تورکی و تورک‌جه آدلاری‌ندان هانسی‌نی ایش‌له‌تمه‌لیییک
مئهران باهارلی
«تورک‌جه» و «تورکی»ده‌ن باشقا، دیلیمیزی آدلاندیرماق اوچون اورتادا دولاشان آدلارین چوخو (مسلمان‌جا، عجم تورکوسو، آزه‌ربایجان تورک‌جه‌سی، تاتار دیلی، قافقاز تاتارلاری‌نین دیلی، آذری، ترکی قفقازی، آذربایجان‌جا، آذری تورک‌جه‌سی، آذری‌جه، آذری، .... )، تورک خالقی‌نین اؤزونون اؤزو و دیلی‌نی آدلاندیرماسی، «اؤزآدلاندیرماسی» و یا «آؤزآد»لار دئییل‌دیر. بونلار بیر سیرا سئچگین‌له‌ر، دوغوبیلیم‌چی‌له‌ر - اوریانتالیست‌له‌ر و رسمی مقام‌لارین، اؤزه‌ل‌لیک‌له تورک اولمایان‌لارین، به‌ل‌لی آنتی تورک ایدئولوژی و سییاسی دوکترین‌له‌ر دوغرولتوسوندا بیزی و دیلیمیزی آدلاندیرماق اوچون قول‌لانیلان «یادآدلاندیرما»لار، «یادآد»لاردیر. اویسا خالقیمیز ایران‌ین هر یئری‌نده تاریخن اؤزونو یالنیز «تورک»، دیلی‌نی ایلک باش‌دا «تورکی‌جه» - «تورکوجه» - «تورک‌جه»، حتی بیر سیرا لهجه‌له‌رده «تورکوجان»[1]، سونرالار «تورکی» و سون دؤنه‌م‌ده یئنی قوشاق یئنی‌ده‌ن «تورک‌جه» آدلاندیریر. دوغرو اولان دا بو سونونجودور.
اؤزآدÖzad – اؤزآدلاندیرماÖzadlandırma : خودنام‌گذاری، Autonym, Endonym
یادآدYadad – یادآدلاندیرماYadadlandırma : دیگرنام‌گذاری، Xenonym, Exonym
.jpg)
لهجه دوزئیی‌نده ده باتی اوغوزجانین دوغو لهجه قوروپو اولان بیزیم «تورکمان» لهجه قوروپوموزو، باتی اوغوزجانین باتی لهجه قوروپوندان آییرت ائتمه آماجی‌یلا ایش‌له‌دیله‌ن، قیزیل‌باش – عوثمان‌لی دؤنه‌می‌نده‌ن قاباق «تورکی رومی» قارشی‌لیغی‌ندا «تورکی عجمی»، سونرا «تورکی عوثمانی» قارشی‌لیغی‌ندا «تورکی قیزیل‌باشی»، سارای دیلی اولان «ایستانبول تورک‌جه‌سی» قارشی‌لیغی‌ندا «تورکی تورکمانی»، و «تورکی آنادولو» قارشی‌لیغی‌ندا «تورکی قفقازی» آدلاری دا - تورکمان لهجه‌سی دیشی‌ندا - خالقیمیز دئییل، باشقالاری طر‌فی‌نده‌ن وئریلمیش «یادآدلار»دیر.
گونوموزده تورکییه لهجه‌له‌ری ایله قارشی‌لاشدیرما سؤز قونوسو دئییل‌سه، دیلیمیزی ته‌ک‌جه «تورک‌جه» آدلاندیرما یئته‌رلی و گه‌ره‌ک‌لی اولوپ، بو آدا که‌سین‌لیک‌له هئچ بیر شئی آرتیریلمامالی‌دیر. اؤرنه‌یین ایران‌دا تورک میللتی اولاراق آچیلماسی‌نی ایسته‌دیییمیز قورومون آدی «فرهنگستان زبان تورکی» اولمالی‌دیر؛ فرهنگستان زبان آزری، آزربایجانی، تورکی آزری، تورکی آزربایجانی و ... دئییل‌دیر.
