خواست مردم تبریز، اهالی ولایات ایرانی مجاور عثمانی و کولونی ایرانیان استانبول برای قبول تابعیت عثمانی-١٩٠٨

خواست مردم تبریز، اهالی ولایات ایرانی مجاور عثمانی و کولونی ایرانیان استانبول برای قبول تابعیت عثمانی-١٩٠٨

مئهران باهارلی

در زیر خبری کوتاه اما فوق العاده مهم مربوط به سال ١٩٠٨ میلادی از تبریز، چاپ شده در روزنامه‌ی اقدام را آورده‌ام. در این خبر چند نکته‌ی بسیار مهم تاریخی وجود دارد. از جمله صدور بیانیه‌های سیاسی در تبریز به زبان تورکی، خواست مردم تبریز برای قبول تابعیت عوثمانی، تهدید کولونی ایرانیان ساکن در استانبول به اخذ تابعیت عوثمانی در صورت عدم قبول خواستهایشان از طرف محمدعلی شاه، و احتمال جدی شایع شدن خواست الحاق به عوثمانی در ولایات ایرانی مجاور عوثمانی.

١-خبر می‌گوید پس از آنکه کونسول عوثمانی در تبریز پس از دو روز تاخیر -شاید به سبب احتیاط وی از بروز شورش در تبریز از سوی مشروطه‌طلبان-، اعلان مشروطیت در عوثمانی را اعلان نمود، مخالفین محمدعلی شاه شب در مساجد بیانیه‌های تورکی منتشر کرده‌اند. قابل ذکر است که در آغاز هم مشروطه‌طلبان معتدل هم طرفداران محمدعلی شاه - بر خلاف مشروطه‌طلبان افراطی- تمایلات ضد تورک و ضد تورکی نداشتند و کمابیش زبان تورکی را در نشریات و شعارها و بیانیه‌ها و مدارس و تئاترها ... بکار می‌بردند. اما در کوتاه مدت، با حاکمیت عناصر ضد قاجاری و ضد تورک بر مدیریت جنبش مشروطیت (دولت بریتانیا، ماسونها، باستانگرایان آریاکار، داشناکسوتیون، زرتشتی‌ها-پارسی‌ها، بابی‌ها، آزربایجان‌گرایان ایران‌گرا-پان‌ایرانیست، ...) کاربرد زبان تورکی در جنبش و مسائل اجتماعی و مطبوعات و مدارس و... به سرعت کاهش یافت و بالاخره ممنوع شد[1].

٢-خبر، خاتمه‌ی بیاننامه‌ی تورکی مذکور را نیز داده که می‌گوید چه تبعه‌ی محمدعلی شاه (دولت قاجاری) و چه تبعه‌ی عبدالحمید (سلطان عوثمانی) باشیم خوفی نیست و فرقی نمی‌کند. این بیان، تهدید به پذیرش تابعیت عوثمانی از سوی مشروطه‌طلبان تبریزی و مالاً الحاق شهر تبریز به عوثمانی است. در منابع دیگر هم روند جمعی قبول تابعیت عوثمانی اهالی تبریز ثبت شده است. چنانچه یک دهه بعد ویلهلم لیتن، سرکونسول آلمان در خاطرات خود می‌گوید در آن ایام اهالی تبریز پرچم عوثمانی را بر فراز خانه‌های خود به اهتزاز در آورده و داوطلبانه به تابعیت عوثمانی در آمده بودند. بنا به عاطیف بیگ، سرکونسول وقت عوثمانی در تبریز، افراشته شدن پرچم عوثمانی بر فراز خانه‌های تبریز به آن معنی بود که تبریز و تمامی آزربایجان تحت حمایت عوثمانی است[2].

٣- در خبر گفته می‌شود اتباع ایرانی ساکن در استانبول که از پاسخ محمدعلی شاه در باره‌ی ایجاد نظام مدیریتی مشروطه راضی نبودند، خواستهای خود مبنی بر تجمع مجلس شورا، آزادی مطبوعات و عزل فرمانده‌ی نظامی تبریز را به اطلاع سفیر ایران در استانبول رسانده و تهدید کرده‌اند که در صورت عدم موافقت تهران با این خواستها، آنها هم به تابعیت عوثمانی درخواهند آمد (اغلب جامعه‌ی چند صد هزار نفری ایرانیان ساکن قلمروی عوثمانی که اکثریت مطلق آنها را ایرانیان تورک از تورک ایلی تشکیل می‌دادند، به این دلیل و یا دیگر دلایل اقتصادی و اجتماعی، بعدها به تابعیت عوثمانی در آمدند. اعقاب بسیاری از آنها امروز حتی واقف بر اصلیت ایرانی اجدادشان نیستند).

٤-در خبر گفته می شود در صورتیکه محمدعلی شاه با ایجاد نظام مشروطی موافقت نکند، ترس آن می‌رود که خواست اخذ تابعیت عوثمانی در ولایات ایرانی مجاور و نزدیک به دولت عوثمانی شایع شود. اخذ تابعیت عوثمانی از طرف اهالی مناطق غربی تورک‌ایلی مانند آزربایجان غربی‌، در عمل به معنی الحاق آن مناطق به قلمروی دولت عوثمانی بود. خواستی که در آن سالها خواستی مردمی و همگانی در تورک‌ایلی مخصوصا غرب آن از ماکو تا دیلمان و اورمو تا بیجار و سونقور بود[3].  

