تورک خالق
قهره‌ماني، قوشچولو «آدي گؤزه‌ل کاظيم‌خان پاشا» تورکوله‌ري
مئهران
باهارلي- ۲۰۱۲
الف-اون دوققوزونجو
يوز ايلين سونلاري و ييرمينيجي يوز ايلين باشلاريندا ايران و آزه‌ربايجانين
گونئيينده «مودئرن تورک ميللي کيملييي» و اونون تمه‌لينده «تورک ميللي بيلينجي» اولوشدو.
آرديندان تورک خالقينين ميللي حاقلاريني الده ائتمه اوغروندا سيياسي-ياراقلي
(سيلاحلي) حره‌که‌تله‌ر باشلادي. بو حره‌که‌تله‌ره گئنيش تورک کيتله‌له‌ري، تورک سئچگينله‌ر،
دئوله‌ت آداملاري ايله دين خاديمله‌ري ده قاتيلدي. تورک ميللي بيلينجله‌نمه و تورک
ميللي حره‌که‌تينين بو ايلکين آشاماسي، آزه‌ربايجانين باتيسيندا تورک خالقي و
سئچگينله‌رينين روس، اينگيليز، ائرمه‌ني، آسورو و کورد ياييلماجيلارينا قارشي گؤسته‌ريله‌ن
ديره‌نيش بيچيمينده اورتايا چيخدي. بو سوره‌ج ١٩١٨ ايلينده عوثمانلي کؤمه‌يي ايله و
«جمشيدخان افشار اورومي» (مجدالسلطنه) باشچيليغيندا تورک‌ائليني قورتارارق «بيرليک
يؤنه‌تيمي»ني (اتحاد حؤکومه‌تي‌ني) قورماقلا زيروه‌يه اولاشدي.
او دؤنه‌م تورک
ميللي بيلينجله‌نمه‌سي‌نين اؤنه‌ملي تانيماللاريندان (شخصييه‌تله‌رينده‌ن) بيري
ده، قوشچولو مشهدي ريضااوغلو «کاظيم‌خان پاشا»دير (۱۸۶۷- ۱۹۲۳). کاظيم‌خان پاشا ۱۹۰۹
ايلينده‌ن باشلاياراق تشکيلاتلانديرديغي تورک خالقي و ياراتديغي نئچه يوز نفه‌رليک
سيلاحلي گوجله ايلله‌ر بويو روس ايشغالچيلارينا قارشي ساواشميشدير. ۱۹۱۷ده‌ن سونرا
اؤز توفه‌نگچي و آتلي‌لاري ايله «خليل پاشا» قوموتانليغيندا قورتاريجي عوثمانلي
اوردوسونا (ايسلام اوردوسونا) قوشولموش، خليل پاشا بؤلگه‌ده اولان عوثمانلي
اوردوسو بيرليکله‌رينده‌ن بير بؤلومونو، بئجه‌ريکلي اولدوغونو گؤزله‌مله‌دييي کاظيم‌خان‌ين
قوموتاسينا (امرينه) وئرميشدير (محمد افندی و امرينده اولان اوچ يوز عوثمانلي آتلي‌سي،
او جومله‌ده‌ن توفهنگچيلهر علي چاووش، الفت، .... بو عوثمانلي بيرليکله‌رينده‌ن
باشدا «محمد افندي» اولماق اوزه‌ره بير چوخ شخص، داها سونرالار عوثمانلييا
قاييتماييپ، آزه‌ربايجانا يئرله‌شديله‌ر). کاظيم‌خان ايسه بويروغو آلتيندا بولونان
بوتون توفه‌نگچي و آتليلاردان اون‌باشي، يوزباشي، فراشباشي، وکيل‌باشي .... کيمي
نيظامي روتبه‌له‌ري اولان کيچيک بير اوردو قوراراق، آلتي ايل بويونجا آسورو
جيلوولار، ائرمه‌ني قاچاقلار و سيميتقو کورد تالانچيلارينا قارشي تورک خالقيني و
اورمو گؤلونون باتيسيندا اؤنه‌ملي بير تورک بؤلگه‌سي اولان «انزه‌ل»ي (قوشچو، قاراباغ،
قالقاچی، بویداش -نجه‌ف‌آباد، گؤوه‌رچین قالا، باری،...) قورويابيلميشدير.
