تورک‌جه‌یه یئنی کلیمه قازاندیرما یول‌لاری
(آئین‌نامه‌ی واژه‌سازی تورکی)
مئهران باهارلی - ٢٠٠٧
TÜRKCEYE YÉNİ KELİME QAZANDIRMA
YOLLARI
(TÜRKCE YÉNİDÉGİ YAPMA YÖNERGESİ)
MÉHRAN BAHARLI - 2007
« تورک‌جه‌نی قورومانین چاغی و یئنی‌دئگی‌له‌ر تؤره‌تمه‌نین دؤنه‌می، به‌لیرسیز بیر گه‌له‌جه‌ک دئییل، لاپ ایندی‌دیر. یارین دئییل، لاپ بوگون‌دور»
TÜRKCE’Nİ QORUMANIN ÇAĞI VE YÉNİ DÉGİLER TÖRETMENİN
DÖNEMİ, BELİRSİZ BİR GELECEK DÉYİL, LAP İNDİDİR. YARIN DÉYİL, LAP BUGÜNDÜR!
این مقاله در پاسخ به آئین‌نامه‌ی فرهنگستان زبان فارسی در باره‌ی واژه‌سازی در آن زبان نگاشته شده و علاوه بر تجربیات واژه‌سازی در زبان فارسی، با استفاده از تجربیات مثبت و منفی واژه‌سازی در توركیه، فرانسه، مجارستان، اسرائیل و آلمان حاضر گردیده است. در ضمن این مقاله نه فقط نخستین بلكه تنها نوشته‌ی منتشر شده در این زمینه و برای زبان توركی در ایران و تورک‌ایلی در طول تاریخ است. مئهران باهارلی
.png)
نوت: بو یازی دا «دئگی»، «سؤز» و «سؤزجوک» آشاغی‌داکی آنلام‌لاردا ایش‌له‌دیلمیش‌دیر:
«سؤز Söz»: گؤرکول (ادبی) و یازی‌لی
دیل‌ده مه‌نیمسه‌نمیش فارس‌جا «کلیمه، واژه» آنلامی‌ندادیر.
«سؤزجوک Sözcük»: گؤرکول و یازی‌لی دیل
دوزئیی‌نده ایش‌له‌دیلمه‌یه‌ن؛ قول‌لانیمی آغیزلار و سؤزه‌ل دیل‌له سینیرلی اولان؛
یا دا دیل‌ده‌کی یابانجی کؤکه‌ن‌لی کلیمه‌له‌ر آنلامی‌ندادیر (-جیک اه‌کی، کیچیک‌لیک،
آشاغی‌لیق، فورمال اولماما آنلام‌لاری‌نی داشیییر). بیر «سؤزجوک»، یالنیز گؤرکول دیله
قازاندیریلدیق‌دان سونرا، «سؤز» دوزئیی‌نه (سویه‌سی‌نه) یوکسه‌له‌بیله‌ر.
«دئگی Dégi»: سؤیله‌نه‌ن هر هانسی بیر سؤز و سؤزجوک؛ فارس‌جا «گفته، سخن» آنلامی‌ندادیر.
دیلیمیز تورک‌جه سون مین ایل و اؤزه‌ل‌لیک‌له سون یوز ایل ایچی‌نده فارس‌جانین آغیر و ته‌ک‌یؤن‌لو ائتگی‌سی آلتی‌نا گیرمیش‌دیر. بونا اه‌ک اولاراق گونوموز ایران‌ی‌ندا تورک‌جه توغرالی (رسمی) بیر دیل دئییل‌دیر و اه‌رکله‌ت (دولت) قوروم‌لاری، باسین ایله یایین و اؤیره‌تیم - ائییتیم دوزه‌نی‌نده ایش‌له‌دیلمیر. بونلارین سونوجوندا دیلیمیز فارس‌جا کلیمه‌له‌ری‌نین دئنه‌تیم‌سیز (کونترول‌سوز) و چوخ‌یؤن‌لو (هر طر‌ف‌لی) سالدیری‌سی‌نا (هوجومونا) اوغرایاراق، یوزلاشما (فاسید اولما)، پیجین‌له‌شمه و یوخ اولمایا اوز توتموش‌دور. بیز دیلی آغیر بیچیمده فارس‌لاشمیش بیر خالق، دیلیمیز ایسه اؤلوم دؤشه‌یی‌نه دوشوپ بیتگی‌سه‌ل یاشاما گیرمیش بیر دیل‌دیر.
ایران‌دا تورک‌جه و عربجه کلیمه‌له‌رین فارس‌جادان آتیلماسی و بو دیل‌ده یئنی قاورام‌لارا فارس‌جا قارشی‌لیق‌لار آختارمانین ایکی یوز ایله یاخین بیر تاریخی واردیر. بوگون بیله ایران ایسلام جومهورییتی، یئنی فارس‌جا دئگی‌له‌ر تؤره‌تمه ایشی‌نی سورعت‌له قاباغا آپارماق‌دادیر. آنجاق سون یوز ایل‌له‌رده ایران و تورک‌ایلی‌ده تورک‌جه‌نین بیلیم، توپلوم، اوزلوق (هنر)، یؤنه‌تگی (سیاست)، قوراشدیریم (تکنولوژی) و ... گیبی آلان‌لاردا یئنی سؤزجوک تؤره‌تمه سوره‌جی بوتونویله دوراقسامایا اوغراییپ دورموش‌دور. آیری‌جا خالقیمیز و آیدین‌لار یاخین گئچمیشه ده‌ک، ایش‌له‌تدیک‌له‌ری تورک‌جه کلیمه‌له‌رین یوزده دوخسانی‌نی بوگون اؤز گون‌لوک و یازی‌لی دیل‌له‌ری‌نده ایش‌له‌تمیر و اونلارین یئری‌نه فارس‌جا آلینتی‌لاری قول‌لانیرلار. بو دوروم‌دا دیلیمیزی یاشاتماق اوچون، فارس‌جا کلیمه‌له‌رین تورک‌جه‌یه آخینی دوردورولمالی و دیلیمیزه داها اؤنجه سیزیپ گیره‌ن فارس‌جا سؤزجوک‌له‌ر، مومکون اولدوغو اؤلچوده، آریتلاناراق دیلیمیزده‌ن آتیلیپ، یئرله‌ری‌نه اویقون تورک‌جه قارشی‌لیق‌لار بولونمالی‌دیر. تورک‌جه‌میزده اوزون سوره‌ده‌ن به‌ری دورموش اولان یئنی قاورام‌لاری قارشی‌لایاجاق سؤز و کلیمه تؤره‌تمه سوره‌جی ایسه یئنی‌ده‌ن باش‌لادیلمالی‌دیر.
یئنی قاورام‌لاری قارشی‌لامانین یول‌لاری
تورک‌جه‌ده یئنی نه‌سنه، وارلیق و قاورام‌لاری قارشی‌لاماق اوچون، نئچه یول واردیر. گه‌ره‌کسینیم (احتیاج) اورتایا چیخدیغی‌ندا - ایران و تورک‌ایلی‌ده بوگون اورتایا چیخدیغی گیبی - بو یول‌لارا باش‌وورولمالی‌دیر:
١- بایری (آرخاییک) دئگی‌له‌ری دیرچه‌لتمه
٢- یاشایان دیل و آغیزلاردان سؤزجوک ده‌رله‌مه
٣- یئنی‌دئگی (نئولوژیسم) تؤره‌تمه
٤- یابانجی دیل‌له‌رده‌ن آلینتی‌لاما
یابانجی سؤزجوک‌له‌ره قارشی‌لیق ایلک اؤنجه «دیرچه‌لتمه» و «ده‌رله‌مه» یول‌لاری ایله دیلیمیزین اؤز قایناق و چیخاق‌لاری‌ندا وار اولان اویقون تورک‌جه دئگی‌له‌ر آرانمالی، و بولوندوق‌لاری دوروم‌دا بو تورک‌جه دئگی‌له‌ر، گؤرکول و یازین دیلیمیزه یئنی‌ده‌ن قازاندیریلمالی‌دیر. «دیرچه‌لتمه» و «ده‌رله‌مه» یول‌لاری قولای بیر یول دئییل‌دیر. هر ایکی قایناق‌دان دا یارارلانماق آنجاق قیسیت‌لی (محدود) بیر اؤلچوده اولاناق‌لی‌دیر. بورادا باشاری‌لی اولمانین اه‌ن به‌لیرله‌ییجی ائتمه‌نی، دیل‌ده بو یئنی‌دئگی‌له‌ره گه‌ره‌کسینیمین وار اولماسی‌دیر. اؤرنه‌یین «دیل دئوریمی» ایله تورکییه تورک‌جه‌سی‌نه باشاری‌لی بیر بیچیمده هر ایکی قایناق‌دان چوخ‌لو دئگی قازاندیریلمیش‌دیر. بو اؤلکه‌ده دیلی یالین‌لاشدیرما (ساده‌له‌شدیرمه) چالیشمالاری سیراسی‌ندا، وار اولان گه‌ره‌کسینیم‌ده‌ن دولایی، «دیرچه‌لتمه» و «ده‌رله‌مه» یؤنته‌م‌له‌ری‌نده‌ن اولدوقجا باشاری‌لی سونوج آلینماسی مومکون اولموش‌دور.
دیل‌ده دئگی اه‌لده ائتمه‌ک اوچون، «دیرچه‌لتمه» و «ده‌رله‌مه»نین دیشی‌ندا، باش‌وورولابیلینه‌جه‌ک ایکی قایناق داها واردیر: «یئنی‌دئگی تؤره‌تمه» و یابانجی دیل‌له‌رده‌ن دوغرودان «سؤزجوک آلینتی‌لاما». دیرچه‌لتمه و ده‌رله‌مه‌ده‌ن یارارلاناراق اه‌ل‌ده‌کی قایناق و چیخاق‌لاردا یابانجی سؤزجویو قارشی‌لایابیله‌جه‌ک اویقون دئگی بولونمازسا، یئنی‌دئگی یاپما یؤنته‌می‌نه باش‌وورولمالی‌دیر. یئنی‌دئگی‌له‌ر تورک دیلی قورال و ایلکه‌له‌ری‌نه دایاناراق، تورک‌جه کؤک و اه‌ک‌له‌ر آراجی‌لیغی ایله یاپیلمیش، داها اؤنجه دیلیمیزده وار اولمایان یئنی‌جه تؤره‌دیلمیش تورک‌جه سؤزله‌ردیر.
یوخاری‌دا آچیق‌لانان اوچ یؤنته‌می قول‌لاناراق اؤنه‌ریله‌ن یئنی کلیمه‌له‌ر، اؤزه‌ل‌لیک‌له اونودولموش اولان و یئنی تؤره‌دیله‌ن‌له‌ر، ایسته‌ر ایسته‌مه‌ز، ایلک باش‌دا خالقا آز تانیش، حتتا یاد اولابیله‌رله‌ر. بو دوغال‌دیر. آنجاق خالق، تورک‌جه یازی و یایین‌لاردا دیرچه‌لدیله‌ن، ده‌رله‌نه‌ن و یئنی تؤره‌دیله‌ن تورک‌جه کلیمه‌له‌ری داها سیخ گؤرونجه، و اونلاری گؤرک‌لو (ائستئتیک) و قول‌لانیش باخیم‌لاری‌ندان دا اه‌لوئریش‌لی بولونجا، - ایلک باش‌دا قولاغا بیر آز یاد و یابانجی گه‌لسه‌له‌ر ده - زامان‌لا یییه‌له‌نه‌ر و مه‌نیمسه‌ر. بو باغ‌لام‌دا گئنه‌ل‌ده «آزه‌ربایجان‌چی‌لار» ساری‌سی‌ندان اؤنه سوروله‌ن «بیز خالق اوچون یازیریق، خالقا تانیش اولمایان کلیمه‌له‌ری ایش‌له‌تمه‌ک‌ده‌ن چه‌کینمه‌لی‌ییک» گیبی دوشونجه‌له‌ر [١] یانلیش دوشونجه‌له‌ر‌دیر. اوچرا (چونکو) بیز ته‌ک‌جه خالق اوچون دئییل، اونونلا بیرلیک‌ده دیلیمیزی و دیلیمیزده وار اولان هر کلیمه‌نی قورویوپ یاشاتماق، اونلاری گه‌له‌جه‌ک قوشاق‌لارا ساغلام تسلیم ائتمه‌ک، تورک‌جه‌نی گه‌لیشدیرمه‌ک و وارسیل و بایلاشدیرماق اوچون ده یازیریق. آیری‌جا آزه‌ربایجان‌چی‌لارجا اورتایا آتیلان «خالقین دیلی‌نده‌ن اوزاق‌لاشمامالی‌ییق» [٢] دوشونجه‌سی ده، اه‌ن آزی ایران و تورک‌ایلی (و ده قافقاز) سؤز قونوسو اولونجا گئچه‌رلی بیر دوشونجه دئییل‌دیر. اوچرا سؤزو ائدیله‌ن بوگونکو «خالقین دیلی»، ایران دئوله‌تی اه‌لی ایله یارادیلماق‌دا اولان، فارس‌جانین پیجین دیلی «آذری» دیلی‌دیر، نه تورک‌جه. بیز فارس‌لاشان بو سایری و پیجین دیله باغ‌لی اولماق دئییل، اونو دوزه‌لتمه‌ک، ساغالتماق و تورک‌جه‌له‌شدیرمه‌ک دورومونداییق.
