌سی‌نین قورتاریلماسی‌نین کندی گووه‌نلیک و
ایستیراتئژیک چیخارلاری دوغرولتوسوندا و اونون گره‌یی اولدوغونا ایناندی. دوغو
تورک کیتله‌سینی (ایران و قافقاسیادا) قورتارمانین آدی و نیته‌لییی ایسه بلیرسیزدی.
زامانلا ایکی سئنارییو بلیرگینله‌شدی:
-ایلک سئنارییو: قوزئی‌باتی ایران و گونئی قافقاسیاداکی
تورک بؤلگه‌له‌رینی عوثمانلی‌یا ایلحاق ائتمه‌ک و بؤیله‌جه خزه‌ر دنیزی‌نین
باتیسیندان باشلایاراق، آوروپادا بالقانلارا دک اوزانان، دوغو و باتی تورک کیتله‌له‌رینی
(بوتون باتی اوغوزلاری) بیرله‌شدیریپ تک و بوتؤو بیر تورک میللهتینی
اولوشدورماق.
-ایکینجی سئنارییو: دوغو تورک کیتله‌سینی ایران ایله
روسییادان قوپاردیپ، قافقاسیادا «دربه‌ند»ده‌ن اورتا ایراندا «اراک-نهاوه‌ند»ه دک
اوزانان، و عوثمانلی حیمایه سینده اولان، بوتون «تورک‌ائلی»نی قاپسایان، بؤیوک
بیر تورک دئوله‌تی- آدی‌نین آزه‌ربایجان اولماسی داها سونرالار مینمسه‌ندی-
قورماق.
دوغو تورک کیتله‌سینی قورتارماقدا قرارلی اولان عوثمانلی
ایمپاراتورلوغو، بو دوغرولتودا بیرینجی دونیا ساواشیندا گونئی قافقاسیا و قوزئی‌باتی-باتی
ایران´ا گیردی. آردیندان یئیینجه گلیشه‌ن اولایلار، گونئی قافقاسیادا محمه‌دامین
رسول‌زاده و آرخاداشلاری‌نین اؤنده‌رلییینده «آزه‌ربایجان خالق جومهورییه‌تی»، و
ایران´ین قوزئی‌باتیسی‌ندا جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی (مجدالسطنه) و
آرخاداشلاری اؤنده‌رلییینده «ایتتیحاد حؤکومه‌تی»نی یاراتدی. آرتیق اورتام بؤیوک تورک‌ائلی
دئوله‌تینی قورمایا و یا دوغو تورک کیتله‌سینی توپ‌یئکون عوثمانلی‌یا ایلحاق ائتمه‌یه
ال‌وئریشلی حالا گلمه‌کده‌دی.
آنجاق گونئی قافقاسیادا «آزه‌ربایجان خالق جومهورییه‌تی»
روسییا طره‌فینده‌ن، بو سفه‌ر بولشئویک و یئرلی کومونیست ایش‌بیرلیکچی‌له‌رین
یاردیمی‌یلا ایشغالا اوغراییپ، اورتادان قالدیریلدی. قوزئی‌باتی ایراندا «ایتتیحاد
یؤنه‌تیمی» ده عوثمانلی‌نین گئری چکیلمه‌سی و آنتی تورک و ایرانچی «آزه‌ربایجان
دئموکراتلاری»نین (مشروطه‌چی‌له‌ر-آزادی‌ستان‌چی‌له‌ر) خه‌یانه‌تی سونوجوندا
چؤکوپ، بوراسی یئنیدهن ایران دئوله‌تی‌نین دئنه‌تیمی آلتینا گیردی. بونونلا دا
خزه‌ر´ین باتیسیندان بالقانلارا دک اوزانان تک بیر تورک میللهتینی یاراتما، یا
دا دربندده‌ن اراک-نهاوه‌نده دک اوزانان تک بیر تورک دئوله‌تینی قورما اولکوسو ده
تاریخه قاریشمیش اولدو.
اؤته یاندان عوثمانلی‌نین ییخیلیشی و تورکییه جومهورییه‌تی‌نین
قورولماسی ایله، عوثمانلی توپراقلارینداکی باتی تورک کیتله‌سی ده، تورکییه و
بالقان دئوله‌تله‌ری ایله قیبریس و یئنی اورتادوغو دئوله‌تله‌ری اولان عیراق و
سورییه آراسیندا پارچالانمیش اولدو.
ییرمینجی یوزایلین ایلک یاریسی بیته‌رکه‌ن، باتی
آسیا-اورتادوغودا تورک کیتله‌سی، آرتیق چوخ ساییدا آیری ائتنیک وارلیقلارا
آیریشمیش و فرقلی ائتنیک-میللی کیملیکله‌ری منیمسه‌میشدی:
١-گونئی قافقاسیانی ایشغال ائده‌ن کومونیست روسییا، ایستالین
دؤنه‌مینده اورادا توپراق تمه‌للی، قانلی آنجاق باشاریلی کولونییال بیر میلله‌ت
یاراتما سوره‌جی باشلاتمیش و تورک خالقینی، دیلی «آزه‌ربایجانجا» و میللی آدی «آزه‌ربایجانلی»
اولان یئنی بیر میلله‌ته دؤنوشدورو وئرمیشدی. میللی آچیدان کیملیکسیزله‌شه‌ن خالق،
آیدینلار و سئچگینله‌ر آرتیق اؤزله‌رینی «تورک» دئییل، «آزه‌ربایجانلی» سانمایا
باشلامیشلاردی.
