شاعیر نیگار خانیم‌ین «فریاد که‌ فریادیما امداد ائده‌جه‌ک یوخ!» قوشوغو و تبریزلی معلّم فیضی‌نین اونا یازدیغی به‌نزه‌ک (نظیره)

شاعیر نیگار خانیم‌ین «فریاد که‌ فریادیما امداد ائده‌جه‌ک یوخ!» قوشوغو  و ته‌بریزلی معلّم فیضی‌نین اونا یازدیغی به‌نزه‌ک (نظیره) 

مئهران باهارلی

 

شاعیر نیگار خانیم (١٨٥٦-١٩١٨) عوثمانلی‌نین سون دؤنه‌می‌نده ‌تورک گؤرک‌سؤزونون (ادبیاتی‌نین) اه‌ن وئریم‌لی و اه‌ن اؤزگون قوشارلاری‌ندان (شاعیرله‌ری‌نده‌ن) بیری‌دیر. آتاسی ماجار کؤکه‌ن‌لی عوثمان نیهالی پاشا (آدولف فارکاش)، ١٨٤٨ ماجار آیاق‌لانماسی سونراسی عوثمانلی‌یا سیغینان‌لاردان اولوپ، حربیه ‌خوجاسی ایدی. هاینه‌نی آلمان‌جا و هوگو، موسه و لامارتین‌ی فیرانسیزجا اصلی‌نده‌ن اوخویابیله‌جه‌ک ده‌ن‌لی (قده‌ر) اوستون دوزئی‌یده فیرانسیزجا، آلمان‌جا و روم‌جا ‌بیله‌ن نیگار خانیم آیری‌جا ماجارجا، ائرمه‌نی‌جه، ایتالیان‌جا، فارس‌جا و عرب‌جه ‌ایله‌ ده‌ تانیش ایدی. گه‌نج یاش‌لاری‌ندا پییانو، رسیم، تیکیش اؤیره‌نه‌ن نیگار خانیم ١٣ یاشی‌ندا ایکه‌ن ائوله‌ندیریلدی. قوجاسی‌ندان ایکینجی‌سی بیر یول‌لوق اولاراق ایکی که‌ز آیریلدی. قاجار بویوک ائلچی‌سی ایله ‌قیسا سوره‌ن بیر عشق یاشادی.

ائوی‌نده‌ «سالی توپلانتی‌لاری» آدی ایله ‌اون‌له‌نه‌ن و عبدالحق حامید و رجائی‌زاده اکرم کیمی دؤنه‌مین تورک و آوروپالی قوشار، یازار و عوثمانلی شاهزاده‌له‌ری‌نین بیر آرایا گه‌لدییی کۆی، اوزولوق، گؤرک‌سؤز (موزیک، صنعت، ادبیات) توپلانتی‌لاری دوزه‌ن‌له‌ریه‌ن نیگار خانیم‌ین، گؤرک‌سؤزون هر چئشینی‌نده ‌(ژانری‌ندا)، اؤیکو (قیسا حکایه)، سورچه‌ک (اوزون حیکایه، رومان)، یانسیماج (تیاترو)، چئویری (ترجمه)، یازینج (مکتوب)، یازقا (مقاله)، آنی (خاطره)، سؤیله‌شی (صحبت)، دئنه‌مه، ... یاپیت‌لاری واردیر. (چاپ اولموش پیتیک‌له‌ری‌نده‌ن: افسوس ١، افسوس ٢، نیران (شعر و قیسا اؤیکو کیتاب‌لاری)؛ عکسِ صدا (منظوم ایکی بؤلوم‌ده‌ن اولوشور)؛ الحانِ وطن؛ صفحاتِ قلب (مکتوب بیچیمی‌نده سورچه‌ک - ‌رومان)؛ تاثیرِ عشق، گیریوه‌ (اویون)، حیاتیمین حیکایه‌سی (آنی)؛ آلنیمین یازی‌سی (تورک‌جه‌ گون‌جه)،.... بیر سیرا گؤرک‌سؤزچو (ادیب) نیگار خانیم‌ی سه‌پیک‌ده (نثرده) تاقشیتا (نظمه) گؤره‌ چوخ داها باشاری‌لی سایمیش‌لاردیر. نیگار خانیم‌ین قوشوق‌لاری‌ندا عبدالحق حامید، رجائی‌زاده ‌اکرم، جناب شهاب‌الدین، توفیق فیکرت ائتگی‌سی واردیر. که‌ندی‌سی ایسه تورک قوشارلاری‌ندان فضولی‌نین وورقونو ایدی. تورکییه‌ده ‌هه‌له ‌ده‌ یاپیت‌لاری‌نین چوخو لاتین‌له‌شدیریلیپ یاییم‌لانمامیش‌دیر. نیگار خانیم آلتمیش ایکی یاشی‌ندا تیفوس سایری‌لیغی‌ندان یاشامی‌نی ایتیردی.