یوخاری‌داکی اوچ یؤنته‌م‌له یابانجی بیر قاورامی قارشی‌لایاجاق دئگی بولونماز ایسه، یا دا بئله بیر دئگی‌نین بولونماسی‌نا ده‌ک، بیر سونراکی آشاما اولان «یابانجی دیل‌ده‌ن دوغرودان آلینتی یاپما»یا گئچیلمه‌لی‌دیر.
ایلک سیراداکی قایناق - چیخاق‌لار
بایری (آرخاییک) دئگی‌له‌ری دیرچه‌لتمه‌ک: بایری دئگی‌له‌ر تورک‌جه‌ده اه‌سکی‌ده‌ن به‌ری وار اولان، اهسکی دؤنه‌م‌له‌رده، اهسکی یازی دیلی دئوره‌له‌ری‌نده ایش‌له‌ک اولان؛ آنجاق داها سونرالار تورلو نه‌ده‌ن‌له‌رله اونوتولموش - اونوتدورولموش، بایری دامقاسی یئمیش و بوگونکو یازین و اؤلچوت دیلیمیزده ایش‌له‌دیلمه‌یه‌ن سؤزجوک‌له‌ردیر. بایری دئگی‌له‌رین قایناق و چیخاق‌لاری؛ اهسکی سؤزلوک‌له‌ر، گؤرکول به‌تیک‌له‌ر (متین‌له‌ر)، کؤک‌له‌شیک (کیلاسیک) پیتیک‌له‌ر (کیتاب‌لار)، چئشیت‌لی یازی‌لی به‌لگه‌له‌ر، داش یازیت‌لاری، سین داش‌لاری، اهسکی چاغ‌لاردا تورک‌جه‌ده‌ن باشقا دیل‌له‌ره گئچمیش تورک‌جه سؤزله‌ر، و به‌نزه‌ری قایناق‌لار‌دیر.
تورک‌جه‌نین یابانجی سؤزجوک‌له‌ری قارشی‌لایابیله‌جه‌ک اونودولموش بایری دئگی‌له‌ر - اونلاری یازی و یایین‌لاردا ایش‌له‌ده‌ره‌ک، سؤزلوک‌له‌ره آلاراق – چاغ‌داش یازی، اؤلچوت (مئعیار) و گؤرکول دیلیمیزه یئنی‌ده‌ن قازاندیریلمالی‌دیر. بونلارین زامان ایچی‌نده سؤزه‌ل و دانیشیق دیل‌ده یایقین‌لاشدیریلماسی‌نا دا چابا گؤسته‌ریلمه‌لی‌دیر. آنجاق اونودولموش بایری سؤزله‌ری یئنی‌ده‌ن دیله قایتارماق، بوتون بیر اولوسا یئنی‌ده‌ن کلیمه اؤیره‌تمه‌ک دئمه‌ک‌دیر. بو نه‌ده‌ن‌له اونلارین دیرچه‌لدیلمه‌سی چه‌تین و گوج بیر ایش اولوپ، سون درجه بؤیوک بیر چابا و اوغراشی ایسته‌ر.
بیر سیرا «آزه‌ربایجان‌چی» شخص‌له‌ر «متروک تورک‌جه سؤزجوک‌له‌رین ایش‌له‌دیلمه‌مه‌سی گه‌ره‌کیر» [٣] دیییرله‌ر. اویسا تورک‌ایلی‌ده تورک‌جه حاققی‌ندا دانیشیلان‌دا، «متروک» و «آرخاییک» قاورام‌لاری یئته‌رسیزدیر و یانیلقی‌یا یول آچار. اوچرا تورک‌ایلی‌ده تورک‌جه‌ده یاخین گئچمیش‌ده ایش‌له‌ک اولان، آنجاق گونوموزده اونودولموش مین‌له‌رجه تورک‌جه سؤز واردیر. بو کلیمه‌له‌رین یوزده دوخسانی، اؤته‌یین (تاریخین) دوغال سوره‌جی‌نده اونودولان «آرخاییک» و «متروک» کلیمه‌له‌ر دئییل، تورک‌جه ائییتیمین یاساق اولماسی گیبی اولوسال حاق‌لاریمیزدان یوخسون اولماغیمیز و به‌نزه‌شدیرمه (آسییمیلاسییون) سونوجوندا بیزه اونوتدورولان کلیمه‌له‌ردیر. تورک‌جه‌ده‌ن دیش‌لانان، زور و آلداتی‌یلا اونوتدورولان بو مین‌له‌رجه تورک‌جه سؤز، تورک‌ایلی‌ده یانلیش‌لیق‌لا، و آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی‌ندا ایستالین - میکویان‌ین تورک‌جه اولمایان «آزه‌ربایجان‌جا» هیبرید – قارما دیلی‌نی یاراتماق اوغروندا بیلینج‌لی اولاراق، «آرخاییک» دامقاسی یئمیش‌دیر. بو نه‌ده‌ن‌له بو سؤزله‌ر دیره‌نگ‌سیز (بدون درنگ) یازی‌لی و دانیشیق دیلیمیزه یئنی‌ده‌ن قایتاریلمالی‌دیرلار. بو، خالقیمیزین آسیمیلاسییونونو دوردوماق و دانیشدیغی گون‌ده‌لیک دیلی‌نه تورک‌جه بیر هاوا وئرمه‌ک اوچون ده گهرهکلیدیر (واجیب‌دیر). آشاغی‌دا بو گیبی دئگی‌له‌رده‌ن نئچه اؤرنه‌ک سونولموش‌دور (بو و بوندان سونرا مقاله‌میزده وئریله‌جه‌ک اؤرنه‌ک‌له‌ر، باشقا قایناق و چیخاق‌لاردا دا بولونابیلیر. بو یازقادا بیر کلیمه‌نین هر هانسی بیر قایناق و چیخاق‌دان گؤسته‌ریلمه‌سی، او کلیمه‌نین ته‌ک‌جه سؤزو گئده‌ن قایناق و چیخاق‌دا بولوندوغو آنلامی‌نا گه‌لمه‌مه‌ک‌ده‌دیر):
قاجار، افشار، قیزیل‌باش (صفوی)، قاراقویون‌لو و آغ‌قویون‌لو قایناق‌لاری‌ندان دیرچه‌لتمه‌له‌ر: آقچاAqça (پول)، ایشبوİşbu (این)، شؤیلهŞöyle (این‌گونه)، یاردیمYardım (امداد)، بویروقBuyruq (امر، فرمان)، شیمدیŞimdi (اینک)، بیرلهBirle - بیلهBile (به همراه)، ائریشمه‌کÉrişmek (رسیدن)، جیداCıda (زوبین)، تاشراTaşra (خارج، حومه‌ی شهر)، ایلİl (سرزمین، ولایت)، ائشیکÉşik (آستانه)، چئریÇéri (چریک)، وارماقVarmaq (رفتن، رسیدن)، قالدیرماقQaldırmaq (بلند کردن)، قارادانQaradan (زمینی)، که‌ندیKendi (خود)، یازیجیYazıcı (منشی)، داخیDaxı (هم، نیز)، گیبیGibi (مانند)، چئورهÇévre (اطراف)، بولماقBulmaq (یافتن)، قاچQaçı (چند)، که‌میکKemik (استخوان)، ....
ده‌ده قورقوت کیتابی‌ندان دیرچه‌لتمه‌له‌ر: آنیAnı (خاطیره)، آنیتماق Anıtmaq (حاضر کردن)، چالیم‌لی Çalımlı (شیک)، قونور Qonur (قهوه‌ای)، گه‌نه‌ز Genez (آسان)، اومار Umar (چاره)، قارقاماقQarqamaq (نفرین کردن)، قابا Qaba (درشت، زمخت)، بونالماقBunalmaq (به تنگ آمدن، مشوش شدن)، یاشماق Yaşmaq (نقاب، ماسک)، قارقاشا Qarqaşa (ازدحام، ولوله)، شؤله‌نŞölen (ضیافت)، دویونDüyün (عقد)، ته‌لیم Telim (فراوان، متعدد)، تانسیق Tansıq (معجزه)، اولوشمه‌کÜlüşmek (توزیع کردن)، آرغیشArğış (کاروان)، توتساقTutsaq (زندانی)، بویروقBuyruq (فرمان)، بایییندیر Bayındır (معمور، آبادان)....
حسن‌اوغلو و مئولانا گیبی یالنیز بیر و یا نئچه تورک‌جه قوشوق‌لاری قالان‌لاردان دیرچه‌لتمه‌له‌ر: آسلان Aslan (شیر)، آسAs (منفعت)، آقچا Aqça (پول)، آلپ Alp (دلاور)، ائریشمه‌ک Érişmek (واصل شدن)، اوس Us (عقل)، اویماق Uymaq (متابعت کردن)، بایBay (ثروت‌مند)، بولماق Bulmaq (پیدا کردن)، دامو Damu (جهنم)، چئوره Çévre (محیط)، چاخیر Çaxır (شراب)، دویماقDuymaq (حس کردن)، سانماق Sanmaq (گمان کردن)، قایی Qayı (محکم)، قول Qul (بنده)، قیلاووز Qılavuz (راهنما)، نه‌سنهNesne (شئی)، یارقی Yarqı (محکمه، دادگاه)، یارلیقاماق Yarlıqamaq (رحمت کردن)، ایرماقIrmaq (رودخانه‌ی بزرگ)، توتوشماقTutuşmaq (شعله‌ور شدن)، به‌لیرمه‌ک Belirmek (آشکار شدن)، ایشته İşte (اینک)، تورلو Türlü (متنوع)، دونDün (شب)، تانلایاTanlaya (متعجب)، ...
دیوان لغات تورک و قوتادقوبیلیگ‌ده‌ن دیرچه‌لتمه‌له‌ر: اه‌سه‌ن‌له‌مه‌ک Esenlemek (سلام دادن)، اورونچOrunç (رشوه)، توتقوچTutquç (صبحانه)، تودا Tuda (خطر)، کؤنمه‌ک Könmek (اعتراف کردن)، اؤرتکون Örtkün (خرمن)، تؤروتمه‌کTörütmek (اصلاح کردن)، بوشوق Boşuq (اجازه)، به‌لگیBelgi (علامت، نشان)، آنیق Anıq (حاضر)، قاییر Qayır (ماسه)، قول‌داشQoldaş (هم‌دست)، تییینTiyin (سنجاب)، تییماق Tıymaq (مانع شدن)، یوموش Yumuş (خدمت)، ایراماق Iramaq (دور شدن)، ییپارYıpar (عطر)، اه‌م Em (دارو)، اؤرتوم Örtüm (مسهل)، تارتماق Tartmaq (وزن کردن)، اولوکÜlük (سهم)، ییرلاماق Yırlamaq (آواز خواندن)، یالاواج Yalavac (پیغمبر)، بارداق Bardaq (لیوان)....