قاجار تورک
دئوله‌تي و احمدشاها باغليليق ايچينده اولان کاظيم‌خان پاشا، ريضاخان‌ين
کودئتاسيندان سونرا اينگيليز سيياسه‌تله‌رينه قارشي چيخميشدير. ۱۹۲۳ ايلينده ايسه ريضاخان‌ين
گؤنده‌ردييي اوردو کاظيم‌خان پاشاني ۳۰-۳۵ ياراقلي يولداشي ايله بيرگه کاظيم‌داشي آداسيندا
(قالاداشي، قيرخلار قالاسي، ايييدير-ايگدر-يکدر قالاسي: اوغوز اييدير بويو آديندان)
موحاصيره‌يه آلميش و توپ و آغير سيلاحلارلا هر ياندان هوجوما گئچميشدير. کاظيم‌خان
پاشا تسليم اولماميش، آنجاق ديره‌نيش سيراسيندا ال بومباسينين پاتلاماسي سونوجو يا
توپ شاراپنئلي ايله ياشاميني ايتيرميشدير.
ب- چاغداش
تاريخيميزين پارلاق دؤنه‌مي اولان، مودئرن تورک ميللي کيمليييميزين اولوشدوغو و
تورک ميللي حره‌که‌تينين زيروه‌سي ساييلان بو ايلله‌ر، اوزوله‌ره‌ک فارسيستان
قايناقلي پان‌ايرانيسم و سوويئتله‌رده‌ن گله‌ن ايستالينيست آزه‌ربايجانچيليق
ايدئولوژيله‌ري طره‌فينده‌ن گيزله‌ديلميش و تورک خالقينين اورتاق تاريخي بلله‌يينده‌ن
(حافيظه‌سينده‌ن) سيلينميشدير. اونون يئرينه ايسه ايرانچي –فارس‌مرکه‌زلي اولان
مشروطه‌حره‌که‌تي، آزادي‌ستان و بنزه‌رله‌ري تورک خالقينا ميللي حره‌که‌ت دييه
سونولموشدور.
شوبهه‌سيز کاظيم‌خان
پاشانين دا يانليشليقلاري اولموشدور. بونلارين باشيندا اونون تورک خالق قهره‌ماني
و ميللي اؤنده‌ري «جمشيدخان افشار اورومي» (مجدالسلطنه) ايله چکيشمه‌سي گلير. جمشيدخان
او دؤنه‌مده آزه‌ربايجانين باتيسيندا روس- اينگيليز- ائرمه‌ني- آسورو- کورد گوجله‌رينه
قارشي ساواشان «تورک چته‌له‌ري»نين قوموتاني (پارتيزان دسته‌له‌رينين فرمانده‌سي)
ايدي. آيريجا کاظيم‌خان‌ين اؤز موخاليفله‌ريني اورتادان قالديرماغا چاليشماسي
(چيراق، کربلايي خاتم‌اوغلو عيباد، قاراباغلي بؤيوک‌آقا، ...)؛ ياشامينين سونلارينا
دوغرو چاره‌سيزليکده‌ن سيميتقويا ياخينلاشماسي و ياغمالاما-تالانچيليق اولايلارينا
بولاشماسي؛..... اونون اؤته‌کي يانليشليقلارينداندير.
آنجاق بوتون
بونلارا رغمه‌ن کاظيم‌خان‌ين تمه‌ل سيياسي چيزگيسي، او دؤنه‌م ايرانچي-فارسچي تورک
مشروطه‌چيله‌رينين ترسينه، دوغرو اولموشدور. او جومله‌ده‌ن: قورتاريجي عوثمانلي
اوردوسونا قاتيلماسي؛ روس، اينگيليز، ائرمه‌ني، آسورو و کورد تجاووزجو گوجله‌رينه قارشي
خالقي تشکيلاتلانديرماسي و سيلاحلي موجاديله‌سي؛ تورک قاجار دئوله‌تينه قارشي
عوصيان ائتمه‌مه‌سي (تورک ايرانچي- فارسچي مشروطه‌چيله‌ر تورک قاجار دئوله‌تينه
قارشي قوياراق تورک خالقي آراسيندا بير چئشيت ايچ‌ساواش باشلاتميشديلار)، ...
