مکتوب عمر فائق نعمان‌زاده به طلعت پاشا و انور پاشا:
متحد کردن قفقاز و آزربایجان
ایران یک غایه‌ی ملی بزرگ و لازمه‌ی بنای دولت عثمانلی بر بنیانی محکم و سالم است
مئهران باهارلی
در این نوشته نامه‌ای تاریخی از
عمر فائق نعمان‌زاده (Ömer Faik Numanzade) خطاب به
طلعت پاشا صدراعظم و انور پاشا وزیر جنگ عثمانلی در سال ١٩١٨ را معرفی کرده‌ام. در
بند آخر این مکتوب که گزارش و تحلیلی در باره‌ی اوضاع ملت‌های تورک و ارمنی و
گورجی و اقدامات روسیه و انگلیس و فرانسه و اوردوهای آن‌ها در قفقاز جنوبی است، عمر
فائق نعمان‌زاده مساله‌ی «اتحاد بین قفقاز و آزربایجان ایران» را «مهم‌ترین امور»
و یک «غایه‌ی ملی کبیر» می‌نامد که «بنای
دولت عثمانلی بر بنیانی محکم و سالم وابسته به آن است» و اومید دارد آن‌هایی که
سرنوشت امپراتوری عثمانلی در دست ایشان است فرصت مساعد و مناسب موجود برای تحقق
این مهم‌ترین امر و غایه‌ی ملی را از دست نخواهند داد. این سند نشان می‌دهد که عمر
فائق نعمان‌زاده یکی از متفکرین و سیاسیون تورک بومی است که مفکوره و سیاست
اتحاد تورکان قفقاز جنوبی و شمال غرب ایران در سال‌های پایانی جنگ جهانی اول تحت
حمایت امپراتوری عثمانلی را دنبال، مطرح و تئوریزه کرده برای تحقق آن تلاش می‌نمودند.
عمر فائق نعمان‌زاده:
«بیز اینانییوروز کی
عثمانلی مقدراتی‌نی ال‌له‌ری‌نده آلان‌لار، حکومت بناسی‌نی ساغلام دوران تمه‌لی
اوستونه قورماق ایچین، ان مهم اولان قافقاس‌لا ایران آزه‌ربایجانی‌نی بیرله‌شدیرمه‌یه
مساعد اولان شو فرصتی ال‌ده‌ن چیخارمازلار و بو اولو ملی غایه‌یی هیچ بیر خصوصی
فکر و احتیاطا قربان ائتمه‌زله‌ر».
Ömer Faik
Numanzade
[20 Şubat 1918]
Biz
inanıyoruz ki Osmanlı mukadderâtını ellerine alanlar, hükûmet binâsını sağlam
duran temeli üstüne kurmak için, en mühim olan Kafkas’la İran Azerbaycanı’nı
birleştirmeye müsâid olan şu fırsatı elden çıkarmazlar ve bu ulu millî gâyeyi
hiçbir husûsî fikir ve ihtiyâta kurban etmezler.
(ترجمه از مئهران باهارلی):
«ما معتقدیم آن‌هایی
که سرنوشت عثمانلی را در دست‌های خود دارند، برای تاسیس بنای دولت بر روی بنیانی
که محکم ایستاده است، این فرصت مساعد برای مهم‌ترین امر، اتحاد قفقاز و آزربایجان
ایران را از دست نمی‌دهند و این هدف ملی کبیر را قربانی هیچ اندیشه‌ی شخصی و احتیاط
نمی‌کنند».
١-عمر فائق نعمان‌زاده (متولد ٢٤ آرالیق ١٨٧٢ در قصبه‌ی آتسکوری، ولایت آخیسقای گورجستان، اعدام شده به امر استالین در ١٠ اکیم ١٩٣٧ در تفلیس) یک شخصیت ملی، نویسنده، ژورنالیست، معلم و سیاست‌مدار تورک است. عمر فائق نعمان‌زاده علاوه بر یک شخصیت ملی تورک بودن، یک تورک‌گرا بود. وی که مانند گاسپیرالی طرف‌دار تورکی پیراسته از کلمات فارسی و عربی بود، از موسسین چاپ‌خانه و انتشارات غیرت و نشریه‌ی موللانصرالدین است.