متن تورکی خبر

اقدام، نومئرو ٥١٠٣، پازار، اون‌بئشینجی سنه [دوشنبه ٩ آغوستوس ١٩٠٨] هرگون صباح‌لاری نشر اولونور سیاسی، علمی، تجاری تورک قزئته‌سی‌دیر. ملت اسلامیه و امت عثمانیه ایچین مفید اولان آثارا صحیفه‌له‌ریمیز آچیق‌دیر.

ایران احوالی

آوروپا قزئته‌له‌رینده‌ن:

تبریز ٤ آغوستوس- عوثمانلی شهبندری قانون اساسی‌نین اعلانینی ایکی گون ساخلادیقدان سونرا، نهایت بوگون اعلان ائیله‌میش‌دیر. شاه علیهینده بولونانلار بو آخشام جامع‌له‌رده تورکجه بیان‌نامه‌له‌ر نشر ائدیپ، یارین بوتون اهالی‌یی شاه طرفدارلاری‌نین اقامت ائتدیک‌له‌ری محلّه اوزه‌رینه هجوما دعوت ائیله‌میش‌دیر. مذکور بیان‌نامه‌نین خاتمه‌سی بر وجه آتی‌دیر:

متبوعوموز ایسته‌ر محمدعلی شاه اولموش، ایسته‌ر عبدالحمید اولموش، نه بأس وار.

در سعادتده مقیم تبعه‌ی ایرانیه دون ایران سفارتخانه‌سینه گئده‌ره‌ک ایراندا مشروطیت اداره‌نین تاسیسی حقینده شاه طرفینده‌ن وئریله‌ن جوابدان ممنون اولمادیقلارینی سؤیله‌میش‌له‌ر و ایران پارلامئنتوسونون اجتماعا دعوت ائدیلمه‌سینی، مطبوعات سربستی وئریلمه‌سینی و تبریزده‌کی عسکری قوماندانین عزلینی تئهران‌دان طلب ائتمه‌سینی سفیره تکلیف ائتمیش‌له‌ردیر.

بوندان باشقا تبعه‌ی ایرانیه بو طلبله‌رینه موافقت ائدیلمه‌دییی حالدا، در سعادتده‌کی ایرانی‌له‌رین تابعیت عثمانیه‌یه گیره‌جه‌ک‌له‌رینی بیان ائیله‌میش‌له‌ردیر. سفارتخانه‌جه تهرانا بو مآلدا بیر تئلئقرافنامه گؤنده‌ریلمیش‌دیر. شاه بونو قبول ائتمه‌دییی تقدیرده، تابعیت عثمانیه‌یه گیرمه‌ک فکری‌نین حدودا جوار ایران ولایاتی اهالیسی آراسیندا داخی شایع اولماسیندان قورخولویور.

ترجمه‌ی خبر

وضعیت ایران

از روزنامه‌های اوروپایی:

تبریز ٤ آوگوست- کونسول عوثمانی پس از دو روز تاخیر بالاخره امروز اعلان قانون اساسی در آن کشور را خبر داده است. [پس از انتشار این خبر] مخالفین شاه امشب در مساجد بیاننامه‌هایی به زبان تورکی منتشر کرده و در آنها اهالی را به حمله به محله‌ی طرفداران شاه فراخوانده‌اند. بخش پایانی بیاننامه‌ی مزبور به شکل زیر است:

حکمدار و فرمانروایمان چه محمدعلی شاه باشد، چه عبدالحمید، خوف و ضرری نیست

اتباع ایرانی مقیم در سعادت (استانبول) دیروز به سفارتخانه‌ی ایران رفته و عدم ممنونیتشان را از جوابی که شاه در باره‌ی تاسیس نظام مدیریتی مشروطیت در ایران داده بیان کرده‌اند. آنها به سفیر پیشنهاد کرده‌اند که از تهران خواستار فراخواندن مجلس شورا به تجمع، اعطای آزادی به مطبوعات و عزل فرمانده‌ی نظامی تبریز شود.

علاوه بر آن اتباع ایرانی گفته‌اند در صورتی که با خواستهایشان موافقت نشود، ایرانیان مقیم استانبول به تابعیت عوثمانی درخواهند آمد. از طرف سفارتخانه این موارد با تلگرافی به تهران ارسال شده است. در صورت عدم قبول این خواستها از طرف شاه، ترس آن می‌رود که فکر و خواست اخذ تابعیت عوثمانی در میان اهالی ولایات ایرانی مجاور عوثمانی هم شایع شود.

---

[1] کتاب درسی مشروطیت: بعد از این تورکی حرف نزنیم. اگر او تورکی حرف زد جواب ندهیم

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/04/blog-post_19.html

مخالفت دولت مشروطه با تحصیل به زبان تورکی و ممنوع کردن آن در سال ١٩١٨

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/10/blog-post.html

[2] جمشید سوباتایلی آوشار اورومی (جمشیدخان مجدالسلطنه افشار اورومی) والی آزربایجان نیمه‌مستقل- تحت الحمایه‌ی امپراتوری عثمانی. ٨ ژوئن ۱۹۱۸ - اول اوکتوبر ۱۹۱۸

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/08/blog-post_29.html#more

[3] تلاش معتبران و متنفذان اورمیه برای گرفتن تابعیت عثمانی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/11/blog-post_17.html