نامهی تورکی مجتهدین شیعه‌ی تبریزی در اعلان حمایت از اتحاد اسلام به رهبری خلافت عظمای عثمانلی-اوّل سپتامبر ١٩١٠
مئهران باهارلی
در این نوشته نامه‌ای به تورکی از مجتهدین شیعی ایرانی ساکن کربلا در حمایت از پروژه‌ی اتحاد اسلام سلطان عثمانلی را آورده‌ام. دو تن از سه مولف این نامهی تورکی که در اول سپتامبر ١٩١٠ در نشریه‌ی صراط مستقیم چاپ استانبول[1] درج شده است، تورک و اهل تبریز هستند. این نامه از جهت نشان دادن ضربه زدن به صفویسم و پشت کردن تورک‌های شیعی ایران به میراث پادشاهان معروف صفوی (شاه اسماعیل اول، شاه تهماسب اول) مبنی بر عثمانلی‌ستیزی و سنی‌ستیزی و نهادینه کردن جنگ مذهبی بین شیعی و سنی در جهان اسلام و به ویژه شاه عباس حقیر که تورک‌ستیزی و عثمانلی‌هراسی و مزدوری برای دول اوروپایی و صلیبی را به مولفه‌ای ماندگار از هویت ایرانی-شیعی تبدیل کرد، محبوبیت پروژه‌ی اتحاد اسلام عثمانلی در میان ایرانیان عموما و روحانیون شیعه‌ی تورک خصوصا، تورکی‌نویسی ایرانیان تورک و غیر تورک ساکن قلمروی عثمانلی، و ارتباطات و همسوئی فرهنگی-سیاسی ایران قاجاری و عثمانلی، نواندیشی دینی تورک، تاریخ عثمانلی‌گرایی، ... حائز اهمیت است.
١-مولفین در نامهی خود، پس از یادآوری مجد و عظمت اولیه‌ی مسلمانان، موهومات و خرافات آلوده شده به اسلام را نکوهیده، و نفاق و تفرقه و دشمنی ایجاد شده بین مسلمانان، مخصوصا گسسته شدن رابطه و اتحاد و اخوت بین ایرانیان و عثمانلیان را مذمت کرده‌اند. چرا که بنا به مولفین، این‌ها عواملی هستند که باعث سفالت و ذلت و اسارت و پریشانی جوامع مسلمان شده‌اند. مولفین، امپراتوری عثمانلی که موجب به حرکت در آمدن مسلمانان شده بود را ستوده، آن را «خلافت عظمای مسلمانان» و «قلب نوّار جهان اسلام»، و پروژه‌ی اتحاد اسلام عثمانلی را «صبح سعادت» و «دور تعالی مسلمین» نامیده‌اند، از اتفاق و اخوت تاسیس شده‌ی دوباره بین جوامع و دولتین قاجاری (ایران) و عثمانلی اعلان خشنودی کرده‌اند.
٢-دوره‌ی قاجاریه، دوره‌ی اصلاحات و رفورم‌های بنیادین فرهنگی-سیاسی- مذهبی پادشاهان و مقامات این دولت عموما و مخصوصا مظفرالدین شاه قاجار بود. در اواخر این دوره جریان اتحاد اسلام عثمانلی که با هدف جستجوی علل عقب مانده‌گی ملل و اقوام مسلمان و تورک و رفع آن‌ها آغاز شده بود هم به عنوان ایدئولوژی غالب در میان ایرانیان مخصوصا تورک‌ها محبوبیت فوق العاده‌ای کسب کرده بود. برآیند دو عامل رفورم‌های قاجاری و اتحاد اسلام عثمانلی به طور موثر به فاناتیسم اسلامی و فرقه‌گرایی-سکتاریسم شیعی و عثمانلی‌ستیزی در ایران پایان داد: جامعه‌ی نخبه‌گانی قاجاری مخصوصا تورک به طور قطعی به سیاست‌های ضد اسلامی و ضد عثمانلی سلاطین سه‌گانه‌ی صفوی و همسویی ایشان با صلیبیان بر علیه عثمانلی و مسلمانان و تورک‌ها پشت کرد. در این دوره عامه‌ی روحانیون شیعی و تورک مخصوصا مجتهدین طراز اول در ایران و عتبات عالیات (شیخ الرئیس قاجار، ابوطالب زنجانی، فاضل شربیانی، ....)، سلطان عبدالحمید دوم را به عنوان رئیس کل دنیای اسلام و سلطان و خلیفه‌ی تمام مسلمین شناخته و تائید می‌کردند. همچنین تورک‌های قلمروی قاجار (ایران، قفقاز) با قرار گرفتن دوباره در بستر تاریخی و طبیعی خودشان یعنی جهان تورک، تورکان آناتولی– عثمانلی را دوباره کشف و بازیافتند.
