سوسن نواده رضی: مه‌ن تورکوجان دوغولدوم، تورکوجان یاشادیم، تورکوجان آغلادیم، تورکوجان گولدوم

 

سوسن نواده رضی:

مه‌ن تورکوجان دوغولدوم، تورکوجان یاشادیم، تورکوجان آغلادیم، تورکوجان گولدوم 

SÛSEN NEVÂDE REZÎ:

MEN TÜRKÜCAN DOĞULDUM, TÜRKÜCAN YAŞADIM, TÜRKÜCAN AĞLADIM, TÜRKÜCAN GÜLDÜM

بعد از آن که شعر «تورکوجان» سوسن نواده رضی را خوانده و از فوران اوریژینالیته‌ی آن از هر جنبه، به معنی دقیق کلمه شوریده و شوکه شده بودم، خطاب به او چنین نوشتم: «روزی خواهد آمد که شعر تورکوجان شما را در کتاب‌های درسی درج و در مدارس تدریس خواهند کرد».

سوسن نواده رضی‌نین هر آچی‌دان اؤزگون‌لوک فیشقیران تورکوجان قوشوغونو ایلک که‌ز اوخودوغوم‌دا، سؤزون تام آنلامی‌ندا آلت‌اوست و شوکه اولدوقدان سونرا، که‌ندی‌سی‌نه شؤیله یازدیم: «بیر زامان گه‌له‌جه‌ک سیزین بو [تورکوجان] شعرینیز درس کیتاب‌لاری‌ندا یازیلاجاق، ‌اوخول‌لاردا اوخوتولاجاق‌دیر ...».

مئهران باهارلی

Sûsen Nevâde Rezî’nin TÜRKÜCAN koşuğunu ilk kez okuduğumda, onun her açıdan özgünlük fışkırması karşısında kelimenin tam anlamında altüst ve şoke olduktan sonra, kendisine şöyle yazdım: Bir zaman gelecek sizin bu TÜRKÜCAN şiiriniz ders kitaplarında yazılacak, okullarda okutulacaktır ....

Méhran Baharlı

تورکوجان- سوسن نواده رضی

(تبریز آغزی‌ ایله یازیلمیش)

مه‌نیم گۆناهێم نه‌دی[ر]؟

آنام تۆرکۆجان سانجێ وئریردی

دوْغان‌دا مه‌نی.

هم ده «سوْنا ماما»

ائرمه‌نی اولسا دا،

تورکوجان توتدو مه‌نی.

سوْرا دا تورکوجان دؤشون[و] توتدوم

ایلک دفعه آنامین

سوْردوم

سوْردوم

سوْردووووم

اؤزوم اؤلوم، شیرین سوت

تورکوجان گه‌لیردی دؤشونده‌ن.

دوْیدوغوم‌دا دا

نه‌م کیم تاپدالادی کۆره‌ییمی

پیش پیش دییه‌ره‌ک،

مه‌ن ده فارسی‌جان باشارمیردیم کی،

تورکوجان گه‌ییردیم چیینی‌نده.

اوْ دا

«بالاما قوربان ایلان‌لار

بالام هاچان دیل آنلار»

اوخویوپ، اوْخشادی مه‌نی.

آنجاق مه‌ن، قیغیلدانیردیم تورکوجان،

مه‌ن آغلاییردیم

مه‌ن گولوردوم

مه‌ن آنلاییردیم تورکوجان.

آتام دا، تورکوجان

قوجاغی‌نا آلاردی همیشه.

اه‌ننه‌م ده تورکوجان

قیچی‌نا سالیپ ییرقالاردی بیله‌می:

«لای لای دئدیم یاتاسان

قیزیل گوله باتاسان

قیزیل گول‌له‌ر ایچی‌نده

شیرین یوخو تاپاسان»

اه‌ننه! به مه‌ن قیزیل گوله باتمادیم آخی!

قیزیل گول‌له‌له‌ره

باغلادی‌لار سه‌ن اؤرگه‌ده‌ن دیلی ...

