طرف‌داری احمد شاه قاجار و مردم از اوردوی عوثمان‌لی، اعلان جنگ دولت آنگلوفیل و ضد تورک مشروطه به عوثمان‌لی و مخالفت شدید احمد شاه با آن
مئهران باهارلی
در این مقاله متن نامه‌ای محرمانه و به رمز که علی احسان پاشا[1] فرمانده‌ی اوردوی سیزده عوثمان‌لی و قرارگاه مرکزی‌ی آن در غرب، و آزادسازنده‌ی غرب و شمال غرب ایران در جنگ جهانی‌ی اول از همدان در تورک‌ایلی به وزارت خارجه‌ی عوثمان‌لی فرستاده است را آورده‌ام. در این نامه موارد بسیار مهم از تاریخ معاصر ایران و ملت تورک ما وجود دارد. از جمله طرف‌داری‌ی احمد شاه[2] و رجال قاجاری[3] و هواخواهی‌ی شدید مردمان ایران از دولت و اوردوی عوثمان‌لی و هم‌آهنگی و هم‌کاریشان با آن‌ها، تمایلات ضد تورک دولت مشروطه‌ی ایران و هم‌کاری و هم‌سوئی‌ی‌اش با انگلستان و سیاست‌های ضد تورک آن دولت در منطقه، صرف نظر کردن از فتح و آزادسازی‌ی تهران توسط اوردوی عوثمان‌لی به خواهش و توصیه‌ی احمد شاه قاجار، ....
«مشروطه‌طلبی بومی و معتدل قاجاری و تورک‌گرا» پس از تصاحب مدیریت آن توسط وزارت مستعمرات و سازمان‌های اطلاعاتی بریتانیا، بابی‌های ازلی، اولیگارشی پارسی هندوستان و سران زرتشتی فارسستان، داشناک‌سوتیون و دیگر گروه‌های ناسیونالیست افراطی ارمنی، فراماسون‌ها، تروریست‌ها و نیهیلیست‌های قفقازی، قومیت‌گرایان افراطی فارس، باستان‌گرایان و نژادپرستان آریائی، تورک‌های مانقورت الینه‌شده و فارس‌زده، بختیاری‌ها و مازنی‌ها و گیلک‌های آنگلوفیل، میسیونرهای مسیحی، دیپلومات‌ها و شرق‌شناسان اوروپائی و غربی، تبدیل به «مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیست و ضد تورک» و یا «مشروطیت انگلیسی»، آن‌چه امروز به نام «انقلاب مشروطیت ایران» معروف است شد. پس از اشغال تهران پایتخت دولت تورک قاجار توسط تروریست‌ها و آشوب‌طلبان مشروطه‌خواه، و خلع محمدعلی شاه از سلطنت، دولت قاجاری – به جز شخص سلطان احمد شاه که کودکی بیش نه‌بود - عملاً تحت کونترول این عناصر ضد تورک درآمد. پس از آن تاریخ دولت مشروطه‌ی ایران، یک دولت ضد تورک دارای ایدئولوژی ناسیونالیسم افراطی فارسی بود که در داخل و خارج بر علیه تورک‌ها همیشه سیاست‌های دشمنانه را تعقیب می‌کرد. در این دوره در تبریز و آزربایجان عمده‌ترین نیروی سیاسی تورک‌گرا ولیعهد محمدحسن میرزا و اطرافیان او؛ و عمده‌ترین نیروی سیاسی ضد تورک، باقی‌مانده‌گان مشروطه‌طلبی انگلیسی و در راس آن‌ها فرقه‌ی دموکرات آزربایجان – تبریز شعبه‌ی ایالتی فرقه‌ی دموکرات ایران – تهران بود.
