اهميت سليمان نظيف برای ملت تورک ما

اهمیت سلیمان نظیف برای ملت تورک ما 

مئهران باهارلی

  

سلیمان نظیف (دیار بکیر ۱۸۷۰ـ ایستانبول ۱۹۲۷)، از منسوبین جریان ادبی ثروت فنون و از بزرگان ادبیات تورک عثمانلی و اوائل دوره‌ی جمهوریت است. وی فرزند سعید پاشا تاریخ‌نویس و ادیب مشهور عثمانلی و عایشه بیگم دختر یکی از بیگ‌های ایل آغ‌قویون‌لو و متولد دیاربکر – که در مقاطعی از تاریخ جزء جوغرافیای آزربایجان هم شمرده می‌شد-  از مراکز دولت‌های تورکمان قاراقویون‌لو و آغ‌قویون‌لو در تورکمانیا است[1]. سلیمان نظیف خود را تورک آزربایجان شمرده و در آثار خود از این امر با افتخار یاد می‌کند^[2] .

علاوه بر ادیب و محرر برجسته، و نمونه بودن آثار بسیار حجیم سلیمان نظیف برای زبان ادبی-معیار تورکی ما، سلیمان نظیف از جهات زیر نیز برای ملت تورک ما مهم است:

١-سلیمان نظیف مولف مقاله‌ی تاریخی و مشهور «یتیم قرداشلریمز- یئتیم قارداش‌لاریمیز» که در آن خواهان استقلال تورک‌های ساکن در جنوب آزربایجان از ایران و رهائی از قید بنده‌گی فارس‌ها شد[3]، نامی آشنا در ادبیات و فرهنگ و تاریخ سیاسی ملت تورک ساکن در ایران در ربع آخر قرن نوزده و ربع اول قرن بیستم است. در دوره‌ی مذکور بسیاری از محررین تورکی‌سرا و تورکی‌نویس مانند تقی رفعت، محمود غنی‌زاده و بعدها حبیب ساهر و دیگران تحت تاثیر آثار سلیمان نظیف بودند.

٢-سلیمان نظیف، مانند نامق کمال و محمت یورداقول و ... از محررین و ادبا و روشن‌فکران عثمانلی است که تاثیر عظیمی بر جنبش مشروطه در آزربایجان، تورک‌ایلی و ایران داشتند. وی یکی از پدران معنوی و الهام‌بخش مشروطه‌چی‌یان تورک مخصوصا قسم معتدل آن‌ها بود و اشعار وی ورد زبان ایشان. شعر مشهور (آرخاداش‌لار قان تؤکون تا جوشا گلسین کاینات، لرزه‌بخش اولسون جهانا بیزده‌کی عزم و ثبات...) که توسط میرزا غفار زنوزی در مراسم منعقده برای تروریست جانی عباس‌آقا صراف تبریزی که اتابک اعظم را به قتل رسانید خوانده شد از آن سلیمان نظیف است.

٣-در ربع اول قرن بیستم، اشعار و ابیات تورکی سلیمان نظیف زینت‌بخش نشریات تورکی آن دوره‌ی تورک‌ایلی-آزربایجان اتنیک از جمله نشریه‌ی «فریاد» در اورمیه بود. چنانچه خطابه‌ی تورکی تاریخی و مشهور محمود غنی‌زاده دیلمقانی به نام «یاشاسین تورک جوان‌لاری» (زنده باد جوانان تورک) چاپ شده در نشریه‌ی فریاد اورمیه در ١٠٩ سال پیش، با یک بیت تورکی از اشعار سلیمان نظیف پایان می‌یابد (خونِ اربابِ حمیت غرق ائده‌ر ظالم‌له‌ری / مشعلِ افکارِ احرارانه سؤنمه‌ز خون‌ ایله)^[4]. این امر، نشان‌گر آشنائی اهل قلم تورک در تورک‌ایلی و ایران با ادبیات عثمانلی، همچنین محبوبیت سلیمان نظیف در میان ایشان است.

