Friday, December 30, 2016

استقبال تبریز از نفرات دلیر و سلحشور (سالاشیر) علی احسان پاشا استقبال تبریز از نفرات علی احسان پاشا و اوردوی عوثمان‌لی ویا «مساله‌ی حمایت و تحت الحمایه‌گی - پروتکتورا»

استقبال تبریز از نفرات دلیر و سلحشور (سالاشیر) علی احسان پاشا استقبال تبریز از نفرات علی احسان پاشا و اوردوی  عوثمان‌لی ویا «مساله‌ی حمایت و تحت الحمایه‌گی - پروتکتورا» 

به قلم فتح‌الدین فتاحی تبریزی

سیاست کشورهای اوروپایی برای تجزیه‌ی قلمروی عوثمان‌لی و قاجار به بهانه‌ی حمایت از مسیحیان و آزادسازی تورک‌ایلی توسط اوردوی عوثمان‌لی به فرماندهی علی احسان پاشا در جنگ جهانی اول.

Avrupa Devletlerinin Hırıstiyanları koruma bahanesiyle Osmanlı ve Kacar toprakların bölme siyaseti, ve Ali İhsan Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu’nun Birinci Dünya Savaşı sırasında Türkili’yi kurtarması

The policy of the European States to divide the Ottoman and Qajar territories under the pretext of protecting Christians, and the liberation of Türkili by the Ottoman Army under the command of Ali İhsan Pasha during the First World War

خلاصه

فتاح‌الدین فتاحی، نوشته‌ای در باره ی مفهوم «پروتکورا» و سوء استفاده‌ی دولت‌های اوروپایی (فرانسه، بریتانیا، روسیه) از آن به بهانه‌ی محافظت از ارمنی‌ها و آسوری‌ها دارد. بنا به او، هدف اصلی این دولت‌ها که مرتکب خونین‌ترین بی‌دادها و جنایات در تاریخ بشر شده‌اند، اسکان دادن ارمنی‌ها و آسوری‌ها در جنوب شرقی قلمروی عوثمان‌لی و در شمال غربی قلمروی قاجار، تجزیه‌ی این دو کشور، و تاسیس دو دولت مسیحی در آن مناطق بود. آن‌ها در این راستا در سال‌های جنگ جهانی اول ارمنی‌ها و آسوری‌ها را مسلح و به شورش تحریک کردند. سپس با تشکیل «قوای مسلحه‌ی مسیحی» و با حمایت ارتش‌های فرانسه و بریتانیا و روسیه به قتل عام وسیع اهالی تورک و غارت کردن و ویران ساختن شهرها و روستاهای تورک اقدام کردند. مردم تورک از سلطان عوثمان‌لی تقاضای کومک نمودند و او هم موافقت کرد. اوردوی علی احسان پاشا وارد تورک‌ایلی شد و «قوای مسلحه‌ی مسیحی» و ارتش‌های فرانسه و روسیه و بریتانیا را مجبور به فرار کرد. فتاح‌الدین فتاحی که شاهد عینی وقایع بود استقبال آتشین مردم تبریز از اوردوی احسان پاشا و دلاوری‌ها و نجابت و فضائل عساکر و افسران عوثمان‌لی را با جزئیات توصیف کرده است. او هم‌چنین انسان‌دوستی فوق العاده‌ی مردم تبریز را با پناه دادن به باقی‌مانده‌ی ارمنی‌ها و آسوری‌ها که مدتی قبل دست به قتل عام و کشتار تورک‌ها زده و بر علیه آن‌ها جنایات بی شماری را مرتکب شده بودند، روایت کرده است.

اؤزه‌ت:

رضا شاه ساری‌ندان حقوق اؤیره‌نیمی گؤرمه‌سی اوچون پاریس‌ه گؤنده‌ریله‌ن فتاح‌الدین فتاحی‌نین پروتکتورا (قورویوچولوق) قاورامی‌نی و فیرانسا، اینگیلته‌ره و روسیا کیمی آوروپا دولت‌له‌ری‌نین ائرمه‌نی‌له‌ری و آسورولاری قوروما آدی آلتی‌ندا بو قاورامی نئجه کؤتویه قول‌لاندیق‌لاری‌نی آنلاتان بیر یازی‌سی واردیر. فتاحی‌یه گؤره اینسان‌لیق تاریخی‌نین اه‌ن قان‌لی جنایت و ظلم‌له‌ری‌نین سوروم‌لوسو اولان بو آوروپا دولت‌له‌رین اصل آماجی، عوثمانلی‌نین گونئی‌دوغوسو ایلی قاجارین قوزئی‌باتی‌سی توپراق‌لاری‌نا ائرمه‌نی‌له‌ری و آسورولاری یئرله‌شدیرمه‌ک، و بو بؤلگه‌له‌رده بیره‌ر ائرمه‌نی و آسورو خیریستییان دولتی قوراراق، عوثمان‌لی و قاجار توپراق‌لاری‌نی پارچالاماق ایدی. بو دوغرولتودا اون‌لار بیرینجی دونیا ساواشی سیراسی‌ندا ائرمه‌نی‌له‌ری و آسورولاری سیلاح‌لاندیریپ، عصیانا تشویق ائتدی‌له‌ر. داها سونرا فیرانسا، روسیا و اینگیلته‌ره اوردولاری، اؤزله‌ری‌نین قوردوغو «خیریستییان سیلاح‌لی گوج‌له‌ری» ایله بیرلیک‌ده، باشدا اورمو و سالماس و خوی اولماق اوزه‌ره تورک شه‌هه‌ر و که‌ندله‌ری تالاییپ، یاندیراراق و ییخاراق بؤلگه‌ده‌کی تورک اهالی‌یه قارشی گئنیش چاپ‌لی قتل عام‌لار باش‌لاتدی‌لار. یئره ل تورک‌له‌ر عوثمان‌لی سولطانی‌ندان کؤمه‌ک ایسته‌دی، او دا قبول ائتدی. گؤنده‌ریله‌ن علی احسان پاشا قوموتاسی‌نداکی عوثمان‌لی اوردوسو، تورک‌ایلی‌یه گیره‌ره‌ک «خیریستییان سیلاح‌لی گوج‌له‌ری»نین یانی سیرا، فیرانسا، اینگیلته‌ره و روسیا اوردولاری‌نی دا باشاری‌یلا پوسکورته‌ره‌ک قاچماغا مجبور ائتدی. اولای‌لارین گؤرگو تانیغی اولان فتاحی، علی احسان پاشانین اوردوسونون ته‌بریز خالقی‌نین جوشقویلا قارشی‌لادیغی‌نی، عوثمان‌لی سوبای و عسکرله‌ری‌نین گؤسته‌ردییی قهرمان‌لیق و اه‌رده‌م‌له‌ری‌نی آیرینتی‌لی اولاراق یازیر. آیری‌جا فتاحی ته‌بریز خالقی‌نین داها اؤنجه یئره‌ل تورک‌له‌ری قتل عام یاپمیش و اون‌لارا قارشی چوخ سایی‌دا وحشی‌لیک گئرچه‌ک‌له‌رشدیرمیش اولان ائرمه‌نی و آسورولاردان ساغ قالان‌لارا باریناق و سیغیناق ساغ‌لایاراق بؤیوک بیر انسان‌لیق گؤسته‌ردیک‌له‌ری‌نی وورقولایاراق آنلاتیر.

