Tuesday, August 28, 2018

تدريس زبان تورکی در مدرسه‌ی دارالفنون ناصرالدين شاه قاجار، نخستين دانشگاه در تاريخ مودرن ايران

تدریس زبان تورکی در دارالفنون قاجاری، نخستین دانش‌گاه در تاریخ مودرن ایران 

مئهران باهارلی


در این نوشته سندی دائر بر تدریس زبان تورکی در مدرسه‌ی شاهی ناصری و یا دارالفنون قاجاری را معرفی کرده‌ام. این سند بخشی از گزارشی است بنام جوغرافیای ایران، منتشر شده در روزنامه‌ی تربیت چاپ تهران به سال ١٨٩٩ میلادی به قلم محمدعلی فروغی ذکاء‌الملک[1]. دارالفنون قاجاری و یا مدرسه‌ی شاهی ناصری - نخستین دانش‌گاه در تاریخ مودرن ایران - در سال ١٨٥١ میلادی در زمان ناصرالدین‌ شاه قاجار، ظاهرا به پیش‌نهاد میرزا تقی‌ خان امیرکبیر و با کوپی‌برداری از دارالفنون عثمانلی[2]، سه سال بعد از آن و برای آموزش علوم و فنون جدید در تهران تأسیس شد.

این سند ارزش‌مند تاریخی نشان می‌دهد زبان تورکی از همان آغاز ظهور موسسات آموزشی مودرن در ایران، به موازات زبان فارسی، آن هم در عالی‌ترین سطوح یعنی دارالفنون – معادل دانش‌گاه امروزی - تدریس می‌شد. این سند هم‌چنین بیان‌گر موضع مترقی بی طرفی زبانی نسبی دولت تورک قاجاری و دو شخصیت تورک، ناصرالدین ‌شاه قاجار و میرزا تقی ‌خان امیر کبیر است[3].

در زیر بخش مربوطه‌ی گزارش را آورده و سپس توضیحات چندی داده‌ام:

Monday, August 27, 2018

ایرانِ عوثمان‌لی: پاتریک‌های غرب آزربایجان در قلمروی عوثمان‌لی

ایرانِ عوثمان‌لی 

پاتریک‌های غرب آزربایجان در قلمروی عوثمان‌لی


مئهران باهارلی


تعبیر «ایرانِ عوثمان‌لی» (عوثمان‌لی ایرانی، Osmanlı İranı)، اصطلاحی تاریخی - جوغرافیایی است که برای نامیدن مناطقی از ایران امروز که در زمان‌هایی در قلم‌روی امپراتوری عوثمان‌لی قرار داشته‌اند به کار می‌رود. (مانند اوروپای عوثمان‌لی به معنی بخش‌هایی از اوروپای شرقی و جنوب شرقی که در قلم‌روی عوثمان‌لی بود)؛ عمده‌ی این زمان‌ها عبارتند از سه دوره‌ی مشخص: ایرانِ عوثمان‌لی دوره‌ی قیزیل‌باش (صفوی) در زمان سلطان سلیمان قانونی و سپس تا ١٦٨٣؛ ایرانِ عوثمان‌لی دوره‌ی بعد از حمله‌ی اشرف افغان و سقوط دولت قیزیل‌باش، و ایرانِ عوثمان‌لی دو دهه‌ی اول قرن بیستم (١٩٠٠-١٩٢٠).

آشنائی با تعبیر «ایرانِ عوثمان‌لی» ضروری است زیرا در روایت تاریخ‌نگاری‌های ایران‌گرایانه و آزربایجان‌گرایانه مخصوصا مورخین تبریزی – اردبیلی (مثلا کتاب آزربایجان در سیر تاریخ ایران. رحیم رئیس‌نیا)، این گمان نادرست تبلیغ می‌شود که آزربایجان و کل تورک‌ایلی ازلیاّ همیشه جزئی از ایران (به معنی امروزی کشور ایران) بوده است. حال آن که آزربایجان و کلا تورک‌ایلی، و یا بخش‌هایی از آن‌ها در برهه‌های بسیاری از تاریخ، جدا از دیگر مناطق ایران امروز و به همراه بخش‌های شرقی آناتولی در ترکیب دولت‌های دیگری، به عنوان نمونه در قلم‌روی دولت‌های تورک آغ‌قویون‌لو و عوثمان‌لی قرار داشته‌اند. 

