زبان تورکی به مثابه‌ی یکی از سه زبان رسمی دوفاکتوی ارمنستان
مئهران باهارلی
زبان تورکی در قفقاز، تا قبل از استیلای روسیه و به ویژه اجرای سیاست روس‌سازی در دوره‌ی حاکمیت شوروی به طور طبیعی به عنوان زبان رابط بین گروه‌های قومی بی‌شمار آن منطقه بکار می‌رفت. حتی در سال‌های جنگ جهانی اول در منطقه‌ی داغستان، علی رغم آنکه تورکان بومی در صد کمی از جمعیت را تشکیل می‌دادند، مقامات محلی داوطلبانه تصمیم به قبول زبان تورکی به عنوان زبان رسمی خود گرفته بودند.
وضعیت در ارمنستان هم همان‌گونه بود. علاوه بر سنت زبان رابط بودن تورکی در قفقاز جنوبی، وجود جمعیت قابل ملاحظه‌ی تورک در جمهوری ارمنستان تازه‌تاسیس و پایتخت آن ایروان باعث می‌گشت که در آغاز زبان تورکی نیز، به عنوان یک زبان رسمی دوفاکتو، به موازات زبان‌های ارمنی و روسی بکار رود.
در زیر متن دو سند مربوط به سال ١٩١٨ را داده‌ام[1]. کاربرد زبان تورکی و ارمنی و روسی در این اسناد مکتوب رسمی - دولتی، نشان‌گر رسمی بودن دوفاکتوی این زبان‌ها در ارمنستان و جمهوری تازه تاسیس آن است.
سند اول: اعلانیه‌ای است که در فوریه‌ی ١٩١٨ از طرف پولکوونیک ارمنی دانیل بیگ پیریموف (پیرومیان) صادر شده و در آن برقراری حکومت نظامی و تشکیل محکمه‌هایی با اختیارات فوق العاده، شامل صدور و اجرای حکم اعدام بیان می‌شود. (در عکس منتشره از این سند، یک کلمه در آغاز بخش تورکی غیر واضح، و چند کلمه در پایان آن دیده نمی‌شود).
متن سند اول:
اعلان
اجتماعیونِ و ایتی (ولایتی؟) تشکیلات‌لارین و حکومت تشکیلات‌لاری[ن]، بو تاریخ‌ده‌ن [و] عمومون راضی‌لیغی‌یله، شهه‌ری اداره‌یِ عرفیه‌یِ عسکریه تحتی‌نده اعلان ائدیر.
اونونلا برابر معلوم ائدیره‌م که تشکیل عسکری آزاده‌لیک محکمه‌سی اه‌ن گئنیش اختیارلار ایله حتی اعدام جزاسی‌نا ته‌ک (اولوپ‌دور؟)
ایره‌وان محالی‌ندا اولان قوشون‌لارین رئیسی
پولقوونیک پیریموف
سند دوم: بیانیه‌ی اعلان استقلال دولت جمهوری ارمنستان و ابلاغ اسامی وزرای این دولت توسط شورای ملی ارمنی، صادر شده در جولای ١٩١٨ است. (تیتر بخش تورکی خارج از کادر عکس مانده و دیده نمی‌شود).
متن سند دوم:
ائرمه‌نی ملّی شوراسی اعلان ائدییور که ائرمه‌نی جمهوریت دولتی تشکیل اولونوپ‌دور. ائرمه‌نیستان جمهوریتی آدی‌یلا حکومتی اداره ائده‌ن اشخاص بو قرار ایله‌دیر:
صدرِ شورایِ وزرا: اوهانئس قازان‌نونی
وزیرِ امورِ خارجیه: الئکساندر خاتیسیان
وزیرِ داخلیه: آرام مانوقیان
وزیرِ حربیه: گئنئرال اوهانئس آخ‌وئردیان
وزیرِ مالیه: خاچاتور قارچینیان
وزیرِ عدلیه: واقیانتیو
آلئکساندر خاتیسیان ایره‌وان‌دا اولمایان وقت وزیرِ خارجیه یئری‌نی دولاندیراجاق صدرِ شورایِ وزراء، وزارتِ عدلیه‌نی موقّتی اولاراق اداره ائده‌جه‌ک خاچاتور قارچیقیان
ائرمه‌نی ملّی شوراسی
١٩١٨
ПРИКАЗЪ
Съ согласія всѣхъ демократическихъ и
національныхъ организацій и правительственныхъ
органовъ съ сего числа объявляю городъ на военномъ положеніи.