ج-آشاغيدا
کاظيم‌خان پاشا، آرخاداش و يولداشلاري (+)، آناسي «سونا»، يئيه‌ني (قارداشي قيزي)
«خانيم»، «انزه‌للي خاتين»، «ننه سلطنت»، ... ايله ايلگيلي نئچه تورکو
وئريلميشدير. منجه بو تورکوله‌ر، ان آزيندان بير بؤلومو، کاظيم‌خان‌ين اؤزونون
قوشدوقلاريدير. بيليندييي کيمي کاظيم‌خان پاشا سيلاحلي موجاديله‌يه باشلامادان
قاباق، گؤزه‌ل سسلي، ساز و چوگور چالان بير آشيق- اوزان ايدي. تيمسار سرلشکر محمد
مظهري اؤز نوتلارينا بو قونودا بئله يازميشدير: «اين شخص در گذشته بدوا به اصطلاح
آزربايجانيها عاشق بوده. عاشق نوازنده‌هاي محلي را گويند که يک نوع سه‌تار يا چوگور
مي‌نوازند و در مجالس عروسي و مهماني ضمن خواندن اشعاري قرينه‌ي ليلي و مجنون آواز
خود را با صداي يکنواخت ساز هم‌آهنگ و اهل مجلس را مشغول مي‌کنند».
د- کاظيم‌خان پاشا
تورکوله‌ري
۱-تورک
خالقي و توفه‌نگچي‌له‌رين اوخودوغو و کاظيم‌خان´ي "آدي گؤزه‌ل کاظيم پاشا"
آدلانديرديقلاري تورکو:
قيليجيمي
ووردوم داشا
داش ياريلدي،
باشدان باشا
آدي گؤزه‌ل کاظيم
پاشا!
من يئريمده‌ن
قالخمام دئديم
۲- کاظيم
خان´ين چهريق قالاسيندا کورد تالانچي ايسماعيل‌آغا سيميتقو´نون تورمه‌سينده‌ن (زيندانيندان)
قاچماسينا کؤمه‌ک ائده‌ن "خاتين" آدلي بير قادينا خطابه‌ن اوخودوغو تورکو
(انزه‌للي اولان خاتين و يا خاتون، سيميتقونون داييسي خالو ميرزانين ائشي ايدي):
ميرزه´نين آورادي
«خاتين»،
قورو يئرده
نئجه ياتيم
آلدي آتليلاريم‌ينان
آتيم
پيياده زوووار
ائيله‌دي
۳- کوردله‌رين
قوشاتديغي (موحاصيره ائتدييي) نجه‌ف‌آباد قالاسيندان دوققوز گونده‌ن سونرا قاچيپ کاظيم‌داشي´نا
سيغينان تورک اهالي و اون دوققوز توفه‌نگچي‌نين اوخودوغو تورکو:
صف چکه‌ر توفه‌نگچي،
ساغيندا سولوندا
وار نيشان
آغامدان کاظيم قولوندا
ائشيلميش گول‌له‌ده‌ن،
ائلين يولوندا
کاظيم‌خان کورکونه،
قوربان اولايديم
ياييليپ هر
يانا صؤحبه‌تي، سؤزو
داردا قويماز
قالا، گؤزله‌يه‌ن گؤزو
يوخسولو
دويورار، آج قالار اؤزو
عداله‌ت بؤرکونه،
قوربان اولايديم
۴-کاظيم‌خان و توفه‌نگچي‌له‌رينين
قيرخلار قالاسيندا ريضاخان‌ين گؤنده‌ردييي اوردو ايله ساواشا حاضيرلانيرکه‌ن عسکه‌ري
مشقله‌رينده اوخودوقلاري تورکجه مارشلاردان:
قورو يئرده
ياتاريق
باش قويماريق
بالينجا
يوردا خيدمه‌ت
ائده‌ريک
تک بيريميز
قالينجا
آديمدير کاظيم
منيم
بيلسين بوتون
دوشمه‌نيم
قيرخلار اولدو
مسکه‌نيم
حاققيميزا
چاتينجا
۵-کاظيم‌داشي
قوشاتماسيندا ريضاخان اوردوسونا اسير دوشه‌ن "علي اکبه‌ر وکيل‌باشي"
