طرفداری احمدشاه قاجار و مردم از اوردوی عثمانی، اعلان جنگ دولت آنگلوفیل
مشروطه به عثمانی و مخالفت شدید احمدشاه با آن
مئهران باهارلی
در
این مقاله متن نامه‌ای محرمانه و به رمز که علی احسان پاشا[1] فرماندهی
اوردوی سیزده عثمانی و آزادسازنده‌ی غرب و شمال غرب ایران در جنگ جهانی اول از
همدان در تورک‌ایلی (در آن زمان آزادشده توسط اوردوی عثمانی و قرارگاه مرکزی آن در
غرب) به وزارت خارجه‌ی عثمانی فرستاده است را آورده‌ام. در این نامه موارد بسیار
مهم تاریخ معاصر ایران و ملت تورک ما وجود دارد. از جمله طرفداری احمدشاه[2] و رجال
قاجاری[3] و هواخواهی
شدید مردمان ایران از دولت و اوردوی عثمانی و هماهنگی و همکاریشان با آنها،
تمایلات ضد تورک دولت مشروطه‌ی ایران (ایجاد شده بر اساس ناسیونالیسم ایرانی-فارس)
و همکاری و همسویی وی با دولت انگلستان و سیاستهای ضد تورکش در منطقه، صرف نظر
کردن از فتح و آزادسازی تهران توسط اوردوی عثمانی به خواهش و توصیه‌ی احمدشاه
قاجار، ....
مضمون نامه‌ی محرمانه: در
دوره‌ی مورد بحث، احمدشاه قاجار متمایل به عثمانی و حامی عملیات اوردوی عثمانی بر
علیه انگلستان و روسیه و متحدان مسیحی آنها در ایران بود. احمدشاه از کانالهای
رسمی و محرمانه با مقامات نظامی و دیپلوماتیک عثمانی در ارتباط و استشاره بود و در
دوره‌ی مذکور اقدامات و تدابیر و عملیات دیپلوماتیک و سیاسی و نظامی عثمانی در
ایران در توافق و همگاهنگی با وی انجام می‌گرفت. در دوره‌ی مورد بحث توده و قاطبه‌ی
مردمان ایران (اعم از تورک و غیر تورک) هواخواه احمدشاه و اوردوی عثمانی بودند و در
مساجد و جامعها علناً برای سلامتی احمدشاه و پیروزی اوردوی اسلام-عثمانی دعا می‌کردند.
هواخواهی احمدشاه و طرفداری شدید مردم از اوردوی عثمانی، همچنین پیشروی اوردوی عثمانی
به سوی تهران، باعث وحشت دولت فارس‌گرای مشروطه‌ی ایران و دشمنان عثمانی یعنی
انگلستان و روسیه شد. به همین سبب دولت مشروطه‌ی ایران و سپهسالار پس از مشورت با
سفارتخانه‌های انگلستان و روسیه، تصمیم به انتقال پایتخت و احمدشاه از تهران به
مازندران و اعلان جنگ به عثمانی گرفت و این تصمیم خود را سه بار به احمدشاه قاجار ابلاغ
کرد. اما احمدشاه که متمایل به عثمانی بود هر سه بار با قاطعیت با آن مخالفت نمود؛ در
نتیجه دولت مشروطه، انگلستان و روسیه تصمیم گرفتند که پس از آغاز حرکت اوردوی
عثمانی از همدان به سوی تهران، به زور احمدشاه و پایتخت را به مازندران منتقل کنند.
دولت مشروطه و ارتش روسیه به منظور ربودن احمدشاه و مقابله با اوردوی نجات‌بخش عثمانی،
به گردآوری هزار سرباز و دوازده هزار قزاق و جلب ٥٠ افسر روسی به فرماندهی وادیولئوسکی
در شمال تهران آغاز کردند.
