ایران‌دا بولونان تورکیک ملت‌له‌ر، یورت‌لاری و بونلارین اؤز-ایچ‌آدلاندیرمالاری ایله ‌میللی بایراق‌لاری

  ایران‌دا بولونان تورکیک ملت‌له‌ر، یورت‌لاری و بونلارین اؤز-ایچ‌آدلاندیرمالاری ایله ‌میللی بایراق‌لاری

 

بوگونکو ایران سینیرلاری ایچی‌نده «تورک» (باتی اوغوز)، «تورکمه‌ن» (دوغو اوغوز)، «خله‌ج» (خلج) و «قازاق» اولماق اوزه‌ره ‌دؤرت تورکیک (تورکول) «اولوسال توپار» (میللی گوروپ) بولونماق‌دادیر. بونلاردان تورک‌له‌ر اوچ «اولوسال (میللی) بؤلگه»‌یه‌ («تورک‌ایلی»، «آفشارایلی»، «قاشقای‌ایلی»)، خله‌ج‌له‌ر ایله ‌تورکمه‌ن‌له‌ر بیره‌ر میللی بؤلگه‌یه‌ («خله‌ج‌اوردو»، «تورکمه‌ن‌یورتو») یییه‌دیرله‌ر (صاحیب‌دیرله‌ر) و دولایی‌سی ایله «اولوس» (‌ملّت) قونوموندادیرلار (ایستاتوسونده‌دیرله‌ر). قازاق‌لار ایسه‌ تورکمه‌ن میللی بؤلگه‌سی‌نده‌ (تورکمه‌ن‌یورتوندا) یئرله‌شه‌ن «گومبه‌ت» (گنبد) شهه‌ری و چئوره‌سی‌نده‌ «اولوسال (میللی) آزینلیق» اولاراق یاشاماق‌دادیرلار و کندی‌له‌ری‌نه ‌عاید میللی بؤلگه‌له‌ری یوخ‌دور.

بو تورکیک میللت‌له‌رین اؤز ایچ‌آدلاندیرمالاری (ائندوائتنونیم‌له‌ری)، وطن‌له‌ری – یورت‌لاری‌نین آدلاری و سیمگه‌له‌ری اولاراق؛ اؤته‌ک‌ده (تاریخ‌ده)‌ گئچگی‌سی (سابقه‌سی) اولان، اؤنه‌ریله‌ن، سیخ قول‌لانیلان، اولوس‌لارآراسی چاپ‌دا داها گئنیش تابلانمیش (قبول ائدیلمیش)، ...؛ میللی بایراق‌لاری آشاغی‌دا وئریلمیش‌دیر.

آنیمساتما: تورکول (تورکیک) اؤلکه و بؤلگه‌له‌ری آدی‌ندا فارس‌جا «-ستان» ایش‌له‌دیلمه‌ز. اونون یئری‌نه‌ اؤلکه ‌آنلامی‌ندا اولان تورک‌جه «‌ایل»، «ایلی»، «یورت»، «یورتو»، «یئری»، «اوردو»؛ موغول‌جادا «اوْروْن»، «اوْلْسْ»، «قازار»؛ ماجارجادا «اوْرساگ»، .... قول‌لانیلیر.

تورک اولوسو (میللتی)

ایران‌دا باتی اوغوزلار اؤته‌ک (تاریخ) بویونجا اؤز‌له‌ری‌نی «تورک» آدلاندیریپ، بوگون ده «‌تورک» آدلاندیریرلار. بونلارین دیلی‌نین آدی «تورک‌جه‌» (لهجه‌له‌رده‌ «تورکی»، «تورکو») و بالکان باتی اوغوز لهجه‌له‌ری ایله ‌قارشی‌لاشدیریلدیغی‌ندا لهجه‌ توْپارلاری‌نین (گوروپ‌لاری‌نین) توپ‌لوجا آدی «تورکمان» (لهجه‌له‌رده آراسیرا «تورکمانی») لهجه‌له‌ری‌دیر.

ایران‌دا یاشایان تورک اولوسو نئچه اولوسال بؤلگه‌ده ‌کومپاکت بیچیم‌ده‌ یاشاماق‌دادیر:

١-تورک‌ایلی (فارس‌جاسی تورکستان، عرب‌جه‌سی تورکیه):

ایران‌ین قوزئی‌باتی‌سی و باتی‌سی‌ندا تورکییه بودونجو (جمهوریتی) ‌ایله ‌آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی سینیرلاری‌ندان باش‌لایاراق تئهران‌ا، اراک‌ا، نهاونده، ... ده‌ک اوزانان، بوتون تورک یئرله‌شیم مرکزله‌ری‌نی ایچه‌ره‌ن بیتیشیک، گئنیش بیر یئرگه (جوغرافی)، آلان و اؤلکه‌دیر. تورک‌ایلی‌نین یاری‌سی آزه‌ربایجان یئرگه‌سی (جوغرافیاسی)، اؤته‌کی یاری‌سی دا اسکی دؤنه‌م‌له‌رده ‌عراقِ عجم، جبال، وس. آدلاندیریلان بؤلگه‌ده‌ن اولوشماق‌دادیر.