٢-ایراندا ایرانچی و پان‌ایرانیست آزهربایجانچیلار و
ایرانچی سول تورکله‌رین دسته‌یی ایله قورولان پهله‌وی شاهلیغی، تورک خالقینی
مشروطه‌نین یاراتدیغی یئنی «ایران میلله‌تی»نده اریتمه‌ک اوچون، چوخ یؤنلو بیر
حمله‌یه گیریشمیشدی. بو سییاسه‌ت، تورک آیدینلار و سئچگینله‌ر اوزه‌رینده بللی
باشارییا اولاشیپ اونلاری میللی آچیدان تورک دوشمه‌نی ائده‌بیلمیشسه ده، تورک
کیتله‌سینی ایران میللی کیملییینده اریتمه‌کده باشاریلی اولامامیشدی.
٣-عیراق و سورییه‌ده- اینگیلیزله‌رین بؤل و یؤنه‌ت سییاسه‌تی
دوغرولتوسوندا و باسقیسی‌یلا- بورالاردا یاشایان تورک خالقینا قوندارما بیر ائتنیک
کیملیک اولان «تورکمه‌ن» کیملییی منیمسه‌دیلمیشدی.
کماليست تورکييه- ايران تورکله‌ری
اؤزه‌ت: کمالیست تورکییه، ایران تورکله‌رینی فارسلاشدیرماق
ایسته‌یه‌ن پهلوی رئژیمی‌نین متحد-متفقی گیبی داورانمیشدیر.
کمالیست تورکییه‌نین ایران تورکله‌رینه قارشی اولان منفی توتومونو
اولوشدوران ائتمه‌نله‌رین بعضیسی‌نی شؤیله سیرالایابیله‌ریک:
١-تورکییه جومهورییه‌تی‌نین قورولماسی و «میثاق-ی میللی»نین
(یئنی سینیرلاری‌نین) تمه‌ل آلینماسی‌یلا، آرتیق دوغو تورک کیتله‌سی، یئنی تورکییه
دئوله‌تی‌نین ایلگی آلانی ایچینده دئییلدی. تورکییه جومهورییه‌تی‌نین «تورک میلله‌تی»،
یالنیز تورکییه، قیبریس و بالقانلارداکی باتی تورکله‌رینده‌ن اولوشوردو. (اویسا
عوثمانلی دئوله‌تی و ائلیتی، ایران-قافقاز تورکله‌ری ایله ایلگیله‌نیر، حتتا
اونلاری اؤز میلله‌تینده‌ن ساییردی). تورکییه جومهورییه‌تی اورتادوغولو ایران،
عیراق و سورییه ایله سوویئت دئنه‌تیمینده گونئی قافقاسیادا یاشاماقدا اولان تورک
کیتله‌له‌رینی، اؤز میلله‌تینده‌ن بیلمه‌دییی اوچون، اونلاری اؤز حاللاری و بیله‌له‌رینه
حاکیم اولان ایران و روسیا دئوله‌تله‌ری‌نین مرحه‌مه‌‌تینه بیراخدی. بو دؤنه‌مده
اورتادوغو سؤز قونوسو ایکه‌ن، «یورتدا صولح، جاهاندا صولح» شوعاری‌نین گئرچه‌ک آنلامی،
وار اولان مئوجود دوروم-ایستاتوکونو (دوغو تورکله‌رین روسیا و ایران دئوله‌تی
حاکیمییه‌تی آلتیندا بولونماسینی) قبول‌له‌نمه‌ک اولموشدور.
٢-کمالیست جومهورییه‌ت، «تورک میلله‌تی»نی یالنیز
تورکییه سینیرلاری ایچینده اولانلارلا بالقان-قیبریس تورکله‌ری اولاراق تانیملادی.
بو یئنی تانیملا ایله، اؤزله‌رینی تورک بیله‌ن و تورک آدلاندیران دوغو تورک کیتله‌له‌ری
تورکییه گؤزونده ائتنیک اولاراق تورک دئییله‌ردی. بو نده‌نله کمالیست
تئرمینولوژیسی‌نده ایران´ین قوزئی‌باتیسی‌ندا یاشایان تورک کیتله‌سینه «آزه‌ری» و
یا سولاندیریلمیش تورک اولان «آزه‌ری تورکو»؛ عیراق و سورییه‌ده یاشاماقدا اولان
تورک کیتله‌له‌رینه اینگیلته‌ره‌نین زورلادیغی «تورکمه‌ن»؛ سوویئت آزه‌ربایجانی
تورکله‌ری اوچون ده «آزه‌ربایجانلی»، «آزه‌ری» و سولاندیریلمیش تورک اولان «آزه‌ربایجان
تورکو»، «آزه‌ری تورکو» گیبی یاخیشدیرمالار قونداریلیپ قوللانیلدی.
٣-تورکییه جومهورییه‌تی‌نین باتی‌یا یؤنه‌لمه‌سی و کندیسینی
بیر باتی و آوروپا توپلوم و دئوله‌تی گؤرمه‌سی، اونون اورتادوغولو ایران، عیراق و
سورییه تورکله‌رینه سیرتینی چئویرمه‌سینه و اونلاردان داها دا
اوزاقلاشما-یابانجیلاشماسینا یاردیم ائتدی.
