تعداد تورک‌ها در ایروان سال ١٨٦٧: ٣٥٢،٣٥١ (سیصد و پنجاه و دو هزار و ....) نفر

تعداد تورک‌ها در ایروان سال ١٨٦٧: ٣٥٢،٣٥١ (سیصد و پنجاه و دو هزار و ....) نفر

 

مئهران باهارلی

در نشریه‌ی حکمت چاپ سال ١٩٠٤ گزارشی در باره‌‌ی تعداد نفوس مسلمانان در امپراتوری روسیه‌ی تزاری درج شده است. در این گزارش گفته می‌شود بنا به سرشماری سال ١٨٦٧ در منطقه‌ی ایروان، ٣٥٢،٣٥١ یعنی سیصد و پنجاه و دو هزار و سی صد و پنجاه و یک نفر مسلمان زنده‌گی می‌کردند. هر چند ممکن است در میان این مسلمانان گروه‌های دیگر قومی قفقاز جنوبی هم یافت شوند، اما بی شک اکثریت مطلق و حتی قریب به تمام آن‌ها را تورک‌ها تشکیل می‌دادند. بواقع منطقه‌ی ایروان در آن برهه‌ی زمانی علاوه بر آنکه جزئی از قسمت قفقازی جوغرافیای آزربایجان بود، دارای اکثریت جمعیتی تورک و تورک‌زبان هم بود.

١-امروز در ارمنستان جمعیت تورک وجود ندارد. هرچند در ناپدید شدن جمعیت تورک منطقه‌ی ایروان و کلا ارمنستان عامل مهاجرت داوطلبانه‌ی تورک‌ها به سبب ناآرامی‌های قومی به دیگر قسمت‌های آزربایجان قفقاز و ایران قاجاری و عثمانلی – تورکیه دخیل بود، اما دلیل اصلی را فرار تورک‌ها برای نجات جان خود از کشت و کشتارها توسط ارمنیان، و دیپورت شدن‌های متوالی و متعدد و .... تشکیل می‌داد که دومی در دوره‌ی شوروی هم ادامه داشت.  آخرین نمونه‌ی دیپورت تورک‌ها از ارمنستان در سال ١٩٨٨ اتفاق افتاد که در نتیجه‌ی آن نزدیک به پنجاه هزار خانواده و یا دویست و پنجاه هزار تورک مجبور به فرار از خانه و کاشانه‌ی خود از ١٧٢ روستای تورک‌نشین و ٨٩ روستای تورک‌نشین – ارمنی‌نشین و شش شهر شدند. در حین این اخراج گروهی،  ٢٢٦ تورک توسط ارمنیان به قتل رسیدند و شمار بیشتری نیز مجروح شدند، خانه‌ها و اموالشان به آتش کشیده شد[1].

 ٢-جامعه‌ی تورک اعم از مردم عادی و نخبه‌گان و محققین و سیاسیون و دولت جمهوری آزربایجان می‌باید مساله‌ی جزئی از جوغرافیای آزربایجان و تورک‌نشین بودن منطقه و شهر ایروان، و واقعیت تصفیه و پاک‌سازی تمام آن‌ها در یک صد و پنجاه سال اخیر را همیشه زنده نگاه داشته و در پلاتفورم‌های آکادمیک و سیاسی و دیپلوماتیک همواره مطرح کنند. 

مقدار مسلمین در ممالک روسیه

نشریه‌ی حکمت، شماره‌ی ٨٣٩، سال دوانزدهم، ١٨ دسامبر ١٩٠٤ میلادی

در سال ١٨٦٧ میلادی یعنی [سی و] هشت سال قبل سرشماری عمومی در ممالک روسیه به عمل آمده و از آن جمله تعداد مسلمین بدین مقدار بوده و به قرار ذیل است:

(ممالک روسیه)

ولایات	تعداد نفوس
حاجی ترخان	٣٠٧٠٠٩
ویانسکی	١٢٩٥٢٨
قزان	٦٢٥٨٤٨
اورنبوغ	٣٦٢٧٧٩
پرم	١٤٨٤٦٠
سامارا	٢٥٨٠١٣
ساراتوف	٩٧٣٧٧
سیمپر	١٣١٨٥٣
تاوریدا یعنی قریم	١٩٠٥١٤
اوفا	١٠٩٨٩٢٨

دوانزده هزار نفر نیز مسلمین ولایات غربی روس با مسلمانان «نیژغورود» و «پنرا» و «رازیان» و «تامبوف» و «موسقو» و «پترسبورغ» نیز باید بدین افزوده که در آن وقت تعداد مسلمین در ولایات اوروپایی روسیه ٣٥٥٥٦٣٥ نفر خواهد شد.

