کومونیست‌ها و بولشویک‌های تورک‌گرا
در دو دهه‌ی نخستین جمهوری آزربایجان سوسیالیستی شوروی
مئهران باهارلی
به
همراه این نوشته تصاویری از مقالات، اخبار، اعلانات و گزارش‌های شماره‌های ۵۴، ۵۵،
۵۶ (سال ۱۹۲۴)، ۲۲۸، ۲۷۳، ۲۷۴ (سال ۱۹۲۷) «روزنامه‌ی کومونیست» را داده‌ام. این
روزنامه ناشر افکار و اورگان مرکزی حزب کومونیست-بولشویک آزربایجان، کومیته‌ی
اجرائی مرکزی آزربایجانِ کومیته‌های باکو و سویت –شورای باکو بود: «آزه‌ربایجان
قومونیست –بولشئویک فرقه‌سی مرکزی و باکو قومیته‌له‌ری‌نین آزه‌ربایجان مرکزی
اجرائیه قومیته‌سی و باکو شوراسی‌نین ناشر افکاری- اورقانی‌دیر».
در
این مقالات، اخبار، آگهی‌ها و گزارشات، نام ملی خلق تورک ساکن در جمهوری آزربایجان
و قفقاز جنوبی تنها به صورت «تورک» و نام زبان وی «تورکی» (تورک‌جه) آمده است. این
اسناد مربوط به دورانی است که مردمِ بعدها و اکنون موسوم به «آزربایجانی» در جنوب
قفقاز، توسط خود این مردم، روشنفکران و نخبه‌گان و ادبا، سیاست‌مداران و جمهوری‌های
سوسیالیستی شوروی و از جمله روسیه و خود آزربایجان، به علاوه‌ی همه‌ی همسایه‌گان و
ملت‌ها و دولت‌ها و رسانه‌های خارجی، صرفا «تورک» شناخته و نامیده می‌شدند.
۱- ملت «تورک»:
الف-
در این اسناد همه جا نام ملت بدون پسوند و موخره، صرفا «تورک» است. نام تورک به
عنوان نام ملت به تنهایی و یا صفت نشان‌گر هویت ملی در ترکیب‌های متعدد از جمله
کارگران تورک، زحمتکشان تورک، رنجبران تورک، روستاییان تورک، کومونیست‌های تورک،
اعضای تورک حزب، جماعت عوام تورک، جوانان تورک، کودکان تورک، فرزندان تورک، مربیان
تورک و ... بکار رفته است. (اعداد داخل پارانتز، شماره‌ی عکسی است که حاوی آن کلمه-ترکیب
می‌باشد):
تورک(له‌ر) (۳،۴،
۶، ۱۰، ۱۲، ۱۹، ۲۰، ۲۷، ۳۰، ۳۷، ۶۰، ۶۱، ۷۱، ۷۳، ۷۴)
تورک ایشچی(له‌ری) (۲، ۵، ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۶۰، ۶۱، ۶۶)
تورک
عمله‌له‌ر (۲۳، ۲۷)
تورک فعله(له‌ری) (۶، ۱۰، ۲۴، ۶۰)
تورک فرقه‌چی فعال ایش‌چی‌له‌ر (۶۰)
تورک
کندلی‌له‌ری (۲۵)
تورک کومونیست‌له‌ر (۶۰)
تورک قارا جماعتی (۷)
تورک زحمتکش گنج‌له‌ری (۱)
تورک
بالالاری (۳۵، ۷۲)
تورک چوجوق‌لاری (۶۳)
تورک
تعلیمات‌چی‌لار (۲۵)
ب-در
این اسناد نام ملی تورک‌های ساکن در جمهوری سوسیالیستی شورایی گورجستان «تورک» است،
و نه آزربایجانی.
گورجوستان تورک‌له‌ری (۱۳)
ج-در
این اسناد از تورک به عنوان یک «خلق» (خلق تورک) و «ملت» (ملت تورک) و در ردیف ملل
روس و ارمنی و ... نام برده می‌شود.