عمر فائق نعمان‌زاده از ده ساله‌گی به همراه دایی‌اش مقیم استانبول بود، در این شهر تحصیلات خود را به پایان برد، و با ژؤن تورک‌ها ارتباط برقرار کرد. بعدها به قفقاز بازگشت و در شهرهای شکی و شاماخی و گنجه و ... به معلمی پرداخت. در نشریات گوناگون تورک قفقاز (شرق روس، حیات، ارشاد، ...) و نشریه‌ی ترجمان اسماعیل گاسپیرالی چاپ باخچاسارای کریمه (اوکرایین) به نوشتن پرداخت. در سال‌های اغتشاش انقلابات بولشویکی و جنگ‌های داخلی روسیه، پس از آنکه تورک‌های ساکن گورجستان در ٢٩ اکیم ١٩١٨ «آخیسقا حکومتِ موقّته‌سی» را به منظور الحاق به امپراتوری عثمانلی تاسیس کردند عمر فائق نعمان‌زاده به ریاست آن انتخاب شد. او با صدراعظم طلعت پاشا و وزیر جنگ انور پاشا در استانبول ملاقات کرد و آن‌ها را مجاب به ورود اوردوی عثمانلی به قفقاز نمود. با شکست پروژه‌ی الحاق مناطق تورک‌نشین گورجستان به عثمانلی و پس از اشغال گورجستان توسط اوردوی سرخ و بولشویک‌ها، عمر فائق نعمان‌زاده مشغول به فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی، استادی، نویسنده‌گی، تالیف کتب درسی و ... و حمایت از فرهنگ و حقوق تورک‌های ساکن در گورجستان شوروی شد.
عمر فائق نعمان‌زاده حین تصفیه‌های خونین و کشتارهای استالینی در تاریخ ١٦ تموز ١٩٣٧ به اتهام فعالیت‌های جاسوسی به نفع تورکیه، ریاست یک تشکیلات ملی‌گرا و فعالیت‌های ضد انقلابی بر علیه حاکمیت شوروی، و پان‌تورکیسم دشمن خلق اعلام شد و سه ماه بعد در ١٠ اکیم ١٩٣٧ در سن ٦٥ ساله‌گی در زندان تفلیس با تیرباران اعدام شد[1].
٢- استعمار روس - شوروی استالینیستی به منظور ریشه‌کن کردن شعور ملی تورک در میان اغوزهای غربی ساکن در قفقاز جنوبی و از بین بردن هر گونه احتمال الحاق ایشان به تورکیه، آن‌ها را که یک گروه ملی واحد با نام ملی تورک بودند، به چند گروه ملی تجزیه کرد و هویت و نام ملی هر کدام را تغییر داد: قسمت اعظم تورک‌ها را «آزربایجانی» و منسوب به «ملت آزربایجان»؛ و قسمت کوچکی از ایشان که در جوار تورکیه در ولایت آخیسقا ویا مسخت گورجستان ساکن بودند را به عنوان یک گروه قومی متفاوت به نام «تورک‌های آخیسقا» تبدیل نمود. این مهندسی هویت ملی استعماری ضد تورک هنوز از طرف جمهوری آزربایجان و آزربایجان‌گرایان مدافعه می‌شود و آن‌ها مصرا از مفاهیم استعماری و ضد تورک «آزربایجانی» و «تورک‌های آخیسقا» دفاع می‌کنند. در حالیکه این‌ها محصولات مهندسی ملی استعماری روسی هستند. تا زمان استالین قومی و ملتی به نام آزربایجان و تورک آخیسقا وجود خارجی نداشت. تمام تورک‌های اوغوز غربی ساکن در قفقاز، یک ملت واحد تورک بودند و هستند.
پایان نوت مئهران باهارلی
.png)
.png)
.png)
.png)
.png)
[عمر فائق نعمان‌زاده‌نین طلعت پاشا و انور پاشایا یازدیغی مکتوب]
ایستانبول‌دا صدراعظم
طلعت پاشایا
حربیه ناظری انور پاشایا
[٢٠ شوبات ١٩١٨]
قافقاسین مختلف مسلمان [تورک] یئرله‌ری‌نده‌ن بیر مرخّص هئیتی شوباتین ٣ده تیفلیس‌ده‌ن چیخیپ شوباتین ١٩دا سوشهری‌نه گله‌ره‌ک، وهیپ پاشا ایله گؤروشدوک‌ده‌ن سونرا، یولداش‌لاریم عودت ائدیپ، بن ایستانبولا گله‌جه‌ییم.