ایکینجی سیراداکی قایناق - چیخاق‌لار
١- چاغ‌داش دئگی‌له‌ری دهرلهمهک: بونلار بوگونکو یازی‌لی و اؤلچوت دیلیمیزده ایش‌له‌دیلمه‌یه‌ن، آنجاق گونوموزده تورک‌ایلی و ایران‌دا تورک بودونونون (خالقی‌نین) سؤزه‌ل (شفاهی) – بودون (خالق) دیل، یاشایان یئره‌ل (محلی)، بؤلگه‌سه‌ل (منطقه‌ای) آغیزلار و ائل اوبالاری آراسی‌ندا ایش‌له‌ک اولان سؤزجوک‌له‌ردیر:
الف- سؤزه‌ل، دانیشیق، بودون دیلی: بو توپار (زومره)، گؤرکول یازین دیلینده اولماییپ؛ آنجاق سؤزه‌ل، دانیشیق و بودون دیلینده ایش‌له‌نه‌ن سؤزجوک‌له‌ردیر. آشاغی‌دا بو گیبی دئگی‌له‌رده‌ن بیر نئچه اؤرنه‌ک سونولموش‌دور (بونلارین بیر سیراسی، اهسکی یازین دیلینده ده قول‌لانیلمیش‌دیر):
سؤزه‌ل دیل‌ده‌ن دهرلهمهلهر: قاپدی‌قاچدی Qapdıqaçdı (مینی‌بوس)، یئل‌آتی Yélatı (دوچرخه)، آت‌آچAtaç (ژتون)، بیچه‌ردؤیه‌ر Biçerdöyer (کومباین)، سئچ‌آل Séçal (سلف سرویس)، آیاق‌توپوAyaqtopu (فوتبال)، دیش‌اه‌تی Dişeti (لثه)، چوخ‌ساتار Çoxsatar (بئست سئللئر)، یول‌دوزه‌رYoldüzer (بولدوزر)، دؤنه‌رقانات Dönerqanat (هلیکوپتر)، آیاق‌یولو Ayaqyolu (توالت)، یئریاغی Yéryağı (نفت)، دورباخ Durbax (پانل)، یئ‌گئت Yégét (فست فود)، ....
ب- یئره‌ل - بؤلگه‌سه‌ل آغیزلار: اه‌کینج (فرهنگ) دیلینده بولونمایان، آنجاق دیلیمیزین باش‌لی‌جا آغیزلاری اولان هه‌مه‌دان، مرکزی، قه‌زوین، قوم، تئهران، سونقور گیبی تورک‌ایلی‌نین چئوره اوستان و بؤلگه‌له‌ری؛ اورتا ایران،گونئی ایران، خوراسان، .... دا تورک کانتون‌لاری لهجه‌له‌ریمیزده وار اولان بیر سیرا سؤزجوک‌له‌ر یازی دیلیمیزه آلینابیله‌ر. یئره‌ل - بؤلگه‌سه‌ل آغیزلاردا وار اولان تورک‌جه سؤزجوک‌له‌رین، گؤرکول و یازی دیله آرتیریلماسی، دیلیمیزی بای‌لاشدیرار. آیری‌جا اورتاق و بوتون آغیزلاری قاپسایان ادبی دیله سؤز وئردیک‌له‌ری‌نده‌ن دولایی، چئشیت‌لی یئره‌ل و بؤلگه‌سه‌ل آغیزلارین بیربیری‌نی آنلاشمالاری‌نی قولای‌لاشدیرار و بو آغیزلارلا اونلاری قونوشان توپارلارین بیربیری‌نده‌ن ائتنیک آیریشماسی‌نین قاباغی‌نی دا آلار. آشاغی‌دا بو گیبی دئگی‌له‌رده‌ن نئچه اؤرنه‌ک سونولموش‌دور:
تورک‌ایلی آغیزلاری‌ندان دهرلهمهلهر: ییغلاغان Yığlağan (گریه رو، باهار)، سورچمه‌ک Sürçmek (سُر خوردن، باهار)، اه‌ت‌آشی Etaşı (آب‌گوشت، سونقور)، یاویماق Yavımaq (انس گرفتن، بوئین زهرا)، دولاق Dolaq (جوراب، اورمو)، سونسوقSonsuq (بوکس، ملایر)، توتارقاTutarqa (تناسب، هم‌خوانی، عجب‌شئر)، قانلی Qanlı (عرابه)، اوچور Oçur (نوبت، ارد‌بیل)، اه‌نه‌شوشEneşüş (عجیب غریب، تبریز)، ایو İv (فرق موی سر، خوی)، قوجور Qucur (شور، خوی)، ده‌یگیل Deygil (مستجاب، گونئی)، اوتاچیOtaçı (دواساز، ماراغا)، بارینماق Barınmaq (سر پناه گرفتن، ماراغا)، مان Man (عیب، ماراغا)، توتقاج Tutqac (دست‌گیره، زنگان)، چیوÇiv (میخ، زنگان)، سالدیرماق Saldırmaq (حمله کردن، زنگان)، سوروتمه‌چ Sürütmeç (دمپائی، زنگان)، قاراناق Qaranaq (شوم، زنگان)، جوروCürü (ضعیف، ماراغا)، پونجوک Püncük (بهانه، زنگان)، تامبیرا Tambıra (منّت، زنگان)، چیرتداق Çırtdaq (تخم، زنگان)، دؤنه‌رگهDönerge (چرخ فلک، زنگان)، سوسگهSüsge (زینت موی سر دختران، زنگان)، هؤدوکHödük (غیبت، زنگان)، هؤدوک‌له‌مه‌کHödüklemek (غیبت کردن، زنگان)، یئتیک Yétik (فضول، زنگان)، ده‌به‌کDebek (ابله، زنگان)، یئتکیرمه‌کYétkirmek (اصرار کردن، زنگان)، ....
تورک‌ایلی دیشی آغیزلاردان دهرلهمهلهر: اورکون Ürkün (نبش خیابان، نوشهر)، به‌نیز Beniz، آغجا Ağca، آغیز قاAğızqa (پنجره، خوراسان)، سئوینجیک Sévincik (مژده، خوراسان)، ائلتیÉlti (زن برادر شوهر، خوراسان)، قوزولاماق Quzulamaq، اوغلاق Oğlaq، بوغون Boğun (مفصل، خوراسان)، آچیلان Açılan (آینده‌ی نزدیک، فریدن)، آری - واریArı Varı (همه، فریدن)، سانیSanı (عدد، دانه، خوراسان)، دیش‌اه‌تی Dişeti (لثه، خوراسان)، سورچه‌ک Sürçek (داستان، خوراسان)، آپشیApşı (عطسه، بوجنورد)، آرابیر Arabir (گاه‌گاهی، بوجنورد)، ائرته Érte (صبح، بوجنورد)، آست Ast (زیر، پائین، بوجنورد)، ....
ج- اویماق و بوی‌لارین دیلی: تورک‌ایلی و ایران‌دا یاشایان تورک اویماق و بوی‌لارین دیلینده وار اولان تورک‌جه سؤزجوک‌له‌ر، اؤزه‌ل‌لیک‌له اؤنه‌م‌لی‌دیر. بؤیوک اورلارین (شه‌هه‌رله‌رین) ته‌رسی‌نه، بونلارین دیلی‌نده‌کی اهسکی و اؤزگون تورک‌جه سؤزله‌رین چوخو - فارس‌جادان داها آز ائتگی‌له‌ندیک‌له‌ری اوچون – هه‌له ده اونوتولمادان و دیرگی‌لی (جان‌لی) اولاراق یاشاماق‌دادیر. دولایی‌سی ایله بونلارین دیلینده وار اولان بوتون تورک‌جه سؤزجوک‌له‌ر، ته‌رک‌جه و یئیین‌لیک‌له گؤرکول و یازی دیله آرتیریلاراق دیلیمیزه یئنی‌ده‌ن قازاندیریلمالی‌دیر. آشاغی‌دا بو گیبی دئگی‌له‌رده‌ن نئچه اؤرنه‌ک سونولموش‌دور:
قاشقای آغیزلاری‌ندان دهرلهمهلهر: ییر Yir (آواز)، دالیماق Dalımaq (تعقیب کردن)، یالین Yalın (برهنه)، اومسونماقUmsunmaq (نااومید شدن)، آساناق Asanaq (نوعی ترانه، معادل بیاتی در آزربایجان)، ائلگهÉlge (خالق، میللت)، اه‌ته‌رله‌شمه‌کEterleşmek (خبرله‌شمه‌ک)، واری Varı (همه، سراسر، کل)، دالیقماقDalıqmaq (عقب‌نشینی کردن) ...
٢- قونشو تورک‌جه لهجه‌له‌ر و قودا تورکیک دیل‌له‌ر: تورک‌ایلی‌ده قونوشولان تورک‌جه ایله قونشو و قودا (قوهوم) اولان لهجه و دیل‌له‌ر، اؤن‌جه‌لیک - اؤنه‌م سیراسی‌نا گؤره «قونشو تورک‌جه لهجه‌له‌ر»، «دوغو اوغوزجا - تورکمه‌ن‌جه» و «اؤته‌کی تورکول (تورکیک) دیل‌له‌ری»نده‌ن اولوشماق‌دادیر. بونلاردان آلینان سؤزجوک‌له‌رین قایناق و چیخاغی، بو دیل - لهجه‌له‌رین اهسکی به‌تیک‌له‌ری (متین‌له‌ری)، یاشایان لهجه و آغیزلاری ایله یئنی‌جه تؤره‌تدیک‌له‌ری دئگی‌له‌ردیر. کلیمه آلماق اوچون هر بیر توپارین (قوروپون) بیر سونراکی‌نا گؤره اؤن‌جه‌لییی واردیر:
الف- قونشو تورک‌جه لهجه‌له‌ر: بو توپاردا، تورکییه و آزراق اولاراق آزه‌ربایجان بودونجو (جومهورییتی) ایله قاقاووزیئری بودون دیلینده وار اولان و یا یئنی‌جه تؤره‌دیله‌ن تورک‌جه سؤزجوک‌له‌ر، ایلک باش‌وورولاجاق قایناق‌دیر. بورادا اؤزه‌ل‌لیک‌له وورقولانماسی گه‌ره‌که‌ن بیر قونو، آزه‌ربایجان‌چی‌لارین تورکییه تورک‌جه‌سی‌نده ایش‌له‌دیله‌ن کؤک کلیمه و اه‌ک‌له‌ره، یابانجی بیر دیلین کؤک کلیمه و اه‌ک‌له‌ری دییه باخمالاری‌نین یانلیش اولدوغودور. تورکییه‌ده ایش‌له‌دیله‌ن دیلین، بیزیم دیلیمیزله عئینی تورک‌جه دیلین چئشیت‌لی لهجه‌له‌ری اولدوغو اونوتولمامالی‌دیر. بوتون «باتی اوغوزجا» لهجه‌له‌ری ته‌ک بیر دیلین، «تورک‌جه»نین، لهجه‌له‌ری‌دیر. بیر «دوغو اوغوزجا» دیلی اولان «تورکمه‌ن‌جه» ایسه قودا دیل‌دیر. آشاغی‌دا بو گیبی دئگی‌له‌رده‌ن نئچه اؤرنه‌ک سونولموش‌دور:
تورکییه`ده‌ن دهرلهمهلهر: اؤنه‌م Önem (اهمیت)، باش‌که‌ند Başkend (پایتخت)، دوروم Durum (وضعیت، حال)، باشقانBaşqan (رئیس)، اؤنه‌ری Öneri (پیشنهاد)، بیلدیری Bildiri (اعلامیه، بیانیه)، آلانAlan (عرصه، حیطه)، سوره‌ج Sürec (روند، سیر)، بیلگیBilgi (معلومات)، اؤزه‌ل Özel (ویژه، خاص)، سونوجSonuc (نتیجه)، ته‌مه‌ل Temel (اساس)، قونو Qonu (موضوع)، اوچاق Uçaq (هواپیما)، دوغاDoğa (طبیعت)، بیلیم Bilim (علم)، یاشام Yaşam (حیات، زنده‌گی)، گؤرونتو Görüntü (تصویر)، سورونSorun (مساله، مشکل)، سورو Soru (سوال)، ساواش Savaş (جنگ، محاربه)، توتساق Tutsaq (زندانی)، توتوق‌لاما Tutuqlama (بازداشت)، یاخالاما Yaxalama (دست‌گیر کردن)، قوزئی Quzéy (شمال)، گونئیGünéy (جنوب)، یاسا Yasa (قانون)، باخان Baxan (وزیر)، گه‌ره‌ک‌لی Gerekli (ضروری لازم)، قورومQurum (موسسه، نهاد)، نه‌ده‌ن Neden (سبب، علت)، قوشول Qoşul (شرط)، اؤیره‌نجیÖyrenci (دانش‌جو، دانش‌آموز)، اؤیره‌تمه‌ن Öyretmen (معلم، آموزگار)، سوروم‌لو Sorumlu (مسئول)، ایلیشگیİlişgi (رابطه، پیوند)، ایلگی‌لی İlgili (مربوط)، اولوسUlus (ملت)، ساغ‌لیق Sağlıq (سلامت، صحت)، بؤلگهBölge (منطقه)، دوغرولتو Doğrultu (راستا، استقامت)، اؤنده‌ر Önder (رهبر)، آنیAnı (خاطره)، اؤدولÖdül (جایزه)، تانیمTanım (تعریف)، آچیق‌لاما Açıqlama (توضیح)، باسینج Basınc (فشار)، باسقیBasq (تضییق)، اولوشدورما Oluşdurma (تشکیل دادن، ایجاد کردن)، سینیر Sınır (مرز)، دیش Dış (خارج)، اوتورومOturum (اجلاس، نشست)، باریشBarış (صلح)، دوشونجه Düşünce (فکر)، گه‌لیشمهGelişme (پیش رفت)، ائتگی Étgi (تاثیر)، که‌سین Kesin (قطعی، حتمی)، آغیتAğıt (مرثیه)، یازار Yazar (نویسنده)، دیزگه Dizge (جوراب ساق بلند)، ....