٤- اؤزگور باتی دونیاسی و داها سونرا ناتو´نون اویه‌سی
اولما، تورکییه‌نین دمیر پرده آرخاسیندا یاشاماقدا اولان و وارشووا پاکتی اویه‌سی
سوویئت آزه‌ربایجانی تورکله‌رینده‌ن اوزاقلاشماسیندا ائتگیلی اولدو.
٥-دوغو تورک کیتله‌سی‌نین ایراندا یاشایان بؤلومونون
یاخلاشیق هپسی، سوویئت آزهربایجانیندا اولانلارین یوزده یئتمیش و عیراق-سورییه
تورکله‌ری‌نین یاریسی‌نین شیعی و عله‌وی اینانجلارینا باغلی اولماسی، آنایاسال
اولاراق لاییک اولماسینا رغمه‌ن، سوننی کیملییینی قوروموش تورکییه جومهورییه‌تی‌نین
بو تورک کیتله‌له‌رینی اؤزمسه‌مه‌مه‌سی‌نین باشقا بیر نده‌نی اولموشدور. هم
عوثمانلی و هم تورکییه جومهورییه‌تی‌نده، شیعی‌لیک و عله‌وی‌لیک هر زامان قوشقو
ایله باخیلان، دیش گوجله‌رین و اؤزه‌للیکله ایران´ین کؤتویه قوللانابیله‌جه‌یی
اولونتولار اولاراق آلقیلانمیشدیر.
٦- ایستالین دؤنه‌مینده سوویئت آزهربایجانیندا قونداریلان
«آزه‌ربایجانلی میللی کیملییی» و یا «آزه‌ربایجان میلله‌تی»نین تمه‌ل‌له‌رینده‌ن
بیری، قویو آنتی تورکلوک و آنتی تورکییه‌لیلیک‌دیر (میللی کیملیکده، تاریخ
آنلاییشیندا، دیلده، اده‌بییاتدا، خطده، ...). ییرمینجی یوزایل بویو ایراندا دا، تورک
آیدین و سئچگینله‌ری ده قویو آنتی‌تورک و آنتی‌تورکییه اولان فارس-ایران میللی
کیملییی و آزه‌‌ربایجانچی‌لیق‌دان آغیر بیچیمده ائتگیله‌ندیله‌ر. دوغو تورکونده‌ن (ایران
و گونئی قافقاز) گله‌ن بو آشیری آنتی‌تورک و آنتی‌تورکییه اه‌ییلیم، دوغال اولاراق
تورکییه جومهورییه‌تی‌نده بو اه‌ییلیمه صاحیب دوغو تورکونه (ایران و گونئی قافقاز) قارشی بیر چئشیت آنتی‌پاتی و سویوقلوق اولوشدوردو (عوثمانلی‌لارین صفه‌وی‌له‌ری قارشی صاحیب
اولدوغو آنتی‌پاتی گیبی). ایران و گونئی قافقاز تورکله‌ری‌نین گئرچه‌ک تورک اولوپ
اولمادیقلاری بیر داها سورقولانماغا باشلاندی.
٧-بیرینجی دونیا ساواشی و جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی
یؤنه‌تیمی‌نین چؤکوشونده‌ن سونرا، سوویئت روسیاسی ایران‌ین قوزئی باتیسی‌نی
عوثمانلی- تورکییه ائتگیسی‌نده‌ن چیخاردیپ، اؤزونون ائتگی آلانینا چئویرمه‌ک ایسته‌دی.
بو دوغرولتودا بیرینجی دونیا ساواشی ایلله‌رینده ایران تورکله‌رینده اولوشموش
اولان تورک میللی بیلینجله‌نمه حره‌که‌تینی اوغورلادی و چالدی. بونون اوچون، ایکینجی
دونیا ساواشی ایلله‌رینده تورک میللی کیملییینه اینانمایان، مشروطه‌نین یاراتدیغی «ایران
میلله‌تی»نه اینانان، ایران´ی روسیایا باغلی سوسیالیست بیر دئوله‌ته چئویرمه‌ک
ایسته‌یه‌ن کومونیست، بولشئویک، ایستالینیست سییاسیلهری (ایرانچی سول تورکله‌ری،
ایرانچی آزه‌ربایجان‌چی‌لاری، پان‌ایرانیست آزه‌ربایجان‌چی‌لاری، ایستالینیست آزه‌ربایجان‌چی‌لاری،
...)، ایراندا تورک خالقی‌نین میللی حاقلاری یولوندا باشلاتدیغی ساواشیما حاکیم ائتدیردی.
بو ایرانچی آزهربایجانچیلار و ایستالینیست آزهربایجانچیلار دا «تورک میللی
حره‌که‌تی»نین ایچینی بوشالدیپ، اونو ایرانچی و روسچو اولان، آزهربایجانچی
بیر حره‌که‌ته دؤنوشدوردوله‌ر. تورک خالقی‌نین میللی حاقلاری اوغروندا ساواشیمینا
سول و کومونیست بیر بویا-رنگ وئردیله‌ر و ییرمینجی یوزایلین سونونا دک اونا حاکیم
اولدولار. دولاییسی ایله بو دؤنه‌مده تورکییه جومهورییه‌تی ایران´ین قوزئی باتیسیندا
باشینی ایرانچی آزهربایجانچیلار-ایستالینیست آزهربایجانچیلارین چکدییی بو
حره‌که‌تله‌ره قوشقو ایله باخدی. اونلارا دسته‌ک وئرمه‌دی، حتتا کومونیست
روسییانین ماشاسی دییه، اونلارا قارشی چیخدی.