تورک ملتی (۸، ۷۱)
تورک خلقی (۷، ۹)
تورک-روس-ائرمه‌نی (۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲)
د-در
این اسناد، تورک صرفا به عنوان نام قومی-ملی خلق تورک ساکن در قفقاز جنوبی و جمهوری
آزربایجان سوسیالیستی شورایی (و نیز عثمانلی و تورکیه) بکار برده می‌شود و نه به
عنوان نام عمومی ملل تورکیک جهان. برای هر کدام از دیگر ملل تورکیک، نام ملی
مربوطه جداگانه به کار رفته است. مانند «تاتار»، «اوزبک»، «تورکمن»، «قیرقیز» ... این
همان کاربرد دقیق، واضح، علمی، ریشه‌دار و تاریخی است که در ایران هم عینا و
همواره موجود بوده و بی‌ابهام و بدون اشکال بکار می‌رود (در ایران چهار ملت تورکیک
با نام‌های ملی «تورک»، «تورکمن»، «خلج» و «قزاق» ساکنند).
اؤزبه‌ک قادین‌لاری (۱۴)
تاتار
ایشچی قادین‌لاری (۶۶، ۶۷)
قیرقیز نماینده- اهالی (۱۵)
تورکمه‌ن نماینده- اهالی (۱۵)
۲- زبان تورکی «تورک‌جه»
الف-در
این اسناد نام زبان ملت تورک ساکن در جمهوری سوسیالیستی شورایی آزربایجان و قفقاز
جنوبی «تورک‌جه» (تورکی)، بدون هر گونه پسوند و افزوده است. نام تورک‌جه در ترکیبات
بی‌شمار، از جمله ترجمه‌ی تورکی، نمایش تورکی، آرتیست تورکی، کورس تورکی، صفحات تورکی،
جواب تورکی، سواد تورکی، عریضه و عرض حال تورکی، روزنامه و مجموعه‌ی تورکی، کتاب تورکی،
نوشته‌ی تورکی، تورکی‌نویسی، تورکی‌گویی و ... بکار رفته است.
تورک‌جه
(۲۲، ۲۴، ۲۵، ۷۲، ۷۳)
تورک‌جه
بیر شئی (۲۴)
تورک‌جه
ترجمه (۷۳)
تورک‌جه تماشا [نمایش] (۳۰، ۳۱)
تورک‌جه
جواب (۷۳)
تورک‌جه
خودوژنیک [نقاش] (۲۴)
تورک‌جه
دمیریول کورسو (۷۳، ۲۰)
تورک‌جه ساوادلی (۷۲)
تورک‌جه
صحیفه‌له‌ر (۶۰)
تورک‌جه
عرضحال (۷۳)
تورک‌جه
عریضه (۷۳،۲۰)
تورک‌جه
قزئته (۱۹)
تورک‌جه
قونوشماق (۲۰)
تورک‌جه
کیتاب(لار) (۱۶، ۱۸، ۱۹، ۲۶، ۳۵)
تورک‌جه
یازماق (۲۴)
تورک‌جه یازی(لار) (۷۲)
ب-
نام زبان ندرتا به صورت «تورک دیلی» (زبان تورک) ذکر می‌شود:
تورک
دیلی (۲۸)
تورک
دیلی‌نده کیتاب‌لار (۱۶، ۲۶)
تورک
قزئته و مجموعه‌له‌ر (۲۳)
ج-تورک‌جه
و زبان تورکی معادل و هم‌ردیف زبان روسی است:
تورک‌جه-روس‌جا
(۱۷، ۲۰، ۲۹، ۳۰، ۳۱، ۷۳)
تورک-روس
دیلی (۲۸)
د-الفباء، املاء و ادبیات ملت تورک ساکن در جنوب قفقاز و
جمهوری سوسیالیستی شوروی آزربایجان الفباء تورک، املاء تورک و ادبیات تورک نامیده
می‌شود، و نه الفبای آزربایجانی، املای آزربایجانی و یا ادبیات آزربایجانی:
تورک ادبیاتی (۳۲)
تورک الیفباسی (یئنی) (۳۳)
تورک یازی‌سی (۷۲)
۳-نهادها و موسسات تورک
در
دو دهه‌ی اول عمر جمهوری شوروی سوسیالیستی آزربایجان، به موازات بازگشت به هویت ملی
تورک و هویت‌پروری تورک و رستاخیز شعور ملی تورک در سرتاسر آناتولی-قفقاز-ایران و
به عنوان بخشی از روند تورک‌له‌شمه- تورک‌سازی (یادآور جریان «نه موت‌لو تورک‌وم دییه‌نه»
در آناتولی)، اصرار بر تاکید و ذکر نام ملی تورک در هر مناسبت و فرصت وجود داشت.
در روزنامه‌ی کومونیست هم از موسسات و نهادهای دولتی، سیاسی، آموزشی، اجتماعی و
هنری بسیار که همه دارای معرفه و مشخصه‌ی «تورک» در عنوانشان هستند اسم برده شده
است.