Özet

Rıza Şah tarafından hukuk öğrenimi görmesi için Paris'e gönderilen Fettaheddin Fettahi'nin "Protektura (koruyuculuk)" kavramı’nı ve Fransa, İngiltere ve Rusya gibi Avrupa devletlerinin Ermenileri ve Süryanileri koruma adı altında bu kavramı nasıl kötüyü kullandığını anlatan bir yazısı var. Fettahi'ye göre, insanlık tarihinin en kanlı cinayet ve mezalimlerinin sorumlusu olan bu Avrupa devletlerin asıl amacı, Osmanlı'nın güneydoğusu ile Kacar'ın kuzeybatısı topraklarına Ermenileri ve Süryanileri yerleştirmek, bu bölgelerde birer Ermeni ve Süryani Hıristiyan devleti kurarak Osmanlı ve Kacar topraklarını parçalamaktı. Bu doğrultuda onlar Birinci Dünya Savaşı sırasında Ermenileri ve Süryanileri silahlandırıp isyana teşvik ettiler. Daha sonra Fransa, Rusya ve İngiltere Orduları, kendilerinin kurduğu "Hıristiyan Silahlı Kuvvetleri" ile birlikte, başta Urmu, Salmas ve Hoy olmak üzere Türk şehir ve köylerini yağmalayarak, yakarak ve yıkarak bölgedeki Türk nüfusuna karşı geniş çaplı katliamlar ve kıyımlar başlattılar. Yerel Türkler Osmanlı Sultanından yardım istedi ve o da kabul etti. Gönderilen Ali İhsan Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, Türkili'ye girerek "Hıristiyan Silahlı Kuvvetleri"nin yanı sıra Fransa, İngiltere ve Rusya ordularını da başarıyla püskürterek kaçmaya zorladı. Olayların görgü tanığı olan Fettahi, Ali İhsan Paşa'nın ordusunu, bir kurtarıcı ordu olarak, Tebriz halkının coşkuyla karşıladığını, Osmanlı subay ve askerlerinin gösterdiği kahramanlık ve faziletlerini ayrıntılı olarak yazıyor. Ayrıca Fettahi, Tebriz halkının daha önce yerel Türkleri katletmiş ve onlara karşı çok sayıda zulüm ve vahşilik gerçekleştirmiş olan Ermeni ve Süryanilerden sağ kalanlara barınak ve sığınak sağlayarak büyük bir insanlık gösterdiğini anlatıyor.

Abstract

Fettaheddin Fettahi, who was sent by Riza Shah to Paris to study Law, has an essay about the concept of "protectorate" and how the European states, namely France, England and Russia, abused it under the pretext of protecting Armenians and Assyrians. According to Fettahi, the main purpose of these states, which were responsible for the bloodiest murders and atrocities in human history, was to relocate Armenians and Assyrians to the southeast of the Ottoman Empire and the northwest of Qajar, in order to divide the Ottoman and Qajar territories and establish separete Armenian and Assyrian Christian states in these regions. In this regard, they armed Armenians and Assyrians and incited them to revolt during the First World War. Later, the "Christian Armed Forces", supported by the Armies of France, Russia, and England, initiated large-scale massacres of the Turkish population in the region, looting, burning and destroying Turkish cities and villages. Local Turks asked for help from the Ottoman Sultan, and he accepted. Under the command of Ali İhsan Pasha, the Ottoman Army entered Turkili, successfully repelling the "Christian Armed Forces" as well as the armies of France, England and Russia, ultimately forcing them to flee. Fettaheddin Fettahi, an eyewitness to the events, wrote in detail about the enthusiastic welcome the people of Tabriz extended to Ali İhsan Pasha's army. He aslo described the heroism and virtues displayed by the Ottoman officers and soldiers. Furthermore, Fettahi explained that the people of Tabriz showed great humanity by providing shelter to the survivors of the Armenians and Assyrians, who had previously massacred local Turks and committed numerous atrocities against them.




اورمولو و افشار اولان «جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی» (مجدالسلطنه) و آزه‌ربایجان‌چی‌لارین اونا قویدوغو بایکوت

اورمولو و افشار اولان «جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی» (مجدالسلطنه) و آزه‌ربایجان‌چی‌لارین اونا قویدوغو بایکوت 

مئهران باهارلی

 

ایران‌دا تورک‌چولویون آتاسی، تورک میللی اؤنده‌ر و میللی قهرمان «جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی» (مجدالسلطنه) کیمی بیری‌نین هم «اورمولو» و هم «افشار» اولماسی، اورمو شه‌هه‌ری‌نی تصاحوب ائتمه‌ک ایسته‌یه‌ن یاییلماچی آسورو و اؤزه‌ل‌لیک‌له کوردله‌ره وئریله‌جه‌ک اه‌ن یاخچی یانیت‌دیر. بو گئرچه‌یین گئنیش چاپ‌دا یاییلماسی و بیلینمه‌سی، اورومو و افشارلارین تورک اولمالاری‌نی تاریخ‌ده ثبت ائده‌ر و دونیایا بیلدیره‌ر (یاییلماچی کوردله‌ر، عبدالرحمن قاسیملونون اورمودا دوغولماسی‌نی، بو شه‌هه‌رین کورد و کوردوستان اولدوغو یالانی‌نی یایما و تبلیغاتی اوچون ایش‌له‌دیرله‌ر. آیری‌جا کورد آشیری میللت‌چی‌لییی، افشارلارین و نادیرشاه افشارین دا کورد اولدوغو یالانی‌نی یاییر).