٨-بو باغلامدا تورکییه جومهورییه‌تی ایران´ین قوزئی‌باتیسینی
ایشغال ائده‌ن سوویئتله‌رین دسته‌یی ایله قورولان و باشیندا قویو آنتی‌تورک و آنتی‌تورکییه
اولان کومونیست و ایرانچی-ایستالینیست آزهربایجانچیلارین بولوندوغو «آزه‌ربایجان
میللی حؤکومه‌تی»نه آچیق دسته‌ک وئرمه‌کده‌ن چکینمیشدیر.
٩- ایستالینیست روسیا گودوملو «آزه‌ربایجان میللی حؤکومه‌تی»نین
اورتایا چیخیشی، اؤنده‌رله‌ری‌نین بیر ایل سونرا روسلارین امری‌یله و هئچ بیر دیره‌نج
گؤسته‌رمه‌ده‌ن سوویئتله‌ره قاچیشی و سوویئت دسته‌کلی بو اولوشومون چؤکوشو ایله، ایرانچی-ایستالینیست
آزه‌ربایجانچی‌لیق تورک میللی بیلینجله‌نمه حره‌که‌تینی ائتگیلی بیچیمده یوخ ائتمه‌نی
باشاردی. آردیندان - کورد میللی موجادیله‌سی‌نین ترسینه- یاریم یوز ایله قده‌ر ایراندا
«تورک میللی موجادیله‌سی» سؤنوپ سس‌سیزلیک دؤنه‌می باشلادی. بو دؤنه‌مده تورکییه
جومهورییه‌تی‌نین، ایسته‌سه‌یدی بیله، وار اولمایان بیر تورک میللی حره‌که‌ته دسته‌ک
وئرمه‌سی، سؤز قونوسو اولامازدی.
١٠-جومهورییه‌ت تورکییه‌سی‌نده کورد سورونو دا بو دئوله‌تین
ایران تورکله‌رینه قارشی منیمسه‌دییی اولومسوز توتومون اولوشماسیندا ائتگیلی
اولموشدور. ١٩٢٥له‌رده‌ن سونرا آتاتورک تورکییه‌سی کندی سینیرلاری ایچینده
اولوس-دئوله‌ت یاراتما پیروژه‌سی و بو دوغرولتودا کورد کیتله‌سینی تورکله‌شدیرمه‌یه
چالیشیرکه‌ن، ایران دئوله‌تی ده بنزه‌ر بیر اولوس-دئوله‌ت یاراتما پیروژه‌سی
یوروته‌ره‌ک، اؤز سینیرلاری ایچینده‌کی تورک کیتله‌له‌رینی ایرانلی-فارسلاشدیرمایا
چالیشیردی. بو ایکی دئوله‌ت آتاتورک- ریضاشاه دؤنه‌مینده‌ن باشلایاراق، قارشی طره‌فین
اولوس-دئوله‌ت یاراتما پیروژه‌سینی رسمییه‌ته تانیمیشدیر. بونون سونوجوندا دا
تورکییه ایراندا یاشاماقدا اولان تورک کیتله‌سی‌نین فارسلاشدیریلماسینا گؤز
یومموش، ایران دئوله‌تی ده تورکییه‌ده کورد کیتله‌سی‌نین تورکله‌شدیریلمه‌سینه
اولور دئمیشدیر. بو یاخلاشیم، اؤزه‌للیکله کمالیست کسیم و اوردونون ده‌ییشمه‌ز و ثابیت
قونومو اولموشدور.
١١-تورکییه‌ده کورد سورونون درینله‌شمه‌سی و کورد تئرورو-پ‌ک‌ک‌نین
اورتایا چیخماسی، تورکییه جومهورییه‌تی و ایران دئوله‌تی‌نین - بو سفه‌ر «ایران
ایسلام جومهورییه‌تی» آدی آلتیندا- اؤزه‌للیکله گووه‌نلیک آلانیندا بیر بیرینه
داها دا یاخلاشدیرمیشدیر. ایران´ین گؤسته‌رمه‌لیک اولسا داخی، پ‌ک‌ک‌یا بعضه‌ن
قارشی قویماسی‌نین قارشیلیغیندا، تورکییه جومهورییه‌تی ده ایرانلی تورک آکتیویست و
قوروپلارا - تورکییه‌ده یئرله‌شمه‌له‌ری، فعالییه‌ت و هؤرگوتله‌نمه‌له‌ری‌نین
قیسیتلانماسی، گاموح لیدئری چؤهره‌گانلی‌یا گیریش ایذنی وئرمه‌مه‌ک .... گیبی-
بللی باسقی‌لار اویقولامیشدیر.
ايسلامچيلار-آک‌پ ايقتيداری و ايران تورکله‌ری
اؤزه‌ت: تورکییه ایسلامچی‌لاری همیشه فارس ایسلامچی‌لاری
ایله ایتتیفاق ایچینده اولموشلاردیر.