الف-از
جمله مدارس تورک، مدرسه‌ی مرکزی تورک حزب سوویتیک، کتاب‌خانه‌ی تورک، کاخ فرهنگ تورک،
انجمن فوتبال تورک، ...
تورک
مکتب(له‌ری) (۳۵، ۳۷، ۷۲)
تورک مکتبی (مرکزی تورک شورا فرقه مکتبی) (۳۳، ۳۶)
تورک
کتب‌خانه‌سی (۳۸)
تورک
مدنیت سارایی (۳۹)
تورک‌له‌ره مخصوص فوتبال درنه‌یی (۹)
ب-بویژه
در نام تئاترها، تروپ‌ها و صحنه‌ها، و به منظور تشویق و جذاب نمودن آن‌ها برای تورک‌ها
و تاکید بر بینونیتشان با تئاترهای روسی، ارمنی و ... همیشه کلمه‌ی تورک آورده می‌شود.
مانند تئاتر تورک، تئاتر کارگری تورک، تئاتر حکومتی انتقاد و تبلیغات آزاد تورک،
تئاتر تورک آکادمیک دولتی، تروپ‌های تورک، صحنه‌ی تورک و نمایش تورک:
تورک
تییاتروسو (۵۱، ۵۲)
تورک‌له‌ر
اوچون ایشچی تییاتروسو (۵۰)
حکومت
تورک آزاد تنقید و تبلیغ تیاتروسو (۴۶)
دولت
تورک آکادئمیک تییاتروسو-تییاترولاری (یولداش داداش بینادزاده آدی‌نا اولان) (۴۰،
۴۲، ۴۳، ۴۴، ۴۷، ۴۹)
باکو
تورک ایشچی تییاتروسو (۴۱، ۴۳)
تورک
تروپییالاری (۴۵)
تورک
صحنه‌سی (۴۰، ۵۲)
گنجه
تورک صحنه‌سی (۴۵)
تورک‌جه
تماشا [نمایش] (۳۰، ۳۱)
۴-زنان تورک، دختران تورک، کلوب‌های زنان تورک
در
این اسناد تاکید خاصی بر تورک نامیدن زنان تورک، به منظور ارتقاء موقعیت سیاسی آن‌ها
و قابل دیدن شدن هر چه بیشتر زنان تورک در جامعه و حیات اجتماعی شده است (این
مورد، موضوع یک بررسی دیگر من است).
الف-در
این رابطه بوفور ترکیبات زن تورک، زنان تورک، زنان کارگر تورک، دختر تورک، دختران تورک،
حتی زنانه‌گی تورک بکار رفته‌اند:
تورک ایشچی قادین(لار)ی (۵۸، ۶۴)
تورک قادین(لار)ی (۷، ۱۲، ۵۱، ۵۲، ۵۳، ۵۴، ۵۵، ۵۶، ۵۷، ۵۹، ۶۰، ۶۵، ۶۶،
۶۸، ۶۹)
تورک قادین‌لیغی (۵۸)
تورک قیز(لار)ی (۶۲، ۶۳، ۶۸، ۶۹، ۷۰)
ب-کلوپ‌های
متعدد زنان همه در اسم خود کلمه‌ی «تورک» را دارند. مانند کلوپ مرکزی زنان تورک و
کلوپ‌های متعدد زنان تورک:
مرکزی تورک قادین‌لار کولوپو (علی بایراموف نامی‌نا) (۶۲)
تورک قادین‌لار کولوپ‌لاری (۶۵، ۶۶، ۶۷):
لئنین داییره‌سی – صابون‌چو «تورک قادین‌لار
کولوپو»،
بالاخانی «تورک قادین‌لار کولوپو»،
فابریقا زاوود داییره‌سی - قشله «تورک قادین‌لار
کولوپو»،
آغ‌شهر «تورک قادین‌لار کولوپو»،
باییل داییره‌سی «تورک قادین‌لار کولوپو»،
سوراخانی - امیرحاجیان «تورک قادین‌لار
کولوپو»،
بناقاضی «تورک قادین‌لار کولوپو».
