معادل تورکی تشکّر-سپاس و لطفاً-خواهش: اؤودوÖvdü -اؤودوله‌‌رÖvdüler ، اؤتونج‌لهÖtüncle -اؤتونویلهÖtünüyle

اؤودوÖvdü -اؤودوله‌‌رÖvdüler ، اؤتونج‌لهÖtüncle -اؤتونویلهÖtünüyle

معادل تورکی تشکّر-سپاس و لطفاً-خواهش

 

مئهران باهارلی

فارس‌زده‌گی و عرب‌مآبی، در بسیاری از عرصه‌ها مانند عرصه‌ی اعتقادی و موقعیت اجتماعی زنان و .... ضربات جبران‌ناپذیری به فرهنگ تورک وارد نموده است. اما بیش‌ترین این ضربه در عرصه‌ی زبانی و واژه‌گانی است. به گونه‌ای که امروزه در بسیاری از حیطه‌ها مخصوصا واژه‌گان و اصطلاحات آداب معاشرت و تحیت و سلام و ....، تقریباً همه‌ی کلماتی که از سوی تورک‌ها و دیگر ملل تورکیک (قازاق، تاتار، تورکمن، اویقور، اوزبیک، ...) به کار برده می‌شوند فارسی و عربی هستند.

دو مورد بنیادین از مفاهیم آداب معاشرت و اتیکت، «تشکّر – سپاس» و «لطفاً –خواهش» است. در صورتی که در زبان و  لهجه‌ها و متون تورکی قدیم واژه‌گان و تعابیری برای ادای این مفاهیم وجود دارند، اما به دلیل همان فارس‌زده‌گی و عرب‌مآبی (و تاثیر مخرب زبان و ادبیات فارسی، رسمی نبودن زبان تورکی، نبود دولت-ملت تورک، ...)، تمایل عمومی به عدم کاربرد کلمات و اصطلاحات تورکی و به جای آن‌ها کاربرد کلمات فارسی و عربی تشکر و سپاس و لطفا و خواهش و ممنون و ... بوده است. به حدی که باعث گشته پان‌ایرانیست‌ها مدعی شوند تورک‌ها و زبان تورکی ناآشنا و بیگانه با مفاهیم تشکر و خواهش و ... هستند.

در زیر به معادل‌های تورکی دو مفهوم «تشکر – سپاس» و «لطفاً –خواهش» اشاره کرده‌ام:

اؤتونمه‌ک -Ötünmek  - خواهش کردن: در زبان تورکی مفهوم خواهش کردن با فعل «اؤتونمه‌ک -Ötünmek » بیان می‌شود: «اؤتونۆره‌م -Ötünürem»: خواهش می‌کنم. «اؤتۆندۆ -Ötündü»: خواهش کرد.

از اینجا «اؤتۆک -Ötük» (از مصدر اؤتمه‌ک با استفاده از پسوند اسم‌ساز از فعل .ک) و «اؤتۆنج -Ötünc» به معنی خواهش (با استفاده از پسوند اسم‌ساز از فعل .ج، مانند «سئوینج -Sévinc » به معنی شادی و شعف از «سئوینمه‌ک» به معنی خوشحال شدن، «قازانج -Qazanc » از قازانماق، «اینانج -İnanc» از اینانماق، «اییره‌نج -İyrenc» از اییره‌نمه‌ک، «اۇتانج -Utanc » از اۇتانماق، ...) «اؤتۆنج‌لۆ -Ötünclü» به معنی خواهش‌مند؛ و «اؤتۆنج‌له -Ötüncle» به معنی خواهشاً، لطفاً است (مانند «سئوینج‌له -Sévincle » به معنی با شادی).

هم‌چنین کلمه‌ی «اؤتۆنۆ -Ötünü » به معنی خواهش و رجا و تقاضا است که با استفاده از پسوند اسم‌ساز از فعل .ی-و، مانند «دوْلۇ -Dolu » از «دوْلماق -Dolmaq »، «سۆرۆ -Sürü » از «سۆرمه‌ک -Sürmek » و ... ساخته شده است. و «اؤتۆنو ایله -Ötünü ile » به معنی خواهشاً، لطفاً است

عمل خواهش و تقاضا با «اؤتۆنمه -Ötünme» و خواهش و تقاضا کردن چیزی با بر زبان آوردن کلمه‌ی «لطفا» به صورت «اؤتۆنج‌له‌مه -Ötüncleme» بیان می‌شود. یک اصطلاح دیگر از این ریشه «اؤتۆنج‌له‌مه یازێ‌سێ -Ötüncleme yazısı» به معنی خواهش‌نامه، تمنّانامه است.