آنجاق آزه‌ربایجان‌چی‌لار هه‌له ده «جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی»‌یه قویدوق‌لاری آیمازجا بایکوتو گؤتورمورله‌ر .... آزه‌ربایجان‌چی‌لارجا گئچه‌ن یوز ایل‌ده جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی و یاپدیق‌لاری حاققی‌ندا ته‌ک بیر مقاله‌نین یازیلماماسی، بایکوت دئییل ده، نه‌دیر؟

جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی - مجدالسلطنه آدی‌نی گوگول‌لایینیز. بو ائش‌سیز و به‌نزه‌ری اولمایان تاریخی تورک شخصییت حاققی‌ندا، مه‌نیم یازی‌لاریم‌دان باشقا، هئچ بیر آراشدیرما، اینجه‌له‌مه، ده‌یه‌رله‌ندیرمه، تانیتما، ...مقاله‌سی یوخ‌دور. وار اولان بیر ایکی یازی، ته‌ک‌جه اونون فارس‌جا شئعیر و کیتابی اولدوغونو یازیر. قالان‌لاری دا مه‌نیم آراشدیرمالاریمین اوغورلانیپ آز‌ه‌ربایجان‌چی‌لاشدیریلماسی‌دیر.

آنجاق آزه‌ربایجان‌چی تاریخ‌چی‌لییی‌نده، جمشید خان‌ین ایران و تورک‌ایلی‌نده مودئرن تورک‌چولویون آتاسی اولدوغونو؛ تورک اویقارلیق و تورک اد‌بییاتی و تاریخی‌نی کیتاب‌لاری‌ندا و ده تورک‌جه اولاراق تورک یوردوندا و عوثمانلی‌دا تانیتدیران ایلک تورک‌ایلی‌لی اولدوغونو؛ تورک‌ایلی‌نده تورک میللی کیم‌لییی ته‌مه‌لی‌نده ایلک سیاسی پارتی اولان «اتحاد تورک» پارتی‌سی‌نی قوردوغونو؛ ائییتیم دیلی بوتونویله تورک‌جه اولان اوخول‌لار (ساووج‌بولاق وس.ده) آچدیغی‌نی؛ بیرینجی دونیا ساواشی ایل‌له‌ری‌نده تورک بیرلیک دئوله‌تی‌نی قوردوغونو؛ یئره‌ل بیر تورک اوردو قوراراق روس، اینگیلیز، فیرانسا اوردولاری‌نا قارشی ساواشدیغی‌نی؛ اونلارین آسورو، ائرمه‌نی، کورد چاپاوول‌چو متفق‌له‌ری‌نه قارشی تورک چه‌ته‌له‌ری آدی‌ندا پارتیزان گوجونون قوموتانی اولدوغونو؛ ته‌بریزده آزه‌ربایجان آدی‌ندا ایلک مودئرن و باش‌دان سونا تورک‌جه اولان قزئتی یایین‌لادیغی‌نی؛ .... گؤره‌مه‌زسینیز.

بونلارین یئری‌نه شعوبیه، خاچ‌لی ذهنیت، پان‌ایرانیسم و ایستالینیسم اورونو اولان آزه‌ربایجان تاریخ‌چی‌لییی ایله آزه‌ربایجان‌چی‌ مانقورت و گؤزقامان‌لاردان پان‌ایرانیست، داشناک متفقی، اینگیلیز و روس ماشاسی مشروطه‌چی و آزادی‌ سِتان‌چی، تورک‌جه‌نی یاساق‌لایان‌لار و تورک‌له‌ری اؤزله‌ری‌نین قدیم‌ده‌ن دوشمان‌لاری سانان‌.... خایین‌له‌ری میللی قهره‌مان دییه گؤسته‌ره‌ن و اؤوه‌ن مین‌له‌رله یازی، کیتاب، آفیش بولورسونوز  ....

تام بونا گؤره ده جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی – مجدالسلطنه، تورک میللتی و تورک تاریخی و تورک‌لوک اوچون تورنوسول کاغیزی‌دیر. تورکییه‌ده باغیم‌سیزلیق ساواشی‌نی باشاری‌یلا یؤنه‌ته‌ن و تورکییه جومهوریتی‌نی قوران آتاتورک‌و گؤرمه‌زده‌ن گه‌له‌ن و سانسور ائده‌ن‌له‌رین غیرِ میللی و ضدِ میللی اولدوق‌لاری کیمی؛ بیزده ده جمشید خان‌ی، میللی اؤنده‌ر و میللی قهرمان بیلمه‌یه‌ن، اونون آدی‌نی آنمایان تاریخ‌چی‌لیک، سیاسی دوکترین، پارتی، آکتیویست و جریان‌لار، اؤزه‌ل‌لیک‌له آذربایجان‌چی اولان‌لار، تورک میللتی و تورک‌لوک‌له ایلگی‌سیز، غیرِ میللی و ضدِ میللی‌دیرله‌ر.  

 

URMULU VE AFŞAR OLAN CEMŞİD XAN SUBATAYLI AFŞAR URUMİ (MECD ÜS-SELTENE) VE AZERBAYCANÇILARIN ONA QOYDUĞU BAYĶOT

İran’da Türkçülüyün atası, Türk milli önder ve milli qahraman Cemşid Xan Subataylı Afşar Urumi (Mecd üs-Seltene) kimi birinin hem Urmulu hem Afşar olması, Urmu şeherini tesâhüb étmek isteyen yayılmaçı Asoru ve özellikle Kürdlere vérilecek en yaxçı yanıtdır. Bu gérçeyin géniş çapda yayılması ve bilinmesi, Urmu ve Afşarların Türk olmalarını târixde tesbit éder ve dünyaya bildirer. (Yayılmaçı Kürdler, Abdürrahman Qasımlu’nun Urmu’da doğulmasını bu şeherin Kürd ve Kürdüstan olduğu yalanını yayma ve propaqandası üçün qullanırlar. Ayrıca Kürd aşırı milliyetçiliyi Afşarların ve Nâdir Şah Afşar’ın da Kürd olduğu yalanını yayırlar).

Ancaq bizdeki Azerbaycançı taxım hele de Cemşid Xan Subataylı Afşar Urumi’ye qoyduğu aymazca bayķotu götürmür. Azerbaycançılarca géçen yüzilde Cemşid Xan Subataylı Afşar Urumi ve yapdıqları haqqında tek bir meqâlenin yazılmaması, bayķot déyil de, nedir?

