حبیب افه‌ندی‌نین وفاتی
مئهران باهارلی
در
زیر نوشته‌ای کوتاه به تورکی به مناسبت فوت ادیب تورک میرزا حبیب افندی بینی چاپ
شده در نشریه‌ی معارف استانبول را آورده‌ام. (معارف، ایکینجی سنه، دؤردونجو جلد،
نومئرو ٩٦، ٩ ذی القعده ١٣١٠).
.png)
بینلی
میرزا حبیب افندی ادیب، ادبیات‌شناس، مترجم، خطاط، شاعر و از روشنفکران و دگراندیشان
تبعیدی-فراری-پناهنده به عثمانی در عصر قاجاری؛ متولد سال ١٨٣٥ در شهر تورک‌نشین بین
(به املای فارسی بِن) مرکز شهرستان بن، در ۲۵ کیلومتری شهرکرد مرکز استان فعلی
چهار محال و بختیاری است. ظاهرا وی علی رغم انتساب به جنبش «تورکهای جوان» - و بر
خلاف معلم احمد فیضی افندی سرابی تبریزی که وابسته به حرکت اتحاد اسلام و دارای
شعور ملی تورک بود- وابسته به جنبش فارس‌گرای مشروطیت و فاقد شعور ملی تورک بوده
است.
آثار
عمده‌ی میرزا حبیب افندی به فارسی است و او در چندین عرصه از زبان و ادب فارسی، از
جمله دستور زبان، نمایشنامه‌نویسی، نثر مدرن، ترجمه، فولکلور، ادبیات طنز و اروتیک
و .... یک پیشگام و سنت‌شکن شمرده می‌شود. میرزا حبیب افندی دارای آثار تورکی از
جمله «دستورچه» (استانبول، ١٢٩٣)، «رهنمای فارسی» (١٣٠٩)، «کتابچه- منظومه‌ی تاریخ
آل عثمان» (٦٠ بیت)؛ و «تذکره‌ی خط و خطاطان به تورکی» (۲۸۵ ص، ۱۳۰۶ قمری، استانبول) نیز
هست. کتاب اخیر که عامل اصلی شهرت و معروفیت وی در ادب تورکی است، یکی از حجیمترین
کتب نوشته شده توسط یک تورک ایرانی در قرن نوزده به زبان تورکی می‌باشد. میرزا حبیب
افندی بینی به تورکی شعر هم میگفته و دارای «مجموعه‌یِ اشعار تورکی» است. تعلق
میرزا حبیب افندی به تورکان غیر آزربایجانی، ارزش آثار تورکی وی را دوچندان می‌کند.
هیچ کدام از آثار تورکی میرزا حبیب افندی بینی تاکنون در ایران و آزربایجان منتشر نشده‌اند.
در
منابع عثمانی-تورکیه‌ای تورک بودن بینلی میرزا حبیب افندی دانسته نیست و آنها وی
را علی القاعده به صورت ایرانی و عجم معرفی می‌کنند. در نوشته‌های ایرانی-فارسی و مخصوصا
آثار محققین تورک ایران‌گرا، تورکهای پان‌ایرانیست، تورکهای چپ ایرانی و آزربایجان‌گرایان
(هما ناطق، یحیی آریان‌پور، رحیم رئیس‌نیا، ریاحی، علی اکبر دهخدا ... ) تورک بودن
بینلی میرزا حبیب افندی مخفی نگاه داشته شده و وی به عنوان شخصیتی فارس عرضه می‌شود.
طبیعتا نام بینلی میرزا حبیب افندی در کتابهای تاریخ ادبیات آزربایجان و یا کتب
رجال و مشاهیر آزربایجان و ... هم ذکر نمی‌شود (ادبیات و تاریخ ادبیات و تاریخ
رجال و ... آزربایجان‌گرایانه (پان‌ایرانیستی، استالینیستی) معتقد به قومیت و یا
ملتی به اسم آزربایجانی، و نه تورک است؛ و توده‌ی تورک خارج از آزربایجان را جزء
قوم-ملت خود نمی‌شمارد. در نتیجه همواره بخشهایی از ملت تورک ما که در خارج منطقه‌ی
آزربایجان ساکن هستند را نادیده می‌گیرد و سانسور می‌کند).