تورک دیلی‌نین ایران‌داکی لهجه‌له‌ری سؤز قونوسو ایسه، بو لهجه‌له‌ره تورک‌جه‌نین تورک‌ایلی، خوراسان، سونقور، فریدن و یا قاشقای لهجه‌له‌ری دیییله‌بیله‌ر. آنجاق گینه ده دیل عینی و ته‌ک «تورک‌جه»دیر. «آزه‌ربایجان تورک‌جه‌سی»، «سونقور تورک‌جه‌سی» کیمی دیل‌له‌ر یوخ‌دور. نئجه کی فارس‌جا قونوسوندا دا «فارسی اصفهانی» و یا «فارسی مشهدی» دییه دیل‌له‌ر یوخ‌دور، فارس‌جانین ایصفاهان و یا مشهد لهجه‌له‌ری واردیر.
«آزه‌ربایجان‌جا»یا گه‌لینجه، بو آد یالنیز ایستالینیست روسیانین کولونییال آزه‌ربایجان میللتی‌نی یاراتما سوره‌جی باش‌لاتدیغی ١٩٣٧ده‌ن سونراکی آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی‌نین هیبرید و قارما اولان رسمی و دولت دیلی اوچون ایش‌له‌دیله‌بیله‌ر. آنجاق ایران، تورکییه‌نین اورتاسی و دوغوسو و گونئیی، عراق - سورییه سینیرلاری ایچی‌نده یاشایان تورک‌له‌رین، (حتی چار روسیاسی و داها سونرا سوویئت‌له‌رین بیر پارچاسی اولان ١٩٣٧ اؤن‌جه‌سی قافقازین) نه تورک دیلی، نه ده بو دیلین هر هانسی بیر لهجه‌سی اوچون ایش‌له‌دیله‌بیلمه‌ز. چون‌کو بونلار سؤزو گئده‌ن ایستالینیست کولونییال میللت یاراتما سوره‌جی‌نی یاشامامیش، و سونوج‌دا بورالاردا نه آزه‌ربایجان آدی‌ندا بیر دیل و نه ده آزه‌ربایجان آدی‌ندا بیر ائتنیک قوروپ - میلله‌ت وار اولمامیش‌دیر.
آیری‌جا گونوموزده ایران‌دا یاشایان تورک خالقی آراسی‌ندا، نه آزه‌ربایجان بؤلگه‌سی‌نده و نه اونون دیشی‌ندا، آزره‌بایجان‌جا آدی و آزه‌ربایجان میلله‌تی کیملییینی مه‌نیمسه‌میش و یا گه‌له‌جه‌ک‌ده مه‌نیمسه‌یه‌جه‌ک هر هانسی بیر کیتله یوخ‌دور. تورک خالقی‌نین اؤز میللی آدی و میللی کیملییینی ده‌ییشدیرمه کیمی بیر نیتی و دردی ده یوخ‌دور. بو قوندارما آزه‌ربایجان میللی آد و میللی کیم‌لیک‌له‌ری مه‌نیمسه‌یه‌ن‌له‌ر، آز سایی‌لی پان‌ایرانیست و ایستالینیست، مانقورت – گؤزقامان آزه‌ربایجان‌چی سیاسی فعال‌لاردیر.
میللی اؤزآد و میللی کیم‌لییین مه‌نیمسه‌نمه‌سی - میلله‌ت‌له‌شمه، لیبئرال دئموکراسی، سئکولاریسم و لاییک‌لیک کیمی - اوزون و دوغال تاریخی سوره‌ج‌له‌ر سونوجوندا اورتایا چیخان و یئره‌ل ته‌مه‌ل و کؤکو اولماسی گه‌ره‌که‌ن اولقولاردیر. میللی آد و میللی کیم‌لییی (آزه‌ربایجان‌جا و آزه‌ربایجان میلله‌تی آدلاری‌نی) فرق‌لی بیر میللت‌له‌شمه سوره‌جی‌نی یاشامیش سوویئت آزه‌ربایجانی توپلومو و اؤلکه‌سی‌نده‌ن آلینتی‌لایاراق، یاپای (صونعی) بیچیم‌ده او میللت‌له‌شمه سوره‌جی‌نی یاشایامایان ایران‌داکی تورک خالقی ایله توپلومونا یاماماق و دایاتماق اولماز. آزه‌ربایجان‌جا و آزه‌ربایجان میلله‌تی کیمی تورک خالقی‌نین مه‌نیمسه‌‌مه‌دییی یاد و قوندارما میللی آد و میللی کیم‌لیک‌له‌ری اونا دایاتماق و یاماق وورماغا قالخیشماق، باشاری‌سیز اولماغا؛ راحات‌سیزلیق، اعتراض و ته‌پگی، اورکونتو و دیسکینتی دوغورماغا محکوم‌دور.