شوباتین ٥ده تیفلیس‌ده مسلمان [تورک]، ائرمه‌نی و گورجو اعضاسی‌ندان عبارت مجلس موسسان آچیلماق‌لا قافقاس، بولشئویک حکومتی‌نده‌ن تمامی‌یلا آیریلمیش‌دیر. قافقاس حکومتی‌نین ایسه آنجاق رسمی آدی وار. مسلمان [تورک]، گورجو، ائرمه‌نی ولایت‌له‌ری فعلاً آیریلیپ کندی کومیته‌له‌ری واسطه‌سی ایله اداره اولونماق‌دادیر. بونونلا برابر قافقاس بویوک بیر آنارشی ایچی‌نده‌دیر. باکو و گنجه ولایت‌له‌ری تماماً؛ قارس، روان و باتوم ولایت‌له‌ری قسماً مسلمان‌لارین [تورک‌له‌رین] الی‌نده‌دیر.
قارس و روان شهیرله‌ری حالاً ائرمه‌نی‌له‌ر، باتوم خیریستییان گورجوله‌رده‌دیر. قافقاس حکومتی صلح مذاکره‌سی ایچین بیر آی مدت ایسته‌مه‌سی‌نه باشقا بهانه گتیرییورسا دا، اصل مقصد ائرمه‌نی، گورجو، روم، اوسئتین و قافقاس‌لی روس‌لاردان بیره‌ر قول‌اوردو و فرقه تشکیل ائدیپ، بو مدّت‌ده حدودا گؤنده‌رمه‌ک و بو یول ایله صلح مذاکره‌سی‌نه بیر تاثیر وئرمه‌ک‌دیر.
تیفلیس‌ده یوزده‌ن فاضلا بولونان اینگیلیز و فیرانیسز ضابط و مهندس‌له‌ری گورجو پارالاری و شخصی یاردیم‌لاری‌یلا تازه یئرلی قول‌اوردولارین سرعت‌له اتمامی‌نا فداکارانه چالیشییورلار. اینگیلیزله‌رین فکری باغدادلا وان آراسی‌ندا ائرمه‌نی‌له‌رله بوسبوتون قافقاسی اله گئچیرمه‌ک و یا بو یول‌دا بیر نمایش گؤسته‌ریپ، ائرمه‌نی‌له‌ری آلداتماق‌لا عثمانلی اوردولاری‌نی قافقاس حدودلاری‌ندا توتماق‌دیر.
اینگیلیزله‌ر قافقاس حکومتی‌نی و اهالی‌سی‌نی ایناندیرییورلار کی عثمانلی‌نین حدوددا بویوک قوّتی یوخ‌دور و حدودو محافظه ائتمه‌ک چوخ قولای‌دیر. بو اومیده گؤره‌دیر کی بوتون ائرمه‌نی ملّتی، حتّی بویوک پیسکوپوس، معلّم و ادیب‌له‌رین هپ‌سی کندی اوغول و قیزلاری‌یلا ائرمه‌نی اوردوسونا گیرمه‌ک‌له برابر، غایت موثّرانه مقاله‌له‌ر یازیپ، بوتون ملّتی سلاحا دعوت ائدییورلار. بونونلا برابر، ائرمه‌نی‌له‌ر آرخالاری‌نی تهدید ائده‌ن مسلمان‌لاردان [تورک‌له‌رده‌ن] زیاده اندیشه‌ده‌دیرله‌ر. مسلمان‌لارلا [تورک‌له‌رله] ائرمه‌نی‌له‌ر آراسی‌نداکی گرگین‌لیک ایسه سون درجه‌یی بولموش‌دور.
