دیل توتروغو Dil Tutruğu
امانت زبان
مئهران باهارلی ٢٠٠٨
(بو بیر آری تورک‌جه دئنه‌مه‌سی‌دیر)
ایستئفان نئمانیا (اؤلوم ١٢٠٠ دوْغوش ایلی)، نئمانیچ خاقان‌لیغی ایله سیرب اورتودوکس کیلیسه‌سی‌نین قوُروجوسودور. نئمانیانیچ اوْغوشو، سیرب اوُلوسونون اوْلوشماسی اوُغروندا چوخ‌جا چابالاییپ، سونوندا اون‌ایکینجی یوز‌ایل‌ده بو اولوسون ته‌مه‌لی‌نی آتمانی، ییمه سیرب اورتودوکس کیلیسه‌سی‌نین باغیم‌سیزلیغی‌نی ساغلامانی باشارابیلمیش‌دیر. ایستئفان نئمانیانین «دیل توُتروغو» آدی ایله بیلینه‌ن توُتسوغو، سیرب‌لار اوچون اولوسال بیر آنلاشما قوْنوموندادیر. آراسیرا سیربیستان´ین گون‌ده‌لیک، ییمه ده‌رگی‌له‌ری‌نده یایینلانان بو توُتسوغو، اؤلکه‌نین بوتون ائییتیم ایله اوُرال قوُروم‌لاری‌نین هؤره‌ک‌له‌ری‌نه آسیلمیش اولاراق گؤرمه‌ک اولاسی‌دیر. نئمانیا بو بیتی‌ده «دیل»ی «اولوسون اؤزو» دییه تانیم‌لاییر.
ایستئفان نئمانیا´نین توُتسوغوندان بیر بؤلوم
(اینگیلیزجه‌ده‌ن تورک‌جه‌یه چئویری- مئهران باهارلی)
سئویم‌لی بالام!
دیلینی سئویپ باغرینا باس؛ اؤز یوردونو سئویپ باغرینا باسدیغین کیمی! دئگی‌له‌ر اه‌ل‌ده‌ن گئده‌بیله‌ر؛ اوُرلار، یورت‌لار و اه‌ت‌اؤزله‌رین اه‌ل‌ده‌ن گئده‌بیلمه‌سی ته‌کین. (آنجاق) اؤز دیلی، یوردو، ییمه اه‌ت‌اؤزونو اه‌ل‌ده‌ن وئرمیش بیر اولوس‌دان گئری‌یه نه‌مه قالیر؟ (او، آرتیق اولوس دئییل‌دیر).
اوغلوم!
آغزینا نه‌ک یاد سؤزجوک آلما! آغزینا یاد سؤزجوک آلان‌دا، سه‌نین اونا یابقی اولمادیغینی، ته‌رسی‌نه اونون سه‌نی اؤز ایچینده اؤزون‌له یادلاشدیردیغی‌نی بیلمهلیسین. اؤلکه‌نین اه‌ن بؤیوک، ییمه اه‌ن به‌رک – ساغلام پالیق‌لاری‌نی اه‌ل‌ده‌ن وئرمه‌ک، دیلین اه‌ن کیچیک ییمه اه‌ن سیرادان بیر سؤزجویونو ایتیرمه‌ک‌ده‌ن یئی‌ره‌ک‌دیر. اؤلکه‌له‌ر ته‌ک‌جه قیلیج‌لا دئییل، دیل‌له ده آلینابیله‌ر. ایتیریله‌ن و اوْغورلادیلان دئگی‌له‌رین سایی‌سی، یاد بوْیوندوروغو آلتی‌نا گیرمه‌نین اؤلچوسودور. بونو بیلمیش اول! دئگی‌له‌ری‌نی باشقالاری‌نا قاپدیران اولوس‌لارین یاشامی دورار.
سئویم‌لیم!
دیله سیخینتی وئره‌ن بیر سایری‌لیق واردیر، گؤوده‌یه سیخینتی وئره‌ن بولاشیجی ایگ‌له‌رله آلیزلیق‌لار ته‌کین. مه‌ن دیل‌له‌رین بئله‌نچی یولوخوجو و سیخینتی وئریجی سایری‌لیق‌لاری‌نی یاخشی آنیمساییرام. بو بولاشیجی سایری‌لیق‌لار، داها چوخ بودون‌لارین اوج بوجاق‌لاردا، بیر اولوسون باشقا بیر اولوس‌لا سینیرداش اولدوغو، دیل‌له‌رین بیر بیری‌نه توُشدوُغوُ یئرله‌رده‌کی اوُزانتی‌لاری‌نی ائتگی‌له‌ر.
مه‌ن ده بو بولاشیجی و اؤلومجول سایری‌لیغی یاغی‌لارین دیل‌له‌ری‌نه یایار و اونو اؤز اوردومون قالخانی یاپارام. مه‌ن ساواش‌لاردا، دیل‌ده‌ن اه‌ن قورخونج دالیم و یاراق‌لار کیمی یارارلانارام. قوشون‌لاریمی و سوبه‌ک‌له‌ریمی یاری آلینمیش اؤلکه‌له‌ره یول‌لایارام. مه‌ن قالالاری داها چوخ دیل‌له اه‌له گئچیرمیشه‌م، قیلیج‌لا دئییل.
سئوگی‌لیم!