٣- جو و روحیه‌ی اتحاد و اتفاق استراتژیک و روابط همه‌جانبه بین دو دولت و دو جامعه‌ی قاجار و عثمانلی که در طول عمر سلسله‌ی قاجاری وجود داشت و در دوره‌ی مظفرالدین شاه به اوج خود رسیده بود، با ظهور مشروطه‌ی انگلیسی که ذاتا ضد تورک بود و تسلط مشروطه‌طلبان بر دولت و جامعه دوچار سکته شد و به تدریج از بین رفت. شیعیان و روحانیون معتقد به اتحاد اسلام و عثمانلی‌دوست و تورک‌‌گرا و .... به حاشیه رانده شدند. (حتی تبریز مرکز آزربایجان و تورک‌ایلی به کانون ناسیونالیسم ایرانی فارس‌گرا، در سال‌های جنگ جهانی اول پایگاه و آزربایجان‌گرایی پان‌ایرانیستی ضد تورک و مرکز تورک‌ستیزی و عثمانی‌ستیزی، و در ادامه‌ی آن در سال‌های جنگ جنگ جهانی دوم به مرکز آزربایجان‌گرایی استالینیستی آزری‌گرا و تورک‌ستیز-تورکیه‌ستیز تبدیل شد). با ایجاد سلطنت پهلوی، شیعی‌گری به ماهیت اصلی خود، یعنی دین ملی فارسی بازگشت. در دوره‌ی جمهوری اسلامی، همانگونه که ادامه‌ی سیاست دولتی نسل‌کشی زبانی و ملی تورک از سوی دولت ایران و اتحاد استراتژیک او با صلیبیان و توسعه‌طلبان و اشغال‌گران ارمنی بر علیه تورکان منطقه ثبوت می‌کند، روحانیت شیعه به موسسه‌ای فارس در جامعه‌ی تورک و ابزاری برای اجرای سیاست‌های تورک‌ستیز ناسیونالیست‌های افراطی فارس حاکم بر دولت ایران در داخل و خارج کشور تبدیل شده و عاری از هر گونه نشانه و خصلت ملی تورک، و بیگانه با اسلام تورکی است.
٤-این
نامه نشان می‌دهد که روحانیون شیعی مذکور مستقر در عتبات عالیات که به لحاظ
ملیت دو نفرشان تورک و یک نفرشان غیر تورک بود، در ارتباط با نشریات فکری-اسلامی
تورک عثمانلی، مسلط بر تورکی معیار و ادبی وقت، و قادر و ماهر در تورکی‌نویسی بودند.
ویژه‌گی‌هایی که روحانیت شیعی فعلی عموما فاقد آن‌هاست....
٤- مولفین نامه: میر عماد نقیب‌زاده تبریزی، حاجی سید اسماعیل تبریزی، حاجی شیخ العراقین
الف- سید حسین‌علی نقیب‌زاده مشایخ طباطبایی تبریزی ملقب به میرعماد. از فقها و مجتهدین شیعی که علاوه بر زبان ملی خود تورکی، زبان‌های فرانسه و انگلیسی را به خوبی می‌دانست و محاور و نطاق فصیح در عربی بود. ظاهرا وی که از مشروطه حمایت و با اعتدالیون مخالفت می‌کرد، بعدها از نماینده‌گان مجلس موسسان در تهران و شاغل در قوه‌ی قضائیه بوده است.
ب-حاجی سید اسماعیل تبریزی: شاید همان اسماعیل آقا برادر زن میرزای شیرازی باشد که از طرف دو مجتهد معروف در نجف اشرف بنام حاج ملا محمد کاظم خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی در سال ١٣٢٧ جهت تبریک جلوس همایونی سلطان عبدالحمید دوم به استانبول فرستاده شد که «این رفتار موجب محظوظیت حضرت پادشاهی شده و نیات و مساعی خالصانه و دین پرورانه‌ی مجتهدین مشارالیه را موجب روابط قوی و محاذنت همیشه‌گی دو دولت اسلامیه بیان کرده است»[2]
ب-شیخ علی شیخ‌العراقین مازندرانی: فقیه و حکیم و روحانی شیعی مشروطه‌خواه، فرزند زین‌العابدین حائری مازندرانی و پدر زین‌العابدین رهنما (نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، پژوهش‌گر، سیاست‌مدار، دولت‌مرد)، و رضا تجدد (مترجم، روزنامه‌نگار، سیاست‌مدار و قاضی). در عراق درگذشت و در مقبره‌ی پدر خود در حرم حسین بن علی دفن شد.