مضمون نامه‌ی محرمانه: در سال‌های جنگ جهانی اول، سلطان احمد شاه قاجار در تهران و ولیعهد محمدحسن میرزا در تبریز متمایل به عوثمان‌لی و حامی‌ی عملیات اوردوی عوثمان‌لی بر علیه انگلستان و روسیه و متحدان مسیحی‌ی آن‌ها در ایران بودند. سلطان احمد شاه قاجار از طریق کانال‌های رسمی و محرمانه با مقامات نظامی و دیپلوماتیک عوثمان‌لی در ارتباط و استشاره بود و اقدامات و تدابیر و عملیات دیپلوماتیک و سیاسی و نظامی‌ی عوثمان‌لی در ایران در توافق و هم‌آهنگی با او انجام می‌گرفت. توده و قاطبه‌ی مردمان ایران (اعم از تورک و غیر تورک) هم هواخواه احمد شاه و اوردوی عوثمان‌لی بودند و در مساجد و جامع‌ها علناً برای سلامتی‌ی احمد شاه و پیروزی‌ی اوردوی اسلام - عوثمان‌لی دعا می‌کردند. هواخواهی‌ی احمد شاه و طرف‌داری شدید مردم از اوردوی عوثمان‌لی، هم‌چنین پیش‌روی‌ی اوردوی عوثمان‌لی به سوی تهران برای آزادسازی آن، باعث وحشت دولت فارس‌گرای مشروطه‌ی ایران و دشمنان عوثمان‌لی یعنی انگلستان و روسیه شد.
به همین سبب دولت مشروطه‌ی ایران و سپهسالار پس از مشورت با سفارت‌خانه‌های انگلستان و روسیه، تصمیم به انتقال پایتخت و احمد شاه از تهران به مازندران و اعلان جنگ به عوثمان‌لی گرفت و این تصمیم خود را سه بار به احمد شاه قاجار ابلاغ کرد. اما احمد شاه که متمایل به عوثمان‌لی بود، هر سه بار با قاطعیت با آن مخالفت نمود. در نتیجه دولت مشروطه، انگلستان و روسیه تصمیم گرفتند پس از آغاز حرکت اوردوی عوثمان‌لی از همدان به سوی تهران، به زور احمد شاه و پایتخت را به مازندران منتقل کنند. آن‌ها به منظور ربودن احمد شاه و مقابله با اوردوی نجات‌بخش عوثمان‌لی، به گردآوری‌ی هزار سرباز و دوازده هزار قزاق و جلب ٥٠ افسر روسی به فرماندهی‌ی وادیولئوسکی در شمال تهران آغاز کردند.
احمد شاه (با فرستادن شخصی از طائفه‌ی قاجاری) و دیگر رجال دولتی‌ی هواخواه عوثمان‌لی، از مقامات سیاسی و نظامی عوثمان‌لی تقاضا و بدان‌ها توصیه کردند که برای نه‌دادن بهانه به دست روسیه و انگلستان برای ایجاد هرج و مرج و تجاوز و اشغال بیش‌تر، اوردوی عوثمان‌لی از فتح تهران صرف نظر کرده و در حوالی‌ی قزوین - قوم توقف نماید. در این راستا هم‌چنین استشارات و استفساراتی بین احمد شاه و مقامات عوثمان‌لی برای دادن ضمانت از طرف عوثمان‌لی و رساندن این پیام به کابینه‌ی وحشت‌زده‌ی مشروطه‌ی ایران انجام گرفت که عملیات اوردوی عوثمان‌لی برای خدمت به اهالی‌ی مسلمان و عالم اسلام است، دولت و اوردوی عوثمان‌لی معضلات دولت ایران را درک می‌کند، در پی انتقام‌کشی و خون‌خواهی نیست، و اعضای کابینه‌ی ایران از این جهت می‌بایست آسوده و راحت باشند. ...