ایکی اولوس بیر بیری‌یله ساواشابیله‌ر. آزی، باریشیق ایچینده سئویت‌جه یاشایابیله‌ر. آنجاق ایکی دیل بیر بیری‌یله ایدی باریشابیلمه‌ز. ایکی اولوس بیربیری‌یله یاناشی - یان یانا، دینج‌لیک ییمه اوُیوم ایچینده یاشایابیله‌ر. آنجاق بئله اولدوغو دوروم‌لاردا بیله، اونلارین دیل‌له‌ری یالنیز ووروشما - چارپیشما ایچینده اولابیله‌ر. ایکی دیل قارشی‌لاشیپ بیربیری‌نه قاریشان‌دا، آنچاقلی ایکی قوْشون اؤلوم - دیریم ساواشی‌نا گیریشمیش‌دیر. ساواش سیراسی‌ندا هر ایکی دیل ائشیدیلدییی سوره‌جه، اورتادا یئنه‌ن - یئنیله‌ن یوخ‌دور. آنجاق بیر دیل اؤته‌کی‌نده‌ن داها چوخ ائشیدیلمه‌یه باش‌لادیغی‌ندا، دئمه‌ک او دیل ساواشی اوتماق اوزره‌دیر. ساواشین بیتیمی‌یله باسیق‌لانان دیل، آرتانار. بیر دیلین آرتانماسی ایله ده، گئرچه‌ک‌ده بیر اولوس یوْخاتیلیپ گئده‌ر.
چاغام!
دیل‌له‌ر ساواشی‌نین، ایکی اوردو آراسی‌نداکی ساواش ته‌کین بیر - ایکی گون‌لوک، و اولوس‌لار آراسی‌نداکی ساواش کیمی بیر - ایکی ایل‌لیک ساواش اولمادیغینی بیلمهلیسین. بو ساواش، یوز ایل‌له‌رجه سوره‌ر. بو سوره، دیل اوچون اولدوق‌جا قیسا بیر چاغ دیلیمی‌دیر، یالینیق یاشاغی‌نین بیر - ایکی ایریمجییی ده‌ک!
اوغلوم!
دیلین بولاشیجی سایری‌لیغی و اؤلومو، ائل‌گونون بیره‌ر بیره‌ر اؤز دیلی‌نه دالی‌نی چئویرمه‌سی و ایسته‌یه‌ره‌ک، آزی ایسته‌مه‌یه‌ره‌ک یاد دیلینی تاپلاماسی‌دیر. بوتون ووروشما و ساواش‌لاردا یئنیلمه‌ک، دیلی ایتیرمه‌ک‌ده‌ن داها یئی‌دیر. اوچرا دیلین اؤلومونده‌ن سونرا اولوس دا یوخ‌دور. بیر اولوس، دیلی وار اولدوغو سوره‌جه دیری‌دیر. یالینیق اؤز آنادیلی‌نی بیر ایل ایچینده اؤیره‌نه‌ر و اونو یاشامی‌نین بیتیمی‌نه جه‌ن اونوتماز. یالینیق یاد دیلینی ده بیر ایل سوره‌جی‌نده اؤیره‌نه‌بیله‌ر. آنجاق بیر ایل‌ده اؤز آنادیلی‌نی اونوتوپ یئری‌نه یاد دیلینی مه‌نیمسه‌یه‌بیلمه‌ز.
سئویم‌لی اوشاغیم!
دیل‌ده‌ش اولمایان‌لاری گۆده‌زیپ گؤزه‌ت‌له‌یین! اون‌لار گه‌لیر، اؤیله‌سی‌نه اوْغرونجا گیزلین گه‌لیر کی نئجه گه‌لدیک‌له‌ری‌نی بیله بیله‌مه‌زسینیز. ایلک باش‌دا سایوُ آدیم‌دا سیزه بوْیون اه‌ییب، بیله‌نیزه یول وئره‌رله‌ر. دیلینیزی بیلمه‌دیک‌له‌ری اوچون، کؤپه‌ک‌له‌ر کیمی سۆمسونوپ سیزه یالتاق‌لیق ائده‌رله‌ر. بیز اونلارین نه دوشوندوک‌له‌ری‌نی نه‌ک بیلمه‌زیک. بیله‌مه‌زیک ده. اوُچرا، اون‌لار اوُلاشی سوسقون‌دورلار. ایلک گه‌له‌ن، بوُلقولاماق اوچون گه‌لیر. گؤردوک‌له‌ری‌نی اؤته‌کی‌له‌ره آنلاتیر، آردینجا بارچاسی گه‌لیر. سایی‌سیز بؤلوک‌له‌ر گئجه‌له‌یین یاواش‌جا سورونوپ گه‌لیرله‌ر. دیش‌له‌مه‌یه اه‌ل تاپمیش قارینجقالارا به‌نزه‌ر ....
یاوروم!
گون گه‌لیر یوخودان اویانیپ و اؤزونوزو یاد دیلی‌نین توُتوُنوُ و چئپ‌چئوره‌نیزی ده دیل‌ده‌ش اولمایان‌لارلا قوُشاتیلمیش بوُلورسونوز. آنچادا آرتیق گئج اولدوغونو باشا دوشه‌رسینیز. اوْل اوُغور اونلارین ساغیر و آغین اولمادیق‌لاری‌نی؛ اؤز دیل، تورکو، گه‌له‌نه‌ک، گؤره‌نه‌ک، تؤره، یوْسون و بییی‌له‌ری‌نین اولدوغونو آنلارسینیز. ایشته بوندان سونرا قوْموتان‌لاری های کوی ائدیپ، قوُلاق‌لاری ساغیر ائده‌ر. آرتیق اون‌لار اؤتونمه‌ز. یالواریپ یالتاق‌لیق ائیله‌مه‌زله‌ر. ته‌رسی‌نه اه‌ل اوزادیپ اوْغورلارلار. گوجه‌م‌له آلارلار. ییمه سه‌ن آرتیق اؤز ائوین‌ده یابانجی اولدوغونو آنداق آنلایاجاقسین.
