AZERBAYCANCA’DAN TÜRKCE’YE ÇÉVİRİ. veya İRAN, AZERBAYCAN RÉSPUBLİKASINI İŞQAL ÉTMİŞDİR

AZERBAYCANCA’DAN TÜRKCE’YE ÇÉVİRİ. 

veya 

İRAN, AZERBAYCAN RÉSPUBLİKASINI İŞQAL ÉTMİŞDİR

Géçen aylarda Türkiye’nin yéniden Qafqaz’a girdiyinden ve Qarabağ’ın böyük bölümünün qurtarılmasından öfkelenmiş olan İran devleti,  Azerbaycan Réspublikası’na qarşı gözlenmedik bir siyasi - propaganda savaşı başlatdı. Bu savaş sırasında Fars milliyetçileri İran’ın Azerbaycan Réspublikası’nı işqal étmesi ve öz topraqlarına qatması gerekdiyini de dillendirdiler. Quşqusuz bunlar gerçekleşmeyecek düşlerdir. Ancaq İran başqa bir açıdan Azerbaycan Réspublikası’nı indi de işqal étmişdir: Dil alanında Azerbaycan Réspublikası Fars işqalı altındadır.

Aşağıdaki cümle Azerbaycan Réspublikası’ndan ARB tv, 01/02/2022 ilaygünlü xeber proqramından alınmışdır:

Azǝrbaycanca: Rǝsǝdxanǝnin bu zonada bǝrpası elmin inkişafı üçün çox vacibdir.

Bu cümlede yanlız üç bağlac (bu, çox, üçün) Türkcedir. Gériye qalan ad ve qavramları anlatan kelimelerin hamısı Erebce, Farsca ve Ruscadır. Yuxarıdakı Azerbaycanca cümleni Türkce’ye çévirmek gerekir:

Türkce: Gözlemévinin bu bölgede yapımı bilimin gelişmesi üçün çox gereklidir.

Gözlemévi: rǝsǝdxana (Erebce+Farsca)

Bilim: elm (Erebce)

Bölge: zona (Rusca)

Yapım; bǝrpa (Farsca)

Gelişme: inkişaf (Erebce)

Gerekli: vacib (Erebce)

Azerbaycan Réspublikası’nın resmi ve istandard dili olan “Azerbaycanca” veya “Azerbaycan Dili” Sovyét döneminde Türkce’ni yox étmek ve o Réspublikanın dilini olabildikce Türkiye dilinden uzaqlaşdırmaq amacıyla İrançı, Rusçu, Farsçı, Érmeniçi ve Anti Türk olan meqamlarca qarma - hibrid bir dil olaraq yaradılmıştır. Azerbaycan Réspublikası milli bir dil siyaseti oluşdurmadıqca ve özünü Farsçı, Rusçu Ermeniçilerin qondardığı bu qarma - hibrid Azerbaycanca’dan, adından ve içeriyinden, qurtarmadıqca, Fars işqalı tehdidi altında qalacaqdır.

(Azerbaycan Réspublikasında resmi ve hukuk metinlerinde oranın devlet dili “Azerbaycanca” ve “Azerbaycan Dili” diye adlandırılır. Bu adlandırma bilimsel olaraq yüzde yüz yanlış olmaqla birlikde, koloniyal bir millet yaratma projesi ürünü olduğu üçün, İranda yaşayan Türk milleti ve onun Türk milli kimliyine son derece böyük zererler verip, yıxıma uğradır..).

Qarma - Hibrid Azerbaycanca veya Azerbaycan Dili yaradılırken izlenen ilkeler:

1-Eski ve edebi metin ve qaynaqlarda var olan on minlerce Türkce kelimeye, sırf Türkiyede de işledildikleri üçün arxaik damqası vurulup, dilden atlımışdır. Bunun sonucunda yéni quşaq örneyin Dede Qorqut kitabı veya Nesimi ile Fuzulinin yapıtlarındakı Türkce kelimeleri anlamaz hala gelmişdir (Azerbaycan Réspublikasında Dede Qorqut kitabı Azerbaycan Dilinde yazılmışdır diye iddia édilir. Osya bu kitabdakı Türkce kelimelerin yüzde doksanı indi de Türkiye Türkcesinde işlenir, ancaq yüzde doxsanı Azerbaycanca işledilmir).

2- Çoxu xalqın dilinde hele de işledilen minlerce Türkce kelime, resmi, bilim, huquq ve médiya dilinden elenmişdir,

3- Eski veya günümüzde de bilinen ve işledilen Türkce kelimelerin yérine sistématik olaraq Rusca, Farsca ve Farscada var olan Erebce kelimeler yérleşdirilmişdir

4-Türkce yéni kelimelerin yapılması tabu halına getirilerek durdurulmuşdur. Yapılan az sayıda yéni kelimeler ise de bunlar Farsca veya Rusca kök ve eklerden yapılmışdır.