۵-روند تورک‌له‌شمه-تورک‌سازی و تورک‌جه‌له‌شمه-تورکی‌سازی
در
این اسناد، گزارش‌ها و اشاراتی به دو روند موسوم به «تورک‌له‌شمه» و «تورک‌جه‌له‌شمه»
وجود دارد. تورک‌له‌شمه –تورک‌جه‌له‌شمه به اختصار به معنی ارتقاء موقعیت تورک‌ها
و زبان تورکی در سیستم و نهادهای دولتی، رسانه‌ها، حیات اجتماعی و هنری و .. جمهوری
آزربایجان بود. این جریانات در دوره‌ی جمهوری خلق آزربایجان- حکومت مساوات آغاز شد
و در دو دهه‌ی نخست جمهوری سوسیالیستی شوروی آزربایجان به سیاست رسمی دولت تبدیل
گردید و به اوج خود رسید (جریان تورک‌له‌شمه در جمهوری سوسیالیستی آزربایجان موضوع
یک مقاله‌ی جداگانه‌ی اینجانب است).
الف-
این روند به شکل مساله‌ی تورک‌سازی، تورک‌سازی ادارات، مساله‌ی تورکی‌سازی و تورکی‌سازی
ادارات ذکر شده است:
تورک‌له‌شمه (مساله‌سی) (۲۴، ۷۱، ۷۲،
۷۴)
اداره‌له‌رین تورک‌له‌شمه‌سی (۷۱، ۷۴)
تورک‌جه‌له‌شمه‌ک مساله‌سی (۷۳)
اداره‌له‌رین تورک‌جه‌له‌شدیرمه‌سی (۷۴)
ب-طبق
این گزارشات در دولت جمهوری سوسیالیستی شوروی آزربایجان، کومیته‌ی ویژه‌ای برای مدیریت
روند تورک‌له‌شمه-تورک‌جه‌له‌شمه وجود داشت.
اداره‌له‌ری تورک‌جه‌له‌شدیره‌ن کومیته (۷۳)
۶-کاربرد معقول نام آزربایجان
در
این اسناد «آزربایجان» صرفا به صورت اسم کشور و اسم دولت بکار رفته است. یعنی
همانگونه که بود، و نه به عنوان معادل و جایگزین نام «ملت تورک» و «زبان تورکی». «نام
منطقه‌ی جوغرافی»، «نام کشور»، «نام دولت»، «نام ملت» و «نام زبان» مقولات و مفاهیم
متفاوتی‌اند و اختلاط و یک‌کاسه آزربایجان نامیدن همه‌ی آن‌ها دسیسه‌ی ضد تورکی،
استعماری و نژادپرستانه‌ی روسیه‌ی استالینیستی برای بی‌هویت ساختن ملت تورک است.
۷-زبان ادبی تورکی
زبان
ادبی و نوشتاری تورکی بکار رفته در روزنامه ی کومونیست، همان زبان تورکی مشترک و
معیاری است که در سرتاسر غرب آسیا و جنوب شرق اوروپا، شامل قلمروی عثمانلی و ایران
و قفقاز، در آن دوره بکار می‌رفت. جمهوری تورکیه تحت حاکمیت آتاتورک با روند پاک‌سازی
زبان از این تورکی معیار و مشترک فاصله گرفت. در جهموری سوسیالیستی آزربایجان هم،
پس از آغاز سیاست آزربایجان‌گرایی استالینیستی در سال ۱۹۳۷، این تورکی مشترک و معیار
بالکل متروک شد. در عوض زبانی بر اساس لهجه‌های محلی، که در آن هزاران واژه‌ی تورکی
مهر آرخائیک خورده طرد شده بودند و به جای آن‌ها سیل کلمات فارسی و عربی و روسی به
زبان وارد گردیده و دارای اشتباهات و اغلاط فراوان به لحاظ دستور زبان تورکی بود ایجاد
شد....
موخره
۱-طبق
این اسناد، اولا تورک نامیدن ملت تورک در جمهوری آزربایجان و قفقاز جنوبی، محدود
به ملی‌گرایان و لیبرال‌ها و دموکرات‌ها و مذهبیون آن خطه نمی‌شد، بلکه این بدیهی
معلوم و معمول از سوی همه، از جمله دولت جمهوری سوسیالیستی آزربایجان، حزب کومونیست
و بولشویک‌های تورک و نیز استالینیست‌ها و تروتسکیست‌های تورک هم بود. تا سال ۱۹۳۷
کسی، از جمله کومونیست‌ها و بولشویک‌ها و حتی استالینیست‌ها و تروتسکیست‌های تورک،
کوچکترین مساله و شکی در تورک بودن و تورک نام داشتن ملت تورک ساکن در قفقاز جنوبی
و جمهوری آزربایجان نداشت. طبیعتا در اسناد و نوشته‌های آنان از نام‌های ملی جعلی
«آزربایجانی» (و «تورک آزربایجانی» و «آزری» و «تورک آزری» و .....) هم خبری نبود.