دیل‌ده‌ش اولمایان‌لارین تاودیق‌لاری یورت‌لارا اه‌ر-آت یول‌لانمامالی‌دیر. اونلارین اه‌ر-آتی اؤزو، دیل‌له‌ری‌نین قاباق‌جادان اه‌له گئچیردییی‌نه یییه‌له‌نمه‌ک اوچون گه‌له‌جه‌ک‌دیر. ییمه اون‌لارلا ساواشا قالخیپ بیله‌له‌ری‌نی گوجئی‌له دیشاری آتاجاقسین، ییمه ده اؤز یورت یووانی بیراخاجاقسین.
چوجوغوم!
دیل ده‌یمه بیر قالادان به‌رک‌ره‌ک و ساغلام‌راق‌دیر. یاغی، قالا و قورقان‌لاری داغیتدیغی‌ندا، تونگولوپ اومودسوزلانما! اییی‌جه اولان بیته‌نی گؤزله‌م‌له و دیلی‌نین باشی‌نا نه‌له‌ر گه‌لدییی‌نی گؤر. آپانق دیلین یارا آلمادان قورتولورسا، قورخویا قاپیلما. گؤروک و ساتاقان‌لاری، ایریم‌له دینله‌مه‌له‌ری اوچون، اه‌ل‌ده‌ن گئتمیش توپراق‌لارین ده‌رین‌لیک‌له‌ری‌نده‌کی اوُرلار و که‌ندله‌ره یول‌لا.
دئگی‌له‌ریمیزین یانقی‌لاندیغی یئرله‌رین، و سؤزجوک‌له‌ریمیزین بایری آلتین یارماق‌لار ته‌کین ایش‌له‌ک اولدوغو توپراق‌لارین، هه‌له ده بیزیم اولدوغونو بیلمهلیسین. کیمین اون‌لارا بویروق اولدوق‌لاری اؤنه‌م‌لی دئییل. خاقان‌لار گه‌لیپ گئده‌ر. اؤلکه‌له‌ر داغیلیپ، اه‌رک‌له‌ت‌له‌ر ییخیلار. آنجاق قالارقی اولان، دیل و اولوس‌دور. اؤلکه‌نین قوپاردیلمیش بؤلگه‌له‌ری و تاویلمیش بودون، بیر گون یئنی‌ده‌ن اؤز کؤک و آنادیلی‌نه قاییدار.
اوره‌ییم!
یوردون بؤلونمه‌سی اولوسال کیم‌لیک اوچون چوخ دا توُدالی دئییل‌دیر. بونو بیلمهلیسین. بو، اه‌رینج بیر قوُشاق اوچون توُدالی اولسون. آنجاق اون‌دان داها چوخ دئییل‌دیر. کیم‌لیک؛ قوُشاق‌لار، اؤلکه‌له‌ر و اوُرلاردان داها قالیجی، داها دیره‌نج‌لی‌دیر. یابانجی‌لارا توُتساق اولموش بیر اولوس، بؤک دالی‌نداکی سویا به‌نزه‌ر. بیر گون گه‌لیر بؤک سینار و کیچیک چای‌لار بیر بیری‌نه قاووشار. دیل، ایشته اوْل سودور. سوُ توُتاشی سوُدور. ایسته‌ر بؤکون دالی‌ندا، ایسته‌ر اؤته‌کی تایی‌ندا. دیل، یاواش‌جا قایالاری یاران؛ داغیلمیش اولوسو آراچه‌ک‌له‌ر، بؤک‌له‌ر و قایالیق‌لارین آرخاسی‌ندان بیر بیری‌نه اوُلاش‌دیریپ چاتدیران اوْل دینگین و گۆج‌لو سوُدور ...
İstéfan Némanya’nın Tutsuğundan Bir Bölüm
İngilizce’den Arı Türkce’ye çéviri: Méhran Baharlı
Bu bir Arı Türkce dénemesidir
İstéfan Némanya (Stefan Nemanja, Стефан Немања. ölüm 1200 doğuş ili), Némaniç xaqanlığı ve Sırb Ortodoks Kilisesinin quruçusudur. Némanyaniç oǧuşu, Sırb ulusunun oluşması uğrunda çoxca çabalamış ve sonunda on ikinci yüzilde bu ulusun temelini atmanı ve Sırb Ortodoks Kilisesinin bağımsızlığını sağlamanı başarabilmişdir. İstéfan Némanya’nın “Dil Tutruğu” adı ile bilinen tutsuğu, Sırblar üçün ulusal bir anlaşma qonumundadır. Arasıra Sırbıstan’ın gündelik ve dergilerinde yayınlanan bu tutsuğu, ölke’nin bütün éyitim ve ural qurumlarının höreklerinde asılmış olaraq görmek olasıdır. Némanya bu bitide “Dil”i, “Ulusun Özü” diye tanımlayır.
Dil Tutruğu
Sévimli balam!
Dilini sévip bağrına bas, öz yurdunu sévip bağrına basdığın kimi. Dégiler elden gédebiler; urlar, yurdlar ve etözlerin elden gédebilmesi kimi. (Ancaq) öz dili, yurdu ve etözünü elden vérmiş bir ulusdan gériye neme qalır? (O artıq ulus déyildir).
Oğlum!
Ağzına nek yad sözcük alma. Ağzına yad sözcük alanda, senin ona yabqı olmadığını, tersine onun seni öz içinde özünle yadlaşdırdığını bilmelisin. Ölkenin en böyük ve en berk urlarını elden vérmek, dilin en kiçik ve en sıradan bir sözcüyünü elden vérmekden yéyrekdir. Ölkeler tekce qılıcla déyil, dille de alınabiler. İtirilen ve oğurladılan dégilerin sayısı, yad boyunduruğu altına girmenin ölçüsüdür. Bunu bilmiş ol. Dégilerini başqalarına qapdıran ulusların yaşamı durar.
Sévimlim!
