شعار تقی‌زاده برای فارسی کردن ایران و اعتراض حاج محمدجعفر افشار کنگاوری به آن

شعار تقی‌زاده برای فارسی کردن ایران و اعتراض حاج محمدجعفر افشار کنگاوری به آن

 

مئهران باهارلی

١-یکی از مهم‌ترین اعتراضات به سخن‌رانی تقی‌زاده در مجلس (نشست ۲۵۲ مجلس شورای ملی به تاریخ ۲۱ بهمن ۱۳۰۴) و خواست او برای ترویج زبان فارسی در مناطق سرحدی و مآلاً فارس‌سازی تورک‌های ساکن در ایران، از طرف یک شخصیت سیاسی تورک با نام «حاج محمدجعفر افشار کنگاوری» در مقاله‌ای با نام «ایران سیاسی‌له‌ری نه‌ ایله مشغول‌دورلار» (سیاسیون ایران به چه کاری مشغولند) منتشر شده در ١٢ دسامبر ١٩٢٤ (ماه دی ١٣٠٣) در جریده‌ی قومونیست باکو آمد. این مقاله در میان نخستین اعتراضات سیاسیون تورک ایرانی به سیاست دولتی فارس‌سازی تورکان ساکن در ایران است.

 

٢-در این مقاله حاج محمد‌جعفر افشار کنگاوری، به شدت از سید حسن تقی‌زاده و مصوبات مجلس شورای ملی در ترویج زبان فارسی در آزربایجان به بهانه‌ی توسعه‌ی معارف انتقاد می‌کند. به سیاست‌های جدید دولت ایران در دوره‌ی حاکمیت رضاخان مبنی بر فارس‌سازی تورکان ساکن در ایران و محروم نمودن آن‌ها از حقوق فرهنگی و سیاسی‌شان اعتراض کرده، این سیاست‌هارا سموم کشنده و زهرآگین می‌خواند. می‌گوید تشکیل «وحدت ایران» (یعنی ملت واحده‌ی ایران با فارس‌سازی ملل غیر فارس) پروژه‌ای انگلیسی بوده و تحفه‌ا‌ی که تقی‌زاده‌ پس از ده سال اقامت در اوروپا با خود آورده، شعار فارسی کردن ایران است. در حالیکه تقی‌زاده‌ و امثال وی باید به جای این مساله سعی می‌کردند موهومات را از کلّه‌ی ایرانی‌ها خارج نمایند... 

٣-حاج محمدجعفر افشار کنگاوری، از تورکان منطقه‌ی افشار کبودوند کنگاور در تورک‌ایلی (جنوب غربی اسدآباد در استان همدان امروزی، جنوب شرقی سونقور در استان امروزی کرمانشاه) است. ناحیه‌ی کنگاور تا دهه‌های اخیر یکی از مهم‌ترین مناطق افشارنشین در تورک‌ایلی و ایران بود[1]. افشارهای کنگاور، که از قرن ١٥ میلادی در این ناحیه ساکن بودند و حکومت موروثی کنگاور را در اختیار داشتند، در سال‌های جنگ جهانی اول به همراه دیگر گروه‌های تورک منطقه فعالانه به حرکت اتحاد اسلام عثمانلی، و سوارانشان در قالب فوج افشار و ... به اوردوی نجات‌بخش اسلام - تورک - عثمانلی پیوستند.

٤- حاجی محمدجعفر افشار کنگاوری یک بولشویک تمام عیار و علی رغم اعتراض به سیاست فارس‌سازی دولت پهلوی، ظاهرا فاقد شعور ملی تورک (و معتقد به ملت ایران) بوده است. او در جنبش جنگل نقشی منفی داشته است. در خلال نهضت جنگل در سال‌های پایانی جنگ جهانی اول در گیلان، پس از کودتای کومونیستی بولشویک‌ها بر علیه میرزا کوچک‌خان و کنار گذاشتن «هئیت اتحاد اسلام» که متحد عثمانلی بود توسط آن‌ها، کودتاگران دولت «جمهوری سوسیالیستی شوروی ایران» را تشکیل دادند. در این دولت تمام‌عیار کومونیستی، حاجی محمدجعفر افشار کنگاوری کومیسر معارف و اوقاف (پیشه‌وری کومیسر داخله، کامران آقازاده کومیسر عدلیه، بهرام آقایف کومیسر فوائد عامه، ...) شد. پس از شکست نهضت جنگل در اثر این کودتا، حاج محمدجعفر افشار کنگاوری از تسلیم شدن به کولونل سالار نظام که از سوی سردار سپه به منظور مذاکره با جنگلی‌ها به انزلی آمده بود، خودداری نمود و به همراه احسان‌الله خان و شصت تن از دیگر فعالان جنگلی با یک کشتی به جمهوری آزربایجان شوروی رفت. در باکو به همراه احسان‌الله خان و یارانش در تاسیس حزبی به اسم «کومیته‌ی انقلاب آزادکننده‌ی ایران» شرکت کرد. حاج محمدجعفر افشار کنگاوری در تصفیه‌های استالینی اواخر دهه‌ی ١٩٣٠ در میان نخستین گروه از انقلابیون ایرانی تیرباران شد.

