İRAN’DA BULUNAN TÜRKİK MİLLETLER, YURTLARI, VE BUNLARIN ÖZADLANDIRMALARI İLE MİLLİ BAYRAKLARI

 

İRAN’DA BULUNAN TÜRKİK MİLLETLER, YURTLARI, VE BUNLARIN ÖZADLANDIRMALARI İLE MİLLİ BAYRAKLARI

 

Bugünkü İran sınırları içinde “TÜRK” (Batı Oğuz), “TÜRKMEN” (Doğu Oğuz), “HALAÇ” ve “KAZAK” olmak üzere dört Türkik milli grup bulunmaktadır. Bunlardan “Türkler” üç milli bölgeye (Türkili, Afşarili, Kaşkayili), “Halaçlar” ile “Türkmenler” birer milli bölgeye (Halaçordu, Türkmenyurtu) sahiptirler ve dolayısıyla Millet statüsündedirler. “Kazaklar” ise Türkmen milli bölgesinde (Türkmenyurtu’nda) yerleşen Gümbet şehri ve çevresinde milli azınlık olarak yaşamaktadırlar ve kendilerine âit milli bölgeleri yoktur.

Türkik bölge adlarında Farsça “istan” kullanılmaz, onun yerine ülke anlamında olan “İl” – “İli”, “Yurt” - “Yurtu”, ”Yeri”, “Ordu” v.s. (Moğolca Oron, Uls, Qazar; Macarca Ország) kullanılır.

Bu Türkik milletlerin kendi adlandırmaları (endoethnonymleri), Vatanları / Yurtlarının adları, ve simgeleri olarak târihte mâzisi olan / önerilen / sık kullanılan / uluslararası çapta daha geniş kabul görmüş Milli Bayrakları aşağıda verilmiştir. 

TÜRK MİLLETİ:

İran’da Batı Oğuzlar târih boyunca kendilerini “Türk” adlandırıp, bugün de “Türk” adlandırırlar. Bunların dilinin adı “Türkce” (lehçelerde bâzen: Türkî, Türkü), ve Balkan Batı Oğuz lehçeleri ile karşılaştırıldığında lehçe guruplarının topluca adı “Türkman” (lehçelerde bâzen: Türkmânî) lehçeleridir.

İran’da yaşayan “Türk Milleti” bir kaç milli bölgede kompakt biçimde yaşamaktadır:

1- TÜRKİLİ (Farsçası TÜRKÜSTAN, Arapçası TÜRKİYYE):

İran’ın kuzeybatısı ve batısında Türkiye ile Azerbayan Respublikası sınırlarından başlayarak içlere doğru uzanan ve buradaki bütün bitişik Türk yerleşim merkezlerini içeren geniş coğrafi bir alan ve ülkedir. Eski ve çağdaş bir çok yabancı ve yerli kaynak ve bölgede Türk halkının “Türküstan” da adlandırdığı Türkili topraklarının yarısı Azerbaycan coğrafiyası, öteki yarısı da eski dönemlerde İrâk-ı Acem, Hamse, Cibâl, Deylem, Alişükürbey, v.s. adlandırılan bölgelerden oluşmaktadır. Türkili bugün İran’ın idâri taksîmatında ondört il veya 14 “Ostan” arasında bölüştürülmüştür: Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Erdebil, Gilan, Zencan, Kazvin, Hemedan, Merkezi, Elburz, Kum, Tahran, Kirmanşah, Kürdüstan ve Luristan ostanları (bunların Türklerle meskun bölgeleri).

TÜRKİLİ MİLLİ BAYRAĞI:

Bu bayrak Birinci Dünya Savaşı’nın son yıllarında 1918-1919’da Türkili’nde ulusal önder ve ulu komutan Cemşid Han Subataylı Afşar Urumi Mecd üs-Seltene yabğuluğunda kurulan “İttihad Hakimiyeti” veya “Türk Birlik Devleti”nin bayrağı olup; Urmu, Salmas, Hoy, Tebriz, Savucbulak, Hemedan, Erdebil v.s.’de kullanılmıştır. Bayrak kızıl zemin üzerinde doğuda Göktürk devletinden batıda Kölemen (Memluk) devletine dek Türklük sincisi (simgesi) olan yarım ay - beş bucaklı yıldız ile Türk - Moğol devletlerinde sık kullanılan sırtında güneş ve elinde kılıç olan aslan’ın yan yana getirilmesinden oluşmuştur. Bayraktaki beş bucaklı yıldız, insan’ı simgelemektedir.

