خوش و بش- اوْن اوْن بئش؛ هَشٌّ
بَشّ و هششاباش
مئهران باهارلی
کلمه‌های « باشه / وش» در زبان‌های کوردی و زازا که به معنی خوب و
شاد بکار می‌روند، از کلمه‌ی عربی « باشّ » به معنی خوب و شاد و شاداب و مسرور و
خندان و ... همریشه با کلمات بشّاش، بشوش، بشّاشت و.س. در زبان عربی گرفته شده
امد.
از همین ریشه است اصطلاح «خوش و بش، اوْن اوْن بئش» که تورکان
به شوخی و به معنی احوال‌پرسی و ادای احترام به مهمان با گفتار و پرسش و حالجوئی
بکار می‌برند. (به انگلیسی Small Talk).
بخش اول این اصطلاح، « هَشٌّ بَشّ »[1]
عربی و به معنای ای فرح مسرور؛ و بخش دوم آن «اوْن اوْن بئش»، تورکی بوده و کنایه از
طول و لفت دادن تعارفات است.
مستوفی
هم در کتاب خاطرات خود به اصطلاح «خوش و بش، اوْن اوْن بئش» اشاره کرده و گفته است
که معنی بخش « بش » این اصطلاح را که بیشتر در میان تورک‌های فارسی‌گوی بکار می‌رود
و مناسبت آن با معنی این اصطلاح را متوجه نشده است. وی به اشتباه احتمال داده بش
که به واقع عربی است، کلمه‌ای با اصل تورکی باشد:
«٣-خوش
و بش، که من برای ریشه‌ی «بش» آن هیچ مناسبتی با مفهومی که می‌خواهند از آن
بفهمانند نتوانستم پیدا کنم و شاید اصل آن هم تورکی باشد، کنایه از تعارفات معموله‌ای
است که بین دو نفر رد و بدل می‌شود و این اصطلاح در نزد تورکان فارسی‌گوی خیلی
معمول است و بعضی یک اوْن بئش یعنی پانزده هم بر آن می‌افزایند. از این افزایش می‌توان
استنباط کرد که مقصود، زیادی رد و بدل شدن تعارف است...».
«
هَشٌّ بَشّ » عربی همچنین در اصطلاح «هششه باش- هاششاباش» تورکی وجود دارد که تورک‌ها
آن را در مراسم عقد و به هنگام پاشیدن «ساچی» -اشیایی مانند گل، قند، جو، برنج، پول، و.س. - به سر عروس بکار می‌برند. ریشه‌شناسی «هششه باش» با عبارت
فرضي و ناموجود فارسی «ها شاد باش» و «شاباش» بعدا اختراع شده عامیانه و نادرست
است.
Kürtçe
ve Zazacada iyi ve neşeli anlamında olan Başe / Weş kelimeleri, anlamı iyi, neşeli,
sevinçli, güler yüzlü vs olan Arapça Başş (باشّ) kelimesinden alıntıdır. Bu kökenden Arapçada Beşşaş (بشّاش), Beşuş (بشوش), Beşşaşet (بشّاشت), vs
kelimeleri de vardır
Buradan
İranda genelde Türklerin kullandığı “Xoş o Béş, On Onbéş” terimi, iki kişinin
uzun uzadıya muhabbet etmesi, havadan sudan konuşması ve ingilizce “Small Talk”
anlamındadır. İlk bölümün aslı güler yüzlü anlamında Arapça “Heşş.ün Beşş (هَشٌّ بَشّ), ikinci bölüm “On Onbeş” ise Türkçe ve
uzun uzadıya muhabete kinâyedir.
Mostovfi
de kendi anılarını yazdığı kitabında Hoş o beş, On onbeş teriminine dokunup,
bunun Farsça konuşan Türkler arasında yaygın olduğunu, kökeninin Türkçe
olabileceyini, ancak bu terminin biçimi ile anlamı arasındaki bağı
anlayamadığını yazmıştır.
Arapça
“Heşş.ün Beşş” Türkler arasında düğün töreninde gelinin başından Saçı (çiçek,
şeker, arpa, pirinç, para vb) saçıldığı zaman söylenen “Heşşabaş” (هششه بش، هششاباش) teriminin de kökenidir. Bunu
var olmayan farâzi Farsça “Ha Şâd Bâş” veya daha sonralar uydurulan “Şabaş”a
bağlamak yanlış ve halk kökenlemesidir.
No comments:
Post a Comment