١-تورکییه‌ده سییاسال ایسلام´ین ایقتیدارا یورومه‌سی،
تورکییه جومهورییه‌تی‌نین ایران ایسلام جومهورییه‌تی‌نه یاخلاشماسیندا و ایراندا
یاشاماقدا اولان تورک خالقی‌نین میللی موجادیلهسینه سویوق باخماسیندا دا بللی
رولو واردیر. ایسلامچی ریفاه پارتیسی-ارباخان´ین ایقتیدارا گلمه‌سی‌یله، تورکییه و
ایران دئوله‌تله‌ری داها اؤنجه ائشی گؤرولمه‌میش بیچیمده بیر بیرینه یاخلاشمایا
باشلامیشلار. ارباخان و گئنه‌ل اولاراق تورکییه‌ده سییاسال ایسلام´ی ساوونان
ایسلامچی آخیملار و اؤزه‌للیکله ریفاه-ساعاده‌ت پارتیسی چیزگیسی، ایران ایسلام
جومهورییه‌تی و اونا حاکیم اولان دینچی فارسلارا قارشی اولدوقجا دوستانه و صمیمی
دویقولارا صاحیب اولموشلار. ترسینه، ایراندا یاشاماقدا اولان تورک خالقی‌نین میللی
موجادیلهسینه قارشی منفی توتوم آلمیشلاردیر.
٢-آک‌پ یؤنه‌تیمی ده، ان آزیندان اردوغان-گول قانادی،
ایسلام قارداشلیغی و دینچی‌لیک دورتوله‌ری ایله ایران دئوله‌تی‌نه حاکیم اولان
فارس دینچی‌له‌ره سیجاق و عئینی دره‌جه‌ده ایراندا یاشایان تورک خالقی‌نین میللی
ساواشیمینا، اؤزه‌للیکله فئدئرالیسم ایسته‌یینه سویوق باخمیشلاردیر. بونونلا
قالماییپ اونلارین ایقتیداری دؤنه‌مینده ایران ایسلام جومهورییه‌تی، تورکییه اوچون
ایستیراتئژیک تهدید اولماقدان چیخاریلمیشدیر. آیریجا تورکییه دئوله‌تی، سورییه
اولایلاری پاتلاق وئرینجه‌یه دک، ایران ایسلام جومهورییه‌تی‌نین اولوسلارآراسی
پیلاتفورملاردا آووقاتی-وکیلی گیبی داورانمیشدیر.
٣- سون ایلله‌رده تورکییه‌نین ایران تورکله‌رینه قارشی گله‌نه‌کسه‌ل
توتوموندا ده‌ییشیکلیکله‌ر گؤزله‌مله‌نمه‌کده‌دیر. بو ده‌ییشیکلیکله‌رین یو دؤنوشو
(١٨٠ دره‌جه‌لی) نیته‌لییی قازاندیغینا اینانانلار واردیر.
٤-آک‌پ ایقتیداری‌نین ایکینجی دؤنه‌مینده (٢٠١١ده‌ن سونرا)
تورکییه‌نین گله‌نه‌کسه‌ل ایچینه قاپانیق و اؤزه‌للیکله اورتادوغویا سیرتینی
چئویرمیش پولیتیکاسیندان واز گئچمه‌سی، بو بؤلگه‌ده اولان بیته‌نله‌ری آلقیلاما و
آنلامایا چالیشماسی، اونون ایران تورکله‌رینی یئنیدهن کشف ائتمه‌سینه زمین
یاراتمیشدیر.
٥-آک‌پ´نین اؤزه‌للیکله داووت‌اوغلونون عوثمانلی ائتگی
آلانیندان یئنیدهن یارارلانمایا چالیشماسی، اونون دیش پولیتیکاسیندا
ایستیراتئژیک بیر یؤنه‌لیشدیر (گرچی ایسلامچی‌لارین عوثمانلی یانلیسی اولماسی بیر
یالاندیر. عوثمانلی لاییک بیر دئوله‌ت ایدی و اوزاقدان یاخیندان بوگونکو سییاسال
ایسلام‌لا بیر باغلانتیسی یوخ ایدی). داووت‌اوغلونا گؤره بو ائتگی آلانا داخیل
ائدیلمه‌سی گره‌که‌ن بؤلگه‌له‌ر آراسیندا، طبیعی اولاراق ان باشدا تورکییه‌نین
سینیرداشی و بوتونویله تورک اولان ایران´ین قوزئی باتیسیندا یئرله‌شمیش قوجامان
تورک‌ائلی- ائتنیک آزه‌ربایجان گلمه‌کده‌دیر.
٦-ایراندا سون ایلله‌رده «تورک میللی بیلینجله‌نمه» و بونون یانسیماسی اولان کولتوره‌ل- سییاسی
آکتیویته‌له‌ر گؤرونور بویوتلار قازانمیش، بللی آرالیقلارلا تکرارلانان خالق
قایناما-غله‌یانلاری، حتتا آیاقلانمالاری ایله سونوجلانمیشدیر. (بورادا آماج، آنتی‌تورک
اولان آزهربایجانچی آخیم و «آزه‌ربایجان میللی حره‌که‌تی» دئییلدیر). تورکییه
آچیسیندان آرتیق دسته‌ک وئریله‌بیلیر، دسته‌یی حاقق ائده‌ن، خالق آراسیندا تاباتی
بولونان بیر سییاسی تورک میللی حره‌که‌ت مئوجوددور. سون آلتمیش ایلده بؤیله بیر
دوروم سؤز قونوسو دئییلدی.