Cemşid Xan Subataylı Afşar Urumi (Mecd üs-Seltene) adını ququllayınız. Bu éşsiz ve benzeri olmayan târixi Türk şexsiyet haqqında menim yazılarımdan başqa héç bir araşdırma, inceleme, deyerlendirme, tanıtma, ... meqâlesi yoxdur. Var olan bir iki yazı tekce onun Farsca şéir ve kitabı olduğunu yazır. Qalanları da menim araşdırmalarımın oğurlanıp Azerbaycançılaşdırılmasıdır.

Ancaq Azerbaycançı târixçiliyinde, Cemşid Xan’ın İran ve Türkili’nde modérn Türkçülüyün atası olduğunu; Türk uyqarlıq ve Türk edebiyatı ve Türk târixini öz kitablarında ve de Türkce olaraq Türk Yurdu’nda ve Osmanlı’da tanıtdıran ilk Türkili’li olduğunu; Türkili’nde Türk milli kimliyi temelinde ilk siyâsi parti olan “İttihâd-ı Türk Partisi”ni qurduğunu; éyitim dili bütünüyle Türkce olan ilk oxulları (Savubulaq vs’de) açdığını; Birinci Dünya Savaşı illerinde “Türk Birlik Devleti”ni qurduğunu; “Yérel Türk Ordu” quraraq Rusya, İngiltere ve Fıransa ordularına qarşı savaşdığını; Onların Asoru, Érmeni ve Kürd çapavulçu müttefiqlerine qarşı “Türk Çeteleri” adında partizan gücün başqomutanı olduğunu; Tebriz’de Azerbaycan adında ilk modérn ve başdan sona Türkce olan qazéti yayınladığını … göremezsiniz.

Bunların yérine Şuubiye, Xaçlı zihniyet, Paniranism ve İstalinism ürünü olan Azerbaycan Târixçiliyi ile manqurt ve gözqaman Azerbaycançılardan, Paniranist, Daşnak müttefiqi, İngiliz ve Rus maşası olan Meşruteçi ve Âzâdî Sétan ve Türkceni yasaqlayanlarla Türkleri özlerinin qedimden düşmanı sanan … xayinleri milli qahraman diye gösteren ve öven minlerce yazı, kitab, afiş, … bulursunuz.

Tam buna göre de Cemşid Xan Subataylı Afşar Urumi (Mecd üs-Seltene) Türk milleti, Türk târixi ve Türkili üçün Turnusol Kağızdır. Türkiyede bağımsızlıq savaşını başarıyla yöneten ve Türkiye Cumhuriyetini quran Atatürkü görmezden gelen ve sansur édenlerin qéyri milli ve ziddi milli olduqları kimi; bizde de Cemşid Xan’ı milli önder ve milli qahraman bilmeyen, onun adını anmayan târixçilik, siyâsi doķtrin, parti, aktivist ve axımlar, özellikle Azerbaycançı olanlar, Türk milleti ve Türklükle ilgisiz, qéyr-i milli ve zidd-i millidirler. 


برای مطالعه‌ی بیشتر:

مجدالسلطنه‌ اورمیه‌که ‌جزو مهاجرین بود وارد شده‌ و جنگ‌های قابل تمجیدی نموده

https://sozumuz1.blogspot.com/2023/08/blog-post.html

اورمولو و افشار اولان «جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی» (مجدالسلطنه) و آزه‌ربایجان‌چی‌لارین اونا قویدوغو بایکوت

https://sozumuz1.blogspot.com/2016/12/blog-post_15.html

جهالت است یا مانقورتیسم؟ بایکوت شخصیت‌ها و جریانات ملی تورک از طرف آزربایجان‌گرایان، و تقدیر و تقدیم خائنین و پان ایرانیست‌ها به عنوان قهرمان ملی از طرف ایشان

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/12/blog-post_24.html

فعالین سیاسی آزربایجان‌گرا، تحریف تاریخ و معرفی کردن رهبران فاقد شعور ملی تورک جنبش مشروطیت به عنوان شخصیت‌های ملی

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/02/blog-post_19.html

مقاومت و عناد آزربایجان‌گرایان در مقابل حقایق کم کم در هم شکسته می‌شود

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/01/blog-post_3.html

قهرمان ملی ساختن از علیرضا نابدل

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/02/blog-post_24.html

دلایل شیطان‌سازی از قاجارها در تاریخ‌نگاری‌های ایران‌گرا و آزربایجان‌گرا

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/03/blog-post_31.html

اسلام تورکي، اسلام فارسي، شيعه‌ي امامي، جعفري نادري و ....


اسلام تورکي، اسلام فارسي، شيعه‌ي امامي، جعفري نادري و ....

سيد جواد طباطبائي، اين تورکِ خودهراس و خودگريز و خودزن، بالاخره قبول کرد که مفهومي به نام «اسلام تورکي» وجود دارد: «احیاگری ابو حامد کوششی برای تبدیل دیانت اهل سنّت و جماعت به نظام آیینی چیرگی تورکان بر خلافت بود، آغاز دوره‌ای در تاریخ سرزمینهای شرقی اسلام که اسلام تورکی جانشین اسلام عربی می‌شد. احیاگری غزّالی کوششی برای دمیدن روح شریعت در کالبد بی‌جان خلافتی بود که تورکیّت بر عربیّت آن چیره شده بود». طباطبائي، ۱۳۸۵، ۱۱۷

اکنون زمان آن است که پان‌ايرانيستها و قوميتگرايان فارس بپذيرند که چيزي به اسم «اسلام فارسي» (شيعه‌ي امامي) هم وجود دارد.

پ.س.: همانگونه که در مقابل مفهوم «اسلام فارسي»، مفهوم «اسلام تورکي» وجود دارد، در مقابل «شيعه‌ي‌ امامي» هم مفهوم «شيعه‌ي جعفري» و يا «شيعه‌ي نادري» (به نام مدوّن آن نادرشاه) وجود دارد.

مساله‌ي جدائي دين و دولت، غير از مساله‌ي تصنيف جريانات اسلامي تاريخي و فعلا موجود است.

کسي قصد ايجاد اسلام تورکي و يا مذهبي جديد را ندارد. «اسلام تورکي» قبلا و از زمان مسلمان شدن تورکها در تاريخ، از دوره‌ي  قاراخانيان و به بعد در فرمهاي گوناگون موجود بوده و مدام در حال بازتوليد شدن است:

-در ميان علويان، «مذهب قزلباشي-بکتاشي» فرمي از تورکي اسلام است، در مقابل «اهل حق» ايرانيک (کردي، لري، گوراني،...) و «نُصَيْري- نُميري» عربي.