Sayısal ve Reqemsal örneyi: Son illerde Azerbaycancada bir iki yéni Türkce kelime yapılmışdır. Örneyin Digital yérine Reqemsal. Türkiyede buna qarşılıq yaradılan “Sayısal” uygun ve doğrudur. Azerbaycanda yaradılan “Reqemsal” ise néçe baxımdan sorunludur.

-Reqem kelimesi Türkce deyil, Erebcedir.

-Azerbaycancada sayısal kelimesini éynen qebul étmemenin nedeni, orada “Sayı” kelimesinin yoxluğudur. Azerbaycancada Sayı yérine yanlış olan “Say” işledilir. Bu ona benzer ki Yazı yérine Yaz, Ölü yérine Öl işledilsin.

-Reqemsal’ın ikinci sorunu, sesuyumu quralına uymamasıdır. Ses uyumu quralına göre doğru biçim “ReqemsEl” olmalıydı, reqemsAl deyil ....

Türkce’nin yétersiz olduğuna inanmış quşaq - nesil

1-Azerbaycancada işledilen bir sıra çılxa Farsca kelimeni,Farsların özü hatta bizim Farslaşmaqda olan veya Farslaşmış kitlelerimiz bile işletmez. Örneyin Berpa, Serencam, Sernişin, Péyvend ve minlerce başqa Farsca kelimeler… (Azerbaycancada son derece işlek olan Farsca berpa kelimesi, bir çox anlamda işledilir: Qurmaq, yapmaq, yéniden qurmaq, yéniden yapmaq, onarmaq, dikeltmek, tikmek, yükseltmek, qaldırmaq, ayağa qalxma, vs)

2-Azerbaycan Réspublikasında Azerbaycancanı yaradan Rusçu, Farsçı ve Ermeniçi meqamlar Türkçe yéni kelime yapmanı tabu halına getirilmişler. Bunun arxasında Türk xalqını Türkce’nin yétersiz olduğuna inandırmaq ve onun özgüvenini yox étmek vardır. Bundan dolayı yéni nesil yazar ve qoşarlar yéni Türkce kelime yaratmaqdan qorxur ve yéni Türkce kelime yapmanı yanlış bulur.

Örneyin bunlar yuxarda Türkce cümlede işletdiyim Bilim, Yapım ve Gözlem kelimelerine yanlışdır diye qarşı çıxırlar. Oysa Türkce kök ve Türkce soneklerle (ve Türkcede var olan Moğolca kök ve Moğolca soneklerle) yapılan ve anlam açısından sorunsuz olan her yéni kelime, hem Türkce ve hem doğrudur:

a-Bilim kelimesi, bilmek kökü ve .m soneki ile yapılmış ve Erebce élm anlamındadır.

b-Yapım kelimesi yapmaq kökü ve .m sonekli ile yapılmış, son derece doğru bir Türkce kelimelerdir ve Azerbaycancada işledilen Farsca Berpa’dan milyonlar qat daha uyqundur.

c-Gözlem: Türkce kök ve Türkce soneklerle yapılmış ve anlam açısından sorunsuz olan her kelime, Türkcedir ve doğrudur. Ölmek ve .m sonekinden yapılan Ölüm doğru ise, Gözlemek ve .m sonekinden yapılan gözlem de doğrudur.

3-Bunlar Türkiyede de xalqın dilinde anahtar, zaten kimi yabancı kelimelerin varlığını ileri sürürler. Oysa burada söz qonusu olan xalqın dilindeki néçe yabancı kelime déyil, yapay ve qarama olan ve Azerbaycanca adlanan resmi, devlet, huquq, bilim ve médiya dili ve ondakı minlerle Farsca Erebce ve Rusca kelime olan dildir ki gét géde xalqın Türkcesini de pozur.

4-Bunların başqa bir çekincesi Türkiyede yaradılan néçe kelimenin yanlış olmasıdır. Oysa Türkiyede yaradılmış minlerce yéni sözden yalnız kiçik bir bölümü yanlışdır. Bu yanlış kelimeleri de kimse qullanmağa mecbur déyildir.

5-Bunlar yaradılan bir sıra yéni Türkce kelimeye de yabancı dillerdeki qarşılıqlarına benzeyir diye qarşı çıxırlar. Oysa Yéni sözcük yaradanda onun eskiden var olan yabancı söze benzemesi pis bir şey deyildir, tersine yéni kelimenin öyrenilmesini qolayşadırdığı üçün olumlu bir durumdur. Örneyin Farsça “Âteşbes” yérine Türkce “Atışkes” uygun ve gözel bir qarşılıqdır.