آدلي توفه‌نگچي‌نين اوخودوغو تورکو:
مني توتدو
آباجالي
اؤلدوره‌ر،
وئرمه‌ز ماجالي
حاييف،
قيرماديم قاجار´ي
اوره‌کده
داغلاريم قالدي
۶-ريضاخان
اوردوسونون کاظيم‌داشي´نا سالديرماسي ائشييينده (عره‌فه‌سينده) کاظيم‌خان´ين ساز-چؤگور
چالاراق اوخودوغو تورکو:
من کاظيم´ام،
يئريم قالا
بالون گله،
بومبو سالا
اؤله‌ره‌م من،
يولوم قالا
داشدير
کاظيم´ين يوللاري
من کاظيم´ام،
يئريم داشدير
گول‌له گلدي،
باشدان آشدي
دوشمه‌نله‌رين
ايشي ياشدير
داشدير
کاظيم´ين يوللاري
۷-کاظيم‌داشي‌نا
آخينين (هوجومون) باشلاديغيندا جعفر بيگ‌ين کاظيم‌خان‌ا خطابه‌ن اوخودوغو تورکو:
سن اوردا چک
يئرده قالميش توتونو
من بوردا چکه‌ره‌م
اوشنو توتونو
۸- کاظيم‌خان´ين
يئيه‌ني (قارداشي قيزي) «خانيم»ين سؤيله‌دييينه گؤره، ريضاخان اوردوسونون
قوشاتماسي سيراسيندا کاظيم‌خان‌ين چؤگور چالاراق اوخودوغو سون تورکو:
بسدير فله‌ک،
داها چکمه‌م نازييين
آغلاتمارام
اؤرده‌يييين، قازييين
گؤيلو خوش
اولانا گؤنده‌ر سازييين
منيم گؤيلوم
پريشاندير، آغلارام!
۹- اؤلدوکده‌ن
سونرا آناسي «سونا»نين کاظيم‌خان اؤلوتو (نعشي) باشيندا ياخدييي آغيت:
کاظيم´ين
سانديغين قاييردي ناشي
اولمادي
آيريلسين بلادان باشي
گؤمدو توفهنگچيلهر،
قوهوم قارداشي
قونموشدو
دريايا گؤيلونون قوشو
-------------
+ اژدرخان، جانعلی
بيگ (کاظيم‌خان‌ين قارداشي)، داداش بيگ (کاظيم‌خان‌ين يئيه‌ني)، کربلايي خاتم‌اوغلو
عباد، قاسيم بيگ، شيرعلي، ابوالحسن‌اوغلو اکبر، علي‌قلي بيگ، سام‌خان امیر ارشد قراجه‌داغی،
حاج ناظم‌خان قره‌باغی، موللا احمداوغلو حق‌وئردي، اورمولو الله‌وئردي قنبري، ملا اسماعيل
سپهر، خداقلي، حاجي رضا قره‌قشلاقي، تبريزلي ميرزا ابراهيم رسولزاده، قاراباغلي احمد
و محمد، قاييقچي آقاجان و حبيب الله، علي‌شاه، محمدباقر، ميرزاآقا، خداوئردي‌اوغلو
عزيز، يوسف‌خان لکستاني (مسعود ديوان)، تيمور ياور حبشي، عبدالعلي، امير، مشهدي خداوئردي،
کربلايي حسين، عرب، قاسيم، سيف الله ساعتلوي بيگ‌له‌ر، آقاعلي، يحيي‌اوغلو عبدالعلي،
علي‌قولو اوغلو قربان، کاظم، عمران، آقاوردي، عوض، علي‌خان کهريزي و اوغلو شاه‌وئره‌ن،
مصيب قوشچي، معصوم قره‌باغي، حسن‌قلي‌اوغلو جانعلي، خيرالله، جعفر بيگ فراشباشي،
....
قايناقلار:
۱-محبوب
داداشپور: کاظم خان قوشچو (اسطوره‌ي مقاومت). مقدمه، حواشي و نظارت بر امور چاپ:
جمال آيريمي. اورميه. ۱۳۸۸
۲-دکتر توحید ملک
زاده دیلمقانی: کاظم خان قره باغی و ماجرای کاظم داشی / از جیلولوق تا جنایات سیمیتقو
No comments:
Post a Comment