نوت: مقامات سیاسی و نظامی‌ی عوثمان‌لی با خواست و توصیه‌ی احمد شاه و رجال تورکوفیل برای عدم آزادسازی‌ی تهران موافقت کردند و از فتح تهران منصرف شدند. اما تاریخ نشان داد که این خواست و توصیه‌ی احمد شاه یک اشتباه استراتژیک و تاریخی بود که در مدت کوتاه به فجایعی مانند سقوط دولت تورک قاجاری و پایان یافتن حاکمیت سیاسی هزار و چند صد ساله‌ی تورک بر ایران منجر شد. حال آن که اگر تهران توسط اوردوی عوثمان‌لی فتح می‌گشت و از اشغال دولت مشروطه‌ی انگلیسی آزاد می‌شد، بی‌شک تاریخ به گونه‌ای دیگر ورق می‌خورد، احتمالاً دولت تورک قاجاری سقوط نه‌می‌کرد و حتی در صورت سقوط، اقلاً تمام شمال غرب تورک ایران به شمول تهران، بخشی از قلمروی حاکمیت تورک اتحاد (تورک بیرلیک دولتی) که دو سال بعد به رهبری‌ی جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورمویی – مجدالسلطنه تاسیس شد می‌گشت...
متن تورکی‌ی نامه‌ی رمزدار علی احسان پاشا فرمانده‌ی اوردوی سیزده عوثمان‌لی از همدان به وزارت خارجه‌ی عوثمان‌لی در استانبول
حربیه
نظارتی
تحریرات
دائره‌سی
شیفره قلمی
همدان‌دان خارجیه نظارتِ جلیله‌سی‌نه مورود شیفره‌دیر
٣٧٤-٦٤٠ نومئرو ١٨ آغوستوس سنه ١٣٣٢ تاریخ‌لی تئلئگراف جوابی‌دیر. تاهران سفارتِ سنّیه‌سی مصلحت‌گذاری نزهت به‌ی‌‌ده‌ن گه‌له‌ن شیفره‌لی تئلئگراف‌نامه اصلی پوستا ایله تقدیم ائدیلمیش‌دیر. بورادا کرمانشاه شهبندری واسطه‌سی‌یله حل ائتدیریلدی؛ خلاصه‌ده حربیه شیفره‌سی‌یله بر وجهِ آتی عرض ائدییوروم.
حکومتِ ایرانیه قوایِ عوثمان‌لیه‌نین ایله‌ری حرکتی‌نده‌ن توحّش ائده‌ره‌ک، شاه حضرت‌له‌ری‌نی و پایتختی مازندران‌ا نقله و حکومتِ عوثمان‌لیه‌یه اعلانِ حربه قرار وئرمیش‌دیر. شاها اوچ دفعه عرض ائدیله‌ن بو قرار، مشار الیه حضرت‌له‌ری طرفی‌نده‌ن صورتِ قطعیه‌ده رد ائدیلمیش ایسه ده، سابق سپهسالار ک ر ک کابینه‌سی روس و اینگیلیز سفارت‌له‌ری‌یله بالمشاوره اوردویِ همایون همدان‌دان ایله‌رله‌مه‌یه باش‌لایینجا شاه‌ی جبراً مازندران‌ا نقله قرار وئرمیش‌دیر. موجودو ایکی بین قه‌ده‌ر اولوپ اون بینه ابلاغی متصوّر اولان ایران‌ین سرباز اوردوسونون [تهران‌ین؟] شمالی‌ندا جمعی‌نه باش‌لانمیش‌دیر. آیری‌جا اون‌ایکی بین کیشی‌لیک ایران قازاق قوّتی تحشیدی‌نه قرار وئریله‌ره‌ک، روس قوماندانی وادیولئوسکی ایله اه‌للی روس ظابطی‌نین جلبی‌نه قرار وئریلمیش‌دیر.