Вмѣстѣ съ симъ объявляю, что созданъ
военно-революціовнный трибуналъ (судъ) съ самыми широкими иолномочіями, вилоть
до примѣвевія смертной казни.
Командумщій войсками Зр, Губерніи
ORDER
With the consent of all democratic and
national organizations and government bodies, from this date I declare the city
on a military basis.
Together with this I declare that a
military revolutionary tribunal (court) has been created with the broadest
powers, until the death penalty is applied.
Commandum troops Zr, Governorate
نوت: طبق سرشماری‌های دولت روسیه‌ی تزاری در سال ١٨٣٠، اکثریت جمعیتی شهر ایروان تورک (٦٤،٣٪)، و درصد اهالی ارمنی آن (٣٥،٧٪) بود. در این دوره شهر و خان‌نشین ایروان شهر و محالی آزربایجانی بود. در آغاز دهه‌ی ١٨٧٠ برای نخستین بار نسبت ارامنه با تورک‌ها یکسان شد و سپس به طور مداوم بر تعداد ارمنیان افزوده گشت. با تاسیس جمهوری ارمنستان، جمعیت تورک‌های ایروان و کل ارمنستان (به سبب کشت و کشتارهای قومی؛ فرار، تهجیر اجباری، مهاجرت اختیاری تورک‌ها؛ ...) به شدت تقلیل یافت. به طوری که در سال ١٩٢٦در صد اهالی تورک شهر ایروان از ٦٤،٣٪ یک قرن پیش به ٧،٨٪، یعنی یک هشتم کاهش یافت. در همین سال جمعیت ارمنی شهر از ٣٥،٧٪ یک قرن پیش به ٨٩،٢٪، یعنی حدود دو و نیم برابر رسید. در سال ١٩٨٩ جمعیت تورک شهر ایروان صفر (٠،٠٪) و جمعیت ارمنی آن ٩٦،٥٪ شد.
آمار فوق نشان‌گر تحقق یک روند تورک‌زدائی و پاک‌سازی قومی کامل و ارمنی‌سازی موفق در یک قرن و نیم اخیر در ترکیب جمعیت قومی - ملی جمهوری ارمنستان و پایتخت آن ایروان است.
Historical ethnic composition of Yerevan
|
|||||||||
Year
|
Armenians
|
Russians
|
Others
|
Total
|
|||||
absolute
majority
|
—
|
—
|
—
|
—
|
|||||
absolute
majority
|
—
|
—
|
—
|
~20,000
|
|||||
4,132
|
35.7%
|
7,331
|
64.3%
|
—
|
195
|
1.7%
|
11,463
|
||
5,900
|
50,1%
|
5,800
|
48,7%
|
150
|
1.3%
|
24
|
0.2%
|
11,938
|
|
12,523
|
43,2%
|
12,359
|
42,6%
|
2,765
|
9.5%
|
1,359
|
4.7%
|
29,006
|
|
59,838
|
89.2%
|
5,216
|
7.8%
|
1,401
|
2.1%
|
666
|
1%
|
67,121
|
|
174,484
|
87.1%
|
6,569
|
3.3%
|
15,043
|
7.5%
|
4,300
|
2.1%
|
200,396
|
|
473,742
|
93%
|
3,413
|
0.7%
|
22,572
|
4.4%
|
9,613
|
1.9%
|
509,340
|
|
738,045
|
95.2%
|
2,721
|
0.4%
|
21,802
|
2.8%
|
12,460
|
1.6%
|
775,028
|
|
974,126
|
95.8%
|
2,341
|
0.2%
|
26,141
|
2.6%
|
14,681
|
1.4%
|
1,017,289
|
|
1,100,372
|
96.5%
|
897
|
0.0%
|
22,216
|
2.0%
|
17,507
|
1.5%
|
1,201,539
|
|
1,088,389
|
98.63%
|
—
|
6,684
|
0.61%
|
8,415
|
0.76%
|
1,103,488
|
||
1.048.940
|
98.94%
|
—
|
4,940
|
0.47%
|
6258
|
0.59%
|
1,060,138
|
||
^a Called Tatars
prior to 1918
|
|||||||||
No comments:
Post a Comment