اؤودۆ -Övdü- تشکّر: در زبان و لهجه‌های تورکی قدیم «اؤودۆ -Övdü» (اؤگدی) به معنی تشکّر و سپاس است. (با استفاده از پسوند اسم‌ساز از فعل .دی، مانند اسم «آلێندێ -Alındı » به معنی رسید از فعل آلێنماق به معنی دریافت شدن، «اۇیدۇ -Uydu » به معنی ماهواره، «گیردی -Girdi » و «چێخدێ -Çıxdı» به ترتیب به معنی ورودی و خروجی. این پسوند در اسم‌های مرکب هم به کار می‌رود. مانند «قاپدێ قاچدێ -Qapdı qaçdı » به معنی مینی‌بوس، «تانرێ‌وئردی -Tanrıvérdi » (الله‌وردی، خداداد)، «دئدی‌قۇدۇ -Dédi qudu» به معنی غیبت (از ریشه‌ی «قۇماق» به معنی شنیدن. از همین ریشه است «قۇلاق» به معنی گوش)، «گئجه قوْندۇ -Géce qondu » به معنی حلبی‌آباد، ....). فورم جمع «اؤودوله‌ر - Övdüler» هم به معنی تشکر و سپاس می تواند استفاده شود.

از این ریشه «اؤودۆلۆ -Övdülü» به معنی متشکّر و سپاس‌گذار؛ «اؤودۆله‌مه‌ک -Övdülemek» به معنی تشکّر کردن، «اؤودۆله‌ر(یم)له -Övdülerimle» به معنی با تشکّر و با سپاس است. اصطلاحات دیگر از این ریشه: «اؤودۆله‌مه یازێ‌سێ -Övdüleme yazısı»: نامه‌ی تشکّر و تقدیرنامه؛ و «یاغمۇر یاغێشێ اؤودۆله‌مه‌سی - Yağmur yağışı övdülemesi» شکرانه‌ی بارش باران است.

مثال‌ها:

 

از او خواهش کردم که با من با احترام رفتار کند

اوْندان مه‌نه سایقێ‌لێ داورانماسێ‌نێ اؤتۆندۆم.

Ondan mene sayqılı davranmasını ötündüm

 

فرمانده خواهش نمی‌کند، امر می‌دهد

قوْمۇتان اؤتۆنمه‌ز، بۇیرۇق وئره‌ر

Qomutan ötünmez, buyruq vérer

 

به کودکانتان بیاموزید که موقع خواستن چیزی «لطفاً» بگویند.

اۇشاق‌لارێنێزا بیر شئیی ایسته‌‌دیک‌له‌ری‌نده، «اؤتۆنج‌له»‌ دئمه‌له‌ری‌نی اؤیره‌تینیز

Uşaqlarınıza bir şéyi istediklerinde "Ötüncle" démelerini öyretiniz

 

لطفاً در طول امتحان با هم‌دیگر صحبت نکنید

اؤتۆنج‌له سێناو بوْیۇنجا بیر بیرینیزله قوْنۇشمایێنێز

Ötüncle sınav boyunca bir birinizle qonuşmayınız

 

خواهش‌های شفاهی

سؤزلۆ اؤتۆنۆله‌ر

Sözlü ötünüler

 

شکر نعمت، نعمتت افزون کند

اه‌رینجه اؤودۆ، اه‌رینجینی آرتێرار

Erince övdü, erincini artırar

 

لطفاً از روی چمن‌ها نروید. تشکّر!

اؤتۆنج‌له، چیم‌له‌ره باسمایێنێز. اؤودۆله‌ر!

Ötüncle çimlere basmayınız. Övdüler!

 

لطفاً در این محوطه سیگار نکشید. با سپاس!

بۇ آلان‌دا سیگار ایچیلمه‌مه‌سی اؤتۆنۆلور. اؤودۆله‌رله!

Bu alanda siqar içilmemesi ötünülür. Övdülerle!

