ELİNİN KÖRÜ!ائلی‌نین کۆرۆ

ائلی‌نین کۆرۆ

مئهران باهارلی

تۆرکجه‌ده «ائلی‌نین کۆرۆ» دییه بیر دئییم واردیر. گئنه‌لده چوْجوقلارا سؤیله‌نیر. بیتمه‌ک بیلمه‌یه‌ن «آنااااا! آنااااا!» آغلاماسیندان (یالنیز مێزمیزلانیرلار، گؤزیاشی گلمه‌ز) سوْنرا، آنا دایاناماز، «ائلین کۆرۆ» دییه‌ر. و یا بێخدیریجی، اۇساندیریجی دۇروم قارشیسیندا آزارلاما یوْل‌لو وئریله‌ن قارشی‌لیق سؤزودور (تانیم‌لار اینتئرنئت‌ده‌ن آلیندی).

بو دئییمده «ائل» کلیمه‌سی، عائله، اوْبا، عشیرت، طایفا، اهالی، خالق، ایل، اؤلکه، یۇرت و .... آنلامیندادیر.

کۆر (گۆر، کؤر، گؤر، کۆرو، گۆرو، کؤرو، گؤرو، کۆره، گۆره، کؤره، گؤره)، ایسه وحشی، یابانی، اهلی اوْلمایان، آلیشمامیش، داشقین، خۇی‌سوز، کؤتو خۇی‌لو، زێپێر، سرکش، تعلیم گؤرمه‌میش، ایشه آلیشمامیش، حشری، آشیری ایسته‌ک‌لی، آزقین، ... آنلامیندادیر. بو کلیمه‌نین اصلی، موْغولجا «گؤروگه‌ن»دیر. گؤرگه‌ن- گؤروگه- گؤره-کؤره-کؤر (گۆره- کۆره-کۆر).

بو دۇرومدا «ائلی‌نین کۆرو»، عائله‌سی‌نین خۇی‌سوزو دئمه‌ک‌دیر. عائله‌نین خۇی‌سوزو آنلامیندا اوْلان بو دئییمی، اؤلونون- اهلی‌نین گؤرو (گور: فارسجادا مزار)- کؤرو (کور: فارسجادا گؤرمه‌یه‌ن) بیچیمنده آچیقلاماق، خالق کؤکه‌نله‌مه‌سی-فوْلک ائتیمولوژی اوْلوپ و یانلیش‌دیر.

«ائلی‌نین کۆرۆ» تعبیری، دده قوْرقۇت کیتابی اؤن‌سؤزونده ده «اوْجاغی‌نین کۆرۆدور» بیچيمینده قوللانیلمیش‌دیر: «دولت‌لی اوْغول قوْپسا، ترکئشینده تیری‌دیر. دولت‌سیز اوْغول قوْپسا اوْجاغی‌نین کۆرۆدور». بورادا «اوْجاق» (اوْجاغی باتماق، اوْجاغی تۆتمه‌ک گیبی کیمی دئییمله‌رده) «عائله، ائو، سوْی» آنلامیندادیر. بۇراداکی کۆر کلیمه‌سینی ده یانلیش‌لیق‌لا کؤر (ساج آیاغی)، کؤز (اوْد پارچاسی)، گؤز، گؤر (فارسجا گور: مزار)، کؤر (فارسجا کور: گؤرمه‌یه‌ن)، گۆر (شدتلی) وس. بیچیمینده اوْخویان و یا آنلام‌لاندیران‌لار اوْلموش‌دور.

ELİNİN KÖRÜ!

Méhran Baharlı

Türkçede “Elinin Körü” diye bir deyim vardır. “Genelde çocuklara söylenir. Bitmek bilmeyen anneee annneee ağlamasından (sâdece mızmızlanırlar, göz yaşı gelmez) sonra, anne dayanamaz elin körü der“ veya “Bıktırıcı, usandırıcı durum karşısında azarlama yollu verilen karşılık sözüdür” (tanımlar internetten alındı).

Bu deyimde "El" kelimesi "âile, oba, aşiret, ahâli, halk, il, ülke, yurt …." anlamındadır.

Kör (Gör, Göre, Güre, Küre, Kür) ise "vahşî, yabanî, ehlî olmayan, alışmamış, taşkın, huysuz, kötü huylu, zıpır, serkeş, tâlim görmemiş, işe alışmamış, haşarı, aşırı istekli, azgın, … " anlamındadır. Bu kelimenin aslı Moğolca Görüge(n)dir: Görüge(n) > Görüge > Göre > Köre > Kör (Güre > Küre > Kür)

Bu durumda "Elinin Körü", âilesinin huysuzu demektir. Âilenin huysuzu anlamında olan bu deyimi, Ölünün /Ehlinin Görü (Farsça Gûr: mezar) / Körü (Farsça Kûr: görmeyen) biçiminde açıklamak, halk kökenlemesi/ folk etymology ve yanlıştır.

"Elinin Körü" tâbiri, Dede Korkut Kitâbı Önsözünde de "Ocağının Körüdür" biçiminde kullanılmıştır: "Devletli oğul kopsa, terkeşinde tîridir, devletsiz oğul kopsa Ocağının Körüdür". Burada da "Ocak" (ocağı batmak, ocağı tütmek gibi kimi deyimlerde) “âile, ev, soy” anlamındadır. Buradaki Kör kelimesini de, yanlışlıkla Kör (Saç ayağı), Köz (Od parçası), Göz, Gör (Farsça Gûr: mezar), Kör (Farsça Kûr: görmeyen), Gür (şiddetli) vs biçiminde okuyan veya anlamlandıranlar olmuştur.