-در ميان شيعيان، «مذهب جعفري» (نادري) فرمي از اسلام تورکي است، در مقابل «شيعه‌ي امامي» که نوعي از اسلام فارسي است.

-در ميان طريقتهاي سني، «مولويه» نمونه‌اي از اسلام تورکي است، در مقابل طريقتهاي «نعمت اللهي» .... و «شاذليّه» و ... که مصداق به ترتيب اسلام فارسي-ايرانيک و اسلام عربي‌اند....



Wednesday, December 28, 2016

کومونیست‌ها و بولشویک‌های تورک‌گرا در دو دهه‌ی نخستین جمهوری آزربایجان سوسیالیستی شوروی


کومونیست‌ها و بولشویک‌های تورک‌گرا

در دو دهه‌ی نخستین جمهوری آزربایجان سوسیالیستی شوروی


مئهران باهارلی

به همراه این نوشته تصاویری از مقالات، اخبار، اعلانات و گزارش‌های شماره‌های ۵۴، ۵۵، ۵۶ (سال ۱۹۲۴)، ۲۲۸، ۲۷۳، ۲۷۴ (سال ۱۹۲۷) «روزنامه‌ی کومونیست» را داده‌ام. این روزنامه ناشر افکار و اورگان مرکزی حزب کومونیست-بولشویک آزربایجان، کومیته‌ی اجرائی مرکزی آزربایجانِ کومیته‌های باکو و سویت –شورای باکو بود: «آزه‌ربایجان قومونیست –بولشئویک فرقه‌سی مرکزی و باکو قومیته‌له‌ری‌نین آزه‌ربایجان مرکزی اجرائیه قومیته‌سی و باکو شوراسی‌نین ناشر افکاری- اورقانی‌دیر».


در این مقالات، اخبار، آگهی‌ها و گزارشات، نام ملی خلق تورک ساکن در جمهوری آزربایجان و قفقاز جنوبی تنها به صورت «تورک» و نام زبان وی «تورکی» (تورک‌جه) آمده است. این اسناد مربوط به دورانی است که مردمِ بعدها و اکنون موسوم به «آزربایجانی» در جنوب قفقاز، توسط خود این مردم، روشن‌فکران و نخبه‌گان و ادبا، سیاست‌مداران و جمهوری‌های سوسیالیستی شوروی و از جمله روسیه و خود آزربایجان، به علاوه‌ی همه‌ی همسایه‌گان و ملت‌ها و دولت‌ها و رسانه‌های خارجی، صرفا «تورک» شناخته و نامیده می‌شدند. 

Sunday, December 25, 2016

جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی مجدالسلطنه: سلاطین تورک حامیان و مروجان علوم و فنون و هنرها بودند. زبان تورکی وسیع و بی‌نیاز است

جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی مجدالسلطنه: 

سلاطین تورک حامیان و مروجان علوم و فنون و هنرها بودند.

زبان تورکی وسیع و بی‌نیاز است. 

مئهران باهارلی

 

در شماره‌های ۵ و ۶ مجله‌ی «تورک یوردو» چاپ استانبول، به تاریخ‌های ۱۶ مارس و ۱ آوریل ۱۹۱۶، یک مقاله‌ی تورکی به نام «بیر جواب مناسبتی‌یله - ایران ادبیاتی‌نا بیر نظر» (به مناسبت یک جواب - نظری بر ادبیات ایران) به قلم جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی- مجدالسلطنه در دو بخش منتشر شده است[1]. علی رغم عنوان این مقاله که نظری به ادبیات ایران (فارسی) است، مجدالسلطنه در این مقاله عمدتا به تاریخ تمدن تورک و دفاع از نقش سلاطین و زمامداران تورک در ایجاد و شکوفائی علوم و هنر و ادبیات در ایران و جهان اسلام پرداخته است.

این مقاله هم‌چنین از جهت روشن‌گری در باره‌ی گرایشات سیاسی و هویتی ملی جمشید خان در آن مقطع بسیار مفید و آموزنده است و به وضوح نشان می‌دهد که وی در آن سال‌ها یک تورک‌گرای سیاسی – تورکیست تمام عیار بود. به واقع جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی، اقلا از سال‌های ١٩٠٧- ١٩١٠ به هنگام اقامت –تبعید در تفلیس، حتی قبل از آن در دوره‌ی پیش‌مشروطیت و مشروطیت یک تورکیست بود[2] و سال‌های اقامت او در استانبول، صرفا اوج تمایلات تورک‌گرایانه و بلوغ و به ذروه رسیدن شعور ملی تورک جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی و دخترانش است[3].

جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی- مجدالسلطنه (١٨٦٤-١٩٤٠)، برجسته‌ترین شخصیت ملی خلق تورک در دوره‌ی تشکل شعور و «هویت ملی تورک» به معنی مودرن در ایران و تورک‌ایلی[4]، یعنی دوره‌ی به تقریب مابین سال‌های ۱۸۷۵ تا ۱۹۳۷-۱۹۴۰، یک دولت‌شخص، سیاست‌مدار، نظامی، فرمانده‌ی پارتیزانی، روشن‌فکر، پوبلیسیست، مدیر مجله، شاعر، مترجم، نویسنده، محقق، ادیب، تاریخ‌نگار، تاریخ‌شناس، کولکسیونر کتب و آثار فرهنگی و اشیاء هنری و .. آن هم در عرصه‌ی ادب و فرهنگ و تاریخ سیاسی و تاریخ تمدن تورک، قهرمان ملی تورک در سال‌های جنگ جهانی اول و موسس نخستین حاکمیت ملی تورک به معنای مودرن در تورک‌ایلی در سال پایانی جنگ جهانی اول است.

جمشید خان در تاریخ تورک‌ایلی و ملت تورک ساکن در ایران  به تعبیری جامع آتاتورک و رسول‌زاده در یک فرد، بدون مرتکب شدن به اشتباهات آن دو است. (رسول‌زاده از رهبران فکری جنبش مشروطیت ضد تورک و  تئوریسین‌های موثر در ایجاد ملت مودرن ایران با زبان ملی فارسی، .... است. آتاتورک نیز با ایجاد اتحاد استراتژیک با رضا شاه به اجرای سیاست نسل‌کشی ملی و زبانی تورک توسط دولت ایران چراغ سبز نشان داده است).