پایان
نوت مئهران باهارلی
کربلادان «صراطِ مستقیم» جریده‌یِ اسلامیه‌سی هیاتِ
تحریریه‌سی‌نه
«قَالَ النَّبِيُّ صُلِّيَ اللَّه عَلَيْه وَ سَلَّمَ: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ و الْإِسْلَامُ يَعْلُو وَ لَا يُعْلَى عَلَيْهِ».
بین کَرَه «آمَنَّا و صَدَّقْنَا»!.
زمانِ بعثتِ حضرتِ نبوی‌ده‌ن بو عصره قده‌ر «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» دییه ائشیدیپ دوردوغوموز حال‌دا، مع التّاسف معناسی‌نی آنلامایاراق و روحِ اسلامیت‌ی حسّ ائتمه‌یه‌ره‌ک اتّحادی تفرقه‌یه، اخوّت‌ی دشمن‌لییه قلب ایله، هئیتِ جامعه‌یِ اسلامیت‌ی محو و پریشان ائتدیک. ائوئت. تکرار ائده‌لیم: بیربیری‌میزله اوُغراشاراق، افقِ سعادتِ اسلامیه‌یی قارا بولوت‌لارین قاپلاماسی‌نا سبب اولدوق. افسوس که بو بلایی کندی‌میز دعوت ائتدیک.
بیلینمه‌ز نیچون اتّحادیمیز بؤیله اختلافا، اخوّت‌یمیز بؤیله نفاق و شقاقا دؤندو. عصرله‌رده‌ن بری مسلمان‌لار یک‌دیگری‌نده‌ن جدا دوشه‌ره‌ک، آواره قالدی‌لار. هیاتِ اجتماعیه‌میز سارسیلدی، حیاتِ اسلامیه‌میز رخنه‌دار اولدو. بیر تاخیم موهومات‌لا صفحه‌یِ بیضایِ اسلامیت‌ی قارارتیپ، کندی‌میزی بو حالا دوچار ائیله‌دیک. افسوس که بؤیله یاپدیق.
جزیره العرب‌ده‌ن ظهور ائدیپ خارق العاده بیر قوّه‌یِ میقناتیسیّه ایله آز زمان‌دا یوزله‌رجه اقوام‌ی، بین‌له‌رجه قبائل.ی، میلیون‌لارجا افرادی دائره‌یِ عدل و احسانی‌نا توْپ‌لایاراق، عظیم بیر دولت تاسیس ائده‌ن مسلمان‌لارین عصرله‌رجه شوکت و سطوت‌له‌ری دوام ائتدی؛ ترقّی و هیبت‌له‌ری جهانی قاپ‌لادی. لوایِ محمّدی بوتون آفاقِ عالم‌ده موجّه‌نما اولدو. مسلمان‌لار ارض‌ین هر هانکی نقطه‌سی‌نه آیاق باسدی‌لارسا، اوْراسی بیر دارالجنان اولدو، ظلمتِ شرک ایله قاورولان مملکت‌له‌ری نورِ حقیقت‌له مستغرقِ سعادت ائیله‌دی‌له‌ر.
نه غریب‌دیر که سونرا بوتون بو شوکت و سطوت‌له‌ر سؤندوک‌ده‌ن باشقا، عالمِ اسلام اسارته دوچار، پارچالانمایا محکوم، سوروک‌له‌نمه‌یه مجبور اولدو. بو محترم، بو معظّم وجود خنجه‌رله‌رله یئره سریلدی. باشی‌ندا دوْلاشان وحشی پنجه‌لی قارتال‌لار، هر طرف‌ده‌ن هجوم ائتدی‌له‌ر. نه قوْل قالدی، نه باجاق. عاقبت دندانِ طمع‌له‌ری‌نی مرکزه، روحا قده‌ر اوزاتماق‌دان، سالدیرماق‌دان چکینمه‌دی‌له‌ر. بو صورت‌له حیاتِ اجتماعیه‌میزی، روحِ اسلامیت‌یمیزی زهه‌رله‌دی‌له‌ر، موجودیت‌یمیزی سارسدی‌لار. اتّحادیمیزی پوْزدولار؛ آرامیزداکی رابطه‌یی قوْپاردی‌لار. بیزله‌ری آسیانین اوُجرا گوشه‌له‌ری‌نده، شرق‌ین ایس‌سیز صحرالاری‌ندا، مُظْلَم داغ‌لاری‌ندا سفالت ایچی‌نده عریان و ذلیل بیراخدی‌لار.