فقط مسلمان‌لار [تورک‌له‌ر] عثمانلی‌نین مقصد و پلانی‌نی گؤزله‌ییپ ایمدی‌لیک صبر ائتمه‌ک‌ده‌دیر. مسلمان‌لار [تورک‌له‌ر] تیفلیس – باکی دمیریولویلا گئده‌ن روس عسکرله‌ری‌نده‌ن زورلا اوتوز بین توفه‌ک، ییرمی دؤرت توپ، ییرمی ماکینالی توفه‌ک آلاراق یول‌لاری کسدیک‌له‌ری‌نده‌ن، روس عسکری ایمدی آنجاق باتوم دنیز یولویلا گئدییور. روس عسکری اون – اون بئش گونه تمامی‌یلا قافقاس‌دان چکیلیپ قورتولور. هیچ بیر روس قافقاس‌دا قالماق ایسته‌مییور. بو آن‌دا یئتمیش – سکسه‌ن بین سلاح‌لی مسلمان [تورک] یاردیما حاضر. اگر قافقاسا تئزلیک‌له سلاح و سیویل البسه‌لی ضابط‌له‌ر گؤنده‌ریلیرسه بو قوّتی یوز اللی بینه چاتدیرماق قولای. ائرمه‌نی‌له‌رین بویوک فداکارلیق گؤسته‌رمه‌له‌ری‌یله برابر، شیمدی‌لیک آنجاق قیرخ – اللی بین قوّتی وار. تئزلیک‌له قافقاسا گیریلمه‌ییپ وقت وئریلیرسه، قوّت‌له‌ری‌نی یوز بینه چیخارابیلیرله‌ر.
گورجو قول‌اوردوسو آنجاق کندی یئرله‌ری‌نی محافظه‌یه چالیشابیله‌جه‌ک‌دیر. گورجوله‌رین عثمانلی‌یا قارشی عسکر گؤنده‌رمه‌مه‌له‌ری دوست‌لوق‌لاری‌ندان دئییل، قورخدوق‌لاری‌ندان‌دیر. روسیانین وضعیتِ سیاسیه‌سی ده‌ییشدییی آن‌دا گورجوله‌رین ده عثمانلی‌یا قارشی اولان دوست‌لوق‌لاری دوشمان‌لیغا چئوریلمیش‌دیر و سون آی‌لاردا متّفق‌له‌ری مقتضاسی اولاراق عثمانلی و قافقاس مسلمان‌لاری [تورک‌له‌ری] علیهینده ائرمه‌نی‌له‌رله تدافعی اتّفاقا گیرمیش‌له‌ردیر.
ائرمه‌نی و گورجو قول‌اوردولاری سرعت‌له تشکیل اولونماق‌لا برابر، اتمامی ان آز بیر آیا متوقّف‌دیر. بونا مقابل مسلمان‌لار [تورک‌له‌ر] دا بوش اوتورماییپ، عثمانلی اسیر ضابط و کوچوک ضابط‌له‌ری واسطه‌سی‌یله میلیس قطعاتی احضار ائتمه‌ک‌ده‌دیر.
بیز اینانییوروز کی عثمانلی مقدّراتی‌نی ال‌له‌ری‌نده آلان‌لار، حکومت بناسی‌نی ساغلام دوران تمه‌لی اوستونه قورماق ایچین، ان مهمّ اولان قافقاس‌لا ایران آزه‌ربایجانی‌نی بیرله‌شدیرمه‌یه مساعد اولان شو فرصتی ال‌ده‌ن چیخارمازلار و بو اولو ملّی غایه‌یی هیچ بیر خصوصی فکر و احتیاطا قربان ائتمه‌زله‌ر.
عمر فائق نعمان‌زاده
Ömer Faik Numanzade’nin Talat
Paşa ve Enver Paşa’ya yazdığı mektup
İstanbul’da Sadrazam Talat
Paşa’ya
Harbiye Nâzırı Enver Paşa’ya
[20 Şubat 1918]
Kafkas’ın muhtelif Müslüman [Türk] yerlerinden bir murahhas heyeti Şubatın 3’de Tiflis’ten çıkıp Şubatın 19’da Suşehri’ne gelerek, Vehip Paşa ile görüştükten sonra, yoldaşlarım avdet edip ben İstanbul’a geleceğim. Şubatın 5’de Tiflis’e Müslüman [Türk], Ermeni ve Gürcü azâsından ibâret Meclis-i Müessesan açılmakla Kafkas, Bolşevik Hükûmeti’nden tamâmıyla ayrılmıştır. Kafkas Hükûmeti’nin ise ancak resmî adı var. Müslüman [Türk], Gürcü, Ermeni vilâyetleri fiilen ayrılıp kendi komiteleri vâsıtasıyla idâre olunmaktadır. Bununla berâber, Kafkas büyük bir anarşi içindedir. Bakü ve Gence Vilâyetleri tamamen; Kars, Revan ve Batum Vilâyetleri kısmen Müslümanların [Türklerin] elindedir.