قاقاووزجادان دهرلهمهلهر: آیقیری Ayqırı (متناقض)، آزمان Azman (معظم)، باغیرماق Bağırmaq (فریاد کشیدن)، بایقین Bayqın (بیهوش)، بیله Bile (همراه، با هم)، بویو Büyü (جادو)، دئنه‌مه‌کDenemek (آزمایش کردن)، یانقاج Yanqac (خرچنگ)، قاسناقQasnaq (چهارچوب)، قیسیر Qısır (عقیم)، اویOy (رای)، اؤرس Örs (سندان)، سونگه‌ر Sünger (اسفنج)، اؤیله‌ن Öylen (ظهر)، اؤکسوز Öksüz (یتیم)، یارینYarın (فردا)، ....
ب- دوغو اوغوز داغارجیغی: داها سونراکی قایناق، بیر دوغو اوغوز دیلی اولان تورکمه‌ن‌جه‌دیر.
تورکمه‌ن‌جه‌ده‌ن دهرلهمهلهر: آغرام Ağram (وزن)، آدالقا Adalqa (عنوان)، آغلاوچی Ağlavçı (وکیل دادگستری)، آراچه‌ک Araçek (مرز داخلی)، آیتیلماق Aytılmaq (تلفظ کردن)، آیتیم Aytım (سرود)، وارلاقVarlaq (معاینه)، به‌یه‌نج Beyenc (لذت)، بؤکده‌مه‌کBökdemek (سد کردن)، بؤکده‌نجBökdenc (مانع)، چیخالقا Çıxalqa (خروجی)، قاچالقا Qaçalqa (اجتناب)، قالیندیQalındı (باقی‌مانده)، قارالاوچیQaralavçı (دادستان عمومی)، قاراشیق Qaraşıq (توجه)، قاتناشماق Qatnaşmaq (حضور یافتن)، قایتالماقQaytalmaq (تکرار کردن)، گیره‌لگه Girelge (ورودی)، قول‌آستیQolastı (دست‌نشانده)، گؤزه‌کGözek (مراقبت)، گولگو Gülgü (لطیفه)، قووقو Qovqu (رانش)، اؤکونمه‌کÖkünmek (پشیمان شدن)، ساخینماق Saxınmaq (برحذر بودن)، سیغیمSığım (ظرفیت)، تانیمال Tanımal (شخصیت برجسته و معروف، سلبریتی)، توپار Topar (زمره، گروه)، یالقاماق Yalqamaq (عفو کردن)، یاشیرینYaşırın (مبهم)، یالیم Yalım (چسب)، یولوقماق Yoluqmaq (ملاقات کردن)، ییغیمYığım (کلکسیون)، ...
ج- اؤته‌کی تورکول (تورکیک) دیل‌له‌ر: اه‌ن سون قایناق ایسه اوغوز قوروپو دیشی‌ندا قالان، باش‌دا اؤزبیک، اویغور و تاتار دیل‌له‌ری اولماق اوزره، اؤته‌کی بوتون تورکول (تورکیک) دیل‌له‌ردیر. بورایا خه‌له‌ج‌اوردا - خلجستان‌دا یاشایان خه‌له‌ج‌له‌رین دیلی ده داخیل‌دیر.
اؤته‌کی تورکول دیل و لهجه‌له‌رده‌ن دهرلهمهلهر: بؤرو Börü (گرگ، خه‌له‌ج‌اوردا - خلجستان)، یابغی Yabğı (حکم‌دار، خه‌له‌ج‌اوردا - خلجستان)، اه‌سه‌نEsen (سلام، خاکاس)، ایته‌ک İtek (تحمیل، خاقاس)، اؤزه‌ندیرمه‌ک Özendirmek (به هوس آوردن، خاقاس)، ایسیرماق Isırmaq (گاز گرفتن، خاقاس)، گه‌ره‌کسیمه‌ک Gereksimek (احتیاج داشتن، خاقاس)، بایینماق Bayınmaq (ثروت‌مند شدن، قاراچای بالقار)، تیک Tik (صفر؛ تاتار، باشقیرت، خاقاس)، گؤرنه‌ک Görnek (مدل، قاراقالپاق)، گؤروم Görüm (نمونه، خاقاس)، باغ‌لام Bağlam (هم‌بسته، اؤزبیک)، ییغیندی Yığındı (مجموعه، اؤزبیک)، باقانا Baqana (ستون، قاراچای)، که‌نگه‌شمه‌کKengeşmek (مشورت کردن، قاراچای)، گؤرونج‌لوکGörünclük (ویترین، قاراچای)، اؤکونمه‌ک Ökünmek (پشیمان شدن، قاراچای)، تیییش Tıyış (مانع، قاراچای)، قوشماجا Qoşmaca (پروتز، قازاق)، کؤپه‌لمه‌ک Köpelmek (تولید مثل، قازاق)، چیندیÇindi (یعنی، قاراچای بالقار)، ....
قونشو لهجه ایله قودا و اؤته‌کی تورکول دیل‌له‌رده‌ن دیلیمیزه سؤزجوک آلارکه‌ن:
بیر-قونشو، قودا و اؤته‌کی تورکول دیل و لهجه‌له‌رده‌ن ده‌رله‌نه‌ن سؤزجوک‌له‌ری دیلیمیزه آلارکه‌ن، بیزیم لهجه‌نین قورال و ایلکه‌له‌ری گؤز اؤنونده توتولمالی‌دیر:
اؤرنه‌ک: زلزله قارشیلیغیندا تورکییه‌ده، ده‌پره‌مه‌ک Depremek مصدریندهن ده‌پره‌م Deprem کلیمه‌سی یاپیلمیش‌دیر. تورکییه‌نین ده‌په‌رنمه‌ک Deprenmek مصدرینین بیزیم تورک‌جه‌ده قارشی‌لیغی ته‌پره‌نمه‌ک Teprenmekدیر. دولایی‌سی ایله زلزه‌له‌نین قارشی‌لیغی اولان بو کلیمه بیزیم دیله آلینارکه‌ن، ته‌پره‌مTeprem بیچیمی‌نه دؤنوشمه‌لی‌دیر.
اؤرنه‌ک: تورکییه تورک‌جه‌سی‌نده فارس‌جا سازمان و تشکیلات قارشیلیغیندا اؤرمه‌ک مصدریندهن اؤرگوتÖrgüt یئنی‌دئگی‌سی یاپیلمیش‌دیر. تورکییه تورک‌جه‌سی‌نین اؤرمه‌ک Örmek مصدرینین بیزیم لهجه‌میزده قارشی‌لیغی هؤرمه‌کHörmek دیر. دولایی‌سی ایله، بیزیم لهجه‌ده سازمان و تشکیلات‌ین قارشی‌لیغی هؤرگوتHörgüt بیچیمی‌نده اولمالی‌دیر.
اوچونجو سیراداکی قایناق - چیخاق
یئنی‌دئگی تؤره‌تمه‌ک: یوخاری‌دا سیرالانان دیرچه‌لتمه و ده‌رله‌مه یول‌لاری ایله اویقون سؤزجوک‌له‌ر بولونمادیغی دوروموندا، تورک‌جه‌نین یئنی‌دئگی تؤره‌تمه اولاناغی‌ندان یارارلانماق‌لا، تورک‌ایلی و ایران تورک‌له‌ری ساری‌سی‌ندان یئنی تورک‌جه سؤزجوک‌له‌ر تؤره‌دیلمه‌لی‌دیر. کلیمه تؤره‌تمه‌ک، کؤک‌له‌رده‌ن یاپیم اه‌ک‌له‌ری ایله یئنی‌دئگی یاپماق دئمه‌ک‌دیر. بو یول تورک‌جه‌نین اه‌ن دوغال، اه‌ن ایش‌له‌ک و اه‌ن گئنیش یئنی‌دئگی قازانما یولودور. اه‌ک‌له‌مه‌لی بیر دیل اولان تورک‌جه‌نین چوخ بای و زه‌نگین بیر کلیمه یاپما دوزه‌نه‌یی (مئکانیزماسی) واردیر. تورک‌جه‌نین هر بیچیمده چوخ اولان یاپیم اه‌ک‌له‌ری ایله سایی‌سیز یئنی کلیمه‌له‌ر یاپیلابیله‌ر. تورک‌جه‌نین بو اولاناغی توتاشی (همیشه) آچیق‌دیر. آنجاق بو اولاناغین اییی، دوغرو و یئرلی یئری‌نده قول‌لانیلماسی گه‌ره‌کیر.
یئنی سؤزله‌ری تؤره‌تمه‌نین ایلکین و بیرجه آماجی، اونلارین گونوموز خالقی و دانیشیق دیلینده ایش‌له‌دیلمه ویا مه‌نیمسه‌نمه‌له‌ری دئییل‌دیر. گئرچه‌ک آماج، تورک دیلی‌نین یاشامی‌نی سوردورمه‌سی‌نی، گه‌لیشمه و بایینماسی‌نی ساغ‌لاماق؛ گه‌ره‌کسینیم دویولدوغوندا ایسته‌یه‌ن‌له‌ره یئنی سؤزله‌ری ایلگی‌لی سؤزلوک‌له‌رده، اؤز اوزمان‌لیق آلان‌لاری‌ندا اویقون تورک‌جه قارشی‌لیق‌لاردان یارارلانماق سونا‌بیلمه‌ک‌دیر.