2- AFŞARİLİ (AFŞARYURTU): 

İran’ın kuzeydoğusunda Türkmenistan Respublikası ve Türkmenyurtu ile Afganistan’a komşu, Horasan bölgesinde Batı Oğuz Türklerinin yaşadığı etnik bölgedir.

AFŞARİLİ MİLLİ BAYRAĞI:

Bu bayrak Türklüyün boyası olan Turkuaz gök zemin üzerinde ortada yerleştirilmiş Horasan’da ortaya çıkan Selçukluların sekiz bucaklı yıldızı ile koşa başlı kartalından oluşmuştur. Sekiz bucaklı yıldızın sağ ve solunda birer yarım ay – yıldız, Batı ve Doğu Oğuzları veya Türkik dünyasının batısı ile doğusunu, ve bunların arasında yerleşen Afşarili’nin de onlar arasında köprü rolu oynadığını simgelemektedir.

3-KAŞKAYİLİ (QAŞQAYİLİ, QAŞKAYURTU):

İran’ın güneyinde Basra Körfezi ve Hormuz Boğazı’na yakın Kaşkay Türk boyları konfederasyonunun yaşadığı bölgedir.

KAŞKAYİLİ MİLLİ BAYRAĞI:

Bayrağın tasarımı ve onda kullanılan renkler ile motifler Kaşkayların dünyaca ünlü kilim ve gebelerini simgelemektedir. Ortadaki koyu altın sarısı Türk mitolojisi, Şamanizm ve eski Türklerde dünyevi zenginliyin, yarım Ay - Yıldız Batı Oğuz ve Türklüyün, sekiz bucaklı yıldız ise utku ve zaferin simgesidir. Orta sarı bölümün kırağında dizilmiş tamgalar, Kaşkayların mensup olduğu Akkoyunlu - Bayındır tamgası, ve de Eski Türk Abecesinde Bayındır’ın baş harfi olan B’dir.

 

TÜRKMEN MİLLETİ:

İran’da Doğu Oğuzlar kendilerini “Türkmen” adlandırırlar. Bunların dilin adı “Türkmençe”dir.

5-TÜRKMENYURTU (Farsçası TÜRKMEN SAHRA):

Hazar Denizi’nin güneydoğu kıyısı ve Türkmenistan Respublikası’ın güneyinde Türkmen milletinin yaşadığı, Farsçası “Türkmen Sahra” olan etnik bölgenin adı “Türkmenyurtu”dur

TÜRKMENYURTU MİLLİ BAYRAĞI:

Tasarımı Türkmenistan Respublikası bayrağına benzemekte, ancak ondaki yeşil yerine Türklüyün boyası olan Turkuaz gök renki ve dikey kilim şeriti yerine iki dikey kırmızı şerit ve kırakta bulunan beş yıldız ile yarım ay yerine ortada Türklük sincisi olan tek bir beş bucaklı yıldız ile yarım ay vardır. İki şerit Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve İrak Türkmaneli bayraklarındaki yatay şeritlerin dikey versiyonudur ve Türkmenistan ile Afganistan Türkmenlerini temsil etmektedir.

HALAÇ - XELEC MİLLETİ:

İran’da eski Arguların kalıntısı sayılan kitle kendilerini Xelec (Halaç) adlandırır. Bunların dilinin adı “Xelec Tili”dir (Halaçça).

4-XELECORDU (HALAÇORDU): Türkili’nin güneydoğusunda, Orta İran’a doğru Farsçası “Xelecistan” olan etnik bölgenin adinin Türkçesi “Xelecordu” (Halaçordu)dır. 

XELECORDU MİLLİ BAYRAĞI:

Üç dikey gök, kırmızı ve yaşıl şeritler Afganistan’da Güney Türkistan ve Azerbaycan Respublikası bayraklarında olan renklerdir. Simgeler ise Halaçların oluşması ve târihi ile ilgili olan Akhunların dikey dizilmiş üç yıldızlı bayrağı, Karahanlı - Karluklarln ağaç biçiminde düzenlenmiş dokuz oklu - tuğlu bayrağı ve eski Türklerle Batı Oğuzların kullandığı Yarım Ay - Yıldızdan oluşmaktadır.