مطالب مطرح شده در مقاله‌ی تورکی توسط جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی

به لحاظ موضوعی مطالب مطرح شده در این مقاله‌ی تورکی جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی را می‌توان به چهار بخش تقسیم کرد:

....

بخش دوم- سلاطین تورک حامیان و مروجان علوم و فنون و هنرها بودند. زبان تورکی وسیع و بی‌نیاز است. این‌ها مطالبی مربوط به تاریخ تمدن و میراث مدنی و فرهنگی تورک؛ معارف‌پروری، دانش‌طلبی، فرهنگ‌دوستی، خدمات و حمایت‌ سلاطین و زمام‌داران تورک از علوم، فنون و هنرها (نجوم، هندسه، تاریخ‌نگاری، ادبیات، شعر، خطّاطی، معماری، ...) هستند که جمشیدخان با دادن نمونه‌هائی معرفی و از آن‌ها دفاع کرده است.

١-جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی شخصیتی است که از بسیاری جهات حداقل ۱۰۰ سال جلوتر از زمانه‌ی خود بود. وی زمانی در باره‌ی تورک‌ها، ادب و تاریخ تمدن تورک می‌نوشت که مقاله نوشتن در باره‌ی تورکیت در ایران و آزربایجان کاری خطرناک بود. چرا که این موضوع در دوران مشروطیت و بعد از آن به تابو مبدل شده بود (حتی امروز نیز برای بسیاری از ایران‌گرایان و آزربایجان‌گرایان وضعیت چنین است و آنها از نام و هویت ملی و تاریخ و ... تورک وحشت دارند). بسیاری از ایده‌ها و مسائل که برای جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی ارزش حرف زدن داشتند و وی با اِشراف و ذهن روشن و صمیمیت در باره‌ی آن‌ها سخن می‌گفت (هویت تورک و تاریخ تمدن و ادب و فرهنگ تورک، ....)، در میان نخبه‌گان و روشن‌فکران مشروطه‌طلب - که نوعا و عادتا به جهان پیرامون خود و خودشان با چشم ایرانیت و فارسیت و شیعی‌گری و تورک‌ستیزی ... می‌نگریستند، به ویژه در تبریز مرکز آزربایجان اصلا مطرح نبود. این واقعیت که در آن دوران در حلقه‌ی روشن‌فکران غالب و مسلط بر مرکز آزربایجان در باره‌ی تاریخ ادب و فرهنگ و تمدن تورک اصلا حرف نمی‌زدند، نشان می‌دهد که جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی بسیار فراتر از منحنی فرهنگ نخبه‌گان عصر خود و عامه‌پسندی توده بوده است.

٢-مقالات جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورومی در باره‌ی تاریخ تمدن و ادب تورک، در شمار نخستین مبارزات روشن‌فکری با شرق‌شناسی، ایران‌شناسی و تاریخ‌نگاری ایرانیک‌محور تورک‌ستیز؛ و در زمره‌ی اولین اعلان جنگ قلمی تورک‌ها در ایران و تورک‌ایلی به رفتار سخیف، ناشایست، بدَوَی و مَرَضی تمدن‌دزدی فارسی-ایرانی و سرقت میراث فرهنگی تورک‌ها، همه‌‌پارسی‌انگاری، همه‌زرتشتی‌انگاری و همه‌آریائی‌انگاری؛ یک‌سونگری، انکار واقعیت‌ها، دروغ‌پردازی و جعل تاریخ با انگیزه‌های شونیستی و نژادپرستانه، استعمارگرایانه و زیاده‌خواهی قومی فارسی در ایران هستند. و از این رو نیز دارای اهمیت و معنی مضاعف و فوق العاده می‌باشند.






Thursday, December 22, 2016

سروده‌هاي قهرمان مردمي تورک قوشچولو «آدي گؤزه‌ل کاظيم‌خان پاشا»


سروده‌هاي قهرمان مردمي تورک قوشچولو «آدي گؤزه‌ل کاظيم‌خان پاشا»
مئهران باهارلي-۲۰۱۲

الف-در اواخر قرن نوزده و اوائل قرن بيستم شعور ملي تورک و بر اساس آن هويت ملي مدرن تورک در ايران و جنوب آزربايجان ظهور کرد. متعاقب آن، حرکتهاي سياسي و مسلحانه‌ي چندي براي احقاق حقوق ملي و حفظ منافع ملي خلق تورک آغاز گشت. به اين حرکات توده‌هاي وسيع تورک، نخبگان، خادمان دين و دولتمردان تورک پيوستند. اين مرحله‌ي نخستين از تشکل شعور ملي و حرکت ملي تورک در غرب آزربايجان به صورت مقاومت توده‌ها و نخبگان تورک در مقابل توسعه‌طلبي و تجاوزات روسي، انگليسي، ارمني، آسوري و کردي تجلي نمود و با تشکيل «حکومت اتحاد» به رهبري «جمشيدخان افشار ارومي» (مجدالسلطنه) در تبريز به سال ۱۹۱۸ با حمايت عثماني به اوج خود رسيد.

از شخصيتهاي مهم دوره‌ي مذکور خودآگاهي ملي تورک، يکي نيز مشه‌دي ريضااوغلو «کاظيم‌خان پاشا» (۱۸۶۷- ۱۹۲۳) اهل قوشچي، اورميه است. کاظيم‌خان پاشا که از سال ۱۹۰۹ با متشکل کردن و سازماندهي مردم تورک و ايجاد يک نيروي مسلح چند صد نفره، ساليان متمادي بر عليه اشغالگران روس جنگيده بود، در سال ۱۹۱۷ با تفنگچيان و سواران خود به اردوي نجات‌بخش عثماني (اردوي اسلام) تحت فرماندهي خليل پاشا پيوست. خليل پاشا پس از مشاهده‌ي قابليتها و توانائيهاي کاظيم‌خان پاشا، فرماندهي بخشي از نيروهاي عثماني در منطقه را به وي سپرد. (محمد افندي و سيصد سواره‌ي تحت امر او، از جمله تفنگچيان علي چاووش، الفت، .... بسياري از اعضاي اين واحد از  اردوي عثماني، من جمله خود محمد افندي پس از پايان جنگ به عثماني بازنگشته و در آزربايجان اسکان يافتند). کاظيم‌خان پاشا از تفنگچيان و سواران تحت فرماندهيش اردوي کوچکي که داراي رتبه‌هاي نظامي از قبل اون‌باشي، يوزباشي، فراش‌باشي، وکيل‌باشي و .... بود بوجود آورد و توانست خلق تورک و محال انزل (قوشچو، قاراباغ، قالقاچی، بویداش -نجف‌آباد، گؤوه‌رچین‌قالا، باری،...) که يک منطقه‌ي مهم تورک در غرب درياچه‌ي اورميه است را به مدت شش سال از تجاوزات جلوهاي آسوري، قاچاقهاي ارمني و غارتگران کرد به سرکردگي سيميتقو محافظت کند.