جایدیردی‌لار بیزی

یاهالتدی‌لار ائلیمیزی

قاپی دالداسی‌ندا قویدولار دیلیمیزی ...

مه‌ن فارسی‌جان اولمادیم بااااا

فارسی‌جان «ماماااان! گه[ل] مه‌نی یووووو!» دییه‌نمه‌دیم،

فارسی‌جان آتامین کوره‌یینه مینه‌نمه‌دیم،

مه‌ن فارسی‌جان ایمه‌ک‌له‌یه‌نمه‌دیم،

یئرییه‌نمه‌دیم،

قاچانمادیم.

مه‌ن فارسی‌جااااااان

سئوه‌نمه‌دیم ... . 

سئوه‌نمه‌دیم باااا، سئوه‌‌نمه‌دیم.

هه‌له، تورکو دانیشان‌دا

کیلاس‌داکی ده‌خیله

ایکی قیران جه‌رمه سالدیران او «خانیم سنجری»،

بیر دفعه مدرسه‌ده ییخیلدیغیم‌دا

مئرکوْکوُروْم سورته‌ن‌ده دیزیمه

«ائله جانین‌ناااااان» دئدی تورکوجان مه‌نه،

تئلیمه ده تورکوجان چه‌کدی اه‌لی‌نی،

سونرا مه‌نی اه‌زدیردی تورکوجان

مه‌ن ده اونا اه‌زیلدیم تورکوجان

او گون‌ده‌ن به‌ری،

خانیم سنجری‌نی داها چوخ سئودیم تورکوجان.

ایندی ده،

تورکوجان کئف‌سیزله‌میشه‌م،

مه‌ن بیر آز تب ائله‌میشه‌م

بیر آز دا تب مه‌نی ائله‌ییپ

باشیم بیله یامان کؤک‌ده تورکوجان آغریییر

آلنیم اود وئریر

هه[ن] ...

عمل‌لی باش‌لی سویوق ایلیشدیریپ

شعریمین سینوس‌لاری‌نا.

یۆن جیلیققام‌یلان خاماه شالیمی،

زه‌نگه‌ل‌له‌ریمی،

اه‌ینیم‌ده‌ن چیخاردیپ،

سوْن اۆشویه‌ن قادینا وئردیم

اوْ گون «وه‌رزیقان‌»دا ...

مه‌ن آداما تورکوجان یئریک‌له‌میشه‌م،

مه‌نه آدام دادیزدیرین بیر آز!

یوخسا اؤلو دوغوراجاغام ‌آاااا بو یاشامی ...

 

TÜRKÜCAN

SÛSEN NEVÂDE REZÎ

(Tebriz ağzı ile yazılmışdır.)

 

Menim günahım nedi?

Anam Türkücan sancı vérirdi

Doğanda meni

Hem de Sona Mama

Érmeni olsa da

Türkücan tutdu meni

Sora da Türkücan döşün tutdum

İlk defe anamım

Sordum

Sordum

Sorduuuum.

Özüm ölüm, şirin süt

Türkücan gelirdi döşünden.

Doyduğumda da

Nem kim tapdaladı küreyimi

Piş piş diyerek,

Men de Farsıcan başarmırdım ki

Türkücan geyirdim çiynine.

O da

Balama qurban ilanlar

Balam haçan dil anlar?

Oxuyup, oxşadı meni.

Ancaq men, qığıldanırdım Türkücan

Men ağlayırdım

Men gülürdüm

Men anlayırdım Türkücan.

Atam da Türkücan

Qucağına alardı hemeşe

Ennem de Türkücan

Qıçına salıp yırğalardı bilemi:

Lay lay dédim yatasan

Qızıl güle batasan

Qızıl güller içinde

Şirin yuxu tapasan

Enne!

Be men qızıl güle batmadım axı!

Qızıl güllelere

Bağladılar sen örgeden dili ....