٧-ایراندا یئنی اورتایا چیخان «تورک میللی حره‌که‌تی»،
آرتیق قویو آنتی‌تورک و آنتی‌تورکییه اولان ایرانچی آزه‌ربایجانچی‌لیق،
ایستالینیست آزه‌ربایجانچی‌لیق، روسچولوق، کومونیزم گیبی آشیری فانتئزیله‌ره
ساپلانانلارین کونترولونده دئییلدیر. (البه‌تته ایندی ده گئچه‌ن قوشاقلارا باغلی
بیر قاچ سییاسیده‌ن اولوشان بؤیله آشیریلار واردیر. آنجاق بونلار تکجه یورت‌دیشی‌ندادیرلار
و گنج قوشاقلار و اورتا کسیم تورک دوشونجه‌سی‌نده‌ن بوتونویله دیشلانمیش
دورومدالار). بو دا تورکییه‌نین بو حره‌که‌ته دسته‌ک وئرمه‌سی یولوندا بوتون
ییرمینجی یوزایل بویونجا وار اولان ان اؤنه‌ملی انگه‌ل و چکینجه‌نی، یعنی آنتی‌تورک
ایرانچی آزهربایجانچی و روسچو، کومونیست فاناتیکله‌رین اؤنده‌رلییینی اورتادان
قالدیرمیشدیر.
٨-ایراندا یئنی اورتایا چیخان «تورک میللی حره‌که‌تی»،
بیرینجی دونیا ساواشیندا جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی‌نین اؤنده‌رلییینده‌کی
ایتتیحاد یؤنه‌تیمی‌نین میللی دوشونجه و سییاسی فلسه‌فه‌سینه اویاراق، صیرف «تورک
میللی کیملییی» و تورک خالقی‌نین میللی چیخارلارینی تمه‌ل آلماقدا، مشروطییه‌ت
دؤنه‌مینده «ایران میلله‌تی»نین بیر قوومو اولان «آزه‌ربایجانلی»لیغی، و سوویئت
آزهربایجانیندا یارادیلان ایستالینیست آزهربایجانچیلیغی ردد ائتمه‌کده‌دیر.
تورکییه‌نین بو سییاسی یؤنه‌لیمه قئییدسیز قالماسی بکله‌نه‌مه‌ز.
٩-ایراندا یئنی اورتایا چیخان «تورک میللی حره‌که‌تی»
بیرینجی دونیا ساواشی ایلله‌رینده جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی یؤنه‌تیمی‌نده
اولدوغو گیبی، کسین و قاتی سئکوله‌ر بیر حره‌که‌تدیر. ایران دئوله‌تی و فارس –ایران
میللییهتچیلییینین بوتون چابالارینا رغمه‌ن، تورک آیدین و سئچگینله‌ر گئچه‌ن
یوز ایلله‌رین آجی تجروبه‌له‌رینده‌ن گره‌کلی درسی آلمیش و آرتیق سییاسی ایمامی
شیعیلییی‌نین فارس میللییهتچیلییینین تمه‌ل‌له‌رینده‌ن بیری اولدوغو گئرچه‌یینی
فرق ائتمیش دورومدادیرلار. یئنی ایرانلی تورک آیدینی، اؤزونو دینچی و یا سئکوله‌ر
شیعی فارس´دان داها چوخ، سئکوله‌ر سوننی تورکییه‌لی‌یه یاخین بولور.
١٠-ایران ایسلام جومهورییه‌تی، قورولدوغو ایلک گونده‌ن بری
تورکییه‌ده‌کی کورد سورونو و داها سونرا پ‌ک‌ک‌نی بو اؤلکه‌یه قارشی بیر کارت
اولاراق قوللانمیشدیر. بو کارتی قوللانمانین نده‌نی، ایلک باشدا ایران ایسلام
جومهورییه‌تی‌نین لاییک تورکییه‌نی اؤزونه تهدید اولاراق آلقیلاماسیندان دولایی
ایدی. سون دؤنه‌مده ایسه تورکییه‌نین سورییه دیکتاتورونا قارشی یئر آلماسی، و هر
زامان ایران´ین گوجلو بیر تورکییه‌نی اؤزونه تهدید اولاراق گؤرمه‌سی، ایران´ین
یئنیدهن پ‌ک‌ک کارتینی قوللانمایا یؤنه‌لتمیشدیر.
١١-سورییه‌ده پاتلاق وئره‌ن خالق آیاقلانماسی و تورکییه‌نین
اونا وئردییی دسته‌ک، ایران´ی اؤفکه‌له‌ندیرمیش و دورمادان اؤزه‌للیکله سیپاه
قوموتانلاری‌نین تورکییه‌نی آچیق و یا اوستوقاپالی تهدید ائتمه‌سینه نده‌ن
اولموشدور. بو دا تورکییه دئوله‌تینی ایران تهدیدینه قارشی یئنی آراییشلارا ایته‌له‌مه‌کده‌دیر.
١٢- تورکییه‌نی سیخیشدیرماق باغلامیندا ایران ایسلام
جومهورییه‌تی بو اؤلکه‌ده یاشایان شیعی تورکله‌ر و سون دؤنه‌مده عله‌وی تورکله‌ری
اؤز اکسه‌نینه- مئحوه‌رینه چکمه‌ک و قوللانماق نییه‌تینده‌دیر. ایران‌ین آماجی،
کوردله‌ر، پ‌ک‌ک، شیعی‌له‌ر و عله‌وی‌له‌ری تحریک و قیشقیرتاراق تورکییه‌نین ایچ
ایستیقرارینی پوزماقدیر. آنلاشیلان سون دؤنه‌مده ایران ایسلام جومهورییه‌تی‌نه
سیجاق باخان بعضی آک‌پ قورمایلاری بیله، آرتیق ایران´ین بو ایچ و گئرچه‌ک اوزونو و
آرت نییه‌تینی باشا دوشموش و میثیلله‌مه اولاراق ایراندا یاشایان تورک خالقی
کارتینی اوینانماسی گره‌کدییی سونوجونا وارمیشلاردیر.