«دیل مهندس‌لییی»نه قارشی «دوغال سوره‌ج» (روند طبیعی در مقابل مهندسی زبان)
بیر- بیر سیرا اؤلکه‌له‌رده یئنی‌دئگی‌له‌ری تؤره‌تمه‌ده‌ن یئتگی‌لی، سوروم‌لو و اوزمان اولان شخص و شخصیت‌له‌رده‌ن اولوشموش اه‌رکله‌ت (دئوله‌ت) یا دئوله‌ت دیشی قوروم‌لار وار اولموش‌دور. سؤزو ائدیله‌ن قوروم و قورول‌لار و بونلارین اویه‌له‌ری‌نین گؤره‌وی، یئنی سؤزجوک اؤنه‌رمه‌ک، اونلاری تارتیشماق، سه‌س وئرمه یولو ایله اونای‌لاماق (تصدیق‌له‌مه‌ک)، تاب‌لاماق (قبول ائتمه‌ک)، توغرالی (رسمی) یارلیق‌لارلا (فرمان‌لارلا) توپلوم‌دا یایماق، یایقین‌لاش‌دیریلمالاری‌نی دئنه‌ت‌له‌مه‌ک و سورولان سورولارا یانیت وئرمه‌ک‌دیر. باشقا بیر دئییش‌له بو قوروم‌لارین گؤره‌وی «دیل مهندس‌لییی»دیر. بو گیبی قوروم و قورول‌لارین وارلیغی و چالیشماسی نئچه آچی‌دان یارارلی اولابیله‌ر. او جومله‌ده‌ن: یانلیش دئگی‌له‌رین تؤره‌دیلمه اولاسی‌لیغی‌نی آزالتماق، داها چوخ سایی‌دا دئگی تؤره‌تمه اولاناغی‌نی یاراتماق، تؤره‌دیله‌ن یئنی‌دئگی‌له‌ری اونای‌لاماق، تؤره‌دیله‌ن یئنی‌دئگی‌له‌رین قیسا بیر زامان دیلیمی‌نده و اه‌ن گئنیش بیچیمده آیدین‌لارلا خالق کوتله‌له‌ری‌نین دیلی‌نه یئرله‌شدیره‌بیلمه‌ک، یئنی سؤزجوک تؤره‌تمه ایشی‌نده اورتایا چیخابیله‌جه‌ک قارقاشانی اؤن‌له‌مه‌ک و .... بو گیبی یئتگی‌لی قوروم‌لار آراجی‌لیغی ایله یئنی‌دئگی تؤره‌تمه‌نین، بیر سیرا اؤزه‌ل تاریخی دوروم‌لاردا، اؤرنه‌یین اؤز دئوله‌ت‌له‌ری اولان میلله‌ت‌له‌رده و بو دئوله‌ت‌له‌رین ده یئته‌ری‌نجه اوتوریته‌سی بولونان تورکییه و ایسراییل گیبی اؤلکه‌له‌رده باشاری‌لی اولما شانسی چوخ یوکسه‌ک‌دیر. بوگونکو «یئنی تورک‌جه» و «یئنی عیبرانی‌جه» ته‌مه‌لی‌نده بو یول‌لا یارانمیش یئنیجیل (مودئرن) دیل‌له‌ردیرله‌ر. ایران و تورک‌ایلی‌ده ده بئله‌نچی قوروم و قورول‌لارین یارادیلماسی‌نا چابا گؤسته‌ریلمه‌لی و یارادیلاندان سونرا اونلارین چالیشمالاری قولدانمالی‌دیر (دسته‌ک‌له‌نمه‌لی‌دیر).
ایکی- یئنی سؤزجوک یاراتما و دیله قازاندیرمانین یول‌لاری‌ندان بیری ده «بیرئیسهل گیریشیم» (فردی تشبّث) و یا «دوغال سوره‌ج»دیر. بورادا – توغرالی (رسمی) بیر قوروم اویه‌له‌ری‌نین «دیل مهندس‌لییی» و یئنی کلیمه تؤره‌تمه‌سی یئری‌نه - یازار، قوشار، دیل‌چی، گؤرک‌سؤزچو (اد‌بیات‌چی)، آیدین و اوزمان شخص‌له‌ر بیرئیسهل گیریشیم‌له‌ری (فردی تشبّث‌له‌ری) ایله، ایلگی‌لی و یئتگی‌لی اولدوق‌لاری آلان‌لاردا یئنی‌دئگی‌له‌ر تؤره‌دیرله‌ر. تؤره‌دیله‌ن یئنی‌دئگی‌له‌ری ایسه – توغرالی (رسمی) بیر قورومون بویورقان‌لیق‌لا خالقا دایاتماسی و ایته‌ک‌له‌مه‌سی یئری‌نه - داها اویقون، داها وئریم‌لی، داها دوغال و داها ائل‌اه‌رکیل (دئموکراتیک) بیر یؤنته‌م‌له، یعنی اؤز گؤرکول و بیلیمسهل یاپیت‌لاری‌ندا ایش‌له‌ده‌ره‌ک، باشقالاری‌نا، آیدین‌لارا و خالقا سونوپ تارتیشمایا آچیرلار. دئگی تؤره‌تمه‌ده‌کی دوغال سوره‌ج - فردی گیریشیم‌چی‌لیک یؤنته‌می، اؤز اولوسال اه‌رکله‌تی (میللی دئوله‌تی) اولمایان و هؤرگوت‌لو چالیشمایا آلیشمامیش، یا دا باتی اؤلکه‌له‌ری‌نده‌کی گیبی دئوله‌ت اوتوریته‌‌سی‌نه آز یاویشمیش (انس توتموش) دئموکراتیک توپلوم‌لارا داها اویقون‌دور. دونیانین بیر چوخ چاغ‌داش دیلی او جومله‌ده‌ن اینگیلیزجه، فیرانسیزجا، ماجارجا، آلمان‌جا و .... گیبی دیل‌له‌ر تاریخین دوغال سوره‌جی‌نده اؤزله‌ری‌نی سوره‌ک‌لی اولاراق بو یؤنته‌م‌له یئنی‌له‌ییر، یئنی‌له‌شدیریر، یئنیجیل‌له‌شدیریر و چاغ‌داش‌لاشدیریرلار.
اوچ-دیلین یئنی‌له‌نمه‌سی و یئنی‌دئگی‌له‌رین تؤره‌دیلمه‌سی ایشی‌نی ته‌ک‌جه سؤزو ائدیله‌ن قوروم و قورول‌لارا تاپشیرمانین؛ یا دا بئله بیر قوروم و قورول‌لار یوخ ایسه، قورولماسی مومکون دئییل‌سه و یا زامان آلاجاقسا، فردی گیریشیم‌چی‌لیک یولونا باش‌وورمامانین هئچ بیر آنلامی یوخدور. آیری‌جا بیر سیرا دیل‌له‌رین اؤرنه‌ک‌له‌ری‌نده گؤرولدویو گیبی، بئله قوروم‌لارین وار اولماسی، یارارلی اولسا دا، گه‌ره‌ک‌لی دئییل‌دیر. اوچرا «دیل موهندیس‌لییی» بیر دیل‌ده نئولوژیسم‌له‌ری یاراتما، اونای‌لاما و یایقین‌لاشدیرما اوچون وار اولان و دوشونوله‌بیله‌جه‌ک یول و یؤنته‌م‌له‌رده‌ن ته‌ک‌جه بیری‌دیر. تجروبه گؤسته‌رمیش‌دیر کی بیر دیلین بو ایکی یول و یؤنته‌مین هر ایکی‌سی‌نه باش‌وورماسی و بو ایکی اولاناغین هر ایکی‌سی‌نه یییه (صاحیب) اولماسی، اؤزونو یئنی‌له‌مه‌سی آچی‌سی‌ندان داها باشاری‌لی سونوج‌لار دوغوراجاق‌دیر. گونوموزده تورک‌ایلی‌نین ایچی‌نده بولوندوغو قوشول‌لاردا دا، تورک‌جه‌میزده یئنی سؤزجوک تؤره‌تمه ایشی، - «آزه‌ربایجان‌چی‌لارین» ساووندوغو ته‌رسی‌نه – به‌ل‌لی بیر کیمسه‌له‌رین، اؤزه‌ل بیر قوروم و قورولوش‌لارین سوروم‌لولوغو و ته‌که‌لی‌نده دئییل‌دیر. دئگی تؤره‌تمه ایشی‌نه هامی، اؤزه‌ل‌لیک‌له بیلیم، گؤرک‌سؤز (ادبیات)، اوزلوق (هنر)، اه‌کینج (فرهنگ)، قوراشدیریم (تکنولوژی)، یؤنه‌تگی (سیاست) و اه‌ته‌رچیلیک (ژورنالیسم) ایله اوغراشیپ، بو آلان‌لاردا تورک‌جه یازیپ یارادان بوتون اینسان‌لار و گه‌نج‌له‌ر، «یئتگی‌لی کیمسه‌له‌ر» اولاراق قاتیلمالی‌دیرلار.
دؤرت-بوتون دیل‌له‌رده تؤره‌دیله‌ن یئنی‌دئگی‌له‌رین توتونوپ مه‌نیمسه‌نمه‌سی و اؤنه‌ریله‌ن سؤزجوک‌له‌رین اونای‌لانماسی، حؤکمه‌ن آدی گئچه‌ن قوروم و قورول‌لارین اه‌لی ایله گئرچه‌ک‌له‌شمه‌ز. آیدین، یازار، قوشار و بیلیم آدام‌لاری‌نین یاراتدیق‌لاری یئنی سؤزجوک‌له‌ری اؤز اثه‌رله‌ری‌نده ایش‌له‌ده‌ره‌ک خالقا سونمالاری دوروموندا، یئنی کلیمه‌نین اونای‌لانماسی (تصدیق‌له‌نمه‌سی)، توغرالی اوی‌لاما (رسمی سه‌س وئرمه) و دئوله‌ت قورومونا دئییل؛ خالق، آیدین، یازار، قوشار، بیلیم آدام‌لاری و تاریخه بیراخیلیر. بئله‌جه توپلوم طرفیندهن اه‌رکین‌جه به‌یه‌نیله‌ن، توتولان و مه‌نیمسه‌نه‌ن تؤره‌تی‌له‌ر قالیر، مه‌نیمسه‌نمه‌یه‌ن‌له‌ر ایسه توتولمور، اونوتولوپ گئدیر و اونلاردان ته‌ک‌جه اؤنه‌ریلدیک‌له‌ری سؤزلوک، پیتیک، ده‌رگی و ... ده ایز قالیر. بو دوغرولتودا تورک‌ایلی و ایران`دا اؤنه‌ریله‌ن، یارادیلان، تؤره‌دیله‌ن یئنی سؤزله‌ری - هر یئنی‌دئگی اوچون گه‌ره‌ک‌لی و آیرینتی‌لی آچیق‌لامالار وئریله‌ره‌ک - وار اولان بوتون آراج‌لارلا اؤزه‌ل‌لیک‌له هؤرون‌آراسی (اینتئرنئت) وئبلاق – سایت‌لارلا خالقا اولاشدیرماق گه‌ره‌کیر. بئله‌جه یئنی تؤره‌تی حاققی‌ندا، دیل و ائستئتیک و ... آچی‌لاری‌ندان دوشونجه و گؤروش بیلدیرمه، تارتیشما ایمکانی یارانمیش اولار.
یئنی سؤزجوک تؤره‌تمه‌نین زامانی و دؤنه‌می
بیر- بیر دیل‌ده یئنی‌دئگی تؤره‌تمه‌نین به‌ل‌لی چاغی و اویقون دؤنه‌می یوخدور.
دیل دیری بیر وارلیق اولدوغو اوچون، اؤزونو - اونو قونوشان‌لار و ایش‌له‌ده‌ن‌له‌ر
آراجی‌لیغی ایله - سوره‌ک‌لی گه‌لیشدیرمه‌لی، دونیاداکی ده‌ییشیک‌لیک‌له‌ره و یئنی
قاورام‌لارا یئنی تؤره‌تی‌له‌رله قارشی‌لیق و یانیت وئره‌ره‌ک اویوم ساغ‌لامالی‌دیر.
یاشایان بیر دیلین سوره‌ک‌لی یئنی‌دئگی‌له‌ر تؤره‌تدییی، اؤته یان‌دان یئنی‌دئگی‌له‌ر
تؤره‌تمه‌یه‌ن بیر دیلین، اؤلومه دوغرو یول آلماق‌دا اولدوغو بیلینه‌ن بیر گئرچه‌ک‌دیر.
