ترکیب جمعیتی ملی-قومی شهر اورمو (اورمیه) و حومه‌ی آن در سال ١٨٦٩

ترکیب جمعیتی ملی-قومی شهر اورمو (اورمیه) و حومه‌ی آن در سال ١٨٦٩ 

مئهران باهارلی

 

ترکیب جمعیتی ملی-قومی شهر اورمو (اورمیه) و حومه‌ی آن در سال ١٨٦٩ بنا به دائره‌المعارف سالانه‌ی آمریکایی
کل	ارمنی	کورد	آسوری	یهودی	تورک
٣١،٥٠٠	-	٧٥٠+	٨٠٠	١٠٠٠	٧٥٠+٢٨٢٠٠	جمعیت	شهر اورمو
	-	٢،٤٪	٢،٥٪	٣،٢٪	٩١،٩٪	درصد
٩٣،٥٠٠	١٠٠٠+١٥٠٠	٧٥٠٠+١٥٠٠	٢٠٠٠٠+١٥٠٠	-	١٥٠٠+٥٩٠٠٠	جمعیت	حومه‌ی اورمو
	٢،٧٪	٩،٦٪	٢٣٪	-	٦٤،٧٪	درصد
١٢٥،٠٠٠	٢٥٠٠	٩٧٥٠	٢٢،٣٠٠		٨٩،٤٥٠	جمعیت	کل ناحیه‌ی اورمو
	٢٪	٧،٨٪	١٧،٨٪	٠،٨٪	٧١،٦٪	درصد

 

درصد گروه‌های ملی در شهر اورمو (اورمیه) و حومه‌ی آن در سال ١٨٦٩ بنا به دائره‌المعارف سالانه‌ی آمریکایی
کل ناحیه‌ی اورمو	اطراف شهر اورمو	شهر اورمو
٧١،٦٪	٦٤،٧٪	٩١،٩٪	تورک
٠،٨٪	-	٣،٢٪	یهودی
١٧،٨٪	٢٣٪	٢،٥٪	آسوری
٧،٨٪	٩،٦٪	٢،٤٪	کورد
٢٪	٢،٧٪	-	ارمنی

 

PERCENTAGE OF ETHNIC GROUPS IN URMU (URMIA), AZERBAIJAN, TURKILI. YEAR 1867 Source: The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year. Volume 8; Volume 1868, pages 621, 622
Ethnic Group	Town of Urmia	Countryside	Whole District of Urmia
Turk	%91.9	%64.7	%71.6
Jew	%3.2	%0.0	%0.8
Assyrian	%2.5	%23	%17.8
Kurd	%2.4	%9.6	%7.8
Armenian	%0.0	%2.7	%2

Abstract

In the book “The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year, Volume 8, 1868”, citing the Moniteur published in Paris, France in October 1867, statistics on the ethnic and religious population composition of the city and region of Urmu (Urmia) in western Azerbaijan, Turkili, are provided. During the mentioned period, Christian missionaries and European political delegations had a strong and active presence in West Azerbaijan. They were particularly interested in identifying the true ethnic composition of the population in order to manipulate the demographics of the region in favor of Christian groups and against the Turks. Therefore, there is no possibility of exaggerating the number of Turks in these statistics. As a result, these statistics provide an acceptable picture of the demographic and national composition of Urmu (Urmia) and its surroundings in the mentioned years. According to these statistics, during the period in question, the Turkish people - correctly referred to in the report by their national name, "Turks" - constituted nearly 92 percent of the population of the city of Urmu (Urmia), 72 percent of the entire district, and 65 percent of the city's surroundings. They held an absolute majority in all three areas. The largest religious minority in the city of Urmu (Urmia) were Jews (Judaist Turks or Turkish-speaking Judaists) making up 3.2% of the population. The Kurdish population in Urmu (Urmia) was less than 2.5% at that time, and there were no Armenians living in the city. 

در کتاب دائره‌المعارف و ثبت سالانه‌ی آمریکائی حوادث مهم سال (The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year) جلد ٨، سال ١٨٦٨ به نقل از مونیتور (Moniteur) چاپ پاریس فرانسه در اوکتوبر سال ١٨٦٧ آماری در باره‌ی ترکیب جمعیتی قومی و دینی شهر و ناحیه‌ی اورمو (اورمیه) داده شده است. همان‌گونه که معلوم است میسیونرهای مسیحی و هئیت‌های سیاسی اوروپائی در دوره‌ی مذکور، حضور بسیار موثر و فعالی در غرب آزربایجان داشتند و به ویژه علاقه‌مند به تبیین ترکیب جمعیتی - ملی به منظور تغییر و مهندسی آن به نفع گروه‌های مسیحی و علیه تورک‌ها بودند. با این وصف می‌توان گفت که احتمال بزرگ‌نمائی شمار تورکان در این آمار وجود نه‌دارد و در نتیجه آمار مذکور تصویری کمابیش قابل قبول از ترکیب جمعیتی - ملی اورمو (اورمیه) و پیرامون آن در سال‌های مذکور را به‌دست می‌دهد. 