احمدشاه
با فرستادن شخصی از سلسله‌ی قاجاری و دیگر رجال دولتی هواخواه عثمانی از مقامات
سیاسی و نظامی عثمانی تقاضا و بدانها توصیه کردند که برای ندادن بهانه به دست
روسیه و انگلستان برای ایجاد هرج و مرج و تجاوز و اشغال بیشتر، اوردوی عثمانی از
فتح تهران صرفنظر کرده و در حوالی قزوین-قوم توقف نماید. در این راستا همچنین استشارات
و استفساراتی برای دادن ضمانت و رساندن این پیام به کابینه‌ی وحشت زده‌ی ایران انجام
گرفت که عملیات اوردوی عثمانی برای خدمت به اهالی مسلمان و عالم اسلام است و دولت
و اوردوی عثمانی معضلات دولت ایران را درک می‌کند، در پی انتقام‌کشی و خونخواهی
نیست، و اعضای کابینه‌ی ایران از این جهت می‌بایست آسوده و راحت باشند....
نوت: مقامات سیاسی و نظامی عثمانی با خواست و توصیه‌ی احمدشاه و رجال
تورکوفیل برای عدم فتح و آزادسازی‌ی تهران موافقت کردند و از فتح تهران منصرف شدند.
اما تاریخ نشان داد که خواست و توصیه‌ی احمدشاه اشتباه بود و در کوتاه مدت به سقوط
دولت تورک قاجاری منجر شد. حال آنکه اگر تهران توسط اوردوی عثمانی فتح می‌شد، بی‌شک
تاریخ به گونه‌ای دیگر ورق می‌خورد و احتمالا دولت تورک قاجاری سقوط نمی‌کرد و حتی
در صورت سقوط، اقلا تمام شمال غرب تورک ایران به شمول تهران، بخشی از قلمروی حاکمیت
تورک تازه تاسیس شده در دو سال بعد –حاکمیت اتحاد به رهبری جمشیدخان سوباتایلی
افشار اورومی - می‌گشت...
متن تورکی نامه‌ی رمزدار علی احسان پاشا فرماندهی اوردوی سیزده
عثمانی از همدان به وزارت خارجه‌ی عثمانی در استانبول
حربیه
نظارتی
تحریرات
دائره‌سی
شیفره
قلمی
همدان‌دان
خارجیه نظارتِ جلیله‌سینه مورود شیفره‌دیر
٣٧٤-٦٤٠
نومئرو ١٨ آغوستوس سنه ١٣٣٢ تاریخلی تئلئگراف جوابی‌دیر. تهران سفارتِ سنّیه‌سی
مصلحت‌گذاری نزهت به‌ی‌‌ده‌ن گله‌ن شیفره‌لی تئلئگراف‌نامه اصلی پوستا ایله تقدیم
ائدیلمیش‌دیر. بورادا کرمانشاه شهبندری واسطه‌سی‌یله حل ائتدیریلدی؛ خلاصه‌ده حربیه
شیفره‌سی‌یله بر وجهِ آتی عرض ائدییوروم.
حکومتِ
ایرانیه قوایِ عثمانیه‌نین ایله‌ری حرکتینده‌ن توحّش ائده‌ره‌ک، شاه حضرت‌له‌رینی
و پایتختی مازندران‌ا نقله و حکومتِ عثمانیه‌یه اعلانِ حربه قرار وئرمیش‌دیر.
شاها اوچ دفعه عرض ائدیله‌ن بو قرار، مشار الیه حضرت‌له‌ری طرفینده‌ن صورتِ قطعیه‌ده
رد ائدیلمیش ایسه ده، سابق سپهسالار ک ر ک کابینه‌سی روس و اینگیلیز سفارت‌له‌ری‌یله
بالمشاوره اوردویِ همایون همدان‌دان ایله‌رله‌مه‌یه باشلایینجا شاه‌ی جبراً
مازندران‌ا نقله قرار وئرمیش‌دیر. موجودو ایکی بین قده‌ر اولوپ اون بینه ابلاغی
متصوّر اولان ایران‌ین سرباز اوردوسونون [تهران‌ین؟] شمالیندا جمعینه باشلانمیش‌دیر.