نیگار خانیم‌ین «افسوس» آدی‌ندا یاییم‌لادیغی قوشوق‌لاری‌نی سلطان عبدالحمید چوخ به‌یه‌نیپ که‌ندی‌سی‌نه «شوکت نیشانی» وئرمیش‌دیر. بوشعر توپلوسوندا یئر آلان «فریاد» آدلی قوشوق ایسه چوخ سئویلیپ، قیسا سوره‌ده اونا ‌چوخ‌لوجا به‌نزه‌ک (نظیره) یازیلمیش‌دیر (نظیره ‌یازان‌لاردان بعضی‌سی: نزهت، محمت اسد، مظفر، ن. جواد، حفظی، اسماعیل صفا، ...). تورک میللی شاعیر  تورکه‌مپورلو معلّم احمد فيضی اه‌فه‌ندی (سرابی تبريزی) ده‌ نیگار خانیم‌ین فریاد قوشوغونا به‌نزه‌ک یازان‌لار آراسی‌ندادیر. فيضی اه‌فه‌ندی‌نین به‌نزه‌یی سعادت غزئته‌سی، ٢٢ شوباط، ٥ مارت ١٨٨٨ ده ‌یاییم‌لانمیش‌دیر. اون‌لو تورک کوی‌چو (موسیقی‌چی) تنبوری جمیل به‌ی، «شهناز» اورنامی‌ندا (مقامی‌ندا) و سؤزله‌ری فریاد قوشوغو اولان بیر شرقی‌ (ترانه) باغدامیش‌دیر (بسته‌له‌میش‌دیر).

نیگار خانیم قافقاز و تورک‌ایلی‌ده ده، اؤزگورلوک‌له‌ر و قادین حاق‌لاری‌نین ساوونوجوسو اولاراق، بیلینیر و یاپیت‌لاری آلقیش‌لانیردی. نئجه کی مشروطه دؤنه‌می‌نده قافقازدا باسیلان بیر تقویم‌ده، نیگار خانیم‌ین رسمی سلطان محمد خامس و شیخ شامل وس کیمی، میللی شخصیت‌له‌ر آراسی‌ندا یئرله‌شدیریلمیش‌دی .... 

آشاغی‌دا نیگار خانیم‌ین «فریاد» آدلی قوشوغو ایله میللی شاعیر معلّم فیضی‌نین اونا یازدیغی «به‌نزه‌ک»ی و سون‌دا نیگار خانیم‌دان «مانع اولویور حالیمی تقریره ‌حجابیم» آدلی بیر دؤرت‌لوک سونولموش‌دور.

فریاد - نیگار خانیم

فریاد! که‌ فریادیما امداد ائده‌جه‌ک یوخ

افسوس! که ‌غم‌ده‌ن به‌نی آزاد ائده‌جه‌ک یوخ

تاثیرِ محبّت‌له ‌ییخیلمیش گوزه‌ل، آمما

ویرانه ‌دِلی بیر داها آباد ائده‌جه‌ک یوخ

که‌س وارسا علاقه‌ن بانا ائی طالع دوُنوم!

سن وار ایکه‌ن عالم‌ده‌ به‌نی یاد ائده‌جه‌ک یوخ

حاققی‌یلا ‌بیلیر زار گؤنول حالتِ عشقی

ماهردیر او فن‌ده، آنی اوستاد ائده‌جه‌ک یوخ

یارب نه‌ ایچین زار «نیگار»ی شو جیهان‌دا

ناشاد ائده‌جه‌ک چوخسا دا، بیر شاد ائده‌جه‌ک یوخ؟

 

٣٠ نیسان ١٢٩٩ (١٢ ماییس، ١٨٨٣)

(افسوس، ایستانبول، ١٣٠٤، ص ٣٠-٣١)

FERYÂD

Nigar Hanım

12 Mayıs, 1883

 

Feryâd! ki feryâdıma imdâd edecek yok

Efsûs! ki gamdan beni âzâd edecek yok

Te’sîr-i muhabbetle yıkılmış güzel, ammâ

Vîrâne dili bir daha âbâd édecek yok

Kes varsa a’lâkan bana, ey tâli’-i dûnum!