Dile sıxıntı véren bir sayrılıq vardır, gövdeye sıxıntı véren bulaşıcı iglerle alızlıqlar tekin. Men dillerin bélençi bulaşıcı ve sıxıntı vérici sayrılıqlarını yaxşı anımsayıram. Bu bulaşıcı sayrılıqlar, daha çox budunların uc bucaqlarda, bir ulusun başqa bir ulusla sınırdaş olduğu, dillerin bir birine tuşduğu yérlerdeki uzantılarını étkiler.
Men de bu bulaşıcı ve ölümcül sayrılığı yağıların dillerine yayaram ve onu ordumun qalxanı yaparam. Men de savaşlarda dilden en qorxunc dalımlar ve yaraqlar kimi yararlanaram. Qoşunlarımı ve sübeklerimi yarı alınmış ölkelere yollayaram. Men urları daha çox dille ele géçirmişem, qılıcla déyil.
Sévgilim!
İki ulus bir biriyle savaşabiler. Azı, barışıq içinde sévitce yaşayabiler. Ancaq iki dil bir biriyle idi barışabilmez. İki ulus birbiriyle yanaşı yanyana, dinclik ve uyum içinde yaşayabiler. Ancaq béle olduğu durumlarda bile, onların dili yalnız çarpışma ve vuruşma içinde olabiler. İki dil qarşılaşıp birbirine qarışanda, ançaqlı iki qoşun ölüm-dirim savaşına girişmişdir. Savaş sırasında her iki dil éşidildiyi sürece, ortada yénen-yénilen yoxdur. Ancaq bir dil ötekinden daha çox éşidilmeye başladığında, démek o dil savaşı utmaq üzeredir. Savaşın bitimiyle basıqlanan dil artanar. Bir dilin artanması ile de, gérçekde bir ulus yoxatılıp géder.
Çağam!
Diller savaşının iki ordu arasındakı savaş tekin bir-iki günlük, ve uluslar arasındakı savaş kimi bir-iki illik savaş olmadığını bilmelisin. Bu savaş yüzillerce sürer. Bu süre dil üçün olduqca qısa bir çağ dilimidir, yalınıq yaşağının bir-iki irimciyi dek!
Oğlum!
Dilin bulaşıcı sayrılığı ve ölümü, élgünün birer birer öz diline dalını çévirmesi ve isteyerek ya da istemeyerek yad dilini taplamasıdır. Bütün vuruşma ve savaşlarda yénilmek, dili itirmekden daha yéydir. Uçra dilin ölümünden sonra ulus da yoxdur. Bir ulus dili var olduğu sürece diridir. Yalınıq öz anadilini bir il içinde öyrener ve onu yaşamının bitiminecen unutmaz. Yalınıq yad dilini de bir il sürecinde öyrenebiler. Ancaq bir ilde öz anadilini unutup yérine yad dilini taplayabilmez.
Sévimli uşağım!
Dildeş olmayanları güdüzip gözetleyin. Onlar gelir, öylesine oğrunca gizlin gelir ki néce geldiklerini bile bilenmezsiniz. İlk başda sayu adımda size boyun eyip, bilenize yol vérerler. Dilinizi bilmedikleri üçün köpekler kimi sümsünüp size yaltaqlıq éderler. Biz onların ne düşündüklerini nek bilmezik, bilemezik de. Uçra onlar tutaşı susqundurlar. İlk gelen bulqulamaq üçün gelir. Gördüklerini ötekilere anlatıp, ardınca barçası gelir. Sayısız bölükler géceleyin yavaşca sürünüp gelirler, dişlemeye el tapmış qarıncqalara benzer ….
Yavrum!
Gün gelir yuxudan oyanıp ve özünüzü yad dilinin tutunu ve çépçévrenizi dildeş olmayanlarla quşatılmış bulursunuz. Ançada artıq géc olduğunu başa düşersiniz. Ançada onların sağır ve ağın olmadıqlarını; öz dil, türkü, gelenek, görenek, töre, yoxun ve biyilerinin olduğunu anlarsınız. İşte bundan sonra qomutanları hay küy édip, qulaqları sağır éder. Artıq onlar ötünmez, yalvarıp yaltaqlıq éylemezler. Tersine el uzadıp oğurlarlar, gücemle alarlar. Ve ondadır ki sen artıq öz évinde yabancısın. Ya onlarla savaşa qalxıp bilelerini gücéyle dışarı atacağan, ya da öz yurd yuvanı bıraxacaksın. Dildeş olmayanların tavdıqları yurdlara erat yollanmamalıdır. Onların orduları özü, dillerinin qabaqca ele géçirdiyini yiyelenmek üçün gelecekdir.
Çocuğum!
Dil deyme bir qaladan berkrek ve sağlamraqdır. Yağı qala ve qurqanları dağıtdığında tüngülüp umudsuzlanma. İyice olan biteni gözlemle ve dilinin başına neler geldiyini gör. Apang dilin yara almadan qurtulursa, qorxuya qapılma. Görük ve satağanları, irimle dinlemeleri üçün, elden gétmiş topraqların derinliklerindeki urlar ve kendlere yolla.
Dégilerimizin yanqılandığı yérlerin ve sözcüklerimizin bayrı altın yarmaqlar tekin işlek olduğu topraqların, hele de bizim olduğunu bilmelisin. Kimin onlara buyruq olduqları önemli déyil. Xaqanlar gelip géder. Ölkeler dağılıp erkletler yıxılar. Ancaq qalarqı olan, dil ve ulusdur. Ölkenin qopardılmış bölgeleri ve tavılmış budun, bir gün yéniden öz kök ve anadiline qayıdar.
Üreyim!