دوما رسیدن به هویت ملی آزربایجانی، ذاتی و زائیده‌ی کومونیست‌ها و چپ‌ها و بولشویک‌های
تورک نبود و ربطی به گویا ترقی‌خواهی هم نداشت. کومونیست‌ها و چپ‌ها و بولشویک‌ها
و به اصطلاح ترقی‌خواهان تورک در جمهوری سوسیالیستی شورائی آزربایجان، ملت خود را
صرفا تورک می‌دانستند و صرفا تورک می‌نامیدند. اساسا، جایگزین کردن هویت ملی آزربایجانی
به جای هویت ملی تورک، نه محصول یک روند درونی در میان جامعه و نخبه‌گان تورک در
قفقاز جنوبی، بلکه نتیجه‌ی یک روند بیرونی ارتجاعی و مهندسی قومی استعماری، آغاز و
اعمال شده توسط یک دولت خارجی اشغال‌گر (روسیه‌ی استالینیست) بود.
۲-شتاب
گرفتن و گسترده شدن روند خودآگاهی و شعور ملی تورک در دو دهه‌ی نخستین عمر جمهوری
سوسیالیستی شوروی آزربایجان، به طور جدی موجب وحشت استالین شد. بدین سبب و دیگر
سبب‌ها که در سری مقالات اینجانب در باره‌ی تاریخ ایدئولوژی و دوکترین سیاسی آزربایجان‌گرائی
استالینیستی تشریح شده‌اند، استالین در سال ۱۹۳۷ تصمیم به از بین بردن هویت ملی تورک
و تورک‌زدائی در قفقاز گرفت و در این راستا به ابداع هویت ملی جایگزین آزربایجانی اقدام
کرد. همزمان توسط حزب کومونیست شوروی هویت ملی تورک نفی و انکار، و به طرزی خونین
سرکوب شد. نخبه‌گان و سیاسیون و روشنفکران و فرهنگیان تورک مخالف و معترض به هویت
ملی جعلی آزربایجانی، یا تبعید و کشته شدند و یا به سکوت وادار گردیدند. روندهای تورک‌له‌شمه-تورک‌جه‌له‌شمه
هم طبیعتا متوقف شدند. و نهایتا با زدوده شدن حافظه‌ی جمعی و تاریخی مردم تورک در
جنوب قفقاز، هویت ملی تورک هم از آن خطه ریشه‌کن شد.
برای مطالعه‌ی بیشتر:
عملیات ملت‌ها به عنوان بخشی از سرکوب‌های استالینیستی
ایدئولوژی
- دکترین استعماری مولدونیسم
روسیه
و سیاست تاتاریزه کردن ملت تورک ما- نمونه‌ی اوبلاست قارس
ایضاحاتی
در باره‌ی کاربرد مودرن و دموکراتیک دو نام تورک و آزربایجان
لهجه‌گرائی،
طائفه‌گرایی و محلی‌گرایی، سه مانع عمده در مسیر روند ملت شدن خلق تورک در ایران
پان‌ایرانیسم
و آزربایجان‌گرائی استالینیستی دو روی یک سکه‌ی ضد تورک‌اند
سه
مفهوم و هویت ملی «ملت ایران»، «ملت آزربایجان» و «ملت تورک»
هدف
از بررسی زیرگروه‌های لهجه‌ای، جوغرافیایی، مذهبی، طائفه‌ای، ... خلق تورک
تورک
خالقی‌نین میللی آدی‌نا قویولان آیمازجا بایکوت
تورکی"
و "تورک‌جه" آدلاری‌ندان هانسی‌نی ایش‌له‌تمه‌لی‌ییک
زبان
معیار مودرن تورکی
Resimlerinn hamısını görmek üçün aşağıdakı albuma baxın
رسیم‌له‌رین
هامی‌سی‌نی گؤرمه‌ک اوچون آشاغی‌داکی آلبوما باخین
1302 (HTU no. 1441) Komünist:
Gündelik gazete Azerbaycan (Bolşevik) Komünist Fırkasının Merkezi ve Bakü
Komünistlerinin A.M.E. Komitesi’nin ve Bakü Şurası'nın naşir-i efkârıdır
Sayılar : 54-56/ 1054-1056,
228(1522), 273/2170-274/2171 (6 Mart 1924-24 Kasım 1927).
No comments:
Post a Comment