 

Friday, August 24, 2018

تورکَمْپورلو معلم فيضی افندی: سه‌نی تفهیم ائده‌ن سانا کیم‌دیر؟

تورکَمْپورلو معلم فیضی افندی سرابی تبریزی،

شاعر ملی تورک:

 

سه‌نی تفهیم ائده‌ن سانا کیم‌دیر؟

 

مئهران باهارلی


در زیر چند مطلب تورکی کوتاه در باره‌ی بوروکرات، مدرس، نویسنده، لغوی، شاعر و مرثیه‌سرای تورک «معلم فیضی افندی»، اهل روستای تورکَمْپور اوجان (بوستان آباد)، زیسته در قلمروی عوثمان‌لی و متوفی در استانبول را آورده‌ام. معلم فیضی از آخرین شعرای ادبیات دیوانی تورک و برجسته‌ترین شاعر ادبیات مرثیه‌ای تورکی (آغیت) در قرن گذشته به شمار می‌رود. معلم فیضی افندی در میان شاعرانی است که الهام‌بخش شاعر برجسته‌ی تورک توفیق فکرت برای سرودن شعر بوده‌اند. او نخستین مترجم رباعیات خیام از زبان فارسی دری به زبان تورکی است.

آثار تورکی معلم فیضی افندی از جهات بسیار حائز اهمیت هستند. از جمله ادبیات معاصر تورک، ادبیات تورکی و تاریخ و میراث مدنی - فرهنگی - ادبی کولونی تورک‌های تورک‌ایلی و ایران در عوثمان‌لی - تورکیه، ترمیم و تقویت ارتباطات دو شاخه‌ی شرقی (تورکمانی) و غربی (عوثمان‌لی) اوغوزهای غربی، به عنوان نمونه‌هایی از تورکی ادبی و مکتوب که تورکان تورک‌ایلی و ایرانی در قرن نوزده به کار می‌بردند و باید در تشکل زبان ادبی - معیار مودرن تورکی لحاظ شوند، و نهایتا ادبیات مرثیه. با این همه نام معلم فیضی در کتب رجال و مشاهیر آزربایجان، آثار تورکی او در کتب تاریخ ادبیات آزربایجان؛ ایضا فعالیت‌های سیاسی او که از رهبران و تئوریسین‌های حرکت اتحاد اسلام بود در تاریخ‌نگاری آزربایجانی ذکر و نقل نمی‌شود. مجموعه‌ی آثار تورکی معلم فیضی نیز، هیچ کدام از آن‌ها، تاکنون در ایران و آزربایجان منتشر نشده است. 

مطلب نخست، مقدمه‌ی کتاب «مختصر اصول فارسی» به زبان تورکی اثر معلم فیضی افندی است. این کتاب را وی به سال ١٨٨٧ میلادی (١٢٦٦ شمسی)، یعنی ١٣١ سال پیش منتشر کرده است.

مطلب دوم، آگهی تبلیغ و معرفی کتاب «اصول فارسی» در روزنامه‌ی «ترجمان حقیقت» چاپ استانبول است.

مطلب سوم، یک شعر تورکی درج شده در آخر کتاب «مختصر اصول فارسی» است.

مطلب چهارم، شعری تورکی است که معلم فیضی برای درج در سنگ مزار خود سروده است.

پس از نقل این مطالب تورکی، چند توضیح کوتاه داده‌ام.




Tuesday, August 21, 2018

رحيم رئيس نيا و فارس شووئنيزمی ساختا تاريخ ايدئولوژيسي‌نين رئکلامچيليغی

رحيم رئيس نيا جنابلارينا مکتوب:
رحيم رئيس نيا و فارس شووئنيزمی ساختا تاريخ ايدئولوژيسي‌نين رئکلامچيليغی
                 
 گونتای گنج‌الپ

نوت: رحیم رئیس‌نیا`نین تورک خالقی و آزه‌ربایجان`ین اؤزه‌للیکله ییرمینجی یوز ایل ایلک یاریسی تاریخی‌نین، ایرانچی‌لیق و فارس مرکزلی‌لیک دوغرولتوسوندا تحریف ائدیلمه و ساختالاشدیریلماسیندا بؤیوک قاتقی و پایی اولموشدور. آشاغیداکی ده‌یه‌رلی یازقا، رحیم رئیس‌نیا`نین بو چارپیق تاریخ آنلاییشنی و فارس سؤمورگه‌چی‌لیک-عیرقچیلیغی‌نین آچدیغی پنجره‌ده‌ن دونیایا باخیشینی ایرده‌له‌مه‌کده‌دیر. مئهران باهارلی
-----------------------------------------------

حؤرمتلی رحيم بَی رئيس نيا!  