Yurdun bölünmesi ulusal kimlik üçün çox da tudalı déyildir. Bunu bilmelisin. Bu, erinc bir quşaq üçün tudalı olsun, ancaq ondan daha çox déyildir. Kimlik; quşaqlar, ölkeler ve urlardan daha qalıcı, daha direnclidir. Yabancılara tutsaq olmuş bir ulus, bök dalındakı suya benzer. Bir gün gelir bök sınar ve kiçik çaylar bir birine qavuşar. Dil işte o sudur. Su tutaşı sudur, ister bökün dalında, ister ol tayında. Dil yavaşca qayaları yaran, dağılmış ulusu araçekler, bökler ve qayalıqların arxasından bir birine ulaşdıran ol dingin ve güclü sudur.
امانت زبان
بخشی از وصیت‌نامه‌ی استفان نمانیا
(ترجمه از انگلیسی به فارسی: مئهران باهارلی)
کودک عزیزم!
از زبان خود پاس‌داری کن، همان‌گونه که از وطن خود پاس‌داری می‌کنی. واژه‌ها را می‌توان از دست داد، چنان‌که شهرها را، چنان‌چه سرزمین‌ها و چنان‌چه جان‌ها را. (اما) از ملتی که زبان، سرزمین و جان خویش را از دست داده است چه چیز باقی می‌ماند؟ (او دیگر ملت نیست).
پسرم!
هیچ واژه‌ی بیگانه‌ای بر زبان نیاور. هنگامی که واژه‌ای بیگانه بر زبان می‌آوری، بدان که تو بر آن چیره نشده‌ای. بلکه از درون با خودت بیگانه گشته‌ای. بهتر است که بزرگ‌ترین و مستحکم‌ترین شهرهای کشور را از دست داد، تا آن که کوچک‌ترین و متواضع‌ترین واژه‌ی زبانت را. سرزمین‌ها را نه تنها با شمشیر، بلکه با زبان‌ها نیز می‌توان فتح کرد. آگاه باش که تعداد کلمات به اسارت کشیده شده و از دست رفته، معیار سیطره‌ی بیگانگان است. حیات ملت‌هائی که واژه‌های خویش را به دیگران می‌بازند متوقف می‌شود.
نازنین من!
بیماری‌ای وجود دارد که زبان را رنجور می‌کند، همان‌گونه که تن را. من اینگونه بیماری‌های عفونی و واگیردار را بیاد دارم. این واگیرها بیشتر بر حاشیه‌های یک مردم اثر می‌گذارد. جائی که ملتی هم‌مرز با ملتی دیگر است، جائی که زبان‌ها با هم اصطکاک دارند. من هم در جنگ‌ها از زبان، چونان سهمگین‌ترین جنگ‌افزار بهره می‌برم. من این بیماری واگیر و مرگ‌آور را در میان زبان دشمن می‌پراکنم و آن را سپر سپاه خویش می‌سازم. لشکریان و سردارانم را به سرزمین‌های نیمه تصرف شده می‌فرستم. من شهرها را بیشتر با زبان به چنگ آورده‌ام تا با شمشیر.
عشق من!
دو ملت می‌توانند با هم بجنگند و یا در آشتی زنده‌گی کنند. اما دو زبان هرگز با هم آشتی نمی‌توانند کرد. دو ملت می‌توانند در صلح و هم‌آهنگی زنده‌گی کنند. اما زبان‌هایشان تنها می‌توانند با هم در نبرد باشند. هنگامی که دو زبان با هم تماس پیدا کرده و آمیخته می‌شوند، چنان است که دو سپاه در نبرد مرگ و زنده‌گی افتاده‌اند. تا هنگامی که هر دو زبان به گوش آید، هیچ کدام پیکار را نبرده است. اما آنگاه که یک زبان بیش از دیگری به گوش رسد، آن زبان رو به پیروزی دارد. جنگ پایان می‌یابد و زبانی ناپدید می‌شود. پس از ناپدید شدن یک زبان، یک ملت نیز از بین می‌رود.
فرزندم!
باید بدانی که جنگ زبان‌ها، نه مانند جنگ میان دو لشکر یک روز و دو روز، و نه مانند جنگ میان ملت‌ها یک سال و دو سال به طول نمی‌کشد. بلکه سده‌ها به درازا می‌کشد. این زمان برای زبان برهه‌ای بسیار کوتاه است، به اندازه‌ی برهه‌ای یکی دو دقیقه‌ای از عمر انسان.
پسرم!
بیماری واگیر و مرگ زبان این است که تک تک مردم به زبان خویش پشت کنند. آنگاه خواسته یا ناخواسته زبان بیگانه را بپذیرند. بهتر آن که در همه‌ی جنگ‌ها و نبردها شکست خورد، تا آن‌که یک زبان را از دست داد. زیرا پس از مرگ زبان، ملت وجود ندارد. ملت تا هنگامی که زبانی دارد زنده است. آدمی زبان مادری خود را به یک سال فرا می‌گیرد و تا پایان زنده‌گی آن را از یاد نمی‌برد. زبان بیگانه را در یک سال یاد می‌گیرد، اما یک ساله نمی‌تواند زبان مادری را از یاد ببرد و زبان بیگانه را بپذیرد.
کودک نازنینم!
ناهم‌زبان‌ها را بپایید. آن‌ها می‌آیند. پنهان می‌آیند، چنان که نمی‌دانید چگونه آمدند. در هر گام شما را تعظیم می‌کنند. برایتان راه باز می‌کنند. در آغاز، چون زبانتان را نمی‌دانند، مانند سگ‌ها خودشیرینی و چاپلوسی می‌کنند. ما هرگز نه می‌دانیم آن‌ها چه می‌اندیشند و نه می‌توانیم بدانیم. زیرا همیشه خاموشند. کسانی که نخست می‌آیند برای شناسایی می‌آیند. سپس به دیگران می‌گویند، و همه می‌آیند. شب هنگام در گروه‌های بی‌شمار آرام می‌خزند. مانند مورچه‌گانی که به قند دست یافته‌اند.