فقط «إِنَّ اللَّه‌لا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ». ائوئت، او بیزیم جزامیزدی. بیز سوروده‌ن آیریلدیغیمیز ایچون، قورت‌لارین آغزی‌نا دوشدوک. بیز نفاقا ساپدیغیمیز ایچون، او سفالته دوشدوک. بیز چالیشمایی ترک ائتدییییمیز ایچون، او ذلّته اوُغرادیق. یوخسا بو بنایِ معظّم اؤیله قولای قولای سارسیلامازدی.
هر نه ایسه اولان اولدو، گئچه‌ن گئچدی. شیمدی نورِ حرّیت افقِ اسلامیت‌ده‌ن، او معظّم وجودون قلبِ نوّارِ انوری‌نده‌ن تجلّی ائده‌ره‌ک، ساحه‌یِ عالمه فیضِ حیات ساچدی. میلیون‌لارجا افرادِ مسلمین خوابِ غفلت‌ده‌ن باش قالدیردی‌لار، آفاقِ اسلام یینه بیر صبحِ سعادت گؤردو. مسلمان‌لار ایچون یینه بیر دورِ تعالی باش‌لادی. خلافتِ عظما قیمیلدادی. بوتون عالمِ اسلام حرکته گلدی. عصرله‌رجه بیر بیری‌یله دشمن اولان بو ایکی قارداش، عوثمان‌لی- ایران، یک‌دیگری‌نه ال‌له‌ری‌نی اوزاتدی‌لار، قارداش‌لیق‌لاری‌نی بیربیری‌نه تبریک ائدییورلار. «بو شریعتِ غرّا قیامته قده‌ر پایدار اولاجاق، نورِ اسلام هیچ بیر زمان سؤندوروله‌مه‌یه‌جه‌ک‌دیر» کلامِ معجز بیانِ نبوی‌نین آثاری ظهور ائتدی.
«الْحَمْدُ لِلَّه الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ» خالقِ کائنات‌ین درگاه ربوبیتی‌نده‌ن بوتون صمیمیتِ قلب و لسانیمیز ایله تمنّی ائده‌ریز که مسلمان قارداش‌لاریمیز بو بویوک، بو مقدّس مقصده بوتون خلوص‌لاری‌یلا ربطِ قلب ائده‌ره‌ک، موفّق اولسون‌لار.
الله بو قافله‌یِ اتّحاد و اتّفاق‌ین پیش‌دارِ فداکاری اولان صراطِ مستقیم جریده‌یِ محترمه‌سی‌ن.ی پایدار ائتسین! ناشرله‌ری‌نی موفّق، محرّر و قارئ‌له‌ری‌نی خدمتِ اسلام‌دا پابرجا قیلسین! آمین!.
اخوّت
و اتّحاد نامی‌نا بوتون احرارِ اسلام‌ا و مجاهدله‌ره و مسلمان قارداش‌لاریمیزا
عاجزانه دعا و سلام‌لار ائده‌ریز.
یاشاسین
اسلامیت!
یاشاسین
اتّحاد و اخوّتِ اسلام!
حاجی شیخ العراقین، میر عماد نقیب‌زاده تبریزی، حاجی سید اسماعیل تبریزی
برای مطالعه‌ی بیشتر:
نامهی
تورکی سید جمال الدین سعد اووالی افشار (افغانی) به عبدالحمیدخان دوم سلطان عثمانلی
در باره‌ی رساله‌ی نیچریه
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_13.html
مقاله‌ای
تورکی از حاجی اسدالله ممقانی تبریزی (١٩١٠): عاجز دئییلیز؛ جهالتیمیز غالب‌دیر.
بو مرضین علاجی اتحاددیر!
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post_4.html
نطق
تورکی شیخ حاجی اسدالله افندی ممقانی نووامبر ١٩١٠ و جایگاه او در نواندیشی دینی
تورک
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/06/blog-post_5.html
شاهزاده
شیخ الرئیس حضرت‌له‌ری‌له ملاقات-مصاحبه‌ی تورکی شیخ الرئیس قاجار تبریزی
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_16.html
شیخ
الرئیس قاجار تبریزی: اسلام‌ین انحطاطی‌نین ان بویوک سببی، قادین‌لاری‌نی حقوق بشریت‌ده‌ن
چیخارماق اولموش‌دور
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_10.html
یک
مقاله‌ی تورکی کلامی-فلسفی از شهزاده شیخ الرئیس قاجار تبریزی: حقیقتِ وجود مسئله‌سی و
یا «ائی جان گؤزله‌ری اولان‌لار، باخینیز، گؤرونوز!»
No comments:
Post a Comment