 

چو خود را قوی حال بینی و خوش – به شکرانه بارِ ضعیفان بکِش (سعدی)

اؤزۆنۆ گۆج‌لۆ گؤردۆیۆنده، اؤودۆ اۆچۆن گۆج‌سۆزله‌رین یۆکۆنۆ داشێ

Özünü güclü gördüyünde, övdü üçün gücsüzlerin yükünü daşı

 

قيسا سؤزلوک

اؤتۆنج - Ötünc: خواهش، تقاضا

اؤتۆنج‌له -Ötüncle: لطفاً، خواهشاً، خواهشمندم

اؤتۆنج‌له‌مه یازێ‌سێ -Ötüncleme yazısı: خواهش‌نامه، تمنّانامه

اؤتۆنج‌له‌مه‌ک - Ötünclemek: (با گفتن لطفاً) مودّبانه خواهش کردن، به صورت مدنی تقاضا نمودن

اؤتۆنج‌لۆ -Ötünclü: خواهش‌مند

اؤتۆنجۆن -Ötüncün: خواهشاً، لطفاً

اؤتۆنمه -Ötünme: خواهش، تقاضا

اؤتۆنمه‌ک -Ötünmek: خواهش کردن

اؤتۆنۆ -Ötünü : خواهش، تقاضا

اؤتۆنۆره‌م -Ötünürem: خواهش می‌کنم

اؤتۆنۆیله -Ötünüyle : لطفاً، خواهشاً، خواهشمندم

اؤتۆک Ötük: تقاضا، استدعا، خواهش

 

اؤودۆ -Övdü: تشکر، سپاس

اؤودۆسۆز -Övdüsüz: ناسپاس، ناشکر

اؤودۆسۆزۆن -Övdüsüzün: ناسپاسانه، ناشکرانه

اؤودۆله‌ر -Övdüler: تشکر(ها)، سپاس(ها)، ممنون

اؤودۆله‌رله -Övdülerle: با سپاس، متشکرم، ممنونم

اؤودۆله‌ریم‌له -Övdülerimle: متشکرم، ممنونم

اؤودۆله‌مه -Övdüleme: شکران، سپاس‌گذاری، شکرانه

اؤودۆله‌مه یازێ‌سێ - Övdüleme yazısı: تقدیرنامه، نامه‌ی تشکر

اؤودۆله‌مه‌ک - Övdülemek: تشکر کردن، سپاس گذاردن

اؤودۆله‌ییره‌م -Övdüleyirem: تشکر می‌کنم

اؤودۆلۆ -Övdülü: متشکر، سپاس‌گذار

یاغمۇر یاغێشێ اؤودۆله‌مه‌سی -Yağmur yağışı övdülemesi: شکرانه‌ی بارش باران

 

اؤومه -Övme: تقدیر، مدح

اؤومه‌ک -Övmek: مدح کردن، ستودن

 

اه‌سه‌ن - Esen : سلام، درود، مرحبا، سالم، تندرست

اه‌سه‌ن قال -Esen qal : به سلامت، خیر پیش

اه‌سه‌ن وئرمه‌ک - Esen vérmek: سلام دادن

اه‌سه‌ن‌ده - Esende: فعلاً، تا دیدار بعدی، خداحافظ

اه‌سه‌نگی - Esengi : احوالپرسی

اه‌سه‌ن‌گی بیتیگ - Esengi bitik : امانت‌نامه

اه‌سه‌نگی‌له‌شمه‌ک - Esengileşmek: احوال‌پرسی کردن از هم‌دیگر

اه‌سه‌نگی‌له‌مه‌ک - Esengilemek : احوالپرسی کردن

اه‌سه‌ن‌له‌ر - Esenler : سلام، درود، سلام‌ها، دوردها

اه‌سه‌ن‌له‌ش - Esenleş: سلام، درود، مرحبا

اه‌سه‌ن‌له‌شمه‌ک - Esenleşmek: سلام دادن به هم‌دیگر

اه‌سه‌ن‌له‌مه‌ک - Esenlemek : سلام دادن، سلام کردن، درود فرستادن

اه‌سه‌ن‌لیک - Esenlik : سلام، درود، سلامتی

اه‌سه‌ن‌لیک‌له‌ر - Esenlikler : سلام، درود، سلام‌ها، دوردها

اه‌سه‌نین - Esenin : به سلامتی

برای مطالعه‌ی بيشتر:

«اه‌سه‌ن»: عره‌ب‌جه «سلام» ایله «مرحبا» و فارس‌جا «درود»ون تورک‌جه‌سی

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/10/blog-post_59.html

تورک‌جه‌یه یئنی کلیمه قازاندیرما یول‌لاری (آئین‌نامه‌ی واژه‌سازی تورکی)

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_7.html

گؤرگۆ قۇرال‌لارێ- بۆیۆلۆ سؤزله‌ر

GÖRGÜ QURALLARI- BÜYÜLÜ SÖZLER

اؤتۆنج‌له - ÖTÜNCLE

اؤتۆنۆیله - ÖTÜNÜYLE

باغێش‌لایێنێز - BAĞIŞLAYINIZ

اۆزگۆنه‌م - ÜZGÜNEM

اؤودۆله‌ر - ÖVDÜLER