روزی شما از خواب بیدار می‌شوید و خود را در چنگ زبان بیگانه گرفتار می‌بینید. گرداگرد شما را ناهم‌زبانان فراگرفته‌اند. آنگاه درمی‌یابید که دیگر دیر است. آنگاه درمی‌یابید که آن‌ها کر و لال نیستند. زبان، ترانه، آداب و رسوم و رقص‌های خود را دارند. غوغاگرانشان هیاهو کرده، گوش را کر می‌سازند. اکنون دیگر آن‌ها خواهش و چاپلوسی و دریوزه‌گی نمی‌کنند. بلکه دست‌اندازی می‌کنند، می‌ربایند، به زور می‌گیرند. و این هنگام تو در خانه‌ی خویش بیگانه‌ای. چاره‌ای نداری. یا باید با آنان به جنگ برخیزی و به زور بیرونشان بریزی، یا خود خانه و کاشانه را رها کنی. به سرزمین‌هایی که ناهم‌زبان‌ها تصرف کرده‌اند نباید لشکر فرستاد؛ لشکرهای آن‌ها خود می‌آیند تا آنچه را زبان قبلا به چنگ آورده تصاحب کنند.
فرزند من!
زبان از هر دژی استوارتر است. هنگامی که دشمن دژها و بارو‌ها را ویران می‌کند نومید مشو. خوب نگاه کن و ببین که بر سر زبانت چه می‌آید. اگر زبانت بدون خسارت پایدار ماند، بیم به خود راه مده. جاسوسان و بازرگانان را به عمق درون شهرها و روستاهای از دست رفته بفرست تا به دقت گوش فرا دارند. هر جا که واژه‌های ما پژواک دارد و هر جا که واژه‌های ما هنوز مانند سکه‌ی زرین کهنی در گردش است، بدان که آن سرزمین‌ها هنوز مال ماست. مهم نیست چه کسی بر آن‌ها فرمان می‌راند. پادشاهان می‌آیند و می‌روند. کشورها و دولت‌ها تکه پاره می‌شوند. اما این، زبان و ملت است که پایدار می‌ماند. بخش‌های جدا شده‌ی کشور و مردم تصرف شده، یک روز دوباره به آغوش مادر زبان و ریشه‌ی خویش باز می‌گردند.
ای میوه‌ی دل!
بدان
که جدایی سرزمین برای هویت ملی چندان خطرناک نیست. شاید تنها برای یک نسل خطرناک
باشد و نه بیشتر. میوه‌ی دلم! هویت از نسل‌ها و کشورها و شهرها، دیرپاتر و مانده‌گارتر
است. ملتِ در بندِ بیگانه، چونان آب پشت سد است. سر انجام روزی سد می‌شکند و رودهای
کوچک به هم می‌پیوندند. زبان، آن آب است. آب همیشه آب است. چه در پشت سد، چه در آن
طرف. زبان، آن آب پرتوانِ آرام و نیرومند است که آهسته آهسته صخره‌ها را می‌شکافد
و ملت پراکنده را، از پشت مرزها و سدها و صخره‌ها به هم می‌پیوندد.
سؤزلوک
آپانْقْApañ : اگر
آدیم:
Adımگام
آراچه‌کAraçek : مرز داخلی
آراسیراArasıra : گاهگاهی،
بعضا، بعضی اوقات
آرتانماقArtanmaq : محو و
امحاء شدن
آرتیقArtıq :
دیگر
آردینجاArdınca :
به دنبال
آزیAzı : یا، و یا
آغینAğın :
لال
آلتینAltın : طلا
آلیزلیقAlızlıq : بیماری
آنجاقAncaq : اما، ولی،
لاکن
آنچاداAnçada :
آن وقت، آن زمان،
آنچاقلیAnçaqlı :
سانکی، گویا، تو گویی
آنداقAndaq :
آن زمان، آن وقت، آن هنگام، آنگونه
آنلاتماقAnlatmaq :
بیان کردن
آنلاشماAnlaşma :
توافق
آنیمساماق
Anımsamaq:
به
یاد آوردن
اه‌ت‌اؤزEtöz :
نفس، جان
اه‌ر-آتErat :
اوردو، قوشون، لشکر
اه‌رک
قورالErk
qural : حاکمیت، اوتوریته
اه‌رکله‌تErklet : دولت
اه‌رینج
Erinc: شاید،
بلکه
اوتماقUtmaq :
بردن در مسابقه و بازی
اؤته‌کیÖteki :
دیگری
اؤتونمه‌ک
:Ötünmek خواهش
کردن
اوچرا
Uçra: زیرا،
چونکه
اور
Ur: شهر
دارای خندق در اطراف آن
اورالUral :Ural مدنی، شهری
اوردوOrdu :
ارتش
اؤزÖz :
خود، جوهر
اوزانتیUzantı : ادامه و
دوام چیزی
اوشاقUşaq :
کودک
اوْغرونجاOğrunca : مانند دزد، به پنهانی و مخفیانه کاری را انجام دادن
اوُغرونداUğrunda :
در راه
اوُغورUğur :
وقت، زمان، گاه
اوْغورلاماقOğurlamaq :
دزدیدن
اوغوشOǧuş : خاندان،
خانوار، عائله
اوْل
اوُغورOl
uğur : آنگاه، آن وقت،
اوْلOl :
آن
اوْلاسیOlası : ممکن
اوُلاشیUlaşı :
پیوسته، همواره، همیشه، مدام، دائما
اؤلچوÖlçü :