بوگونکو قوشول‌لاری گؤز اؤنونده آلاراق، «ایران و تورک‌ایلی‌ده تورک‌جه‌نی
قورومانین چاغی و بو آرادا یئنی‌دئگی‌له‌ر تؤره‌تمه‌نین دؤنه‌می، گه‌له‌جه‌ک دئییل
لاپ ایندی‌دیر؛ یارین دئییل لاپ بوگون‌دور». بیز نه ته‌ک گئج قالدیغیمیز یئنی
ایفاده و کلیمه‌له‌ر دوزه‌لتمه‌یه بوندان آرتیق یوباتمامالیییق، بلکه لاپ ته‌رسی،
بو ایشه ته‌له‌سمه‌لی‌ییک.
ایکی- ایران و تورک‌ایلی‌نین ایچی‌نده بولوندوغو قوشول‌لاردا، دیلیمیزین باخیمی و قورونماسی، ایران دئوله‌تی‌نین یولا گه‌لمه‌سی و نه واخت قورولاجاغی، حتتا قورولوپ قورولمایاجاغی بیله به‌ل‌لی اولمایان قوروم‌لارین (فرهنگستان زبان و ادب تورکی، ....) اورتایا چیخماسی‌ندان سونرایا بیراخیلاماز. اؤزه‌ل‌لیک‌له بو ایش، اولوس‌لارآراسی سیاسی بیر سورون اولان تورک‌ایلی‌نین اؤز گه‌له‌جه‌یینی به‌لیرله‌مه و اؤزه‌رک و یا باغیل‌سیز اه‌رکله‌تی‌نی قورماسی قونوسو ایله ایلیشگی‌له‌ندیریلمه‌مه‌لی‌دیر.
اوچ- تورک‌جه، تورکییه و آزه‌ربایجان جومهورییه‌تی‌نین اولدوغو قه‌ده‌ر، بیزیم ده میللی دیلیمیزدیر. بو نه‌ده‌ن‌له اونو مه‌نیمسه‌مه‌ک، قوروماق، گه‌لیشدیرمه‌ک؛ اونا یییه‌له‌نمه‌ک و یؤن وئرمه‌ک، یئنی‌دئگی‌له‌ر تؤره‌تمه‌ک اونلارین اولدوغو ده‌ن‌لی (قه‌ده‌ر)، بیزیم ده حاققیمیز و گؤره‌ویمیزدیر. بو دوغرولتودا اونلارلا اویوم ایچی‌نده ایش‌بیرلییی یاپماق یارارلی‌دیر. آنجاق اؤز میللی دیلیمیزله ایلگی‌له‌نمه‌میز و یئنی‌دئگی‌له‌ر تؤره‌تمه‌میز اوچون، بو ایش‌بیرلییی‌نین اولوشماسی اولمازسا اولماز بیر قوشول دئییل‌دیر، کیمسه‌ده‌ن ایذین آلمامیزا دا گه‌ه‌ره‌ک یوخدور.
سؤزجوک تؤره‌تمه قورال‌لاری
بیر- دیلیمیز فارس‌جا سؤزجوک‌له‌ر طرفیندهن ائلیک (ایستیلا) ائدیلدییی‌نه گؤره، یئنی‌دئگی‌له‌ر اه‌ن باش‌دا دیلیمیزده‌کی «فارس‌جا» سؤزجوک‌له‌ره (فارسیسم) قارشی‌لیق تؤره‌دیلمه‌لی‌دیر.
ایکی- ایلک باش‌دا دیلیمیزده «یایقین» اولاراق قول‌لانیلان، اه‌ن سیخ ایش‌له‌دیله‌ن و تورکییه ایله آزه‌ربایجان جومهورییه‌ت‌له‌ری‌نده ده تورک‌جه قارشی‌لیق‌لاری بولونمایان «فارس‌جا» سؤزجوک‌له‌ره قارشی‌لیق تورک‌جه سؤزجوک‌له‌رین تؤره‌دیلمه‌سی گهرهکلیدیر. داها دوغروسو، دیلیمیزده یایقین اولاراق ایش‌له‌دیله‌ن هر فارس‌جا سؤزجویه، که‌سین‌لیک‌له اویقون تورک‌جه قارشی‌لیق‌لار بولونمالی‌دیر:
اؤرنه‌ک‌له‌ر: اهتهر Eter (خبر)، یئدی‌جه Yédice (هفته)، اوزلوق Uzluq (هنر)، اورام Uram (خیابان)، اورUr (شهر)، سئوی Sévi (دوست)، آست‌آرخ Astarx (کهریز)، ائوئت Évét (بلی)، یوکونج Yükünc (نماز)، آغیزقاAğızqa (پنجره)، هؤره‌ک Hörek (دیوار)، اؤرتکونÖrtkün (خرمن)، اؤتونمه‌کÖtünmek (خواهش کردن)، باهادیر Bahadır (پهلوان)، تیگین Tigin (شاه‌زاده)، خاقان Xaqan (شاه)، دیرگیDirgi (جان)، سوچون Süçün (شیرین)، قاراغی Qarağı (کور)، ساغیر Sağır (کر)، گئچیک Géçik (کوچه)، یاشیرقا Yaşırqa (پرده)، یالینYalın (ساده)، ییر Yır (آواز)، ....
اوچ- بیر دیلین دیل‌بیلگی‌سی و اه‌ن باش‌دا ایلگه‌ج‌له‌ری (ادات‌ی)، باشقا بیر دیلین ایستیلاسی‌نا اوغرارسا، او دیل یوخ اولماق‌دادیر دئمه‌ک‌دیر. ایران‌دا بوگون تورک‌جه‌نین ایچی‌نده بولوندوغو دوروم دا بودور. دولایی‌سی ایله دیلیمیزده ایش‌له‌دیله‌ن فارس‌جا اداتین هامی‌سی‌نا تورک‌جه قارشی‌لیق‌لار بولونمالی و تورک‌جه‌ده ده‌رین کؤک‌له‌ری اولان فارس‌جا ادات ایش‌له‌تمه گه‌له‌نه‌یی‌نه سون وئریلمه‌لی‌دیر. تورک‌جه ایلگه‌ج‌له‌ری بولماق اوچون، دیرچه‌لتمه و ده‌رله‌مه یؤنته‌م‌له‌ری‌نه اؤن‌جه‌لیک وئریلمه‌لی‌دیر.
اؤرنه‌ک‌له‌ر: آنجاق Ancaq (اما، لاکن، ولی)، اوچرا Uçra (چونکه، زیرا)، اویسا Oysa (در حالی که)، آزی Az (یا، و یا)، ایدی İdi (اصلاً، ابداً، هرگز، هیچ وقت)، اه‌رکی Erki (آیا، او گه‌لیر می اه‌رکی؟= آیا او می‌آید؟)، آبانگAbañ (اگر، در صورتی که؛ آبانگ او گئتسه= اگر او برود)، دوغالین Doğalın (البته، طبیعتاً)، ایسره İsre (به جز، به غیر از؛ مه‌ن‌ده‌ن ایسره= به غیر از من)، نه‌ده‌ن Neden (به چه سبب، از چه روی، چرا)، ایشته İşte (محض، اینک، همانا)، اوقرو Uqru (بدون؛ مه‌ن اوقرو= بدون من)، نئیسه Néyse (علی ایّ حال، به همه حال، در هر صورت، به هر حال)، سونوج‌دا Sonucda (در نتیجه، نتیجتاً)، که‌سین Kesin (حتمی، قطعی، محتوم)، بیرجهBirce (یگانه)، یالنیز Yalnız (صرفاً، منحصراً)، توتاشی Tutaşı (همیشه)، اه‌رینج Erinc (شاید، بلکه، احتمالاً؛ او گه‌لدی اه‌رینج= شاید او آمد)، ...
دؤرت- فارس‌جا و تورک‌جه‌نین هر ایکی‌سی‌نده ایش‌له‌دیله‌ن اورتاق عربجه سؤزجوک‌له‌ره، اؤزه‌ل‌لیک‌له یایقین اولاراق قول‌لانیلان‌لارا قارشی‌لیق، تورک‌جه سؤزجوک‌له‌رین تؤره‌دیلمه‌سی گهرهکلیدیر.
اؤرنه‌ک:
کلمه (دئگی Dégi)، مقاله (یازقا Yazqa)، سیاست (یؤنه‌تگی
Yönetgi)، دین (بوته‌م Bütem)، علم (بیلیم Bilim)، دولت (اه‌رکله‌تErklet )، موسیقی (کوی Küy)، غذا (یئگی Yégi)، کتاب (پیتک Pitik)، جمهوریت (بودونج Budunc)، ادبیات (گؤرک‌سؤز
Görksöz)، ادبی (گؤرکول Görkül)، حرف (بیچیک Biçik)، حیوان (ایلخی Ilxı)،....
بئش- دیلیمیزده ده‌ییشیمه اوغرامیش اولان ایش‌له‌ک فارس‌جا سؤزجوک‌له‌ر اوچون ده تورک‌جه قارشی‌لیق‌لارین تؤره‌دیلمه‌سی و ایش‌له‌دیلمه‌سی، اؤن‌جه‌لیک‌لی اولماسا دا، یئی‌دیر:
اؤرنه‌ک: فارس‌جا کؤکه‌ن‌لی اولان چیرکین، دسته‌ک‌له‌مه‌ک کلیمه‌له‌ری یئری‌نه، تورک‌جه گؤرک‌سوزGörksüz (گؤرک‌لو Görklü =زیبا)، قولداماق Qoldamaq (آلداماق Aldamaq اؤرنه‌یی گیبی) سؤزجوک‌له‌ری ایش‌له‌دیله‌بیله‌ر.
آلتی- دیلیمیز، دوغرودان آوروپا دیل‌له‌ری طرفیندهن یوخ اولما توداسی (تهلوکه‌سی) ایله قارشی قارشی‌یا دئییل‌دیر. دولایی‌سی ایله دیلیمیزده یایقین اولاراق قول‌لانیلان ماشین، تاکسی، موزئ، پولیس گیبی اولوس‌لارآراسی اورتاق سؤزجوک‌له‌ره (انترناسیونالیسم) قارشی‌لیق، تورک‌جه سؤزجوک‌له‌ر تؤره‌تمه‌ک، گه‌ره‌ک‌لی و اؤن‌جه‌لیک‌لی دئییل‌دیر، آنجاق یارارلی‌دیر.
اؤرنه‌ک: مئترو (آست‌اور، آستور Astur)، پوست (اولاق Ulaq)، پیلاستیک (یوغروق Yuğruq)، اینتئرنئت (هؤرون‌آراسی Hörünarası)، ائکسپیرئس (چاپار Çapar)، تئراپی (توختاتی Toxtatı)، تئرور (ییلقی Yılqı)، دموکراتیک (ائل‌اه‌رکیلÉlerkil )، سئکولاریسم (بوندالیق Bundalıq)، لائیسیسم (ائلده‌م‌لیک Éldemlik)، لیبئرالیسم (اؤزده‌ن‌چی‌لیک Özdençilik)، دیکتاتور (بویورقان Buyurqan)، دئموکراسی (ائل‌اه‌رک Élerk)، بورژوا (اورسوی Ursoy)، پارکینگ (دورلاق Durlaq)، سوپئرمارکئت (یئکه ساتاق Yéke sataq)، ....
یئدی-آوروپا کؤکه‌ن‌لی کلیمه‌له‌ره قارشی‌لیق آختاران‌دا، اونلارین یئری‌نه فارس‌جا و عربجه کلیمه‌له‌ر یئرله‌شدیرمه‌ک یانلیش‌دیر.
