تورخان گنجهاینین اورتاق تورکجهده جواد هئیت‌‌ه یازدیغی بیتیجیک
مئهران باهارلی
تورخان
گنجهای (1925 تبریز- 2005
لوندرا) ایران‌دان تورک‌ولوژی آلانیندا یوکسه‌ک ائییتیم آلمیش ایلک شخصیت و
تبریزلی تورکولوق‌لار جرگه‌سینه[1] منسوب بیر بیلیم‌اینسانی‌دیر.
رسمی گؤره‌وی فارس‌جا-تاجیک‌جه-ایرانیک‌ولوژی ایله ایلگی‌لی اولماسینا قارشین، تورخان گنجهاینین
چئشیت‌لی دیل‌له‌رده یازدیغی اثرله‌رین یاخلاشیق هامی‌سی، تورک دیل و لهجه‌له‌ری
ایله ایلگی‌لی‌دیر.
تورخان
گنجهاینین تورک‌جه‌سی‌یله تانیش اولماق اوچون، اونون وارلیق درگی‌سی قوروجوسو دوکتور
جواد هئیت‌‌ه یازدیغی قیسا بیر
بیتی‌نی آشاغی‌دا سونموشام.
٢٦-VIII
عزیز
قارداشیم جواد
سیزده‌‌ن چوخ‌دان‌دیر
خبرسیزه‌م. البتّه بو منیم تقصیریم‌دیر. وارلیق‌ی مرتّب اولماسا دا، آلیرام. سیزین
بؤیوک فداکارلیغینیزا حیران اولماماق ممکن دئییل. ساغ اول. وار اول.
ادیب
قلمی‌یله یازدیغین نسخه
بیر
خلقین دردینه شفادیر البت
رسمینیزی
ادبیات موزه‌سینده گؤرونجه چوخ سئوینمیش و هیجان‌لانمیش‌دیم. عبّاس معلّم دوستوموز
وارلیق‌ین سون سایی‌لاری‌نی آلمامیش، من‌ده اولان سون دؤرت سایی‌نی اونا گؤنده‌ردیم.
بو سایی‌لاری لطفاً منه گؤنده‌رسه‌نیز ممنون اولاجاغام: 1964: 5-6, 7-8, 9-10, 11-12. 1965: 1-2
سیزه
ایکی کیچیک مقاله‌می گؤنده‌ریره‌م.
سون‌سوز
محبّت‌له‌ریم‌له سیزی اؤپوره‌م عزیز قارداش
تورخان
نئچه
آچیق‌لاما:
١-تورخان گنجهای اؤز بیتیجییی‌نی عوثمان‌لی ایملاسیندا یازمیش‌دیر. بو ایملا، ییرمی‌نجی یوزایلین ایلک اون‌ایل‌لیک‌له‌رینده تورک‌جه
یازان ایران‌لی تورک‌له‌ر و فارس‌لار ایله قافقاسیالی (لاتین یازیسینا گئچمه‌ک‌ده‌ن
اؤنجه) و عراق‌لی تورک‌له‌رین ده ایش‌له‌تدییی اورتاق و بسیط تورک‌جه‌نین اؤلچون
(استاندارد) ایملاسی ایدی. (بوندان دولایی اونو اورتاق، گؤرکول – اؤلچون
(ادبی-معیار) تورک‌جه‌نین ایملاسی آدلاندیرماق داها دوغرو اولاجاق‌دیر).
٢-تورخان گنجهاینین، وارلیق درگی‌سی‌نی اوخوماسینا رغمه‌ن،
او درگی‌نین اؤنه‌ردییی و منیمسه‌دییی ایملانی دئییل، بو ایملانی ایشله‌تمه‌سی
اولدوقجا ایلگینج و آنلام‌لی‌دیر. بونون نده‌ن‌له‌ری آراسیندا، بو ایملانی تورک‌جه‌یه
داها اویقون بولماسی، بو ایملا ایله یازیلمیش اسکی تورک‌جه متین‌له‌ره آلیشیق‌لیغی،
یا دا گله‌نه‌ک‌سه‌ل ایملادان آیریلمانین بیزی گئچمیش‌ده‌ن قالمیش قوجامان ادبی و
یازی‌لی تورک‌جه میراثیمیزدان قوپارداجاغینی دوشوندویونده‌ن اولابیلیر.