اندازه، مقیاس
اؤلکهÖlke : کشور
اولوسUlus : ملت
اولوسالUlusal : ملی
اولوشماقOluşmaq :
تشکل
اؤلومÖlüm :
مرگ
اؤلومجول
Ölümcül: کشنده،
مهلک
اوموتUmut :
امید
اؤنه‌م‌لیÖnemli :
مهم
اؤیله‌سی‌نهÖylesine :
آنچنان که
اویومUyum : هماهنگی
ائتگی‌له‌مه‌کÉtgilemek : تحت تاثیر
قرار دادن
ایته‌کİtek : زور، جبر
ایتیرمه‌کİtirmek :
گم کردن
ایدی İdi:
هرگز،
هیچ
ایریم‌جیکİrimcik : دقیقه
ایریم‌لهİrimle : با دقت
ایریم‌له‌مه‌کİrimlemek : دقت کردن
ایشتهİşte :
اینک
ایش‌له‌ک
İşlek: رایج،
متداول
ایگİg :
بیماری
ایلکİl :
نخست
ائل‌گونÉlgün : خلق، توده
ائیله‌مه‌کÉylemek : کردن،
انجام دادن
ائییتیمÉyitim : آموزش
اییی‌جهİyice :
به خوبی، کاملا
بارچاسیBarçası :
همه اش
باریشیقBarışıq : مسالمت،
صلح
باسیق‌لانانBasıqlanan :
مغلوب اولان
باسیق‌لانماقBasıqlanmaq :
مغلوب شدن
باغیرBağır :
آغوش، جگر
باغیم‌سیزBağımsız : مستقل
باغیم‌سیزلیقBağımsızlıq :
استقلال
بالاBala :
فرزند
بایری
Bayrı: باستانی
به‌رکBerk :
محکم
به‌رک‌ره‌کBerkrek :
محکمتر
به‌نزه‌رBenzer :
مشابه
بودون
Budun: مردم
بؤک
Bök: سد
بولاشیجیBulaşıcı : مسری
بولقولاماقBulqulamaq : اکتشاف
بولماقBulmaq : پیدا کردن
بؤلوکBölük : گروه، دسته
بویروق
اولماقBuyruq
olmaq : فرمان
راندن
بویوندوروقBoyunduruq : یوغ
بیته‌نBiten :
تمام شونده
بیتیBiti : نامه
بیتیم
:Bitim عاقبت،
پایان، اختتام، نهایت
بیراخماقBıraxmaq :
رها کردن، ترک کردن
بیره‌ر
بیره‌رBirer
birer : یک به یک
بیلهBile : حتی (من
بیله: حتی من)؛ خود (بیله‌مه: به خودم)
بییی
Biyi: رقص
پالیقPalıq :
شهر، کلان شهر، متروپول
تاپلاماق
Tablamaq: قبول
کردن، پذیرفتن
تارقالیتماقTarqalıtmaq :
شکست دادن
تانیم‌لاماقTanımlamaq :
تعریف کردن
تاوماق
Tavmaq: تصرف
کردن و اشغال کردن
تاویلمیشTavılmış : اشغال و
تصرف شده
ته‌رسTers :
عکس، ضد، وارونه
ته‌ک‌جهTekce :
به تنهایی، صرفا
ته‌کینTekin : مانند
ته‌مه‌لTemel :
بنیان، اساس
توتاشیTutaşı :
پیوسته، دائما، متصل، همیشه، همواره
توتروقTutruq : امانت
توتساقTutsaq : محبوس،
زندانی
توتسوقTutsuq : وصیت، وصیت‌نامه
توتوTutu : اسیر
توتونTutun : رهینه
توداTuda : خطر
تودالی
Tudalı: خطرناک،
مهلک
تورکوTürkü :
ترانه‌ی فولکلوریک، آهنگ مردمی
تؤرهTöre :
سنت، سیستم اخلاقی
توشماقTuşmaq :
مواجه شدن، روبرو شدن
تونگولمه‌کTüngülmek :
قطع اومید کردن
چابالاماقÇabalamaq :
تقلا و جهد کردن
چاتدیرماقÇatdırmaq :
رسانیدن، واصل کردن به همدیگر
چارپیشماÇarpışma :
درگیری
چاغÇağ :
زمان
چاغا
Çağa: کودک،
فرزند
چوخ‌جاÇoxca :
به وفور، به زیادی
چئپ‌چئورهÇépçevre :
کاملا اطراف چیزی
چئورهÇévre : اطراف،
دورو بر، پیرامون
چئویریÇeviri :
ترجمه
خاقان
Xaqan: پادشاه،
شاه
خاقان‌لیقXaqanlıq : پادشاهی،
شاهی، سلطنت
خاناXana :
دیوار
دالیDalı :
پشت، دنبال، عقب
دالیمDalım :
سلاح جنگی
ده‌رینDerin :
عمیق، ژرف
ده‌رگیDergi :
مجله
ده‌کDek :
تا، الی
ده‌کDek :
مانند
ده‌یمهDeyme :
هر
دورومDurum :
موقعیت، وضعیت
دوشونمه‌کDüşünmek :
فکر کردن
دوغوش
ایلیDoğuşili
: سال شمسی
دیرگیDirgi : جان
دیره‌نجDirenc : مقاومت
دیره‌نج‌لیDirencli : مقاوم
دیریمDirim :
زنده‌گی، زنده بودن
دیشاریDışarı :
بیرون، خارج
دیش‌له‌مهDişleme :
تکه‌ی قند
دئگیDégi : گفته، سخن
دیل‌ده‌ش
Dildeş: همزبان
دیلیمDilim : برهه، قطعه
دینج‌لیکDinclik : سکونت
دینگینDingin : آرام
دینله‌مهDinleme :
گوش دادن، استراق سمع
ساتاقان
Sataqan: تاجر،
بازرگان
ساغلاماقSağlamaq : تهیه کردن،
ترتیب دادن
ساغلام‌راقSağlamraq :
سالمتر
ساغیرSağır : کر