٤- جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی- مجدالسلطنه، رهبر ملی تورک و برجسته‌ترین روشن‌فکر، تاریخ‌دان و ادیب تورک در تاریخ معاصر یک مجادله‌ی قلمی با سلیمان نظیف داشت. جمشیدخان مقاله‌ی مفصلی به زبان تورکی به نام «بیر جواب مناسبتی‌یله- ایران ادبیاتی‌نا بیر نظر» (به مناسبت یک جواب- نظری بر ادبیات ایران) در انتقاد به یکی از نوشته‌های سلیمان نظیف و در دفاع از تاریخ و میراث تاریخی تورک تالیف و در شماره‌های ۵ و ۶ مجله‌ی «تورک یوردو» چاپ استانبول، به تاریخ ۱۶ مارس و ۱ آوریل ۱۹۱۶، منتشر کرده است^[5]. این مقاله پاسخی است طولانی به سری مقالات سلیمان نظیف در نشریه‌ی «مجموعه‌ی ادبیات عمومیه» که در آن‌ها او میراث فرهنگی و مدنی سلاطین و حکام تورک در تاریخ را به باد انتقاد گرفته و ادبیات تورکی را ریزه‌خوار ادبیات تاجیکی-ایرانی شمرده بود. این مجادله‌ی قلمی، به ویژه از جهت نشان دادن توانائی‌های ادبی و علمی و وقوف جمشیدخان سوباتایلی افشار اورومی- مجدالسلطنه بر تاریخ زبان و ادبیات و فرهنگ فارس و تورک دارای اهمیت است.

 

٥-سلیمان نظیف نقشی برجسته و بی‌همتا در تاریخ و روند تشکل شعور و خودآگاهی ملی تورک به معنی مودرن، آغاز حرکت ملی دموکراتیک تورک و تربیت نسل اول تورک‌گرایان مودرن و دموکراتیک در تورک‌ایلی و ایران دارد. وی در نشریات متعددی که در استانبول منتشر می‌شد و یا خود آ‌‌ن‌ها را منتشر می‌کرد و یا نشریاتی مانند «حادثات» که سردبیر آن‌ها بود، مقالات متعددی در این باره نوشته و به چاپ می‌رسانید. سلیمان نظیف به همراه اسماعیل قاسپیرالی، روشنی بیگ، رضا نور و دیگران در زمره‌ی نخستین نخبه‌گان سیاسی و ادبی و محررین و روشن‌فکران عثمانلی است که با انجام سخن‌رانی‌ها و انتشار کتب و چاپ مقالات متعدد در مطبوعات در باره‌ی تورکان ساکن در ایران و تورک‌ایلی-آزربایجان اتنیک، به شناساندن و معرفی آن‌ها به افکار عمومی عثمانلی و جهان، و دفاع از حقوق ملی‌شان پرداخته، مساله‌ی ملی تورک‌های ساکن در ایران را وارد ادبیات سیاسی عثمانلی کرده‌، و مآلا برای بیدار ساختن شعور ملی تورک در میان تورکان ساکن در ایران و تورک‌ایلی-آزربایجان اتنیک و تحریک و تشویقشان به تشکیل دولت ملی خود تلاش نموده‌اند.

٦- سلیمان نظیف شیفته‌ی شعر کلاسیک دری-فارسی بود. با این‌همه به اسارت تورک‌ها بدست فارس‌ها معترض بود و از استقلال تورک‌های ساکن در تورک‌ایلی-آزربایجان اتنیک و یا الحاق آن‌ها به عثمانلی حمایت می‌کرد. او که یک شخصیت سنّی دین‌دار بود، با شیعی‌گری فارسی (به تعبیر او رافضی) به شدت مخالفت می‌کرد، از همین رو –غافل از ماهیت ضد تورکشان، به مخالفان وقت شیعی‌گیری یعنی بابیان ازلی و مشروطه‌طلبان سمپاتی و در ارزیابی و خبطی مهلک به خاندان و دولت قاجاری نوعی آنتی‌پاتی داشت.