اوردوموز همدان‌دان ایله‌رله‌مه‌یه باش‌لار باش‌لاماز شاه حضرت‌له‌ری‌یله قرار اجرا ائدیله‌جه‌ک و مصلحت‌گذاریمیزین پاساپورت‌لاری وئریله‌جه‌ک‌دیر. مصلحت‌گذاریمیز اوردویِ همایونون اخذِ ثارِ انتقام ایچین دئییل، عالمِ اسلام‌ا خدمت ایچین گه‌لمه‌ک‌ده اولدوغونون و ایران کابینه‌سی‌نین معروض بولوندوغو [....؟]ی حکومتِ عوثمان‌لیه‌نین تقدیر ائده‌جه‌یی‌نی و اوردویِ عوثمان‌لی‌نین معدلت‌ده‌ن آیریلمایاجاغی جهت‌له مستریح اولمالاری حاققی‌ندا خارجیه ناظری‌نه بالواسطه تامینات وئرمیش ایسه ده؛ خارجیه ناظری جواباً ایستانبول ایله مخابره امکانی اولمادیغی‌ندان، بو تامیناتین مصلحت‌گذاریمیزین حکومتِ متبوعه‌سی‌نده‌ن آلدیغی تعلیماتا مستند اولامایاجاغی‌نی، و باخصوص اوردویِ عوثمان‌لی ایله برابر گه‌لمه‌ک‌ده اولان عشایر ایله ایران رجالی‌ندان امین اولمادیق‌لاری‌نی بیان ائتمیش‌دیر.
شاه حضرت‌له‌ری بیزه متمایل اولدوق‌لاری‌ندان، مصلحت‌گذاریمیز شاه حضرت‌له‌ری‌نده‌ن مازندران‌ا جبراً سوقوندا‌ن اوّل بی‌طرف سفارت‌له‌رده‌ن بیری‌نه عزیمت و اورادا اختیارِ اقامت ائده‌بیلیپ ائده‌مه‌یه‌جه‌ک‌له‌ری‌نی صورتِ محرمانه‌ده و بالواسطه استفسار ائتمیش و شاه حضرت‌له‌ری‌نین بی‌طرف سفارت‌له‌ری‌نده‌ن بیری‌نه دخالتی ممکن اولامایاجاغی‌نی آنلامیش‌دیر. ایران کابینه‌سی اعضاسی جان و مال‌لاری‌ندان امین اولمادیق‌لاری‌ندان و روس‌لارا مماشات مجبوریتی‌نده بولوندوق‌لاری‌ندان، مذکور کابینه اعضاسی‌نا حکومتِ سنّیه‌جه امتنان‌بخش تامینات اعطاسی ضروری و لزومِ عاجل حکمونده بولدوندوغونو، و اوردویِ همایونون تاهران‌ا گیرمه‌مه‌سی‌نی طرف‌دارانیمیز اولان رجالِ حکومت توصیه ائتمه‌ک‌ده و عسکرین هه‌مه‌ن بیر طرفه تجاوزونا میدان وئریلمه‌مه‌سی‌نی رجا ائیله‌مه‌ک‌ده ایمیش‌له‌ر. مصلحت‌گذاریمیز حکومتِ سنّیه نامی‌نا ایران کابینه‌سی‌نه بو یول‌دا تامیناتِ قوّیه وئریپ وئرمه‌یه‌جه‌یی‌نی خارجیه نظارتی‌نده‌ن استفسار ائدییور.