تورک‌ایلی اولوسال (میللی) بایراغی

بو بایراق بیرینجی دونیا ساواشی‌نین سون ایل‌له‌ری‌نده، ‌١٩١٨-١٩١٩دا تورک‌ایلی‌نده ‌اولوسال اؤنده‌ر جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی – مجدالسلطنه ‌یابغولوغوندا قورولان «اتحاد حاکمیتی» ویا «تورک بیرلیک ارک‌له‌تی‌نین»‌ (دولتی‌نین) بایراغی اولوپ؛ اورمو، خوی، سالماس، تبریز، بیجار، همه‌دان، ارده‌بیل وس‌.ده‌ قول‌لانیلمیش‌دیر. بایراق، قیزیل یئریل (زمینه) اوزه‌ری‌نده ‌دوغودا گؤک‌تورک ارک‌له‌تی‌نده‌ن (دولتی‌نده‌ن) باتی‌دا کؤله‌مه‌ن (مملوک) ارک‌له‌تی‌نه‌ ده‌ک تورک‌لوک سینجی‌سی (سیمگه‌سی) اولان یاریم آی – بئش بوجاق‌لی اولدوز ایله ‌تورک – موغول ارک‌له‌ت‌له‌ری‌نده (دولت‌له‌ری‌نده‌) سیخ قول‌لانیلان، کوره‌یی‌نین آرخاسی‌ندا‌ گونه‌ش و الی‌نده‌ قیلیج اولان آسلان‌ین یان یانا گتیریلمه‌سی‌نده‌ن اولوشموش‌دور. بئش بوجاق‌لی اولدوز، اینسان‌ی سیمگه‌له‌مه‌ک‌ده‌دیر.

٢- آفشارایلی (آفشاریورتو، فارس‌جاسی افشارستان)

ایران‌ین قوزئی‌دوغوسوندا تورکمه‌نیستان رئسپوبلیکاسی ایله ‌آفغانیستان‌ا قونشو، خوراسان بؤلگه‌سی‌نده‌ باتی اوغوز تورک‌له‌ری‌نین یاشادیغی ائتنیک بؤلگه‌دیر.

آفشار‌ایلی اولوسال (میللی) بایراغی

بو بایراق تورک‌لویون بویاسی اولان تورکوآز گؤک یئریل (زمینه) اوزه‌ری‌نده‌ اورتادا یئرله‌شدیریلمیش، خوراسان‌دا اورتایا چیخان سلجوق‌لولارین سکیز بوجاق‌لی اولدوزو ایله‌ قوشا باش‌لی قارتالی‌ندان اولوشموش‌دور. سکیز بوجاق‌لی اولدوزون ساغ و سولوندا بیره‌ر یاریم آی اولدوز، باتی و دوغو اوغوزلاری و یا باتی و دوغو تورکول (تورکیک) دونیاسی‌نی، و بونلارین آراسی‌ندا اوْرنانان (یئر آلان) آفشارایلی‌نین ده ‌اونلار آراسی‌ندا کؤپرو اوْینامی‌نی (رولونو) سیمگه‌له‌مه‌ک‌ده‌دیر.

٣-قاشقای‌ایلی (قاشقای‌یورتو، فارس‌جاسی قشقایستان)

ایران‌ین گونئیی‌نده‌ بصره‌کؤرفه‌زی و هورموز بوغازی‌نا یاخین قاشقای تورک بوی‌لاری بیرلییی‌نین (کونفئدئراسیونونون) یاشادیغی بؤلگه‌دیر.

قاشقای‌ایلی اولوسال (میللی) بایراغی

بایراغین تاساریمی و اوندا قول‌لانیلان بویالار (رنگ‌له‌ر) ایله اؤرگه‌له‌ر (‌موتیوله‌ر) قاشقای‌لارین دونیاجا اون‌لو کیلیم و گبه‌له‌ری‌نی سیمگه‌له‌مه‌ک‌ده‌دیر. اورتاداکی قوْیو آلتین ساری‌سی تورک میتولوژی‌سی، شامانیزم و اسکی تورک‌له‌رده بوندالیق (‌دنیوی) زنگین‌لیک، یاریم آی اولدوز باتی اوغوز و تورک‌لوک، سکیز بوجاق‌لی اولدوز ایسه‌ ‌اوتقونون (ظفر) سیمگه‌سی‌دیر. اورتا ساری بؤلومون قیراغی‌ندا دیزیلمیش دامقالار، قاشقای‌لارین اونلارین اوزانتی‌سی اولدوق‌لاری سؤیله‌نه‌ن آغ‌قویون‌لو – باییندیر بویو دامقاسی، و ‌اسکی تورک آبئجئ‌سی‌نده ‌باییندیرین باش بیچه‌یی (حرفی) اولان «ب» هیمی (علامتی)دیر.