Wednesday, December 21, 2016

تورک خالق قهره‌ماني، قوشچولو «آدي گؤزه‌ل کاظيم‌خان پاشا» تورکوله‌ري


تورک خالق قهره‌ماني، قوشچولو «آدي گؤزه‌ل کاظيم‌خان پاشا» تورکوله‌ري

مئهران باهارلي- ۲۰۱۲

الف-اون دوققوزونجو يوز ايلين سونلاري و ييرمينيجي يوز ايلين باشلاريندا ايران و آزه‌ربايجانين گونئيينده «مودئرن تورک ميللي کيملييي» و اونون تمه‌لينده «تورک ميللي بيلينجي» اولوشدو. آرديندان تورک خالقينين ميللي حاقلاريني الده ائتمه اوغروندا سيياسي-ياراقلي (سيلاحلي) حره‌که‌تله‌ر باشلادي. بو حره‌که‌تله‌ره گئنيش تورک کيتله‌له‌ري، تورک سئچگينله‌ر، دئوله‌ت آداملاري ايله دين خاديمله‌ري ده قاتيلدي. تورک ميللي بيلينجله‌نمه و تورک ميللي حره‌که‌تينين بو ايلکين آشاماسي، آزه‌ربايجانين باتيسيندا تورک خالقي و سئچگينله‌رينين روس، اينگيليز، ائرمه‌ني، آسورو و کورد ياييلماجيلارينا قارشي گؤسته‌ريله‌ن ديره‌نيش بيچيمينده اورتايا چيخدي. بو سوره‌ج ١٩١٨ ايلينده عوثمانلي کؤمه‌يي ايله و «جمشيدخان افشار اورومي» (مجدالسلطنه) باشچيليغيندا تورک‌ائليني قورتارارق «بيرليک يؤنه‌تيمي»ني (اتحاد حؤکومه‌تي‌ني) قورماقلا زيروه‌يه اولاشدي.

او دؤنه‌م تورک ميللي بيلينجله‌نمه‌سي‌نين اؤنه‌ملي تانيماللاريندان (شخصييه‌تله‌رينده‌ن) بيري ده، قوشچولو مشه‌دي ريضااوغلو «کاظيم‌خان پاشا»دير (۱۸۶۷- ۱۹۲۳). کاظيم‌خان پاشا ۱۹۰۹ ايلينده‌ن باشلاياراق تشکيلاتلانديرديغي تورک خالقي و ياراتديغي نئچه يوز نفه‌رليک سيلاحلي گوجله ايلله‌ر بويو روس ايشغالچيلارينا قارشي ساواشميشدير. ۱۹۱۷ده‌ن سونرا اؤز توفه‌نگچي و آتلي‌لاري ايله «خليل پاشا» قوموتانليغيندا قورتاريجي عوثمانلي اوردوسونا (ايسلام اوردوسونا) قوشولموش، خليل پاشا بؤلگه‌ده اولان عوثمانلي اوردوسو بيرليکله‌رينده‌ن بير بؤلومونو، بئجه‌ريکلي اولدوغونو گؤزله‌مله‌دييي کاظيم‌خان‌ين قوموتاسينا (امرينه) وئرميشدير (محمد افندی و امرينده اولان اوچ يوز عوثمانلي آتلي‌سي، او جومله‌ده‌ن توفه‌نگچيله‌ر علي چاووش، الفت، .... بو عوثمانلي بيرليکله‌رينده‌ن باشدا «محمد افندي» اولماق اوزه‌ره بير چوخ شخص، داها سونرالار عوثمانلييا قاييتماييپ، آزه‌ربايجانا يئرله‌شديله‌ر). کاظيم‌خان ايسه بويروغو آلتيندا بولونان بوتون توفه‌نگچي و آتليلاردان اون‌باشي، يوزباشي، فراش‌باشي، وکيل‌باشي .... کيمي نيظامي روتبه‌له‌ري اولان کيچيک بير اوردو قوراراق، آلتي ايل بويونجا آسورو جيلوولار، ائرمه‌ني قاچاقلار و سيميتقو کورد تالانچيلارينا قارشي تورک خالقيني و اورمو گؤلونون باتيسيندا اؤنه‌ملي بير تورک بؤلگه‌سي اولان «انزه‌ل»ي (قوشچو، قاراباغ، قالقاچی، بویداش -نجه‌ف‌آباد، گؤوه‌رچین قالا، باری،...) قورويابيلميشدير.


Sunday, December 18, 2016

مسئول فجایع اخیر در خاورمیانه


مسئول فجایع اخیر در خاورمیانه

دیدگاهی که صرفا تکفیری‌های سنی را مسئول فجایع اخیر در خاورمیانه می‌بیند یک طرفه، ساده‌انگارانه و مخدوش است. این فجایع علاوه بر اسلامیست‌ها و تکفیری‌های سنی، معلول اسلامیست‌ها و تکفیری‌های شیعی و جلادان سکولار متحد آن‌ها مانند اسد و پوتین است. اتحاد روسیه، اوروپا و غرب با شیعیان بر علیه دیگر مسلمانان چیز تازه‌ای نیست و از زمان صفویان شروع شده است.

از طرف دیگر، مخالفت و دشمنی بسیاری از اسلامیست‌های تورکیه با ایران، بیش‌تر از آنکه ریشه در مخالفت معقول و موجه با توسعه‌طلبی‌ها و سیاست‌های فرقه‌گرایانه‌ی جمهوری اسلامی ایران داشته باشد، خود ریشه در نوعی بنیادگرائی سنی و حتی تکفیری‌منشی دارد.