با بررسی این آمار معلوم می‌شود که در دوره‌ی مورد بحث ملت ما – که این گزارش به درستی نامی ملی‌اش را «تورک» ذکر می‌کند -  نزدیک به ٩٢ در صد جمعیت شهر اورمو (اورمیه)، ٧٢ درصد کل ناحیه  و ٦٥ درصد اطراف شهر را تشکیل می‌داد، و در هر سه اکثریت مطلق را حائز بود. نکته‌ی جالب توجه دیگر آن که این آمار هم نشان می‌دهد که بزرگ‌ترین اقلیت دینی در داخل شهر اورمو (اورمیه)، یهودیان (تورک‌های موسوی و یا موسوی‌های تورک‌زبان) با ٣،٢٪ جمعیت شهر بودند. هم‌چنین در آن مقطع در داخل شهر اورمو (اورمیه) هیچ ارمنی ساکن نه‌بوده است. 

تحلیل آمار داده شده:

طبق این منبع جمعیت کل ناحیه‌ی اورمو (اورمیه) ١٢٥٠٠٠ نفر، شامل ٩٣٥٠٠ نفر در حومه (مرکب از ٣٦٠ روستا) و ٣١٥٠٠ نفر در خود شهر بود.  جمعیت شهر اورمو (اورمیه) در متن انگلیسی به سبب خطای تایپی و شباهت ظاهری عدد ٥ انگلیسی به ٨ انگلیسی در فونت استفاده شده، به صورت ٣١٨٠٠ ثبت گردیده که نادرست است. جمعیت صحیح ٣١٥٠٠ با کم کردن جمعیت حومه ٩٣٥٠٠ از جمعیت کل ١٢٥٠٠٠ به‌دست می‌آید.

در داخل شهر اورمو (اورمیه) یهودیان و یا اسرائیلیت‌ها ١٠٠٠ نفر ذکر شده‌اند که آن‌ها را بزرگ‌ترین اقلیت دینی در شهر می‌سازد. این یهودیان، تورک‌زبان ویا موسویان تورک و جزئی از ملت تورک بودند. یعنی یک اقلیت قومی – ملی نه‌بوده، صرفا یک اقلیت دینی بودند (مانند تورکان شیعی و علوی و سنی و بهایی و ...).

در داخل شهر اورمو (اورمیه) آسوری‌ها مرکب از ٢٠٠ کلدانی کاتولیک و ٦٠٠ نستوری، جمعا ٨٠٠ نفر بوده‌اند.

سنیان شهر اورمو (اورمیه) ١٥٠٠ نفر داده شده‌اند که محتملا همه تورکان سنی بوده‌اند. تا سال‌های اخیر تورک‌های سنی اورمو (اورمیه)، سالماس (سلماس) و .... در آمارها اغلب به صورت کورد نشان داده می‌شدند. علاوه بر آن در تمام قرن نوزده تا نیمه‌ی دوم قرن بیستم شهر اورمو (اورمیه) دارای اهالی کورد قابل ذکری نه‌بوده است. بنا به منابع بی شمار، در طول این دوره‌ی طولانی (در دوره‌های شیخ عبیدالله = شئخ گه‌لدی، سیمیتقو = کوردلوک، حکومت ملی آزربایجان، سال‌هاى انقلاب اسلامی، ...) حضور کوردان در تاریخ این شهر صرفا به صورت محاصره‌کننده‌گان و مهاجمین به شهر بوده است. ظهور جمعیت کورد در داخل شهر، پدیده‌ای ناشی از اسکان دادنشان توسط دولت ایران در دوره ی محمدرضا پهلوی، و مهاجرت‌های کوردان به اورمو (اورمیه) از مناطق دیگر کشور و خارجی (عراقی) در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی است. با این همه من، محض احتیاط، نصف ١٥٠٠ سنی مربوطه را تورک و نیمه‌ی دیگر آن را کورد قلم‌داد کردم.