Kars ve Revan şehirleri hâlen Ermeniler, Batum Hıristiyan Gürcülerdedir. Kafkas Hükûmeti sulh müzâkeresi için bir ay müddet istemesine başka behâne getiriyorsa da, asıl maksad Ermeni, Gürcü, Rum, Osetin ve Kafkaslı Ruslardan birer kolordu ve fırka teşkîl edip, bu müddette hudûda göndermek ve bu yol ile sulh müzâkeresine bir tesîr vermektir.
Tiflis’te yüzden fazla bulunan İngiliz ve Fıransız zâbit ve mühendisleri Gürcü paraları ve şahsi yardımlarıyla tâze yerli kolorduların süratle itmâmına fedâkârâne çalışıyorlar. İngilizlerin fikri Bağdat’la Van arasında Ermenilerle büsbütün Kafkas’ı ele geçirmek veya bu yolda bir nümâyiş gösterip Ermenileri aldatmakla Osmanlı ordularını Kafkas hudûdlarında tutmaktır.
İngilizler Kafkas Hükûmeti’ni ve ahâlîsini inandırıyorlar ki Osmanlı’nın hudûdda büyük kuvveti yoktur ve hudûdu muhâfaza etmek çok kolaydır. Bu ümide göredir ki bütün Ermeni milleti, hattâ büyük piskopos, muallim ve edîblerin hepsi kendi oğul ve kızlarıyla Ermeni ordusuna girmekle beraber, gâyet müessîrâne makâleler yazıp bütün milleti silâha dâvet ediyorlar. Bununla berâber, Ermeniler arkalarını tehdîd eden Müslümanlardan [Türklerden] ziyâde endîşededirler. Müslümanlarla [Türklerle] Ermeniler arasındaki gerginlik ise son dereceyi bulmuştur.
Fakat Müslümanlar [Türkler] Osmanlı’nın maksad ve planını gözleyip imdilik sabr etmektedir. Müslümanlar [Türkler] Tiflis - Bakü demiryoluyla giden Rus askerlerinden zorla otuz bin tüfek, yirmi dört top, yirmi makineli tüfek alarak yolları kestiklerinden, Rus askeri imdi ancak Batum deniz yoluyla gidiyor. Rus askeri on - onbeş güne tamâmıyla Kafkas’tan çekilip kurtulur. Hiçbir Rus Kafkas’ta kalmak istemiyor. Bu anda yetmiş - seksen bin silâhlı Müslüman [Türk] yardıma hazır. Eğer Kafkas’a tezlikle silâh ve sivil elbiseli zâbitler gönderilirse, bu kuvveti yüz elli bine çattırmak kolay. Ermenilerin büyük fedâkârlık göstermeleriyle berâber, şimdilik ancak kırk - elli bin kuvveti var. Tezlikle Kafkas’a girilmeyip vakit verilirse, kuvvetlerini yüz bine çıkarabilirler.
Gürcü kolordusu ancak kendi yerlerini muhâfazaya çalışabilecektir. Gürcülerin Osmanlı’ya karşı asker göndermemeleri dostluklarından değil, korkularındandır. Rusya’nın vaziyet-i siyâsiyesi değiştiyi anda, Gürcülerin de Osmanlı’ya karşı olan dostlukları düşmanlığa çevrilmiştir ve son aylarda müttefikleri muktezâsı olarak Osmanlı ve Kafkas Müslümanları [Türkleri] aleyhinde Ermenilerle tedâfüî ittifâka girmişlerdir.
Ermeni ve Gürcü kolorduları süratle teşkîl olunmakla berâber, itmâmı en az bir aya mütevakkıftır. Buna mukâbil, Müslümanlar [Türkler] da boş oturmayıp, Osmanlı esîr zâbit ve küçük zâbitleri vâsıtasıyla milis kıtaâtı ihzâr etmektedir.
Biz inanıyoruz ki Osmanlı
mukadderâtını ellerine alanlar, hükûmet binâsını sağlam duran temeli üstüne
kurmak için, en mühim olan Kafkas’la İran Azerbaycanı’nı birleştirmeye müsâid
olan şu fırsatı elden çıkarmazlar ve bu ulu millî gâyeyi hiçbir husûsî fikir ve
ihtiyâta kurban etmezler.