٥-اصل تورکی مقاله‌ی مهم و تاریخی حاج محمد‌جعفر افشار کنگاوری و ترجمه‌ی فارسی آن تاکنون در ایران نشر نشده است. بنا به کاوه بیات در کتاب پان ترکیسم و ایران، ترجمه‌ای فارسی از آن در آرشیوهای وزارت خارجه‌ی ایران موجود است.[2]  اما کاوه بیات در کتاب خود، متن تورکی آن را نداده و متن کامل ترجمه‌ی فارسی را نیاورده، صرفاً به نقل جملاتی بریده از ترجمه‌ی مذکور مبادرت کرده است[3].

به سبب اهمیت موضوع، در زیر بخش‌هایی از ترجمه‌ی فارسی مقاله‌ی تورکی محمدجعفر افشار کنگاوری را به نقل از کتاب پان ترکیسم و ایران، کاوه بیات. تهران. بهار ١٣٨٧ آورده‌ام. به اومید آن که در آینده‌ای نزدیک اصل تورکی مقاله نیز بازیافته و بازنشر شود.

جملاتی از ترجمه‌ی فارسی مقاله‌ی تورکی «ایران سیاسی‌له‌ری نه‌ ایله مشغول‌دورلار» (سیاسیون ایران به چه کاری مشغولند) به قلم محمدجعفر افشار کنگاوری

«... اخیراً در مجلس شورای ملی ایران، سیاست  جدیدی به وجود آمده است [و] سیاسیون ایران باز به خیال افتاده‌اند که آزربایجان ایران و سایر اقوامی را که فارسی‌زبان نیستند، فارسی‌زبان کنند.... به جای اینکه سعی کنند به ایرانیان که می‌روند در زیر چنگال جهانگیران عالم قرار گیرند، دوای معالجی بدهند، شروع کرده‌اند، سموم قتال زهرآگین به او بخورانند....

تشکیل وحدت ایران ...[نغمه‌ای است که] از طرف بانک شاهنشاهی به ترنم می‌آید.... اگر تقی‌زاده‌هایی که شعار خود را فارسی کردن ایران قرار داده‌اند، به جای این مساله سعی می‌کردند موهومات را از کلّه‌ی ایرانی‌ها خارج نمایند، ممکن بود پاره‌ای تصدیق نمایند که پس از ده سال توقّف در اوروپا تحفه‌ای برای ایرانی‌ها آورده‌اند....

 [دولت ایران به جای محروم کردن] تورک‌های ایران... از معارف و مطبوعات و حیات سیاسی ...[باید] ... مللی را که فارس نیستند هدایت و راه‌نمایی کرده و اصول مبارزه با دشمن خارجی را به آنان ...[بیاموزد].... کسانی که فارس کردن را شعار خود قرار داده‌اند بایستی برای مردم کار پیدا کنند که به مردم نان برسد و یقه‌ی خود را از چنگال دول سرمایه‌دار خلاصی بخشند....»

(حاج محمد‌جعفر افشار کنگاوری. اصل تورکی مقاله: ١٢ دسامبر ١٩٢٤ (ماه دی ١٣٠٣) جریده‌ی قومونیست باکو)

برای مطالعه‌ی بیشتر:

 

سخن‌رانی تقی‌زاده در مجلس: همه چیز باید فارسی باشد

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_27.html

انتقاد از سید حسن تقی‌زاده به سبب توصیه‌ی او به فارس‌سازی تورک‌ها در ایران

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_26.html

شعار تقی‌زاده برای فارسی کردن ایران و اعتراض حاج محمدجعفر افشار کنگاوری به آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/01/blog-post_92.html