سانکیSankı : گویا
ساواشSavaş :
جنگ، نبرد
سایری
Sayrı: بیمار،
مریض، ناخوش
سایری‌لیقSayrılıq : بیماری،
مرض
سایوSayu : هر
سایی‌سیزSayısız :
بی شمار
سوبه‌ک
Sübek: افسر،
نظامی عالیرتبه
سورمه‌کSürmek :
راندن
سوره
Süre: مدت،
مهلت
سوره‌جهSürece : تا مدتی که
سورونمه‌کSürünmek :
برروی زمین خزیدن
سؤزجوکSözcük : کلمه‌ای که
در زبان ادبی نیست (محاوره‌ای، لهجه‌ای)، و یا منشاء خارجی دارد
سوسقون :
Susqun ساکت
سؤکه‌ل‌لیکSökellik :
بیماری، مرض
سومسونمه‌کSümsünmek : بی
حیایی و وارد شدن به جایی در حالیکه وی در آنجا مقبول نیست
سیخینتیSıxıntı : دردسر،
ناراحتی
سیرادانSıradan : معمولی
سیراسی‌نداSırasında :
در حین
سینیرداشSınırdaş : هم‌مرز
سئوگی‌لیSévgili :
محبوب
سئویتSévit : محبت،
مهربانی
سئویت‌جه
Sévitce: با
مهربانی، مهربانانه
سئویم‌لیSévimli : نازنین
قاباق‌جاQabaqca :
از قبل، قبلا
قاپ‌دیرماقQapdırmaq :
باعث دست اندازی دیگران شدن، از دست دادن چیزی به دیگران
قارشی‌لاشماقQarşılaşmaq :
مواجهه
قارینجقاQarıncqa : مورچه
قالاQala :
روستا، قریه معمولا بر بالای تپه
قالارقی
Qalarqı: ماندگار
قالخانQalxan :
سپر
قاییتماقQayıtmaq :
بازگشتن، عودت کردن
قورتولماقQurtulmaq :
رها شدن، نجات یافتن
قورخوQorxu :
ترس، خوف، بیم
قورخونجQorxunc :
وحشتناک
قورقان
Qurqan: برج
و بارو
قوروجوQurucu :
موسس، بنیانگزار
قورومQurum :
موسسه، نهاد
قوشاتماقQuşatmaq : محاصره
کردن
قوشاتیلماقQuşatılmaq :
محاصره شدن
قوشاقQuşaq : نسل
قوشونQoşun :
ارتش، سپاه، لشکر
قوموتانQomutan : به هیجان
آورنده، فرمانده (قوموتماق= به هیجان آوردن)
قونومQonum : موقعیت
قیرپیم
Qırpım: لحظه
قیلیجQılıc :
شمشیر
که‌‌ندKend :
ده، روستا
کؤپه‌کKöpek :
سگ
کؤکKök :
ریشه
کیمیKimi :
مانند
گه‌له‌نه‌کGelenek : رسوم
گوجه‌مGücem : ظلم
گوجئیGücéy :
زور
گوده‌زمه‌کGüdezmek :
مراقب بودن
گؤره‌نه‌کGörenek : آداب
گؤروکGörük : جاسوس
گؤزله‌م‌له‌مه‌کGözlemlemek :
مشاهده
کردن
گؤزه‌ت‌له‌مه‌کGözetlemek : مراقبت
کردن، مراقب بودن، پائیدن
گون‌ده‌لیکGündelik : روزنامه
گؤوده
Gövde: بدن،
بدنه، تنه
گئجGéc :
دیر
گئجه‌له‌یینGéceleyin : شب هنگام
گئرچه‌کGérçek :
حقیقت
گئریGéri :
عقب، پشت
گیریشمه‌کGirişmek :
وارد شدن در امری
گیزلینGizlin :
مخفی
مه‌نیمسه‌مه‌کMenimsemek :
خودی کردن، قبول کردن
مه‌نMen :
من
نه‌کNek :
هیچ
نه‌مهNeme : چه
های
کویHay
küy : سرو صدا
هؤره‌کHörek : دیوار
ووروشماVuruşma :
زد و خورد
یابانجیYabancı : خارجی
یابقیYabqı : حاکم، مسلط
یادYad : بیگانه
یادلاشدیرماقYadlaşdırmaq
: بیگانه
کردن
یاراYara :
زخم
یارارلانماقYararlanmaq :
استفاده
کردن
یاراق
Yaraq: سلاح
یارماقYarmaq : سکه
یاشاغیYaşağı : عمر
یاشامYaşam : زندگی،
حیات
یاغی
Yağı: دشمن
یالتاق‌لیق
Yaltaqlıq: چاپلوسی
یالوارماقYalvarmaq :
التماس کردن
یالینیق
Yalınıq: انسان،
آدم، بشر
یاناشیYanaşı :
همراه، جنب، نزد
یانقی‌لانماق
Yanqılanmaq: منعکس
شدن، پژواک
یاورو
Yavru : کودک،
فرزند
یایماقYaymaq :
پخش کردن
یایینلانماقYayınlanmaq :
منتشر کردن
یوخاتیلماقYoxatılmaq :
معدوم شدن
یورتYurd : وطن،
سرزمین
یوسونYoxun :
قواعد سنتی و عرفی
یوللانماقYollanmaq :
به راه انداخته شدن، روانه شدن
یولوخوجو
Yoluxucu: مسری
یوواYuva :
لانه، آشیانه
ییمهYime :
و، و یا
یئنی‌ده‌نYéniden :
از نو، دوباره
یئنیلمه‌کYénilmek :
مغلوب شدن، شکست خوردن
یئیYéy : خوب، به
یئیره‌کYéyrek : بهتر، خوب‌تر
یییه‌له‌نمه‌کYiyelenmek : تصاحب کردن، صاحب شدن
قایناق:
Legacy of the language
No comments:
Post a Comment