تورکمه‌ن اولوسو (میللتی)

ایران‌دا دوغو اوغوزلار اؤز‌له‌ری‌نی تورکمه‌ن آدلاندیریلار. بونلارین دیلی‌نین آدی «تورکمه‌ن‌چه»‌دیر.

٥-تورکمه‌ن‌یورتو (فارس‌جاسی تورکمن صحرا):

خزه‌ر دنیزی‌نین گونئی‌دوغو قییی‌سی و تورکمه‌نیستان رئسپوبلیکاسی‌نین گونئیی‌نده ‌تورکمه‌ن اولوسونون یاشادیغی، فارس‌جاسی «تورکمن صحرا» اولان ائتنیک بؤلگه‌نین آدی «تورکمه‌ن‌یورتو»دور.

تورکمه‌ن‌یورتو اولوسال (میللی) بایراغی

بایراغین تاساریمی تورکمه‌نیستان رئسپوبلیکاسی بایراغی‌نا بنزه‌مه‌ک‌ده، آنجاق اوندا یاشیل یئری‌نه ‌تورک‌لویون بویاسی اولان تورکوآز گؤک، دیکئی کیلیم شیریخی (شریتی) یئری‌نه ‌ایکی دیکئی قیرمیزی شیریق (شریت)، و قیراق‌دا بولونان بئش اولدوز ایله ‌یاریم آی یئری‌نه ‌اورتادا تورک‌لوک سینجی‌سی اولان تک بیر بئش بوجاق‌لی اولدوز ایله‌ یاریم آی واردیر. ایکی شیریق، قوزئی قیبریس تورک بودونجو (جمهوریتی) و عراق تورکمان‌ائلی بایراق‌لاری‌نداکی یاتای شیریق‌لارین (شریت‌له‌رین) دیکئی ده‌ییشگه‌سی‌دیر (وئرسییونودور) و تورکمه‌نیستان ایله‌ افغانیستان تورکمه‌ن‌له‌ری‌نی تمثیل ائتمه‌ک‌ده‌دیر.

خله‌ج اولوسو (ملتی)

ایران‌دا اسکی آرقولارین قالینتی‌سی ساییلان کیتله اؤز‌له‌ری‌نی خله‌ج (فارس‌جاسی خلج) آدلاندیریلار. بونلارین دیلی‌نین آدی «خله‌ج تیلی»دیر.

٤-خله‌ج‌اوردو (فارس‌جاسی خلجستان):

تورک‌ایلی‌نین گونئی‌دوغوسوندا، اورتا ایران‌ا دوغرو فارس‌جاسی «خلجستان» اولان ائتنیک بؤلگه‌نین تورک‌جه‌سی «خله‌ج‌اوردو»دور.

خله‌ج‌اوردو اولوسال (میللی) بایراغی:

اوچ دیکئی گؤک، قیرمیزی و یاشیل شیریق‌لار (شریت‌له‌ر) آفغانیستان‌دا گونئی تورکیستان و آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی بایراق‌لاری‌ندا اولان بویالا‌ردیر. سیمگه‌له‌ر ایسه‌ خله‌ج‌له‌رین اولوشماسی و اؤته‌یی (تاریخی) ایله‌ ایلگی‌لی اولان آق‌هون‌لارین دیکئی دیزیلمیش اوچ اولدوزلو بایراغی، قاراخان‌لی – قارلوق‌لارین آغاج بیچیمی‌نده‌ دوزه‌ن‌له‌نمیش دوقوز اوخ‌لو – توغ‌لو بایراغی و اسکی تورک‌له‌رله ‌باتی اوغوزلارین قول‌لاندیغی یاریم آی – اولدوزدان اولوشماق‌دادیر.

قازاق اولوسال (میللی) آزینلیق

ایران‌دا قیپچاق‌لاردان اولان کیچیک بیر توپلولوق‌دورلار و تورکمه‌ن‌‌یورتوندا یاشاماق‌دادیرلار. اؤزله‌ری‌نه ‌عاید یورت‌لاری اولمادیغی اوچون، اولوسال (میللی) آزینلیق ساییلیرلار. دیل‌له‌ری‌نین آدی «قازاقشا»دیر.