اهالی‌ی‌ِ اسلامیه‌نین جامع و مسجدله‌رده شاه حضرت‌له‌ری‌نین سلامتی‌نه و مظفریتِ عوثمان‌لیه‌یه علناً دعا ائتمه‌له‌ری حکومت‌ین و خصم‌له‌ریمیزین توحّشونو موجب اولماق‌دا ایمیش. مصلحت‌گذاریمیزین اه‌ن سون اولاراق خصوصی و مَحرم بیر صورت‌ده آلدیغی خبره گؤره، روس‌لار طرفی‌نده‌ن بیر هرج و مرجه سببیت وئرمه‌مه‌ک ایچین، اوردویِ همایونون تاهران‌ا گه‌لمه‌ک‌ده‌ن صرفِ نظر ائتمه‌سی‌نی و قوم [قم] ایله قازوین [قزوین] جواری‌ندا [....؟] توقف ائده‌ره‌ک، شاه حضرت‌له‌ری‌یله مقامِ حکم‌داری‌یه بیر منطقه‌یِ بی‌طرفی بیراخیلماسی‌نی استرحام ایچین شاه حضرت‌له‌ری طرفی‌نده‌ن اوردویِ همایونونا زاده‌گان‌دان بیری‌نین گؤنده‌ریلمه‌سی‌نه قرار وئریلمیش‌دیر. بو تدبیر کابینه‌یی حیات‌لاری‌ندان امین اولاراق اختیارلاری‌یلا استعفایا میل و نظّارا پایتختی نقل‌ده‌ن صرفِ نظر ائتدیرمه‌ک مقصدی‌یله بعضی گیزلی عامل‌له‌ر طرفی‌نده‌ن شاه حضرت‌له‌ری‌نه تلقین ائدیلمیش‌دیر. بونا رغماً ایشین اؤنو آلینمایاراق، شاه حضرت‌له‌ری‌نین و پایتخت‌ین نقلی ایچین قوّت استعمال ائدیله‌جه‌ک اولورسا، شاه حضرت‌له‌ری ایسپانیا سفیری‌یله آمئریکا مصلحت‌گذاری‌نی سارای‌ا جلب ائدیپ، بی‌طرف‌لییی‌نین اخلال ائدیلمه‌مه‌سی‌نی بو ایکی سفارت‌ده‌ن طلب ائدیلمه‌سی‌نه قرار وئرمیش‌دیر.
شیفره‌نین اقسامِ متباقیه‌سی‌نده مصلحت‌گذاریمیز تهران‌دا روس‌لار طرفی‌نده‌ن سیخی ترصّد آلتی‌ندا بولوندوغونو و حتی حیاتی‌نین تحتِ تهلکه‌ده اولدوغونو بیان ائتمه‌ک‌ده‌دیر. روس و اینگیلیز بانکالاری‌نداکی نقد و اماناتین روسیا سفارتی‌نه نقل ائدیله‌ره‌ک، اورایا ایسپانیا بایراغی‌نین کشیده‌سی‌نه قرار وئریلمیش‌دیر. مصلحت‌گذار نزهت به‌ی اوردویِ عوثمان‌لی تاهران‌ا یورویه‌جه‌ک اولورسا، تاهران‌ا گیریلمه‌زده‌ن اوّل دورولاراق، که‌ندی‌سی‌نده‌ن تهران احوالی حاققی‌ندا معلومات ایسته‌نیلمه‌سی‌نی بیان ائتمه‌ک‌ده‌دیر.
١٩-١٢-آغوستوس ١٩١٦
اون‌اوچونجو
قول‌اوردو قوماندانی
علی احسان
سؤزلوک
امتنان‌بخش: ممنونیت دهنده،
قابل تقدیر و سپاس و تشکر
پوستا: پوست (پست)، به
تورکی اولاق، چاپار، تاتار، ...
تحشید: بسیج کردن،
گردهم آوردن
ترصّد:
مراقبت کردن
توحّش: به وحشت افتادن
ثار: انتقام، خون‌خواهی
زاده‌گان: وابسته‌گان
خاندان سلطنتی، در این جا صنف منسوب به سلاله‌ی قاجار
سارای: کاخ
سنّیه: عالی رتبه، رفیع
مرتبه
شهبندر: کونسول‌گری
شیفره: رمز
متباقیه: باقی‌مانده
مستریح: آسوده و راحت
معدلت:
عدل و انصاف
مماشات: مدارا و تسامح و
سازش
مورود: وارد شده، وارد شونده
No comments:
Post a Comment