ايراندا ياشايان تورک ميلله‌تی‌نين تورکييه‌يه
قارشی توتومونداکی ده‌ييشيکليکله‌ر
اؤزه‌ت: ایراندا یاشایان تورک خالقی، آزهربایجانچیلیغی ردد
ائده‌ره‌ک، تورکییه‌نی یئنیدهن کشف ائتمه‌کده، بونونلا دا اؤز میللی تورک
کیملییینه قاییتماقدادیر.
١-ایراندا یاشایان تورک آیدین و دوشونورله‌ر و گئنه‌ل
اولاراق «تورک میللی حره‌که‌تی»، آرتیق ایرانچی تورک سولو، ایرانچی آزه‌ربایجانچی‌لیق
و ایستالینیست آزه‌ربایجانچی‌لیغین اونو تورک میللی کیملییینده‌ن اوزاقلاشدیرما و
آنتی‌تورک- آنتی‌تورکییه سینسی سییاسه‌تله‌رینی باشا دوشموش و اونلاری گیده‌رمه‌ک
یولوندا بلیرلی آدیملار آتماغا باشلامیشدیر. بو آدیملار بللی اؤلچوده یانقی بولموش
و تورکییه‌نین اولوملو یانیت وئرمه‌سینه نده‌ن اولموش و اولاجاقدیر:
٢-تورک خالقی اؤز میلللی آد و کیملییینی بوتون تاریخ
بویونجا اولدولوغو گیبی تکجه «تورک» و دیلینی تکجه «تورکجه-تورکی» آدلاندیریر و
ایرانلا روسییانین اویدوردوغو آزه‌ری، آزه‌ربایجانلی میللی آدلار و کیملیکله‌ری و آزه‌ری‌جه ایله آزه‌ربایجانجا گیبی دیل
آدلاندیرمالارینی ردد ائتمه‌کده‌دیر. خالقیمیز ایران و روسییا کولونییالیزمی‌نین
یاپای میلله‌ت یاراتما سوره‌جینه یوخ دئمه‌کله، گئرچه‌ک میللی کیملییی، تاریخی و
تورکییه ایله قوپان باغلارینی اونارماقدادیر.
٣-ایراندا یاشایان تورک خالقی اؤز میلله‌ت و اؤز وطه‌نینی
تانیملارکه‌ن، ایرانچی و ایستالینیست آزه‌ربایجانچی‌لیق اؤیره‌تیله‌ری‌نین
ترسینه، تورکییه سینیرلاری ایچینده قالان بؤلومله‌رینی ده (ایغدیر، قارس، ارزروم،
...) اونوتماماقدا، اونلارلا هر یؤنده‌ن یاخینلاشما، قایناشما و بیرله‌شمه‌یه
گئتمه‌کده‌دیر.
٤-ایراندا یاشاماقدا اولان تورک میلله‌تی ایستاندارد یازی
دیلینی اولوشدورماق و گلیشدیرمه‌کده تورکییه دئنه‌ییمی و دیلینی، اؤزه‌للیکله
سؤزداغارجیغی آلانیندا، گؤز اؤنونده بولوندورماقدا و ییرمینجی یوزایلده سوویئتله‌رده
اولوشان قوندارما «آزه‌ربایجانجا» دئنه‌ییمینی ردد ائتمه‌کده‌دیر. آزه‌ربایجانجانین
دیلده آشیری فارسجا، عره‌بجه و روسجالاشماسینی اؤنله‌یه‌ره‌ک، تورکجه‌له‌شمه‌یه
دوغرو گئتمه‌کده‌دیر.
٥-تورک میلله‌تی و آیدینلاری آراسیندا گونده‌ن گونه داها دا
گوجله‌نه‌ن تورکلوک بیلینجی، اؤزونو اولوشدورماقدا اولدوغو لاتین آلفابئسینده ده
گؤسته‌رمه‌کده‌دیر. تورک آیدینلاری، سوویئتله‌رین ایستالینیست آزه‌ربایجانچی‌لیق
گره‌یی آزه‌ربایجاندا یاشاماقدا اولان تورک خالقینی تورکییه و تورکییه خالقیندان
قوپارتماق و آیریشدیرماق آماجییلا منیمسه‌نه‌نƏ-ǝ ایشاره‌تینی قبول ائتمه‌مه‌کده، فتحه سسینی E-e و کسره سسینیÉ-é ایله گؤسته‌رمه‌کده‌دیر. بو آدیم، تورکییه‌ده
یازیلان تورکجه متینله‌رین قاپیسینی ایراندا یاشایان تورک خالقینا آچماقدا،
ایراندا یاشایان تورک خالقی‌نین لاتین آلفابئلی متینله‌رینی تورکییه‌یه آنلاشیلیر
قیلماقدا، ایراندا یاشاماقدا اولان تورک خالقی‌نین میللی بیلینجله‌نمه‌سینه ایومه
قازاندیرماقدا؛ آزه‌ربایجان، ایران و آنادولودا تورک کیتله‌له‌ری آراسیندا ایله‌تیشیم
و بیرلیکده‌لیک کؤپروسونو قورماقدادیر.