جمعیت شیعیان (تورک) شهر ٢٨ نفر ذکر شده که اشتباه تایپی است و صحیح آن ٢٨٠٠٠ است. در این آمار جامعه‌ی قابل توجه علویان تورک (علی‌اللهی‌ها) اورمو (اورمیه) به سبب آن که در ترکیب شیعیان آمده‌اند، جداگانه ذکر نه‌شده‌اند.

در حومه‌ی شهر، تعداد ارمنیان ١٠٠٠ نفر (در ٤ روستا)، آسوریان ٢٠٠٠٠ نفر که بین ١٥٠٠ تا ٢٠٠٠ نفر آن‌ها کلدانی کاتولیک بوده‌اند، کوردها ٧٥٠٠ (در ٣٠ روستا) و تورک‌ها ٦٠٠٠٠ نفر (در ٢١٥) روستا آمده است.

بنا به این آمار آسوریان، بزرگ‌ترین اقلیت قومی - دینی در اطراف شهر و کل ناحیه‌ی اورمو (اورمیه)، حتی پرشمارتر از کوردها بوده‌اند.

٢١ روستا با جمعیت کل ٦٠٠٠ نفر روستاهائی با ترکیب جمعیتی مختلط از آسوری کلدانی، ارمنی و محمّدی ذکر شده است. محمّدی می‌تواند شامل تورک و کورد باشد. در گذشته در منطقه بر خلاف روستاهای مختلط تورک و مسیحی (آسوری، ارمنی)، به سبب خصومت فوق‌العاده شدید کوردها با ارمنی‌ها و آسوری‌ها، روستاهای مختلط کورد و مسیحی معمول نه‌بود. بنابر این محمدی‌های مذکور در روستاهای مختلط تقریبا به صورت قطعی تورک هستند. با این همه من، محض احتیاط، جمعیت ٦٠٠٠ نفر مذکور را بین چهار عنصر ملی تورک، کورد، ارمنی و آسوری به طور مساوی تقسیم کردم.

خلاصه: با این وصف، داده‌های فوق را می‌توان به شکل زیر خلاصه کرد. تورک‌ها با حدود ٩٢ درصد در داخل شهر و ٧٢ درصد در کل ناحیه، اکثریت مطلق جمعیت را تشکیل می‌دادند. یهودیان تورک بزرگ‌ترین اقلیت دینی در داخل شهر، و آسوری‌ها بزرگ‌ترین اقلیت دینی – قومی در ناحیه بودند. در داخل شهر هیچ ارمنی ساکن نه‌بود.

ترکیب قومی - دینی جمعیت شهر و ناحیه‌ی اورمو (اورمیه) در سال ١٨٦٧:

تورک: ٩١،٩ درصد (شهر)، ٦٤،٧ درصد (حومه)، ٧١،٦ درصد (کل ناحیه)

یهودی: ٣،٢ درصد (شهر)، ٠ درصد (حومه)، ٠،٨ درصد (کل ناحیه)

آسوری: ٢،٥ درصد (شهر)، ٢٣ درصد (حومه)، ١٧،٨ درصد (کل ناحیه)

کورد: ٢،٤ درصد (شهر)، ٩،٦ درصد (حومه)، ٧،٨ درصد (کل ناحیه)

ارمنی: ٠ درصد (شهر)، ٢،٧ درصد (حومه)، ٢ درصد (کل ناحیه).

متن بخش مربوط از «دائره‌المعارف سالانه‌ی آمریکائی»

The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year ..., Volume 8; Volume 1868, pages 621, 622:

A correspondence of the Paris Moniteur (October 15, 1867) gives the following statistics on the district of Ooroomeeyah [Urmia], which has for many years been seat of Protestant missions:

The district has a population of about 125,000 inhabitants, of which 31,500 belong to the town of Ooroomeeyah [Urmia] and 93,500 to the 360 villages.

The country population is composed of 4 Armenian villages, with 1000 inhabitants; 90 Nestorian villages with about 20,000 inhabitants, of whom from 1,500 to 2,000 are Catholic Chaldees; 30 villages of Koords (Sunnite Mohammedans), [with] 7,500 inhabitants; 215 Turkish villages (Shiite Mohammedans), [with] 60,000 inhabitants; 21 villages, with a mixed population of Chaldees, Armenians, and Mohammedans, [with] 6,000 inhabitants.

The town of Ooroomeeyah [Urmia] numbers 200 Catholic Chaldees; 600 Nestorian Chaldees; 1,000 Israelites; 1,500 Sunnites, and 28[000] Shiites.

منبع:

The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year ..., Volume 8; Volume 1868, pages 621, 622

لينک دانلود:

https://archive.org/details/americanannualcyv2dapp