Sen vâriken âlemde beni yâd édecek yok

Hakkıyla bilir zâr gönül hâlet-i aşkı

Mâhirdir o fende, anı üstâd édecek yok

Yâ Rab! ne için zâr Nigâr’ı şu cihanda

Nâşâd edecek çoksa da, bir şâd edecek yok?

معلم فیضی‌نین نیگار خانیم‌ین فریاد قوشوغونا یازدیغی به‌نزه‌ک (نظیره) - ٥ مارت ١٨٨٨

شاعرِ بدایعِ عظما معلم فیضی اه‌فه‌ندی حضرت‌له‌ری‌نین محصولِ طبعِ فیّاضی اولان بیر غزلِ بلیغ:

دل‌خسته‌یِ عشقیم، به‌نی دل‌شاد ائده‌جه‌ک یوخ

دل‌شاد ائده‌جه‌ک نه‌رده ‌قالیر، یاد ائده‌جه‌ک یوخ

اِعماری‌نا هر کس قوشویور کؤهنه‌ جیهانین

آمما نه‌ عجب، بیر گؤنول آباد ائده‌جه‌ک یوخ

بین آلتِ اعدام اولویور دم به‌ دم ایجاد

بیر آلتِ اِحیاء نه‌ده‌ن ایجاد ائده‌جه‌ک یوخ؟

هر گوشه‌ده‌ بیر مرشدِ گم‌راه‌ وار آمما

حاق مسلکه‌ بیر سالکی ارشاد ائده‌جه‌ک یوخ

صوفی‌له‌ر ایچین اولدو جیهان خانگه، ‌آباد

عشق اهلی‌نه ‌بیر می‌کده‌ بنیاد ائده‌جه‌ک یوخ

پاشایِ منیف‌ین قلمی اولماسا دئردیم

خامه‌م گیبی رنگین غزل انشاد ائده‌جه‌ک یوخ

TEBRİZLİ MUALLİM FEYZİ’NİN NİGAR HANIM’IN FERYÂD KOŞUĞUNA YAZDIĞI BENZEK – 1888

Dilhaste-yi aşkım beni dilşâd edecek yok

Dilşâd edecek nerde kalır, yâd edecek yok

Î’mârına herkes koşuyor köhne cihânın

Amma ne acep, bir gönül âbâd edecek yok

Bin âlet-i î’dâm oluyor dem be dem îcâd

Bir âlet-i ihyâ neden îcâd edecek yok?

Her gûşede bir mürşid-i gümrâh var, amma

Hak mesleke bir sâliki irşâd edecek yok

Sûfîler için oldu cihan hângeh, âbâd

Aşk ehline bir meykede bünyâd edecek yok

Pâşâ-yi Münif’in kalemi olmasa derdim

Hâmem gibi rengin gazel inşâd edecek yok

مانع اولویور حالیمی تقریره‌ حجابیم

نیگار خانیم

مانع اولویور حالیمی تقریره‌ حجابیم

اوزمه! یئتیشیر، اوزمه! فراغین‌لا خرابیم

محو اولدو سکونوم، به‌نی ترک ائیله‌دی خوابیم

اوزمه‌ یئتیشیر، اوزمه ‌فراغین‌لا خرابیم

MÂNİ OLUYOR HÂLİMİ TAKRİRE HİCÂBIM

Nigar Hanım

Mâni oluyor hâlimi takrire hicâbım,

Üzme yetişir, üzme, firâkınla harâbım.