اؤرنه‌ک: آزه‌ربایجان جومهورییه‌تی‌نده واکسیناسییون`ا قارشی‌لیق ایش‌له‌دیله‌ن و فارس‌جا کؤکه‌ن‌لی اولان پئیوه‌ند Péyvend (پیوند) کلیمه‌سی، اویقون بیر قارشی‌لیق دئییل‌دیر. واکسیناسییونون تورک‌جه قارشی‌لیغی آشی Aşıدیر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جا آوازخوان سؤزجویونون قارشیلیغیندا آزه‌ربایجان بودونجوندا (جومهوری‌سی‌نده) ایش‌له‌دیله‌ن خانه‌نده Xanende (خواننده) و موغه‌ننی Müğenni (مغنّی) و تورکییه‌ده ده ایش‌له‌دیله‌ن آوازÂvâz کلیمه‌له‌ری، یابانجی فارس و عره‌ب کؤکه‌ن‌لی‌دیرله‌ر. خانه‌نده و موغه‌ننی‌نین تورک‌جه قارشی‌لیغی آواز آنلامی‌ندا اولان ییر Yır کؤکونده‌ن یاپیلمیش ییرچی Yırçı، ییرار Yırar، ییراوYırav ، اونده‌چیÜndeçi و .... دیر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جادا قول‌لانیلان ماهواره، کاندید، مس، پایتخت، تظاهرات، خوشبین، محصل قارشیلیغیندا آزه‌ربایجان جومهورییه‌تی‌نده ایش‌له‌دیله‌ن پئیک، نامزد، میس، پایتاخت، نوماییش، نیک‌بین، طلبه کلیمه‌له‌ری فارس‌جا و یا عره‌ب‌جه اولدوق‌لاری اوچون تاب‌لانمازدیرلار (قبول ائدیلمه‌زدیرله‌ر). ماهواره‌نین تورک‌جه قارشی‌لیغی اویدو Uydu، نامزدین آدای Aday، میس‌ین پاخیر Paxır، پایتاخت‌ین باش‌که‌ند Başkend، نوماییش‌ین گؤسته‌ری Gösteri، نیک‌بین‌ین ایییمسه‌ر İyimser، طلبه‌نین اؤیره‌نجی Öyrenciدیر.
سه‌کیز- یئنی یاپیلان کلیمه‌له‌رده ایدی (هئچ) بیر یاپماجی‌لیق (صونعی‌لیک) بولونمامالی و دویولمامالی‌دیر. دیل، اونو سان‌کی اؤزلویونده‌ن اورتایا چیخارمیش گیبی اولمالی‌دیر. هامی اونون یئنی دئییل، اه‌سکی‌ده‌ن به‌ری وار اولان بیر کلیمه اولدوغونو سانمالی‌دیر. یئنی‌دئگی‌نین یادیرقانماماسی، یاپماجی‌لیق دویقوسونو اویاندیرماماسی، قوشقولار یاراتماماسی، ائعتیراض و عوصیان سه‌س‌له‌ری دوغورماماسی گه‌ره‌کیر.
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده تؤره‌دیله‌ن ده‌نگه‌له‌چ Dengeleç (سوپاپ)، ساپتاقیچ Saptaqıç (پیش‌بینی کننده) گیبی سؤزجوک‌له‌ر، بو آچی‌دان مه‌ن‌جه په‌ک باشاری‌لی تؤره‌تی‌له‌ر ساییلمازلار.
دوقوز- اهسکی به‌تیک‌له‌رده‌ن (متین‌له‌رده‌ن) چیخاریلان بایری دئگی‌له‌رین بیچیم‌له‌ری چوخ واخت، اهسکی دؤنه‌مین سه‌س‌بیلیمی‌نی (فونئتییی‌نی) داشیییر. اویسا تؤره‌دیله‌ن سؤزجوک‌له‌ر، اولابیلدیک‌جه چاغ‌داش، اؤلچوت تورک‌جه و سه‌س‌لی اویومونا یاخین اولمالی‌دیر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جا پیاده کلیمه‌سی‌نین اهسکی تورک‌جه‌ده قارشی‌لیغی یاداق Yadaqدیر. بو کلیمه چاغ‌داش تورک‌جه‌میزده اورتادا «د»نین «ی» ایله ده‌ییشدیریلمه‌سی و سونداکی «ق»نین آتیلماسی ایله، یایاYaya بیچیمی‌نی آلمالی‌دیر. فارس‌جا پیاده‌نین تورک‌جه قارشی‌لیغی، یایاYaya دیر. بو کؤک‌ده‌ن یاپیلان یایایولو Yayayolu، پیاده‌رو آنلامی‌ندادیر.
اؤرنه‌ک:
اهسکی تورک‌جه‌ده بیمار، ابدی و مست کلیمه‌له‌ری‌نین قارشی‌لیق‌لاری اولان سیرایلا
سایرو Sayru، به‌نگو Beñü و اه‌سروک Esrük، گونوموزده چاغ‌داش تورک‌جه‌ده سایری Sayrı، مه‌نگی Mengi و اه‌سریکEsrik بیچیمی‌نده ایش‌له‌دیلمه‌لی‌دیرله‌ر.
اون - تورک‌جه سون‌اه‌ک‌لی بیر دیل اولدوغونا گؤره، دوغرو سون‌اه‌ک‌له‌ری دوغرو بیر بیچیمده ایش‌له‌تمه‌ک گه‌ره‌کیر.
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده تؤره‌دیله‌ن باغیم‌سیز Bağımsız کلیمه‌سی‌نین تورک‌جه دیل‌بیلگی‌سی‌نه گؤره تارتیشمالی بیر تؤره‌تی اولدوغو ساولانیر. بو ایددیعانی ایله‌ری سوره‌ن‌له‌ر تورک‌جه‌ده فئعل‌ده‌ن آد یاپان -م اه‌کی اولدوغو حال‌دا، آددان آدیاپان –م اه‌کی اولمادیغی‌نی سؤیله‌ییرله‌ر. اویسا تورک لهجه‌له‌ری‌نده اؤره‌نه‌یین چاغاتای‌جادا آددان آد یاپان بیر –م اه‌کی وار اولموش‌دور. («گوجوم»: گوج‌لو آنلامی‌ندا، «یولوم»: یول‌لو آنلامی‌ندا). آنلاشیلان تورکییه‌ده دیل دئوریمی سیراسی‌ندا دوغو تورک لهجه‌له‌ری‌نده‌ن بو آددان آد یاپان –م اهکینی آلینتی‌لاییپ و اونو «باغ» کؤکونه آرتیراراق باغ‌لی و باغی اولان آنلامی‌ندا «باغیم» و اورادان «باغیم‌لی»، «باغیم‌سیز» کلیمه‌له‌ری‌نی تؤره‌تمیش‌له‌ر. سونوج اولاراق باغ‌دان اوره‌تیله‌ن باغیم کلیمه‌سی تورک دیل‌بیلگی‌سی‌نه گؤره یانلیش دئییل‌دیر. گرچی موسته‌قیل (مستقل) کلیمه‌سی اوچون داها اویقون تورک‌جه قارشی‌لیق باغیل‌سیز Bağılsızدیر. (-ل اه‌کی آددان آد و اؤن‌آد – صفت یاپار: قیزیل Qız.ıl، یاشیل Yaş.ıl، سوتول Süt.ül، باشیل Baş.ıl، قومول Qum.ul، اوسول Us.ul، آغیل Ağ.ıl، کؤنول Kön.ül، یونگولYüng.ül ، توپول - تومبول، مونقول – موغول گیبی).
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده فئعل‌له‌ره –ه‌ی ey اه‌کی آرتیریلاراق یاپیلمیش اولایOlay ، یاتای Yatay، یاپای Yapay، بوکئیBükey گیبی سؤزجوک‌له‌رین یانلیش اولدوغو ساولانیر. اوچرا «ائی» اه‌کی یؤن بیلدیره‌ن؛ فئعل‌ده‌ن دئییل، آددان آد یاپان (قوزئیQuzéy ، گونئیGünéy ) بیر اه‌کمیش. اویسا بو کلیمه‌له‌رده وار اولان -ای، -ه‌ی اه‌کی، فئعل‌ده‌ن آد یاپان بام باشقا بیر اه‌ک، یعنی –ه‌و، -آو (اهسکی –آغو، -اگو؛ بیزده –ؤو، -وْو) اکی‌نین آنادولوداکی ده‌ییشگه‌سی‌دیر: بوته‌وBütev (بیزده بوتؤو)، بیله‌وBilev (بیزده بیلؤو)، قاشاوQaşav (بیزده قاشوو). –ه‌و، -او سون‌اه‌کی‌نده‌ن چوخ سایی‌دا یئنی‌دئگی یاپیلمیش‌دیر: اؤده‌وÖdev ، گؤره‌وGörev ، سیناوSınav ، .... –ه‌و، -او اه‌کی آنادولودا چوخ سیئره‌ک دوروم‌لاردا –ه‌ی، -ای بیچیمی‌نی آلیر. اؤرنه‌یین قاشاو یئری‌نه قاشویQaşoy (قاراپاپاق لهجه‌سی‌نده)، و اهسکی کودئگو یئری‌نه گووئیGüvey . آنلاشیلان دیل دئوریمی دؤنه‌می‌نده هم –ه‌و، -او سون‌اه‌کی، هم ده اونون اولدوقجا سیئره‌ک ایش‌له‌دیله‌ن ده‌ییشگه‌سی اولان –ه‌ی، -ای سون‌اه‌کی ایش‌له‌ک‌له‌ش‌دیریلمیش‌دیر. دولایی‌سی ایله یاتایYatay ، اولایOlay ، یاپایYapay گیبی کلیمه‌له‌ر اؤزه‌ل‌لیک‌له آناتولو لهجه‌له‌ری اوچون یانلیش ساییلماز. گرچی اه‌ن اویقونو، بونلارین داها یایقین اولان –ه‌و سون‌اه‌کی ایله یاپیلمالاری ایدی (یاتاوYatav ، اولاوOlav ، یاپاوYapav ، ....).
اؤرنه‌ک: آزاد قارشیلیغیندا تورکییه‌ده ایش‌له‌دیله‌ن اؤزگور Özgür کلیمه‌سی‌نین نوروللاه آتاچ‌ین اویدوردوغو و یانلیش اولدوغو ساولانیر. اوچرا (چونکو) بونلارا گؤره تورک‌جه‌ده بو آنلام و گؤره‌وی اولان گور gür سون‌اه‌کی یوخدور. اویسا اؤزگور کلیمه‌سی، آتاچ طرفیندهن و -گور سون‌اه‌کی ایله یاپیلمامیش، خاقاس گیبی دوغو تورکیک دیل‌له‌ری‌نده عئینی آنلام‌دا وار اولان «اوسخیرOsxır » کلیمه‌سی‌نین ده‌ییشگه‌سی - تورک‌جه‌له‌ش‌دیریلمه‌سی‌دیر. کؤکه‌نی اؤزونو آزاد ائتمه‌ک، که‌ندی‌نی قورتارماق آنلامی‌ندا اولان «اوسماقOsmaq »دیر (بیزده‌کی قارشی‌لیغی «اؤزمه‌کÖzmek »). آنلاشیلان تورکییه‌ده دیل دئوریمی دؤنه‌می‌نده دوغو تورکیک دیل‌له‌ری‌نده وار اولان «اوسخیر» کلیمه‌سی آلینتی‌لانیپ و «اؤزگور» بیچیمی‌نده یئنی تورک‌جه‌یه قازاندیریلمیش‌دیر. (آیری‌جا آزاد‌ین اهسکی تورک‌جه‌ده اه‌رکینErkin و اؤزده‌ن Özden گیبی قارشی‌لیق‌لاری واردیر).
اؤرنه‌ک: ایددیعالارین ته‌رسی‌نه «.سال» اه‌کی ایله یاپیلان، بیلیمسهلBilimsel و گؤرسه‌لGörsel گیبی کلیمه‌له‌ر یانلیش دئییل‌دیر. اهسکی قایناق و لهجه‌له‌رده، سئیره‌ک ایش‌له‌نه‌ن بیر اه‌ک اولسا بیله، آد و فئعل کؤکونه آرتیریلابیله‌ن -سال اه‌کی واردیر: دیوان لغات الترک‌دا قومرال آنلامی‌ندا آرسالArsal ، عوثمان‌لی‌جادا مطیع آنلامی‌ندا اوی‌سالUysal ، ...