Caydırdılar bizi

Yahaltdılar élimizi

Qapı daldasında qoydular dilimizi ....

Men Farsıcan olmadım baaaaa!

Farsıcan “Mamaaaan ge  meni yuuuuu” diyenmedim

Farsıcan atamın küreyine minenmedim

Men Farsıcan imekleyenmedim

Yériyenmedim

Qaçanmadım.

Men Farsıcaaaaaaan

Sévenmedim ....

Sévenmedim baaaa, sévenmedim.

Hele Türkü danışanda

Kilasdakı dexile

İki qıran cerme saldıran o Xanım Sencerî

Bir defe medresede yıxıldığımda

Mérķoķurom sürtende dizime

Éle canınnaaaaan dédi Türkücan mene

Télime de Türkücan çekdi elini

Sora meni ezdirdi Türkücan

Men de ona ezildim Türkücan

O günden beri

Xanım Sencerî’ni daha çox sévdim Türkücan

İndi de

Türkücan kéfsizlemişem

Men bir az teb élemişem

Bir az da teb meni éleyip

Başım bile yaman kökde Türkücan ağrıyır

Alnım od vérir

He ....

Emelli başlı soyuq ilişdirip

Şé’rimin sinuslarına.

Yün cılıqqamınan xamah şalımı

Zengellerimi

Eynimden çıxardıp

Son üşüyen qadına vérdim

O gün Verziqan’da ...

Men adama Türkücan yériklemişem

Mene adam dadızdırın bir az

Yoxsa ölü doğuracağam aaaaa bu yaşamı ...

 

نئچه سؤزداغارجیغی ایله دیل بیلگی‌سی آچیق‌لاماسی (چند توضیح لغوی و گرامری):

جیلیققاCılıqqa : جلیقه، کلمه‌ای تورکی، تلفظ قیپچاقی - شمالی یئله‌ک اوغوزی – غربی:

ییله‌ک ← ییلیک ← جیلیک ← جیلیکه ← جیلیککه ← جیلیققا ← (جلیقه، در فارسی)

Yilek → Yilik → Cilik → Cilike → Cilikke → Cılıqqa 

یاهالتدی‌لارYahaltdılar : به اشتباه واداشتن، منحرف کردن، محرف یانیلتماقYanıltmaq  (با تبدیل نگ ← ه)

تورک‌جهTürkce : به زبان (شخص، ملّت) تورک

تورکوTürkü : تورکی ← تورکو، منسوب به (شخص، ملّت) تورک

تورکی‌جهTürkice : به زبان منسوب به (شخص، ملّت) تورک، تورکی‌جهTürkice ← تورکوجهTürküce 

تورکوجانTürkücan : به تورکی، تورکی. در اصل تورکی‌جهTürkice  بود که نخست با افزوده شدن پسوند ن به آخر آن تبدیل به تورکی‌جه‌ن، و سپس بنا به قاعده‌ی هماهنگی اصوات تبدیل به تورکوجه‌ن شده است. تورکوجان تلفّظ این کلمه‌ی اخیر در لهجه‌ی تبریز و مغایر با قانون هماهنگی اصوات است:

تورکی‌جه ← تورکیجه‌ن ← تورکوجه‌ن ← تورکوجان

Türkice → Türkicen → Türkücen → Türkücan 

-ه‌نمه‌دیم: -ه‌مه‌دیم، پسوند به معنای نتوانستم. در اصل ه‌مه‌دیم است که حرف م آن مشدد (مم) و سپس م اول آن به ن تبدیل شده است:

-ه‌مه‌دیم ← -ه‌ممه‌دیم ← -ه‌نمه‌دیم:

-emedim → -emmedim → -enmedim 

دییه‌مه‌دیم ← دییه‌نمه‌دیم، سئوه‌مه‌دیم ← سئوه‌نمه‌دیم، مینه‌مه‌دیم ← مینه‌نمه‌دیم، یئرییه‌مه‌دیم ← یئرییه‌نمه‌دیم، قاچامادیم ← قاچانمادیم، ایمه‌ک‌له‌یه‌مه‌دیم ← ایمه‌ک‌له‌یه‌نمه‌دیم، ...