٧-سلیمان نظیف هر چند معتقد به مفهوم عثمانلی بود و با جریان تورکی‌گرایی در اوایل ظهور آن مجادله‌ی قلمی می‌کرد، در عین حال مولف بهترین اشعار و نوشته‌های وطنی به زبان تورکی است.

٨-در یک صد سال گذشته سلیمان نظیف، این ادیب برجسته از سوی قومیت‌گرایان افراطی فارس، پان‌ایرانیست‌های آشکار و بسیار بیشتر از آن‌ها از سوی آزربایجان‌گرایان پان‌ایرانیست، پان‌ایرانیست‌های خجالتی و آزربایجان‌گرایان استالینیست در مقالات و نشریات و کتب در معرض ترور شخصیت قرار گرفته است. در جمهوری آزربایجان شوروی نوشته‌های تاریخ‌نویسانی چون تقی شاهین تبریزی، شوکت تقی‌یوا و دیگران؛ و در ایران رحیم رئیس‌نیای تبریزی، ناهیدی آذر تبریزی، کاوه بیات و .... در باره‌ی سلیمان نظیف و کلا در باره‌ی تاریخ معاصر تورک‌ایلی-آزربایجان اتنیک و روابط ملت تورک ساکن در ایران با عثمانلی و تورکیه، از موضع ضد تورک، فارس‌پرستانه، ارمنی‌پرستانه و روس‌پرستانه نوشته شده و آکنده از تحریف و وارونه‌نویسی و دروغ‌پردازی و البته ترور شخصیت است.

برای مطالعه‌ی بیشتر:

سلیمان نظیف: ای تورک اسیر فارس! مقاله‌ای تاریخی از سلیمان نظیف: برادران و خواهران یتیم ما (یتیم قاردشلریمز)-١٩٢٤

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/07/blog-post_12.html

اهمیت سلیمان نظیف برای ملت تورک ما

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_43.html

سلیمان نظیف، یک تورک تورکمان آغ‌قویون‌لو و کوردنمایی او

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_15.html

سلیمان نظیف: ناصرالدّین شاه‌ین شو گوزه‌ل بیت‌له‌ری

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/11/blog-post.html

مهدی به‌ی شقاغی دئرمیش که: بن عالِمه قارشی شاعر، شاعره قارشی عالِم .... اولوروم

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_28.html

مکتوبی تورکی از عباس افندی عبدالبهاء غُصْنِ اعظم

https://sozumuz1.blogspot.com/2019/08/blog-post_5.html

مجدالسلطنه افشار اورومی: تورک‌ها برجسته‌ترین و غیورترین ملت‌ها -دونیانین ان معظم و غیور ملتی اولان تورک‌له‌ر

https://sozumuz1.blogspot.com/2016/09/blog-post_73.html

---

[1] سلیمان نظیف، سلیمان نظیف، یک تورک تورکمان آغ‌قویون‌لو و کوردنمایی او

https://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_15.html

[2] Süleyman Nazif, Kültür bakanlığı, Türk Büyüklerini Anma Serisi: 3, s 8

[3] سلیمان نظیف: ای تورک اسیر فارس! مقاله‌ای تاریخی از سلیمان نظیف: برادران و خواهران یتیم ما (یتیم قاردشلریمز)-١٩٢٤

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/07/blog-post_12.html

[4] یاشاسین تورک جوان‌لاری! خطابه تورکی غنی‌زاده سلماسی به جوانان تورک نوشته شده در ١٠٩ سال پیش

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/01/blog-post_30.html

[5] ایران‌دا تورک صنایعِ نفیسه‌سی. مقاله‌ی تورکی جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی مجدالسلطنه در باره‌ی ادب و شعر تورکی در ایران- سال ١٩١٥

https://sozumuz1.blogspot.com/2016/01/blog-post_14.html

جمشیدخان افشار اورومی: ایران ادبیاتی‌نا بیر نظر. مقاله‌ی تورکی جمشیدخان سوباتای‌لی افشار اورومی مجدالسطنه‌ در دفاع از تاریخ تمدّن و میراث مدنی تورک – ١٩١۶

https://sozumuz1.blogspot.com/2017/06/blog-post_12.html