گونتای گنجالپ 

سیزین «پانتورکیزم» حاققیندا اولان یازینیزی اوخودوم و چوخ تعجوبلندیم. سیزی اوزاقدان-اوزاغا هله 10-جو سینیفده اوخودوغوم زامان تانیییردیم. چونکو او زامان ترجومه ائتدیگینیز «بابک»  رومانینی اوخوموشدوم و بو کیتاب منیم ناراحات و چیلغین گنج روحومو دریندن تاثیرلندیرمیشدی. کیتابَی بیتیردیکدن سونرا سیزه میننتدارلیق دویغوسو اویانمیشدی ایچیمده. البتته کی، باشقا ترجومه لرینیزی ده اوخموشدوم. سونرا من اورتا مکتبَی بیتیردیکدن سونرا حیاتین دیگر قاتلارینا گیردیم طبعیی اولاراق و ائله اولدو کی، سیزینله ده یاخیندان موناسیبتیمیز اولدو، هم تبریزده، هم ده باکیدا. 16 یاشیمدا سیزه یارانان اؤزل احتیرام دویغوسو هئچ واخت ایچیمدن سیلینمه دی. سیز بیزیم میلتیمیزین سایقی دویدوغو اینسانلاردان بیریسینیز. بونا هئچ شوبهه م یوخدور. آنجاق من ده دایما 16 یاشیمدا قالاسی دئییلدیم. تلاطوملو حیاتیم باشلادی. یوردوموزدان ائدیلدیک و اؤلکه دن-اؤلکه یه موهاجیرت حیاتیم باشلادی. بیلیرسینیز شرق اؤلکه لرینی ایستیبداد ائله وورموش کی، دوشونمکله ایجتیماعی سیتاتوسدان محروم اولماق عئینی آنلام داشیماقدادیر. من ده بیر چوخلاری کیمی سونو بللی اولمایان بو موهاجیرت حیاتینا باشلادیم. آنجاق چوخ ایستردیم کی، اؤز یوردومدا اولوم، اورادا وئریملی اولما ایمکانلارینی سیناییم، اولمادی. سؤیله مک ایسته دیکلریم بو دئییلدیر. سیزین بیر مقاله نیزی اوخودوغومو سؤیله دیم. پانتورکیزمین اورتایا چیخیشی و گلیشمه سی ایله باغلی. بو مقاله نیز اوزرینده دورماق ایسته ییرم

.

تاريخ‌نگاری خوش‌خيم رئيس‌نيا

تاریخ‌نگاری خوش‌خیم رئیس‌نیا

 

مئهران باهارلی


١-در زیر بند کوتاهی تالیف رحیم رئیس‌نیا در باره‌ی محمدامین رسول‌زاده را آورده‌ام. در این پاراگراف رحیم رئیس‌نیا به همراه وارونه‌نویسی تاریخ، به ترور شخصیت محمدامین رسول‌زاده می‌پردازد. تورک‌های چپ ایرانی، آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست و آزربایجان‌گرایان استالینیست با گشاده‌دستی و به طور گسترده همواره از شیوه‌ی ترور و تخریب و تخطئه‌ی شخصیت برای خاموش ساختن مخالفین سیاسی و دیگراندیشان مخصوصا معتقدین به هویت ملی تورک، و لجن مال کردن و حذف شخصیت‌های تاریخی تورک استفاده می‌کنند. (این نوشته‌ی رئیس نیا را هم از کتاب او در تقدیس یک تروریست «حیدرخان عموغلو» گرفته‌ام).

٢-رئیس‌نیا حرکت گام به گام و افزاینده‌ی رسول‌زاده از ایران‌گرایی به سوی شعور ملی تورک را «منجلاب شونیسم»، مجاهدت وی برای استقلال تورک‌های قفقاز از یوغ اسارت و استعمار روسی-ارمنی را «منجلاب خیانت»، و وفاداری رسول‌زاده به آرمان استقلال آزربایجان قفقاز از اشغال روسیه در حیات تبعید ناخواسته را «دربدری» و «تلاش‌های باطل پان‌تورکیستی» می‌نامد. وی هم‌چنین در نتیجه‌ی کینه‌ی تاریخی حاصل از «سندروم چالدیران» نیروهای عثمانلی که قفقاز را از اشغال روس‌ها و ارمنی‌ها آزاد ساختند را به عنوان «تورکان اشغال‌گر»، اما با شعف اشغال آزربایجان قفقاز توسط روس‌ها و ارمنی‌ها را «پیروزی ارتش سرخ و برچیده شدن مساواتیست‌ها» معرفی می‌کند: 


Monday, August 20, 2018

رسول‌زاده: از مظفّرالدین شاه در یادها خاطره‌های نیکو نقش بست و در ماتمش اشک‌های گرم ریخته شد.

رسول‌زاده محمدامین: 

از مظفّرالدین شاه در یادها خاطره‌های نیکو نقش بست و در ماتمش اشک‌های گرم ریخته شد. 

مظفّرالدین شاه حقّی‌نده خاطرله‌رده گوزه‌ل خاطره‌له‌ر نقش ائدیلدی، ماتمی‌نده سیجاق گؤزیاش‌لاری تؤکولدو


ترجمه‌ی فارسی متن:

سبیل الرشاد، عدد ٤٠-٢٢٢، ٢ محرم ١٣٣١، پنجشنبه ٢٩ تشرین ثانی ١٣٢٨، جلد ٢-٩ [١٢ آرالیق ١٩١٢]، صص ٢٥٥-٢٥٤