شئوناتِ فنّیه و مدنیه- معلوماتِ متنوعه
حبیب افه‌ندی
معارف
نظارتِ جلیله‌سی انجمنِ تفتیش و معاینه اعضاسیندان حبیب افه‌ندی، اخیراً دوچار
اولدوغو اعصاب خسته‌لییینی برایِ تداوی، بورسادا بولونماقدا اولدوغو سیرادا مرضی
مشتدّ اولاراق، ماییس‌ین بیرینجی جمعه‌ائرته‌سی گونو ترکِ حیات ائتمیش و نعشی
احتفالات لایقه ایله قالدیریلاراق، شهرِ مذکوردا پاناییر باشیندا کائن قبرستاندا
تهیه ائدیله‌ن مقبره‌یِ مخصوصه‌یه دفن ائدیلمیش‌دیر.
مرحوم
مومی الیه عن اصل ایرانلی اولوپ، بوندان اوتوز سنه‌یی متجاوز بیر زمان اوّل، درِ
سعادته گلمیش و ییرمی بئش سنه‌ده‌ن بری خدمتِ دولتِ علّیه‌ده استخدام ائدیلمه‌ک‌ده
بولونموشدو.
ایران‌دا
شیمدی‌یه قده‌ر ظهور ائده‌ن اعاظمِ علما و عرفادان هیچ بیری‌نین اثری یوخ ایدی که
مومی الیه‌ین منظور و حتی مضبوطو اولماسین. گره‌ک بورادا و گره‌ک ایران‌دا حبیب
افه‌ندی‌نین عرفان و معلوماتی مدارِ استشهاد عدّ اولونور و فارسی‌یه متعلّق ان
مشکل مسائل، کندیسینه مراجعت‌له حل ائدیله‌بیلیردی.
حبیب
افه‌ندی‌نین فضل و کمالی آوروپاجا داخی مسلّم اولوپ، کندیسی فیرانسادا کائن آسیا
انجمنِ دانشی فخری اعضا و مخابرلییینه قبول ائدیلمیشدی.
مومی
الیه اون‌ایکی سنه قده‌ر مکتبِ سلطانی‌ده فارسی و عربی، و دارالشّفقه‌ده فارسی و
فیرانسیزجا معلّم‌لیک‌له‌رینده بولوناراق، تقاریرینده‌ن فوق العاده استفاده
اولونموشدور.
حبیب
افه‌ندی‌نین وفاتی فنینجه ضایعاتداندیر.
فارسیده‌کی
اقتدارِ ادبیسی محیّرِ عقول دئنیله‌جه‌ک بیر رادّه‌ده اولاراق، خامه‌یِ عرفانی‌نین
محصولو اولماق اوزه‌ره، کتب‌خانه‌یِ اربابِ عرفانا بیر خیلی اثرله‌ر یادگار
ائتمیشدیر که اسامیسی بر وجهِ زیردیر:
آثارِ
فارسیه‌سی: دستورِ سخن، دبستانِ پارسی، مردم‌گریز (ترجمه‌یِ میزانتروپ، نظماً)،
مولدِ نبوی (منظوم).
آثار
تورکیه‌سی: خط و خطاط، تاریخِ آل عثمان (منظوم)، رهنمایِ فارسی، دستورچه
در
دستِ طبع اولان آثارِ فارسیه‌سی: ژیل بلاس ترجمه‌سی، مجموعه‌یِ اشعار (تورکجه و
فارسی‌جه).
«ترجمانِ
حقیقت».
سؤزلوک:
مُشتَدّ:
آزان، آغیرلاشان، آرتان، شدت قازانان، شدتله‌نه‌ن
جمعه‌ائرته‌سی:
شنبه. اصلی جمعه‌آردیسی‌دیر
احتفالات:
جنازه آلای‌لاری و جنازه تؤره‌نله‌ری اوچون ایشله‌دیلیر. بویوک بیر آلای ایله جنازه‌یه
سایقی گؤسته‌رمه‌ک،
عن
اصل: اصلاً
درِ
سعادت: عوثمانلی باشکندی ایستانبول
انجمنِ
دانش: آکادئمی، بیلیم‌تای
تقاریر:
آنلاتیلان؛ بیان، افاده، ایراد ائدیله‌نله‌ر
رادّه:
کرته، چیزیک سیرا، چیزگی، درجه، مرتبه
پاناییر: بورسادا بیر یؤره-محلّه آدی
پاناییر: بورسادا بیر یؤره-محلّه آدی
برای مطالعه‌ی بیشتر
حبیب
افه‌ندی‌نین وفاتی
اديب
و روشنفکر تورک «بينلی ميرزا حبيب افندی» (ميرزا حبيب دستان بنی اصفهانی)
مقدمه‌ی ميرزا حبيب افندی بنی (بينلی) بر کتاب تورکی اش خط و خطاطان
ضرب
المثلهای تورکی از شهر بين (بن)
جلوگیری از
جار زدن به زبان تورکی در مدارس شهر بین (بن)، استان چهارمحال بختیاری
No comments:
Post a Comment