تقی‌زاده آفریننده‌ی پدیده‌ی محمود افشار یزدی، پدر پان‌ایرانیسم

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/09/blog-post_5.html

---

[1] در شهرستان کنگاور که‌ به کنگاور افشار معروف بوده، به‌ همراه ‌اسدآباد یورت اصلی ایل افشار بوده‌ است، امروزه‌ بسیاری از روستاها نام تورکی دارند؛ خلج رود، سرخلج، کهریز، اران، قره‌بناس، قوره‌جیل، قارلق علیا، قارلق سفلا، قره‌گوز سفلی، قره‌گوز علیا و ... متاسفانه ‌امروزه‌ تنها کهن‌سالان قادر به تکلم به ‌زبان تورکی هستند و همه‌گی به ‌زبان لوری یا کوردی یا فارسی صحبت می‌نمایند. برای نمونه ‌روستای قارلق که ‌دارای بیش از 4 هزار نفر جمعیت هستند و همه‌گی متفق القول برآنند که ‌اصالتا تورک‌زبان هستند، اما متاسفانه‌ عده‌ی قلیلی قادر به ‌تکلم زبان تورکی هستند. در کنگاور تورک‌های یارمطاقلو [یاریم‌تاق‌لی] نیز وجود دارند. تاثیر زبان تورکی در این منطقه ‌به‌ حدی است که‌ سایت فرمانداری در این‌ باره ‌نوشته‌ امروزه‌ لهجه‌ی فارسی کنگاور نیز آمیزه‌ای از تورکی، لوری، کوردی است (به‌ نقل از سایت فرمانداری کنگاور).

ناصرالدین شاه ‌در سفرنامه‌ی خود و به ‌هنگام گذر از کنگاور به ‌افاشره ‌اشاره‌ می‌کند: «از دور جلگه‌ی کنگاور پیدا شد. امین نظام، عبادالله‌ خان، حاجی محمدعلی خان، غلام‌علی خان برادر ساری اصلان که ‌حاکم کنگاور است با جمعی از افاشره‌ی کنگاور آمدند». در قسمتی دیگر از سفرنامه ‌می‌نویسد: «بحث علمی‌در گرفت. مهدی خان گاهی اظهار سواد می‌کرد. با اینکه‌ تورک است، خوب بود بی‌کمال نبود» (ص.64). اعتمادالسلطنه ‌نیز در خصوص کنگاور نیز می‌گوید: «روز بیست و یکم تشریف فرمای قصبه‌ی کنگاور شدند. راه ‌پنج فرسخ سنگین بود. غلام‌علی خان برادر صاری اصلان نایب‌الحکومه‌ی کنگاور با جمعی از خوانین افشار به ‌تقبیل رکاب معلی مفتخر گشتند».

دختر سوارکار از ایل تورک افشار از «صحنه» ‌(در استان کرمانشاه ‌فعلی) – تورک‌ایلی، آزادی‌ها و حقوق زنان تورک و اعتراضشان به‌ جواز شرعی صیغه‌

https://sozumuz1.blogspot.com/2022/10/blog-post_13.html

[2] ترجمه‌ی مقاله‌ی «ایران سیاسی‌له‌ری نه‌یه مشغولدورلار؟» جریده‌ی کومونیست (تورکی) ١٢ دسامبر ١٩٢٤، ضمیمه‌ی گزارش کونسول‌گری بادکوبه، نمره ١٠٤٥، ١٥ جدی ١٣٠٣ (٧/١  ١٣٠٣)

[3] کاوه بیات که دارای تمایلات پان‌ایرانیستی و ضد تورک است، در آثار خود نوعاً اصل اسنادی که به زبان تورکی هستند، و یا فارسی بوده اما حاوی دفاع از حقوق تورکان می‌باشند را سانسور نموده و نقل نمی‌کند. با این‌همه و علی رغم آنکه کتاب وی پان ترکیسم و ایران از موضع قومیت‌گرائی افراطی فارسی و پان‌ایرانیسم تحریر شده، به سبب دست‌رسی مولف به اسناد دولتی جمهوری اسلامی ایران و انعکاس بخشی از آن‌ها؛ اثری قابل استفاده به روش مهندسی معکوس برای اخذ اسناد و اطلاعات در عرصه‌ی تاریخ نژادپرستی ایرانی، استعمار فارسی، فارس‌سازی اجباری و سیاست تورک‌ستیزی دولت ایران و مستندسازی آن‌ها است.