تبعید سه رهبر فرقه‌ی دموکرات آزربایجان (خیابانی، نوبری، بادامچی) به دلیل تبلیغات انگلیس‌پرستانه و فعالیت‌های ضد تورک‌شان
مئهران باهارلی
یکی از نقاط عطف در رویارویی نیروهای ملی تورک (جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی، ولیعهد محمدحسن میرزا قاجار، حاجی بیگ بلوری تبریزی، حاجی پیشنماز سلماسی، ابوالفتوح خلخالی، مکرم الملک، ...، حزب اتحاد و ترقی اسلام، حزب اتحاد اسلام، حزب اتحاد، فرقه‌ی مجاهدین تورک، و قوای آزادی‌بخش عثمانلی به فرماندهی خلیل پاشا، ...) با قوای ضد تورک و ضد ملی (فرقه‌ی دموکرات آزربایجان شعبه‌ی ایالتی فرقه‌ی دموکرات ایران، و رهبران ایران‌گرا-پان‌ایرانیست آن از جمله بهرامی، بادامچی، نوبری، ایران‌شهر، فیوضات، جلیل اردبیلی، کسروی، امیرخیزی، حریری، ...) ماجرای بیرون بردن اجباری-نفی بلد خیابانی، نوبری و بادامچی پس از آزادسازی تبریز توسط اوردوی نجات‌بخش عثمانلی، به خارج از تبریز و انتقال آن‌ها به قارس است.
در این نوشته، پنج سند تورکی-نامه‌نگاری دولتی عثمانلی[1] در این باره را، شامل سوال انور پاشا فرماندهی عالی اوردوهای عثمانلی برای دریافت اطلاعات و معلومات در باره‌ی وضعیت این اشخاص و توضیح علل بازداشت و انتقال آن‌ها به قارس از طرف خلیل پاشا فرماندهی اوردوهای شرق در عملیات آزادسازی تورک‌ایلی و تبریز و جلوگیری از بازگشت آن‌ها به ایران به توصیه‌ی شخصیت ملی تورک ولیعهد محمدحسن میرزا قاجار تبریزی را نقل کرده‌ام.
١-در میان این اسناد، سند چهارم دارای اهمیت بسیار است، زیرا گزارشی است از خلیل پاشا به انور پاشا، که به صراحت تبلیغات و فعالیت‌های رهبران فرقه‌ی دموکرات آزربایجان به نفع انگلستان و بر علیه قوای تورک، همچنین دخیل بودن ولیعهد محمدحسن میرزا در امر تبعید و جلوگیری از بازگشت آن‌ها به تبریز را یک بار دیگر تائید و تاکید می‌کند. خلیل پاشا در گزارش خود مشخصا ذکر می‌کند که:
-
رهبران فرقه‌ی دموکرات آزربایجان، مصرانه به نفع انگلستان تبلیغات و بر علیه قوای
تورک (بومی-عثمانلی) فعالیت می‌کنند. آن‌ها در صورت اعاده به تبریز بی شک به همان
تبلیغات انگلیسی و فعالیت‌های ضد تورک ادامه خواهند داد.
-
سه شخص مزبور، به عنوان یک تدبیر احتیاطی از تبریز به اجبار بیرون – نفی بلد شده‌اند
و نه توقیف.
-
ولیعهد محمدحسن میرزا قاجار تبریزی شخصا و مخصوصا از خلیل پاشا خواسته است که این
افراد به تبریز بازگردانده نشوند،
-
جو سیاسی حاکم بر تبریز آن روزها ضد تورک بود[2].
- دولت مشروطه‌ی ایران که پس از اشغال تهران و خلع محمدعلی شاه قاجار تشکیل شده و تماما تحت کونترول عناصر ضد تورک باستان‌گرا، انگلیسی، قومیت‌گرای فارس، متفق پارسیان و داشناک‌ها و .... بود، خواستار آزادی رهبران فرقه‌ی دموکرات آزربایجان شده بود (دولت مشروطه ی ایران که بازیچه ی انگلستان بود، در پایان جنگ جهانی اول به هنگام تکه پارچه کردن امپراتوری عثمانلی، به خواست دولت‌های استعماری اوروپایی، در کونفرانس لوزان بر علیه عثمانلی ادعاهای ارضی مطرح کرد و خواستار الحاق بخش‌هایی از تورکیه به ایران نو شد. اسناد این حرکت خائنانه در سؤزوموز منتشر خواهند شد):
ترجمه‌ی گزارش چهارم: «حاجی محمد خیابانی، میرزا اسماعیل نوبری، حاجی
محمدعلی بادامچی توقیف نشده‌اند. بلکه همانگونه‌که در رمز تاریخ ٢٢-٨-١٣٣٤ عرض
شده است، به منظور ممانعت و جلوگیری از تبلیغات و پروپاگاندایی که به نفع
انگلیس‌ها در تبریز انجام می‌دهند، از طرف اوردوی نهم و به عنوان یک تدبیر
احتیاطی جبرا از آنجا نقل مکان داده شده و اکنون در شهر قارس هستند. قطعی است که
این اشخاص، در صورت برگردانده شدن به تبریز در این روزها، که اساسا دارای
جو هماهنگ و متفق با ما نیست، دوباره بر
علیه ما فعالیت خواهند کرد. در اصل، حضرت ولیعهد به طور خصوصی و محرمانه از من
بازنگرداندن این اشخاص به ایران را خواهش کرده است. فرماندهی اوردوهای شرق- خلیل»