سوموت گؤرونه‌ن ده‌ييشيکليکله‌ر
یوخاریدا آنلاتیلان دینامیکله‌رین سونوجوندا سون دؤنه‌مده
تورکییه جومهورییه‌تی‌نین ایران تورکله‌رینه قارشی اولان گله‌نه‌کسه‌ل توتوموندا
سوموت ده‌ییشیکلیکله‌ر گؤزله‌مله‌نمه‌کده‌دیر: جومهورباشخانی گول´ون، حتتا اوندان
بیر قاچ ایل اؤنجه نئجده‌ت سئزه‌ر´ین تبریز´ی اؤز ایران گزیله‌رینه اکله‌مه‌سی،
داووت‌اوغلو´نون تئهران´ین دونیانین ایکینجی ان بؤیوک تورکجه قونوشان شهه‌ری
اولماسینی سؤیله‌مه‌سی، اردوغان´ین بیر تی‌وی سؤیله‌شیسی‌نده ایرانداکی تورک
قارداشلارینا سلام گؤنده‌رمه‌سی، تورکییه‌ده ایرانلی تورکله‌رین درنه‌کله‌شمه‌سینه
ایذین وئریلمه‌سی، تورکییه و دئوله‌تی مئدییاسیندا ایراندا یاشاماقدا اولان تورک
میلله‌تی ایله ایلگیلی خبه‌ر و یوروملارین سیخلیغی‌نین آرتماسی، .... ان سون دا
تئهراندا تورکییه جومهورییه‌تی بؤیوک ائلچیسی‌نین تیراختور تاخیمی یاریشماسینی
ایستادییوما گئده‌ره‌ک ایزله‌مه‌سی، بو باغلامدا اولوملو و آنلاملی گلیشمه‌له‌ردیر.
١- بعضیله‌ری «تورکییه‌نین، ایراندا یاشایان تورک میللهتینی
گؤزمه‌زده‌ن گله‌ن جومهورییه‌ت دؤنه‌مینده‌کی سییاسه‌تینده‌ن یو دؤنوشو
یاپماقدادیر» تثبیتینده بولونورلار. گئرچه‌ک نه ایسه، بو داورانیش ده‌ییشیکلییی
بیر اولگودور و مونفه‌رید بیر اولای دئییلدیر. بونلارین داوامی گله‌جه‌کدیر.
ایراندا تورک خالقی و میللی حره‌که‌تی‌نین تورکله‌شمه‌سینه قوشوت اولاراق، تورکییه‌نین
اونا وئره‌جه‌یی دسته‌ک ده آرتاجاقدیر.
٢-دئوله‌تله‌ر اؤزه‌للیکله بؤیوک دئوله‌تله‌ر بیر آندا
سییاسی توتوملارینی ده‌ییشدیرمه‌ز. تورکییه ده ایراندا یاشایان تورک خالقی
قونوسوندا یاواش یاواش دؤنوش یاپماقدادیر. آنجاق بو، هر شئیین بیر آندا دوزه‌له‌جه‌یی
آنلامیندا دئییلدیر.
٣-تورکییه دئوله‌تی ایراندا یاشایان تورک خالقینا قارشی
جومهورییه‌ت دؤنه‌مینده‌کی منفی سییاسه‌تینی ده‌ییشدیرمه‌کده‌دیر. اؤنه‌ملی اولان
بو ده‌ییشیکلییی قاوراماق و ده‌یه‌رله‌ندیرمه‌کدیر. تورک خالقی، آیدینلاری و
سییاسیلهری تورکییه‌نین بو دؤنه‌مه‌جده وئردییی سیقناللاری دوغرو آلقیلامالی و
دوغرو ده‌یه‌رله‌ندیرمه‌لیدیرله‌ر.
٤-تورکییه‌نین ایراندا یاشایان تورک خالقی ایله ایلگیله‌نمه‌سی،
آمئریکا ایله ایلگیسیزدیر. اولای، تورکییه دئوله‌تی‌نین ایراندا یاشایان تورک
خالقی و میللی حاقلاری‌نین الده ائدیلمه‌سی‌نین کندی میللی چیخارلارینا ترس
اولمادیغینی، حتتا اونا اویقون اولدوغونو قاورامایا باشلاماسی‌دیر.
٥-تورکییه دئوله‌تی‌نین تورک خالقی‌نین میللی موجادیله‌سی
ایله ایلگیله‌نمه‌سی، نه تک دورومدان سو-یی ایستیفاده دئییلدیر، ترسینه تام دا
دوغرو ایستیفاده‌دیر و بیزیم میللی چیخارلاریمیزا دا اویقوندور.
٦-تورک خالقی‌نین میللی موجادیله‌سی -بیرینجی و ایکینجی دونیا
ساواشلاریندا دا گؤروندویو گیبی- تورکییه فاکتورو اولمادان باشارییا اولاشاماز.
آنتی‌تورک و آنتی‌تورکییه ایرانچی و ایستالینیست آزهربایجانچیلارین و اوتانجاق
پان‌ایرانیستله‌رین بونون ترسینی ایددیعا ائتمه‌له‌ری، خه‌یال دونیاسیندا
یاشاماقدیر. ایران و تورک‌ائلی-ائتنیک آزه‌ربایجاندا یاشاماقدا اولان تورک میللهتینی،
سانیلانین ترسینه، سییاسی اولاراق آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی دئییل، تورکییه
جومهورییه‌تی ایله قورولاجاق چوخ یؤنلو و درین ایلیشگیله‌ر قورتاراجاقدیر.
No comments:
Post a Comment