Kaynak: BOA, DH.EUM.5.Şb., no 55/26,
v.3, s. 1-2
برای مطالعه‌ی بیشتر
پشت کردن خاندان صفوی به تورک‌ها و قیزیل‌باشان
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/10/blog-post_28.html
نامه‌ی تورکی یکی از احفاد جهان‌شاه قاراقویون‌لو به سلطان
سلیم عثمانلی در شکایت از شاه اسماعیل ظالم
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/05/blog-post_18.html
تقاضای فضل الله بن روزبهان خنجی اصفهانی از سلطان سلیم
برای الحاق مُلْکِ فارس و خوراسان و عراق و ماوراء النّهر به قلمروی عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/07/blog-post_24.html
آزربایجان عثمانلی، کوردستان عثمانلی، لورستان عثمانلی،
الاحواز عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_24.html
ایرانِ عثمانلی: پاتریک‌های غرب آزربایجان در قلمروی
عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_27.html
تقاضای نادرشاه برای الحاق رسمی دولت تورک افشاری-ایران
به امپراتوری عثمانلی و تحت الحمایه‌ی آن دولت شدن
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_24.html
تلاش معتبران و متنفذان اورمیه برای گرفتن تابعیت عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_17.html
خواست مردم تبریز، اهالی ولایات ایرانی مجاور عثمانلی و
کولونی ایرانیان استانبول برای قبول تابعیت عثمانلی-١٩٠٨
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_9.html
اعلان التحاق سنندج و توابع آن به دولت عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/09/blog-post_16.html
تروئیکایی برای استقلال آزربایجان از ایران، اتحاد با
قفقاز و ایجاد دولتی تورک تحت الحمایه‌ی عثمانلی در سال ۱۹۱۸
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/02/blog-post_27.html
از تاریخ معاصرمان: حکومت موقت ملی قفقاز جنوب غربی
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/12/blog-post_9.html
تصمیم احزاب سیاسی تبریز برای اتحاد و الحاق به آزربایجان
قفقاز
http://sozumuz1.blogspot.com/2020/11/blog-post_17.html
صمدخان شجاع‌الدوله، تلاش او برای الحاق زنجان به آزربایجان
و استقلال مجموع آن دو از ایران، و دروغ‌پردازی در باره‌ی قاجارها توسط تاریخ‌نگاری
مشروطه‌خواه و محمد سعید اوردوبادی
http://sozumuz1.blogspot.com/2021/11/blog-post_14.html
صاحب جمع و توفیق همدانی: دولت قاجار تنها با کومک
«تورانیان» و «تورک‌ها» می‌تواند نجات یابد
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/02/blog-post.html
طرح صولت الدوله برای مهاجرت و کوچ جمعی ایل قشقایی به عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_14.html
توصیه‌ی انورپاشا به اعلان استقلال مسلمانان (تورک‌های)
قفقاز جنوبی، عقد پیمان اخوت بین این دولت و دولت مستقل گورجی با امپراتوری
عثمانلی و جلوگیری از تشکیل قوای مسلح ارمنی
http://sozumuz1.blogspot.com/2022/06/blog-post_5.html
دو سند از شخصیت ملی تورک مرتضی‌قلی‌خان بیات - اقبال
السلطنه ماکوئی: جمع‌آوری قوشون برای آزادسازی روستاهای منطقه‌ی نخجوان اشغال شده
توسط ارمنیان و سرکوب اشقیای کورد اسماعیل آقا سیمیتقو
http://sozumuz1.blogspot.com/2022/05/blog-post_29.html
مرتضی‌قلی
خان بیات، الحاق خانات بیات ماکو (و خوی و سلماس و اورمیه و سولدوز و ...) به امپراتوری
عثمانلی و خریطه‌ی درویش پاشا
http://sozumuz1.blogspot.com/2022/06/blog-post_9.html
مکتوب عمر فائق نعمان‌زاده به طلعت پاشا و انور پاشا: متحد کردن قفقاز و آزربایجان ایران یک غایه‌ی ملی بزرگ و لازمه‌ی بنای دولت عثمانلی بر بنیانی محکم و سالم است
http://sozumuz1.blogspot.com/2022/06/blog-post_14.html
[1] Kafkasya Türklerinden Ömer Faik Numanzade’nin Hayatı Ve Faaliyetleri (1872-1937). Yüksek Lisans Tezi .Hazırlayan: Jafar Mustafaev. İstanbul 2019. Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ahmet Kanlıdere
Ömer Faik Numanzade
No comments:
Post a Comment