مسلمین قفقاز

ولایات	تعداد نفوس
باکو - بادکوبه	٦٧٨٣٥٢
داغستان	٥٤٠٩٦١
گنجه – الیزاپت پول	٥٥٢٨٤٨
قارص	١٤٥٧٨١
قبه - قوبان	١٠٣٣١٣
باطوم - کوتائس	١١٧٦٢٧
ستاوروپول	٣٨٢٩٥
تیرسکی – قفقاز شمالی	٤٨٦٤٦٢
تفلیس	١٨٩٦٥٧
اچرنومور	٣١١٠
ایروان	٣٥٢٣٥١
عموم قفقاز	٣٢٠٨٨٥٧
عموم سیبریا	١٢٦٠٨٦

مسلمین تورکستان در آسیای وسطی

ولایات	تعداد نفوس
آق منلا	٤٣٩٦٦٣
تورکمان - زاکاسپی	٣٣٤٩٣١
سمرقند	٨٣٨٦٦٩
سیم پولاد - سیمپولات	٦١٦٧٣٩
سمیراچیار – ایدی صو	٨٩٣٠٢٠
سرداریا	١٤١٣٤١١
نورغای	٤١٢٨٣٦
اورال	٤٧٨٦٩٥
فرغانه - خوقند	١٥٦١٤٧٦
مجموع	٦٩٨٨٦٥٠

بدین حساب در عموم روسیه ١٣٨٧٩٤٢١ نفر مسلم موجود است. غیر از این‌ها دو میلیون اهالی «بخارا» و ٦٥٠ هزار نفر اهالی «خیوا» تحت حمایت دولت روسیه هستند بوده که به اضافه‌ی اینان به مجموع فوق همه‌ی مسلمین در روسیه شانزده میلیون و پانصد و چهل هزار نفر موجود می‌شود. و درین مدت هشت سال هم قریب به دو میلیون هم بدین تعداد افزوده که در سر این سال فرنگی ١٩٠٥ مقدار مسلمین در ممالک روسیه هجده میلیون نفر به شمار آید. که از اینان قریب به دوانزده میلیون سنی مذهب و قریب به شش میلیون هم جعفری مذهب می‌باشند. لغات اینان تورک و تورکمان و تاتار و غیرغیز و چچن و آوار و چرکس و لاز و غیرها بوده، تنها زبان تاجیک‌ها فارسی مخلوط به تورکی است.

(به اندک تصرف از روزنامه‌ی گرامی «ترجمان قریم» نقل شد)

گؤروتون یازی‌سی 

“Türkman Emirleri Burcu”, “Uzunoba” kendi. 1413 yılında Türk Karakoyunlu devletadamı ve “Sayıtlı” boyunun başkanı “Emir Sayıt Türkman”ın yatırı olarak yapılmıştır. 

بورج امیران تورکمان در روستای «اوزون اوبا» (تغییر داده شده به نام ارمنی آرقاواند). ساخته شده در سال ١٤١٣ به عنوان آرام‌گاه دولت‌مرد تورک «امیر ساییت (سعد) تورکمان» باش‌خان اوبای ساییت‌لی (سعدلو) از تورکان قاراقویون‌لو. 

برای مطالعه‌ی بیشتر:

اوصافِ قلعه‌یِ روان-ایروانِ آزربایجان. اولیا چلبی سیاحت‌نامه‌سی

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/10/blog-post_12.html

تعداد تورک‌ها در ایروان سال ١٨٦٧: ٣٥٢،٣٥١ (سیصد و پنجاه و دو هزار و ....) نفر

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/09/blog-post_21.html

İrevanlı Türk qız ایره‌وان‌لی تورک قیز

http://sozumuz1.blogspot.com/2020/08/blog-post.html

زبان تورکی به مثابه‌ی یکی از سه زبان رسمی دوفاکتوی ارمنستان

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/09/blog-post_9.html

عریضه‌ی دادخواهی تورک‌های ولایت ایروان در سال ١٩١٩ از ظلم و ستم دولت داشناک ارمنستان، نابود کردن میراث تاریخی و مدنی و دینی تورک و قتل عام و کشتار اهالی غیر نظامی صد و هفتاد روستای تورک منطقه

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/04/blog-post_28.html

---

[1] Arye Gut, Anti-Semitism in Armenia: A Clear and Present Danger

https://www.algemeiner.com/2014/12/12/anti-semitism-in-armenia-a-clear-and-present-danger/?fbclid=IwAR34N8pbuHc6xk6wUsh3Fd7Rw8rYP8suVhTc9Kx0geeR-pLar72vy7WmG0A