آیریجا اون ایکی بین کیشی‌لیک ایران قازاق قوّتی تحشیدینه قرار وئریله‌ره‌ک، روس
قوماندانی وادیولئوسکی ایله اللی روس ظابطی‌نین جلبینه قرار وئریلمیش‌دیر.
اوردوموز
همدان‌دان ایله‌رله‌مه‌یه باشلار باشلاماز شاه حضرت‌له‌ری‌یله قرار اجرا ائدیله‌جه‌ک
و مصلحت‌گذاریمیزین پاساپورت‌لاری وئریله‌جه‌ک‌دیر. مصلحت‌گذاریمیز اوردویِ
همایونون اخذِ ثارِ انتقام ایچین دئییل، عالمِ اسلاما خدمت ایچین گلمه‌ک‌ده اولدوغونون
و ایران کابینه‌سی‌نین معروض بولوندوغو [....؟]ی حکومتِ عثمانیه‌نین تقدیر ائده‌جه‌یینی
و اوردویِ عثمانی‌نین معدلت‌ده‌ن آیریلمایاجاغی جهت‌له مستریح اولمالاری حاققیندا
خارجیه ناظرینه بالواسطه تامینات وئرمیش ایسه ده؛ خارجیه ناظری جواباً
ایستانبول ایله مخابره امکانی اولمادیغیندان، بو تامیناتین مصلحت‌گذاریمیزین
حکومتِ متبوعه‌سینده‌ن آلدیغی تعلیماتا مستند اولامایاجاغینی، و باخصوص اوردویِ
عثمانی ایله برابر گلمه‌ک‌ده اولان عشایر ایله ایران رجالیندان امین
اولمادیقلارینی بیان ائتمیش‌دیر.
شاه
حضرت‌له‌ری بیزه متمایل اولدوقلاریندان، مصلحت‌گذاریمیز شاه حضرت‌له‌رینده‌ن
مازندران‌ا جبراً سوقوندا‌ن اوّل بی‌طرف سفارت‌له‌رده‌ن بیرینه عزیمت و اورادا
اختیارِ اقامت ائده‌بیلیپ ائده‌مه‌یه‌جه‌ک‌له‌رینی صورتِ محرمانه‌ده و بالواسطه استفسار
ائتمیش و شاه حضرت‌له‌ری‌نین بی‌طرف سفارت‌له‌رینده‌ن بیرینه دخالتی ممکن
اولامایاجاغینی آنلامیش‌دیر. ایران کابینه‌سی اعضاسی جان و ماللاریندان امین
اولمادیقلاریندان و روس‌لارا مماشات مجبوریتینده بولوندوقلاریندان، مذکور کابینه اعضاسینا
حکومتِ سنّیه‌جه امتنان‌بخش تامینات اعطاسی ضروری و لزومِ عاجل حکمونده بولدوندوغونو،
و اوردویِ همایونون تهران‌ا گیرمه‌مه‌سینی طرفدارانیمیز اولان رجالِ حکومت توصیه ائتمه‌ک‌ده
و عسکرین همه‌ن بیر طرفه تجاوزونا میدان وئریلمه‌مه‌سینی رجا ائیله‌مه‌ک‌ده ایمیش‌له‌ر.
مصلحت‌گذاریمیز حکومتِ سنّیه نامینا ایران کابینه‌سینه بو یولدا تامیناتِ قوّیه
وئریپ وئرمه‌یه‌جه‌یینی خارجیه نظارتینده‌ن استفسار ائدییور.
اهالی‌ی‌ِ
اسلامیه‌نین جامع و مسجدله‌رده شاه حضرت‌له‌ری‌نین سلامتینه و مظفریتِ عثمانیه‌یه
علناً دعا ائتمه‌له‌ری حکومت‌ین و خصم‌له‌ریمیزین توحّشونو موجب اولماقدا ایمیش.