عمل‌لیEmelli : دارای عملِ، در اصطلاحات «ساه عمل‌لی» (صحّ عمل‌لی) و یا «ساغ عمل‌لی» مترادف «دوز عمل‌لی»: دارای کار و عمل درست و حسابی، «عمل‌لی باش‌لی»: تمام و کمال، درست و حسابی

-نان، -ینان: -لا،  -یلا، ایله، با، همراه، مع

ایله‌ن ← اینه‌ن، -لان ← نان، -یلان ← ینان؛

ilen → inen, -lan → -nan, -ılan → -ınan

مخفّف‌ها:

آااااÂ : هاHa ، آگاه باش! ادات تنبّه و هشدار و تهدید.

آخیAxı : مخفّف آخیر، از کلمه‌ی عربی آخر. ادات گلایه، تنبیه، تعجّب، و توجّه.

بآBâ ، باا، بااا: ببین، نگاه کن! مخفّف باخ: باخ ← با ← باا ← بااا. ادات افاده‌ی نارضایتی و شکایت و سرزنش برای جلب توجّه مخاطب. سئوه‌نمه‌دیم باااا!: به‌بین نه‌تونستم دوستش داشته باشم!

بهBe : چرا. محرّف – مخفّف پس فارسی: پس ← بس ← به‌س ← به. در مقام شکایت و گلایه از تعلّل و یا نارضایتی از عدم تحقّق چیزی و در جملات با لحن سوالی به کار می‌رود.  به مه‌ن قیزیل گوله باتمادیم؟: پس من چرا در گل‌های سرخ غرق نشدم؟

سوراSora : مخفّف سونراSonra  تورکی

کئفKéf : مخفّف کئییف، از کیف عربی

گهGe : مخفّف گه‌لGel  تورکی، بیا

نه‌دیNedi : مخفّف نه‌دیرNedir  تورکی

ههHe : مخفّف هه‌نHen ، ائوئت، بلی، آری

سؤزلوک:

آدامAdam : انسان، در اینجا فرزند

اه‌ننهEnne ‌: آننئ (تورکییه‌ده)، آنا

اوخشاماقOxşamaq : نوازش کردن

بیلهBile : حتّی

جایدیردی‌لارCaydırdılar : به اشتباه انداختن، منحرف کردن، منصرف کردن

خاماه، خاماXama : ابریشم خام و نه‌تابیده، موادّ اولیه‌ی بافتنی

دالداDalda : در پشت سر، در عقب، در خلوت

ده‌خیلDexil : قلّک پول

زه‌نگه‌لZengel : ساق پوش

سوْناSona : یاشیل باش‌لی اه‌رکه‌ک اؤرده‌ک

فارسی‌جانFarsıcan : به فارسی، به زبان فارس، فارسی

قیغیلدانماقQığıldanmaq : قیغیلداماق

کؤکKök : دیش گؤرونوش، دوروم، حال، حالت، وضعیت

ماماMama : اه‌به، قابله

مامانMaman : آنا، اه‌ننه

مئرکوْکوروْم: مئرکوُروْکوُروْم Mercurochrome

نه‌م کیمNemkim : بیلینمه‌یه‌ن بیری، کیم اولدوغونو بیلمه‌دیییم بیری

یامان کؤک‌دهYaman kökde : در وضعیت بد، در حالت فوق‌العاده بد

تورکوجان قوشوغونون آلیندیغی قایناق‌لار:

كمپين رسمیت زبان تورکی در سراسر ایران

https://www.facebook.com/tdqir/photos/a.825078740883039/825078757549704/

I ♥ Urmia

https://www.facebook.com/urmia.urmiye/photos/a.540624669323450/540624682656782/

I ♥ Urmia

https://www.facebook.com/urmia.urmiye/photos/a.344808052238447/589324227786827/