قازاق آزینلیغین بایراغی

تورکوآز گؤک یئریل (زمینه) اوزه‌ری‌نده ‌باشقا قازاق بایراق‌لاری‌ندا دا سیمگه‌ اولاراق قول‌لانیلان قارتال ایله ‌یورت (اوبا) اورتادا یئرله‌شدیریلمیش‌دیر. سول یان‌دا اوچ اولدوز «قازاق خان‌لیغی»‌نی، آیریجا آنا‌وطن «قازاق‌ایلی»نی (قازاخیستان‌ی) اولوشدوران اوچ قازاق «ژوز»و (اولی ژوز – اولو یوز، اورتا ژوز – اورتا یوز، کیشی ژوز– کیچیک یوز) سیمگه‌له‌مه‌ک‌ده‌دیر. یورتون تپه‌سی‌نده‌کی «‌شانگیراق»، یورتون قاپی‌سی ایله ‌بایراغین سولوندا دیکئی شیریق‌دا (شریت‌ده) ‌قول‌لانیلان قازاق اؤرگه‌له‌ری (موتیوله‌ری) واردیر.

سؤزلوک:

آراسیرا: بعضا

آرخا: عقب، پشت

آزینلیق: اقلیت

آسلان: شیر

آلان: سرزمین، محوطه، قلمرو

آنیمساتما: یادآوری

ارکله‌ت: دولت

اوتقو: ظفر، پیروزی

اؤته‌ک: تاریخ

اوخ: تیر

اؤرگه: موتیو، موتیف (کیلیم، قالی، ...)

اورنانماق: جای گرفتن، مستقر شدن

اوزانتی: امتداد

اولوس: ملت

اولوسال: ملی

اولوشماق: بوجود آمدن، مرکب شدن

اؤنده‌ر: رهبر، لیدر

اون‌لو: مشهور

اوینام: رول، نقش

ایل: کشور

باتی: غرب

بودونج: جمهوریت، رسپوبلیکا

بوغاز: تنگه

بوندالیق: دنیوی

بوی: طائفه، قبیله

بویا: رنگ

بیتیشیک: متصل و پیوسته به هم

بیچه‌ک: حرف الفبا

بیچیم: فورم

بیرلیک: اتحادیه، کونفدراسیون

تاب‌لانماق: قبول شدن

تاساریم: طراحی

توپار: گوروپ، گروه

توپ‌لوجا: کلا، یکجا

تورکول: تورکیک

توغ: طوق

دامقا: مهر

ده‌ییشگه: گونه، وئرسیون

دوغو: شرق

دیکئی: عمودی

زنگین‌لیک: ثروت

سیمگه: سینجی، سمبول

سینجی: سیمگه، سمبول

سینیر: مرز

شانقیراق: دریچه‌ی فوقانی چادرها – یورت‌های قازاق (و قیرقیز و موغول و ... با نام دیگر) و موتیف آن

شیریق: نوار

قارتال: عقاب

قالینتی: باقیمانده

قوشاباش‌لی: دارای دو سر

قول‌لانماق: به خدمت گرفتن، استفاده کردن

قونوم: ایستاتوس

قویو: تند، غلیظ

قیراق: کنار

قییی: ساحل

کندی: اؤز

کوره‌ک: پشت بدن

کؤله‌مه‌ن: مملوک

کیتله: توده

گئچگی: سابقه

هیم: علامت، نشانه

یابغو: دولت شخص، سازنده و موسس نظام دولتی، از مصدر یاپماق

یاتای: افقی

یاریم آی: هلال ماه

یورت: سرزمین

یئرگه: جوغرافی

یئرله‌شیم: اسکان

یئریل: زمینه

یییه: صاحب

برای مطالعه‌ی بیشتر:

ملل تورکیک ساکن در ایران، خودنام‌گذاری ملی، مناطق ملی و پرچم‌های ملی آن‌ها

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/07/blog-post_83.html

ایران‌دا بولونان تورکیک ملت‌له‌ر، یورت‌لاری و بونلارین اؤز-ایچ‌آدلاندیرمالاری ایله ‌میللی بایراق‌لاری

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/07/blog-post.html

İran’da bulunan Türkik milletleri, yurtları, ve bunların özadlandırmaları ile milli bayrakları

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/06/iranda-bulunan-turkik-milletleri.html

 

Türkiye Cumhuriyeti, (İran, Afganistan, İrak, Suriye’de) yaşayan Türklerin kendi Federe devletlerini kurmalarına destek vermelidir.

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/05/turkiye-cumhuriyeti-iran-afganistan.html

نخستين پرچم ملي تورک در جنوب آزربايجان: پرچم اتحاد اسلام (بيرق بيرليک)– ١٩١٨

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/01/blog-post_6.html

یوهان گوته‌و «فتح‌علی‌شاه‌تورک»، «ناصرالدین شاه، آن تورک پسر»، و سمبولیسم- آیکونولوژی تورکی –موغولی نشان شیر و خورشید ....

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post_10.html