Türkcesi varken Azerbaycancada işledilen Rusca kelimlelerden örnekler

Aksiya (Éylem), Aktual (Güncel), Alpinist (Dağçı), Aparat (Ayqıt), Apték (Emçi), Aréna, Astronomiya (Göybilimi), Avanqard (Öncü), Detal (Ayrıntı), Déstruktiv (Yıxıcı), Diamétr (Çap), Diaqnoz (Tanı), Dinamika, Diréktor (Yönetmen), Diskont (İndirim), Diviziya (Tümen), Doza, Efekt, Ekspert (Uzman), Ékstrémizm (Aşırılıq), Ektopik, Ékvivalént (Éşdeyer), Élastik (Esnek), Étnologiya (Budunbilim), Fauna (Doğay, Diréy), Fermer (Ekinçi), Fonétika (Sesbilim), Form (Biçim), Forma, Harmoniya (Uyum), Histologiya (Toxubilim), İmprovizasiya (Doğaç), İnfilasya, İnformasiya (Bilişim), İnstinkt (İçgüdü), İnvéstisiya (Yatırım), Jurnal (Dergi), Kankret (Somut), Komissiya (Qurum), Konsérvativ (Tutucu), Konstitusiya (Anayasa), Kontakt, Krılo (Çamırlıq), Krossvord (Bulmaca), Kurort (Qaplıca), Marşrut (Dolmuş), Matérial (Gereç), Mémuar (Anıt), Miqrant, Modérn (Yénicil), Monitor, Monopoliya (Tekel), Narkotik (Uyuşdurucu), Névrologiya (Sinirbilim), Nuans (Çalar), Okéanoqrafiya (Denizbilim), Opératif, Orbit (Yörünge), Original (Özgün), Pansion (Yatılı), Paralél (Qoşut), Paştét (Ezme), Piroq (Börek), Planét (Gezegen), Plomb (Dolqu), Plüralizm (Çoxulçuluq), Pоémа (Qoşaq), Pоéziyа (Qoşuq), Prinsip (İlke), Problém (Sorun), Profilaktik (Önleyici), Prokuror (Savcı), Proqram (İzlence), Prоsеs (Sürec), Qalstuk (Boyunbağı), Qrammatika (Dilbilgisi), Radiasiya (Işınım), Radius (Yarıçap), Rayon, Réaksiya (Tepki), Regulator, Réspubliķa (Budunc), Résénziya (Eleşdiri), Séysmologiya (Terpem Bilimi), Sinonim (Éşanlamlı), Sistém (Düzge), Situasiya (Durum), Stajér (Yétişmen), Struktur (Yapı), Sutka, Ştam, Térapiya, Tréninq (Éyitim), Vélosipéd (Yélatı), Xroniki (Süregen), Vaksin (Aşı), Vaksinasya (Aşılama), Vizual (Görsel), …