 

KAZAK – QAZAQ MİLLİ AZINLIĞI:

İran’da Kıpçaklardan olan küçük bir topluluk olup Türkmenyurtu’nda yaşamaktadırlar. Kendilerine ait yurtları olmadığı için Milli Azınlık sayılırlar. Dillerinin adı “Qazaqşa”dır.

KAZAK AZINLIĞIN BAYRAĞI:

Turkuaz gök zemin üzerinde başka Kazak bayraklarında da simge olarak kullanılan kartal ile oba (yurt) ortada yerleştirilmiştir. Sol yanda üç yıldız Kazak Hanlığı, ayrıca ana vatan Kazakili’ni (Kazakistan’ı) oluşturan üç Kazak Jüz’ünü - Yüz’ünü (Ulı - Ulu, Orta, Kışı - Küçük) simgelemektedir. Yurt’un tepesinde Şañıraq (Şankırak), yurtun kapısı ile bayrağın solunda dikey şeritte sık kullanılan Kazak motifleri vardır.

 

TÜRK LATİN BİÇİG (ABÉCÉ)

(TÜRKİLİ VE İRAN'DA YAŞAYAN BÜTÜN TÜRKİK MİLLETLERİN ORTAK ALFABESİ)

A-a, B-b, C-c, Ç-ç, D-d, E-e, É-é, F-f, G-g, Ğ-ğ, H-h, I-ı, İ-i, J-j, K-k, L-l, M-m, N-n, O-o, Ö-ö, P-p, Q-q, R-r, S-s, Ş-ş, T-t, U-u, Ü-ü, V-v, X-x, Y-y, Z-z

EK BİÇİK VE HİMLER:

 

’ : Kesme himi (işâreti)

^ : Sesli harflere eklendiyinde seste uzatma yapar. Â-â, Ê-ê, Ế-ế, Î-î, Ô-ô, Û-û,...

Ķ-ķ: Bir sıra yabancı kelimelerle Türkiye Türkçesindeki “kalın art damaksıl K” sesini karşılar: “Ķanal” (K ise “ince ön damaksıl K sesi”ni karşılar: “Kim”)

 

Ñ-ñ: Eski Türkçe metinler ile bir sıra lehçelerde var olan “NG” sesini karşılar: “Doñuz”

Ň-ň: Eski Türkçe metinler ile bir sıra lehçelerde var olan “NY” sesini karşılar: “Xitaň” (Çin)

Ć-ć: Bir çok lehçede var olan, normalden daha önde telaffuz edilen ve hafifçe sızıcı olan, tonlu ve yarı kapantılı, “DZ”ye benzer bir ses.

Ḉ-ḉ: Bir çok lehçede var olan, normalden daha önde telaffüz edilen ve hafifçe sızıcı olan, tonsuz ve yarı kapantılı, “TS”ye benzer bir ses.

W-w: Eski Türkçe metinler ile bir sıra lehçelerde var olan “AU” veya “OU” diftongu (ikili) ünlü karşılar.

برای مطالعه‌ی بیشتر:

ملل تورکیک ساکن در ایران، خودنام‌گذاری ملی، مناطق ملی و پرچم‌های ملی آن‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/07/blog-post_83.html

ایران‌دا بولونان تورکیک ملت‌له‌ر، یورت‌لاری و بونلارین اؤز-ایچ‌آدلاندیرمالاری ایله ‌میللی بایراق‌لاری

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/07/blog-post.html

İran’da bulunan Türkik milletleri, yurtları, ve bunların özadlandırmaları ile milli bayrakları

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/06/iranda-bulunan-turkik-milletleri.html

 

Türkiye Cumhuriyeti, (İran, Afganistan, İrak, Suriye’de) yaşayan Türklerin kendi Federe devletlerini kurmalarına destek vermelidir.

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/05/turkiye-cumhuriyeti-iran-afganistan.html

نخستين پرچم ملي تورک در جنوب آزربايجان: پرچم اتحاد اسلام (بيرق بيرليک)– ١٩١٨

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_6.html

یوهان گوته‌و «فتح‌علی‌شاه‌تورک»، «ناصرالدین شاه، آن تورک پسر»، و سمبولیسم- آیکونولوژی تورکی –موغولی نشان شیر و خورشید ....

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post_10.html