Mahv oldu sükûnum, beni terk eyledi hâbım,

Üzme yetişir, üzme, firâkınla harâbım

قیسا سؤزلوک:

اورنامOrnam : مقام (موسیقی)

اؤزگونÖzgün : اصیل

اوزلوقUzluq : هنر

اون‌لوÜnlü : مشهور

اؤیکوÖykü : داستان کوتاه

باغداماقBağdamaq : بسته‌له‌مه‌ک، تصنیف، ساختن آهنگ

به‌نزه‌کBenzek : نظیره

پیتیکPitik : کتاب

تاقشیتTaqşıt : نظم

چئشینÇéşin : ژانر

چئویریÇéviri : ترجمه

ده‌ن‌لیDenli : قه‌ده‌ر، به اندازه‌ی

دؤرت‌لوکDörtlük : رباعی

سایری‌لیقSayrılıq : بیماری

سه‌پیکSepik : نثر

سورچه‌کSürçek : داستان بلند، رومان

سؤیله‌شیSöyleşi : صحبت، گفتگو

قوشارQoşar : شاعر

قوشوقQoşuq : شعر

کویKüy : موسیقی

گؤرک‌سؤزGörksöz : ادبیات

گؤرک‌سؤزچوGörksözçü : ادیب

گون‌جهGünce : روزنوشته

وئریم‌لیVérimli : محصول‌دار، ولود

یاپیتYapıt : اثر

یازقاYazqa : مقاله

یازینجYazınc : مکتوب

یانسیماجYansımac : تئاتر

یئتیشیرYétişir : یئته‌ر، بس‌دیر

میللی شاعیر تورکه‌مپورلو معلم احمد فیضی افندی – سرابی تبریزی

Milli şâir Türkempürlü Muallim Ahmed Feyzi Efendi - Sarâbi Tebrîzi

 

اِعماری‌نا هر کس قوشویور کؤهنه‌ جیهانین

آمما نه‌ عجب، بیر گؤنول آباد ائده‌جه‌ک یوخ؟

بین آلتِ اعدام اولویور دم به‌ دم ایجاد

بیر آلتِ اِحیاء نه‌ده‌ن ایجاد ائده‌جه‌ک یوخ؟

هر گوشه‌ده‌ بیر مرشدِ گم‌راه‌ وار آمما

حاق مسلکه‌ بیر سالکی ارشاد ائده‌جه‌ک یوخ!

 

Î’mârına herkes koşuyor köhne cihânın

Amma ne acep, bir gönül âbâd edecek yok?

Bin âlet-i î’dâm oluyor dem be dem îcâd

Bir âlet-i ihyâ neden îcâd edecek yok?

Her gûşede bir mürşid-i gümrâh var, amma

Hak mesleke bir sâliki irşâd edecek yok!

 خاطرین‌ده‌ می؟

سئوگیلیم خاطرین‌ده ‌می حالا

او تنزّله، آه، او دؤرت نیسان؟

«بونو به‌ن حافظه‌م‌ده ‌قید ائده‌ریم»

دییه، تعزیز ایله ‌بو تاریخی

به‌نی غشیِ مسرّت ائیله‌ردین ...

 

او گونو یاد ائده‌ر می‌سین عجبا

که ‌بیزه ‌بخش ایله ‌سرورِ جنان

دییه‌ره‌ک سان که‌ «به‌ن گئچه‌ر؛ گیده‌ریم»

ائدییوردو قلوبو تفریحی

بیزه ‌اخطار، اطاعت ائیله‌ردیک

 

ایکی گون سونراکی او شامِ بهار

او نسیمِ پر اهتزارِ ربیع

سه‌نی زورق سوارِ عزّت ائدیپ

تهلکه، هائله‌ گؤزه‌تمه‌یه‌ره‌ک

ساحله ‌سوق ائده‌ن او حسِّ غرام

 

قوم‌لار اوستونده ‌انتظار و قرار

او مناظر، او حال، او شعرِ بدیع

به‌نی، ساحل گُزینِ وحدت اولوپ

به‌کله‌مه‌ک‌ده‌ن شکایت ائتمه‌یه‌ره‌ک

مترقّب‌دین اؤیله، .... خوش‌دو او شام

 

سئودیییم به‌ن دولاشدیم ایشته ‌یینه‌

اورالاردا غریب و سرگردان

هر حجر پاره، هر سولوق یاپراق

نه‌یه‌ باخسام ائده‌ردی هه‌پ اخطار

بانا گئچمیش بهارِ مسعدتی

 

بو تاثّر، بو عشقِ دیرینه

یئنی‌ده‌ن ائتدی مغزیمی سُکران

زیرِ پاییم‌دا سارسیلیپ توپراق

قالمادی قابلیتِ رفتار

گئچه‌ن عمرون بو اولدو مَحْمِدَتی ....

 

١٣ کانون اول