مصلحت‌گذاریمیزین ان سون اولاراق خصوصی و مَحرم بیر صورتده آلدیغی خبره گؤره،
روس‌لار طرفینده‌ن بیر هرج و مرجه سببیت وئرمه‌مه‌ک ایچین، اوردویِ همایونون
تهران‌ا گلمه‌کده‌ن صرفِ نظر ائتمه‌سینی و قوم [قم] ایله قازوین [قزوین] جواریندا
[....؟]توقف ائده‌ره‌ک، شاه حضرت‌له‌ری‌یله مقامِ حکمداری‌یه بیر منطقه‌یِ بی‌طرفی
بیراخیلماسینی استرحام ایچین شاه حضرت‌له‌ری طرفینده‌ن اوردویِ همایونونا
زادگاندان بیری‌نین گؤنده‌ریلمه‌سینه قرار وئریلمیش‌دیر. بو تدبیر کابینه‌یی حیاتلاریندان
امین اولاراق اختیارلاری‌یلا استعفایا میل و نظّارا پایتختی نقلده‌ن صرفِ نظر
ائتدیرمه‌ک مقصدی‌یله بعضی گیزلی عامل‌له‌ر طرفینده‌ن شاه حضرت‌له‌رینه تلقین
ائدیلمیش‌دیر. بونا رغماً ایشین اؤنو آلینمایاراق، شاه حضرت‌له‌ری‌نین و پایتخت‌ین
نقلی ایچین قوّت استعمال ائدیله‌جه‌ک اولورسا، شاه حضرت‌له‌ری ایسپانیا سفیری‌یله
آمئریکا مصلحت‌گذارینی سارای‌ا جلب ائدیپ، بی‌طرفلییی‌نین اخلال ائدیلمه‌مه‌سینی
بو ایکی سفارتده‌ن طلب ائدیلمه‌سینه قرار وئرمیش‌دیر.
شیفره‌نین
اقسامِ متباقیه‌سینده مصلحت‌گذاریمیز تهران‌دا روس‌لار طرفینده‌ن سیخی ترصّد
آلتیندا بولوندوغونو و حتی حیاتی‌نین تحتِ تهلکه‌ده اولدوغونو بیان ائتمه‌ک‌ده‌دیر.
روس و اینگیلیز بانکالارینداکی نقد و اماناتین روسیا سفارتیینه نقل ائدیله‌ره‌ک،
اورایا ایسپانیا بایراغی‌نین کشیده‌سینه قرار وئریلمیش‌دیر. مصلحت‌گذار نزهت به‌ی
اوردویِ عثمانی تهران‌ا یورویه‌جه‌ک اولورسا، تهران‌ا گیریلمه‌زده‌ن اوّل
دورولاراق، کندیسینده‌ن تهران احوالی حاققیندا معلومات ایسته‌نیلمه‌سینی بیان ائتمه‌ک‌ده‌دیر.
١٩-١٢-آغوستوس
١٩١٦
اون‌اوچونجو
قول‌اوردو قوماندانی
علی
احسان
سؤزلوک
امتنان‌بخش: ممنونیت
دهنده، قابل تقدیر و سپاس و تشکر
پوستا: پوست (پست)، به
تورکی اولاق، چاپار، تاتار، ...
تحشید: گردهم آوردن
ترصّد:
مراقبت کردن
توحّش: به وحشت افتادن
ثار: انتقام،
خونخواهی
زادگان: در اینجا صنف
منسوب به سلاله‌ی قاجار
سارای: کاخ
سنّیه: عالی رتبه، رفیع
مرتبه
شهبندر: کونسولگری
شیفره: رمز
متباقیه: باقیمانده
مستریح: آسوده و راحت
معدلت:
عدل و انصاف
مماشات: مدارا و تسامح و
سازش
مورود: وارد شده، وارد
شونده
No comments:
Post a Comment