«تورکی» و «تورک‌جه» آدلاری‌ندان هانسی‌نی ایش‌له‌تمه‌لی قونوسونا گه‌لینجه؛ بیز به‌ل‌لی بیر سوره اوچون بو آدلارین هر ایکی‌سی‌نی بیرلیک‌ده ایش‌له‌ده‌بیله‌ریک:
-بوگون هر یئرده؛ ایسته‌ر زه‌نگان، هه‌مه‌دان، کوردوستان، قه‌زوین، کیرمانشاه، مه‌رکه‌زی، قوم، تئهران، البورز، گیلان، ایصفاهان، خوراسان، کیرمان، ... اوستان‌لاری‌ندا؛ ایسته‌ر ته‌بریز، اورمو، اه‌رده‌بیل کیمی شه‌هه‌رله‌رده تورک خالقیمیز دیلیمیزی «تورکی» آدلاندیریر. بو اؤزآدلاندیرمانین یوز ایل‌له‌رجه اوزون بیر گئچمیشی واردیر، و بیرده‌ن بیره اورتایا چیخمادیغی کیمی، بیرده‌ن بیره ده ده‌ییشدیریله‌بیلمه‌ز.
- اؤلچون (مئعیار) و گؤرکول (ادبی) تورک‌جه یازیپ اوخوماغا آلیشان‌لار، «تورکی» بیچیمی‌نین یئری‌نه داها چوخ «تورک‌جه»نی اؤزومسه‌ییپ یئی‌له‌ییرله‌ر. آنجاق تورک‌جه یازیپ اوخوما آلیشقان‌لیغی اولمایان خالق بوگون «تورک‌جه» بیچیمی‌نی قولای‌جا مه‌نیمسه‌مه‌ز، اوندان چه‌کینه‌بیله‌ر.
- «تورک‌جه» آدی و بیچیمی‌نین خالق آراسی‌ندا یئرله‌شمه‌سی اوچون، زامانا ائحتییاج واردیر. ته‌له‌سمه‌یه گه‌ره‌ک یوخ‌دور.
-بو دوروم‌دا اه‌ن اویقون یؤنته‌م، هر کسی ایچی‌نه آلاجاق شکیل‌ده آنلاییش‌لی و قاپساییجی اولماق، و موخاطبی‌نه گؤره داورانماق‌دیر: خالقا و گؤرکول - اؤلچون تورک‌جه‌نی بیلمه‌یه‌ن‌له‌ره خطاب ائده‌رکه‌ن «تورکی» بیچیمی؛ آیدین‌لار ایله تورک‌جه یازیپ اوخوما آلیشقان‌لیق‌لاری اولان‌لار اوچون و ده اؤلچون - گؤرکول دیل‌ده «تورک‌جه» بیچیمی‌نی بیر سوره یان‌یانا ایش‌له‌تمه‌ک اه‌ن منطیق‌لی یؤنته‌م‌دیر.
[1] تورک‌جه: به زبان شخص و یا ملت تورک
تورکو: هر چیز منسوب به شخص و یا ملت تورک
تورکی‌جه: به زبان منسوب به شخص و یا ملت تورک
تورکوجان: به تورکی، تورکی. در اصل «تورکی‌جه» بود که نخست با افزوده شدن پسوند تاکید «ن» به آخر آن تبدیل به «تورکیجهن»، و سپس بنا به قاعده‌ی هماهنگی اصوات تبدیل به «تورکوجه‌ن» شده است. «تورکوجان» تلفظ محلی این کلمه‌ی اخیر در لهجه‌ی تبریز و البته مغایر با قانون هماهنگی اصوات است: تورکی‌جه ← تورکیجهن ← تورکوجه‌ن ← تورکوجان
سوسن نواده رضی: مه‌ن تورکوجان دوغولدوم، تورکوجان یاشادیم، تورکوجان آغلادیم، تورکوجان گولدوم
No comments:
Post a Comment