به نظر من عامل اصلی و تعیین‌کننده در فجایع اخیر در جهان اسلام، عامل داخلی یعنی درد سنی و شیعه، رفورم و مدنی و عصری نشدن خود دین اسلام، توسعه‌نیافته‌گی مزمن و چندجانبه‌ی جوامع اسلامی، ... است. عامل خارجی، عاملی فرعی است. مساله‌ی رفورم نشدن و عقب‌مانده‌گی اندیشه‌گی اسلام ماجرائی هزار ساله است و به فتح استانبول، قرون وسطی حتی پیش از آن بر می‌گردد. از آن زمان عقب‌مانده‌گی جهان اسلامی و پیشرفت جهان مسیحی، به موازات رفورم شدن مسیحیت و رفورم نشدن اسلام شتاب گرفت.

عامل خارجی همیشه از جمله در صد سال قبل هم وجود داشت. اما امپراتوری عثمانلی با درایت، پروژه‌ی «اتحاد اسلام» را برای مقابله با متجاوزین و استعمارگران اوروپائی ایجاد کرد و باعث شد از چین و هندوستان تا ایران و آزربایجان و تا آلبانی و بوسنا همه‌ی جوامع مسلمان متحدا بر علیه استعمارگران عمل کنند. در حالیکه امروز وارثان عثمانلی در تورکیه بر اساس سنی‌گری تنگ‌نظر عمل می‌کنند.

ناسيوناليستهاي فعلي تورکيه و ناسيوناليسم تورک اواخر امپراتوري عثماني


ناسيوناليستهاي فعلي تورکيه و ناسيوناليسم تورک اواخر امپراتوري عثماني

بنا به بعضي فلاسفه، «دانش و علم با تقسيم‌بندي مفاهيم و پديده‌ها آغاز مي‌شود» ....: ناسيوناليستهاي فعلي در تورکيه و در راس آنها م‌.ح.‌پ. (ملي حرکت پارتيسي)، کاملاً با جريان ناسيوناليسم تورک که در اواخر امپراتوري عثماني پديدار شد متفاوتند.

ناسيوناليسم تورک ظهور کرده در اواخر دوره‌ي امپراتوري عثماني، يک جريان ريشه‌دار تاريخي پيشرو و مترقي، ايجاد شده توسط مصلحان و روشنفکران و انديشمندان و فرزانگان و محققين و تورکي‌شناسان و ادباي سکولار بود. بسياري از اين فرهيختگان (يوسف آقچورا، اسماعيل گاسپيرانسکي، حسين‌زاده علي بيگ، احمد آقايف، ذکي وليدي توغان، عمر سيف الدين و.... غيره) اصلاً از روسيه‌ي تزاري، تاتارستان، قفقاز، کريمه، بالکان، تورکستان و ... بودند.

آنها کار را با «اتحاد اسلام» به معني تجدد و معاصر شدن مسلمانان و جوامع مسلمان، ترک اختلافات و تعصبات مذهبي و فرقه‌اي و خرافات و ... و وحدت عمل سياسي و نظامي همه‌ي مسلمانان فارغ از مذهب و طريقت و فرقه و .... بر عليه استعمارگران اروپائي شروع کرده بودند و بعدها به «اتحاد و ترقي» که يک حرکت ناسيوناليستي و صدددرصد سکولار بود رسيدند. آنها بدون توجه به مذهب و فرقه و طريقت، به کمک تورکهاي ايران و قفقاز، اعم از سني و شيعي و علوي و ... شتافتند و تنها در آزربايجان ایران هزاران شهيد در راه نجات تورکها از متجاوزين روس و انگليس و ارمني و آسوري دادند.

اما م.ح.پ.، ميللي گؤروش، گولنيستها و امثالهم در تورکيه‌ي معاصر، جرياناتي هستند که بي‌ربط با جريان ريشه‌دار و تاريخي فوق، پس از جنگ جهاني دوم و همه از تلفيق سني‌گري و ناسيوناليسم تورک عاميانه موسوم به ايدئولوژي «سنتز تورک-اسلام»، آنهم به عنوان يک عکس العمل ميليتان به کمونيسم ايجاد شده‌اند.

Tuesday, December 13, 2016

پول ملي تورک در دوره‌ي حکومت ملي آزربايجان و واحدهاي آن تومان و قران


پول ملي تورک در دوره‌ي حکومت ملي آزربايجان و واحدهاي آن تومان و قران

Wednesday, July 20, 2011

مئهران باهارلي



«حکومت ملي آزربايجان» نام يک دولت تورکِ در عمل مستقل از ايران است که به سالهاي جنگ جهاني دوم با حمايت اتحاد جماهير شوروي در بخش عمده‌اي از منطقه‌ي ملي تورک در شمال غرب ايران و يا قسمت شمالي تورک‌ایلي تاسيس شد (هر چند اين دولت، در دنباله‌روي از سياستهاي مهندسي قومي روسيه‌ي استالين، هويت ملي خود را «آزربايجاني» و نه «تورک» اعلام مي‌کرد). حکومت ملي آزربايجان دومين تشبث ايجاد دولتي تورک در جنوب آزربايجان است. تشبث اول، «حکومت اتحاد» به رهبري جمشيدخان افشار اورومي، همزاد «دولت مساوات» به رهبري محمدامين رسولزاده و مانند آن برخوردار از حمايت عثماني بود. (برخي منابع، از دولت «حکومت ملي آزربايجان» به شکل جمهوري ياد مي‌کنند. در حاليکه بر خلاف دولت کوردِ همزمان تاسيس شده در منطقه‌ي کوردنشين آزربايجان بنام «جمهوري مهاباد»، اين دولت خود را جمهوري تلقي نمي‌کرد و به طور رسمي و در اسناد و مدارک هم خود را جمهوري نمي‌ناميد).


حکومت ملي آزربايجان در اسفند ١٣٢۴ شمسي (مارس ۱۹۴۶) به چاپ اسکناسهاي ملي آزربايجان احتمالا در تبريز و در فروردين ۱۳۲۵ به انتشار عمومي آنها اقدام نمود. اين اسکناسها با استقبال گسترده‌ي مردم در استانهاي امروزي آزربايجان شرقي، آزربايجان غربي، اردبيل، گيلان (بخشهاي تورک‌نشين)، زنجان، قزوين و کوردستان (بخشهاي تورک‌نشين) مواجه شدند و قرين به موفقيت اقتصادي هم بودند. اما بدنبال ورود ارتش شاهنشاهي پهلوي به آزربايجان، ترک مقاومت و فرار همزمان اغلب رهبران و تسليم شدن بقيه‌ي آنها و سقوط حکومت ملي آزربايجان، از تداول خارج گرديدند. تاکنون نوشته و تحليل مستقلي در اين مورد مهم تاريخي نگاشته نشده است. سري مقالات حاضر نخستين در اين عرصه است.