٣- ایملایا اک اولاراق، تورخان گنجهاینین قول‌لاندیغی دیل
ده، ١٩٣٠لارین سون‌لاری آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسیندا ایستالین دؤنه‌مینده
یارادیلان آزه‌ربایجان‌جا دئییل، ییرمی‌نجی یوزایلین باشیندا بیزده ده گؤرکول –
اؤلچون (ادبی-معیار) دیل اولاراق ایشله‌دیله‌ن اورتاق و بسیط تورک‌جه‌دیر[2]:
سایی (آزه‌ربایجان‌جاداکی سای یئرینه)
گؤرونجه (گؤردویوم وقت یئرینه، اسکی گؤرگه‌ج)
رسیم (آزه‌ربایجان‌جاداکی عکس و شکیل یئرینه)
دؤرت (آزه‌ربایجان‌جاداکی دؤرد یئرینه)
-میش (یپ یئرینه): هیجان‌لان‌میش، سئوینمیش، آلمامیش
-نیز (یز یئرینه): فداکارلیغینیز، رسمینیز، گؤنده‌رسه‌نیز
-دیر (دی یئرینه): چوخ‌دان‌دیر، تقصیریم‌دیر، شفادیر
٤-
آکادئمی‌ده اولان بیلیم‌اینسانی یالنیز اؤزونون بیلگی‌له‌نمه‌سینه یئتینه‌ن بیلگین-بیلگه
بیری دئییل‌دیر. او، توپلوما قارشی دا یوکوملولوک‌له‌ری اولان کیمسه‌دیر. بیلیم‌اینسانی‌نین
یوکوملولوک‌له‌ری باشیندا، الده ائتدییی بیلگی‌له‌ری سوره‌ک‌لی و دوزه‌ن‌لی اولاراق،
اؤیره‌نجی‌له‌ری، مسلک‌داش‌لاری و او بیلگی‌له‌ره محتاج اولان‌لارلا پایلاشماسی
گلیر. تورخان گنجهای ایسه اولدوقجا بیلگین، آنجاق اوتوریته صاحیبی اولدوغو آلان‌لاردا
گؤره‌جه اولاراق آز یازمیش بیر بیلیم‌اینسانی‌دیر. اونون یازدیق‌لاری، سایی‌جا
انگین و درین بیلگی‌سی ایله هئچ ده اورانتی‌لی دئییل‌دیر. تورخان گنجهای قوجامان
بیر بیلگی خزینه‌سی‌نی- نئچه کیتاب و مقاله‌ده پای‌لاشدیق‌لاری دیشیندا- اؤزویله
بیرلیک‌ده آپاردی. بو، گئرچه‌ک بیر ایتگی و بیر آنلام‌دا اینسان‌لارا حق‌سیزلیک
ساییلیر. تورخان گنجه‌ای‌له‌ر، قولای قولای یئتیشمه‌ز ....
٥-تورخان
گنجهاینین مقاله‌له‌ر توپلوسو چاپ اولمامیش، مقاله‌له‌ری ایله کیتاب‌لارینا
قامونون الی قولای‌جا چاتماماق‌دادیر. بو اثرله‌رین گئنیش اؤلچوده یاییملانماسی
گره‌کیر. آیریجا بو سئچگین تورکولوق آدینا، اؤزه‌ل‌لیک‌له دوغدوغو شهیر اولان
تبریزده، ایندی‌یه ده‌ک هر هانسی بیر آنما و آغیرلاما تؤره‌نی ده یاپیلمامیش‌دیر.
٥-تورخان گنجهاینین آیرینتی‌لی اؤزگئچمیشی یاییملانمادیغیندان
دولایی، ایران و تبریزده یایقین اولمایان «تورخان» آدی‌نین، ان آزیندان منیم
اوچون، هارادان گلدییی (عاییله‌سی‌نین وئردییی، سونرالار اؤزونون سئچدییی، اؤزو و یا عاییله‌سینده
–وارسا- تورک‌چولوک اه‌ییلیم‌له‌ری ایله ایلگی‌لی اولدوغو، ...) بللی دئییل‌دیر.
سؤزلوک:
بیتی: مکتوب، نامه. کیتاب آنلامیندا اولان پیتیک ایله کؤکه‌ن‌ده‌ش‌دیر.
فارسجایا «پته» اولاراق گیرمیش‌دیر. بیتی کلیمه‌سی‌نین، اسکی دؤنه‌م و چاغ‌داش
لهجه‌له‌رده مکتوب-نامه‌ده‌ن باشقا؛ دفتر، موسقا، وثیقه، وکالت‌نامه، سند، کارت،
تذکره، شناسنامه، .... و بنزه‌ری آنلام‌لاری دا واردیر.
بیتیجیک: قیسا مکتوب، قیسا نامه، مکتوب‌جوق، نامه‌جیک
البت، هلبت (البه‌ت، هه‌لبه‌ت): عرب‌جه «البتّه»نین تورک‌جه
سؤیله‌نیشی و قیسالدیلمیشی‌دیر
[1] دوکتور حمید نطقی، دوکتور جواد هئیت، علیرضا صرافی، محمدرضا هئیت،
...
[2] بیزده اورتاق-بسیط تورک‌جه‌نی ایش‌له‌ده‌ن نئچه قلم: سمع افشار
اورومی، جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی، ابوالحسن قاجار تبریزی، شیخ حاجی
اسدالله افندی ممقانی، عبدالرزاق سلماسی، محمود غنی‌زاده سلماسی، محمودخان اشرف‌زاده
تبریزی، میرزا تقی‌خان رفعت، صادق رضازاده شفق، محمدعلی واعظزاده، ایران‌لی احمد
حمدی، کاظم‌زاده ایرانشهر، جبار باغچه‌بان، حبیب ساهر، معجز شبستری، سید حسن تقی‌زاده،
سعید سلماسی.، ابراهیم حسین خویی، همدانی‌زاده علی ناجی، معلم فیضی سرابی تبریزی،
میرزا حسن تبریزی رشدیه، عبدالرحیم خویی، سید محمد توفیق همدانی، ....
No comments:
Post a Comment