Türkcesi varken Azerbaycancada işledilen Farsca Erebce kelimelerden örnekler

Abide (Anıt), Âli (Yüksek, Ulu, Ağar), Alim (Bilgin), Amil, Aşkar (Aydın), Ахırıncı (Sonuncu), Ахırlаrındа (Sonlarında), Azad (Özgür, Erkin), Azad Olmaq (Özgürleşmek), Azarkéş (Yandaş), Berаber (Birge, Birlikde), Berpa (Yapım, Qurma), Beyanat (Démec), Cavab (Yanıt), Celb Etmek (Çekmek), Cehd Etmek (Çaba göstermek), Cenub (Günéy), Cinah (Qanat), Davam Étmek (Sürdürmek), Dаvаmiyyet (Süreklilik), Daxili (İç), Defe (Qat, Kez), Diger (Başqa, Öteki), Düşmen (Yağı), Еlm (Bilim), Ehаteli (Qapsamlı), Ehemiyyet (Önem), Ehemiyyetli (Önemli), Eks (Ters), Eks Hucum (Qarşı Saldırı), Elave (Ek, Artı), Eléyh (Qarşı), Emin (Arxayın), Enene (Gelenek), Erazi (Topraqlar), Esas (Ul, Temel), Etibar, Etibaren, Etibarlı, Etraf (Çévre), Evez Olmaq (Deyişmek), Éhtiyat (Sakınma, Yedek), Faiz (Yüzde), Fikr (Düşünce), Günah (Suç), Güzeran (Géçim), Hаdise (Olay), Heyat (Yaşam), Heyata Kéçirmek (Gerçekleşdirmek, Uyqulamaq), Hiss (Duyu), Hisse (Pay, Bölük), Hörmet (Sayqı), İbaretdi ( .dir, Oluşur), İclas (Oturum), İnkаrеdilmez (Danılmaz), İnkişaf (Gelişim), İstehsal (Üretim), Istifade Étmek (Yararlanmaq), Istiqamet (Doğrultu), İstintaq (Soruşdurma), İstiqraz (Borclanma), İstirahet (Dinlenme), Iştirak Étmek (Qatılmaq), Kаmаn (Yay), Kemer (Qayış), Kenar (Qıraq, Yan), Kifаyet (Yéter, Yéterli), Mânée (Engel), Matem (Yas), Mehebbet (Sévgi), Mehlul (Çözelti), Mehz (Yalnız, İşte), Mekteb (Oxul), Melumat (Bilgi), Mena (Anlam), Menbe (Qaynaq), Menteqe (Bölge, Alan), Meqsed (Amac, Érek), Merasim (Tören), Merhele (Aşama), Mertebe (Qat), Mesele (Sorun), Mesuliyet (Sorumluluq), Meşhur (Ünlü, Adlım), Metbuat (Basın), Metleb (Qonu), Mexfi (Gizli), Mis (Paxır), Möhkem (Berk Sıxı), Möhteşem (Görkemli), Mövqé (Qonum), Müasir (Çağdaş), Mübadile (Déyiş-Toqquş), Mubarize (Savaşım), Müdafie (Savunma), Müddet (Süre), Müderris (Oxutman), Müdrik (Bilge), Müellif, Müellim (Öyretmen), Münaqişe (Çekişme), Müeyyen (Belli, Belirli), Müessir (Étkili), Müessise (Qurum), Müharibe (Savaş), Mühаsire (Quşatma), Mühit (Çévre), Müqabilinde (Qarşılığında), Müraciet (Başvuru), Müşahideçi (Gözlemçi), Müşavire (Danışma, Geneş), Mütefekkir (Düşünür), Mütereqqi (İlerici), Müteхessis (Uzman), Mütleq (Salt), Müvаfiq (Uyqun), Müveffeqiyyet (Başarı), Müveqqeti (Géçici), Nailiyyet (Başarı), Namized (Aday), Nazirlik (Baxanlıq), Neheng (Qocaman), Nesihet (Öyüt), Netice (Sonuc), Nezaret (Baxım, Qarama, Gözlemleme), Nezere Almaq, Nize (Süngü), Nümayiş (Gösteri), Pаdşаh (Xaqan), Pаytахt (Başkend), Perakende (Dağınıq, Üleşik), Péyk (Uydu), Péyvend (Aşı), Pul (Aqça), Qanunsuz (Yasadışı), Qeder (Dek, Denli), Qelebe (Utqu), Qiymetlendirmek (Deyerlendirmek), Qiymetli (Deyerli), Qüvve (Güc), Sabiq (Géçmiş), Sabiq, Sahe (Alan), Saziş (Anlaşma), Sebeb (Neden, Gerekçe), Sehhet (Sağlıq), Sehim (Paylı, Ortaq), Sehiyye (Sağlıq), Sehv (Yanılqı), Sened (Belge), Serhed (Sınır), Sernişin (Yolcu), Sey (Çaba), Seyyah (Gezgin), Sitаyiş (Övgü), Sual (Soru), Sülh  (Barış), Süret (Yéyinlik, Terklik), Şerait (Qoşullar), Şerik (Ortaq), Şerq (Doğu), Şert (Qoşul), Şimal (Quzay), Tamaşa, Tebiet (Doğa), Tedqiqаt (İnceleme), Teferrüаt (Ayrıntı), Tehlil Étmek, Tehlükesizlik (Güvenlik), Tekаmül (Évrim), Tekanlar (Sarsıntılar), Telebat (İstekler), Telebe (Öyrenci), Tercüme (Çéviri), Tesir (Étki), Teşebbüs (Girişim), Teхminen (Yaxlaşıq), Texribat (Yıxıcılıq, Dağıtıcılıq), Teyyare (Uçaq), Töhfe (Savqat, Savrı), Umumi (Genel, Qamusal), Üzv (Üye), Vasite (Arac), Veziyyet (Durum), Хаrici (Dış), Xatire (Anı), Xerçeng (Yéngéç), Xeste (Sayrı), Хetа (Yanlış), Xizek (Qayaq), Xoşbext (Mutlu), Хudbin (Mencil), Yаddаş (Bellek), Zefer (Utqu), Zelzele (Terpem, Deprem), Zeruri (Gerekli), ..., ..