اون بیر- تورک‌جه‌ده اه‌ک‌له‌ر ایش‌له‌ک (جان‌لی = دیرگی‌لی)، آز ایش‌له‌ک و ایش‌له‌ک اولمایان اولماق اوزه‌ره اوچه آیریلیرلار. بیر دیل‌ده یئنی کلیمه‌له‌ر چوخ واخت ایش‌له‌ک اه‌ک‌له‌رله مئیدانا گه‌تیریلیر. آراسیرا آز ایش‌له‌ک بیر اه‌کین ایش‌له‌رلیک قازاندیغی دا گؤروله‌بیلیر، آنجاق بو سئیره‌ک بیر دوروم‌دور. سئیره‌ک اولان، حتتا ایش‌له‌ک اولمایان اه‌ک‌له‌ره ایش‌له‌رلیک قازاندیرماق، اوزون سوره‌ده دیلی بای‌سال‌لاشدیرار و دیلین گئچمیشی ایله باغ‌لاری‌نی په‌کیشدیره‌ر، سوره‌ک‌لی‌لیک ساغ‌لار.
اؤرنه‌ک: «-ه‌و» سون‌اه‌کی: گؤره‌و Görev، اؤده‌و Ödev، ایش‌له‌و İşlev، توره‌و Türev، ...
اؤرنه‌ک: «-ائی» اه‌که‌ی: دوزئی Düzéy، یانای Yanay (پروفیل)؛ یوزئی Yüzéy (سطح)؛ بیرئیBiréy (فرد)؛ دیکئی Dikéy (عمودی)؛ یؤنئیYönéy (بردار)؛ ائشئی Éşéy (جنس)؛ اوجای Ucay (قطب)، ...
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده تؤره‌دیله‌ن آراشدیرماتای Araşdırmatay (انستیتو)، آیقالاو Ayqalav (کونفرانس) کلیمه‌له‌ری، سئیره‌ک ایش‌له‌ک اولان «.تای» و ایش‌له‌ک اولمایان «.لاو» اهکینی قول‌لاناراق یاپیلمیش‌دیر.
اون ایکی- یئنی تؤره‌دیله‌ن سؤزجوک‌له‌رین ساغلام اولماسی، تورک‌جه دیل‌بیلگی‌سی و قورال‌لاری‌نا اویقون اولاراق یاپیلمالاری‌نا باغ‌لی‌دیر.
اؤرنه‌ک: آزه‌ربایجان بودونجوندا (جومهورییه‌تی‌نده) فارس‌جا شماره و اعلامیه قارشیلیغیندا ایش‌له‌دیله‌ن سای Say، بیلدیریش Bildiriş و گونئی‌ده آراسیرا پیشنهاد کلیمه‌سی قارشیلیغیندا ایش‌له‌دیله‌ن اؤنه‌ر Öner سؤزجوک‌له‌ری تورک دیل‌بیلگی‌سی آچی‌سی‌ندان یانلیش‌دیر. شماره، اعلامیه و پیشنهادین تورک‌جه دوزگون قارشی‌لیق‌لاری ساییSayıı، بیلدیری Bildiri و اؤنه‌ری Öneriدیر (اعلانیه‌نین تورک‌جه قارشی‌لیغی ایسه دویورو Duyuruدور).
اون اوچ- تؤره‌دیله‌ن سؤزجوک‌له‌ر، یانلیش کؤک اساسی‌ندا یاپیلمیش اولمامالی‌دیر.
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده سمبول آنلامی‌ندا تؤره‌دیله‌ن سیمگه Simge سؤزجویونون یانلیش اولدوغو سؤیله‌نیر. اوچرا بونلارا گؤره تورک‌جه‌ده بو آنلام‌دا هر هانسی بیر سیمSim کؤکو یوخدور. اویسا بو کلیمه سیم کؤکونده‌ن یاپیلمامیش‌دیر. سیمگه‌‌نین ایلکین بیچیمی، اویقورجا گیبی دوغو و اهسکی تورک‌جه‌ده نشانه و نشان آنلامی‌ندا ایش‌له‌ک اولان «سینجیSinci » کلیمه‌سی‌دیر. سینجی‌نین سیمگه‌یه دؤنوشمه‌سی، تورک دیل‌بیلگی‌سی‌نه گؤره آچیق‌لانابیله‌ر: سینجی ← سیمجی (قونشو ← قومشو گیبی)؛ سیمجی ← سیمگه (ائلچی ← ائلگه گیبی). آنلاشیلان دوغو تورک‌جه‌ده یایقین اولان «سینجی» کلیمه‌سی، تورکییه‌ده دیل دئوریمی زامانی‌ندا «سیمگه» بیچیمی‌نده تورک‌جه‌یه قازاندیریلمیش‌دیر. گرچی اه‌ن اویقونو، بو کلیمه‌نین دوغو و اهسکی تورک‌جه‌ده وار اولان «سینجی» بیچیمی‌نی ایش‌له‌تمه‌ک‌دیر. بو کؤکه‌ن‌ده‌ن «سینجیلSincil » یئنی‌دئگی‌سی، سمبولیک آنلامی‌ندادیر.
اون دؤرت: تؤره‌دیله‌ن سؤزجوک‌له‌ر آنلام قارقاشاسی‌نا یول آچمامالی‌دیرلار.
اؤرنه‌ک: کلیمه قارشیلیغیندا تورکییه‌ده اؤنه‌ریله‌ن سؤزجوک Sözcük کلیمه‌سی، کیچیک سؤز، بالاجا سؤز گیبی یانلیش آنلام‌لارا یول آچماق‌دادیر، اوچرا -جیک اه‌کی کیچیلتمه اه‌کی‌دیر. آنلام اولاراق یانلیش اولماسی‌نا رغمه‌ن بو تؤره‌تی، نه ته‌ک تورکییه‌ده، بلکه آزه‌ربایجان‌دا دا گئنیش یاییلمیش، خالق دیلینده بیله مه‌نیمسه‌نمه‌یه باشلانمیش‌دیر. بیزجه بو کلیمه‌نی قورتارمانین ته‌ک یولو، -جیک اه‌کی‌نین ایکینجی آنلامی اولان، «بیر شئیین ده‌یه‌ری‌نی آلچالتماق و آشاغی‌لاتماق»دان کؤمه‌ک آلماق و «سؤزجوک» کلیمه‌سی‌نی، یالنیز داها اوستون دیل اولان ادبی و یازی‌لی دیله گیرمه‌میش، دانیشیق و سؤزه‌ل دیل و آغیزلارا خاص اولان و یابانجی کؤکه‌ن‌لی کلیمه‌له‌ر آنلامی‌ندا ایش‌له‌تمه‌ک‌دیر.
اؤرنه‌ک: «بیوگرافی» کلیمه‌سی قارشیلیغیندا تورکییه‌ده تؤره‌دیله‌ن «اؤزگئچمیش Özgéçmiş کلیمه‌سی بیزیم تورک‌جه‌میزده آنلام‌جا قارقاشایا یول آچابیله‌جه‌یی‌نده‌ن دولایی اویقون بیر تؤره‌تی ساییلمایابیلیر. بوراداکی «اؤز» کلیمه‌سی اونو ائشیده‌ن کیمسه‌ده قیسالیق، اؤزه‌ت‌لیک، یا دا بونو که‌ندی‌سی‌نین یازدیغی آنلامی‌نی اویاندیریر. اویسا بیوگرافی چوخ اوزون دا اولابیله‌ر، بیر شخص حاققی‌ندا باشقاسی ساری‌سی‌ندان دا یازیلابیله‌ر، اولدوقجا اوزون دا اولابیله‌ر. بو آچی‌دان بیوگرافی کلیمه‌سی اوچون آزه‌ربایجان بودونجوندا اؤنه‌ریله‌ن «ایل‌له‌رلیک İllerlik» گیبی کلیمه‌له‌ر داها اویقون‌دور.
اون بئش- تؤره‌دیله‌ن سؤزجوک‌له‌ر که‌سین‌لیک‌له سه‌س ده‌ییشیمی قورال‌لاری‌نا اویمالی‌دیرلار.
اؤرنه‌ک: اهسکی تورک‌جه‌ده مدح و تحسین کردن، پند و موعظه دادن، مادر و تصمیم گیبی فرق‌لی آنلام‌لاری داشییان، اؤگ بیچیمی‌نده بیرجه سؤزجوک وار ایدی. بوگون ایسه اهسکی اؤگ بیچیمی بیر نئچه یئنی بیچیمه آیریشمیش و اؤو.مه‌ک Övmek (مدح کردن؛ اؤوگو Övgü مدح و قدردانی)، اؤگ Ög (تصمیم؛ اؤگ‌له‌شمه‌کÖgleşmek تصمیم گرفتن)، اؤی.مه‌ک Öymek (پند دادن؛ اؤیوت Öyüt پند و اندرز) و اؤکÖk (مادر؛ اؤکسوزÖksüz بدون مادر) سؤزجوک‌له‌ری‌نی اورتایا چیخارمیش‌دیر.
اؤرنه‌ک: اهسکی تورک‌جه‌ده ادعا، خبر، پیغام، ضرب المثل، سخن، ... آنلام‌لاری داشییان ساب سؤزجویو، بوگون ایددیعا آنلامی‌ندا گه‌له‌ن ساو Sav بیچیمی‌نده سؤیله‌نیر. بو کؤک‌ده‌ن یاپیلان ساوجی Savcı سؤزجویو، دادستان، مدعی العموم آنلامی‌ندادیر. (خبر`ین قارشی‌لیغی ایسه اهتهر Eter، سالیق Salıq و ...دیر).
اون آلتی- تؤره‌دیله‌ن سؤزجوک‌له‌رین قولاغا یاتقین اولماسی یئی‌دیر.
اؤرنه‌ک: اهسکی تورک‌جه‌ده فارس‌جا هنر سؤزجویونه ایکی قارشی‌لیق واردیر: دؤروت Dörüt و اوزلوقUzluq . بونلاردان اوزلوق Uzluq کلیمه‌سی قولاغا داها یاتقین اولدوغو اوچون یئی‌له‌نمه‌لی‌دیر. بو کؤک‌ده‌ن یاپیلان اوزلوUzlu و اوزمانج Uzmanc (هنرمند)، اوزلوجا Uzluca (هنرمندانه) و اوزول Uzul (هنری) سؤزجوک‌له‌ری واردیر. (آنجاق اونودولماماسی اوچون سؤزلوک‌له‌رده دؤروت سؤزجویونه ده یئر وئریلمه‌لی‌دیر).
اؤرنه‌ک: فارس‌جا فرهنگ سؤزجویونه قارشی‌لیق، اهسکی تورک‌جه‌ده کئییندیریک Kéyindirik و یئنی تؤره‌دیله‌ن اه‌کینج Ekinc دئگی‌له‌ری واردیر. بونلاردان اه‌کینج سؤزجویو قولاغا داها یاتقین اولدوغو اوچون یئی‌دیر. (آنجاق سؤزلوک‌له‌رده کئییندیریک سؤزجویونه ده– اونودولماماسی اوچون- یئر وئریلمه‌لی‌دیر)
اون یئدی- تؤره‌دیله‌ن تورک‌جه یئنی‌دئگی‌نین، قارشیلیغیندا تؤره‌دیلمیش یابانجی سؤزجوک‌له‌رده‌ن قیساراق اولماسی یئی‌دیر.
اؤرنه‌ک: ایستگاه کلیمه‌سی‌نه قارشی‌لیق آزه‌ربایجان جومهورییه‌تی‌نده دایاناجاق Dayanacaq و تورکییه‌ده دوراقDuraq کلیمه‌له‌ری ایش‌له‌دیلیر. دوراق کلیمه‌سی داها قیسا اولدوغو اوچون دایاناجاق‌دان اوستون‌ره‌ک‌دیر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جا ناآرامی سؤزجویو قارشیلیغیندا آزه‌ربایجان جومهورییه‌تی‌نده ایش‌له‌دیله‌ن حوضورسوزلوقHüzursuzluq ، اصل کلیمه‌ده‌ن داها اوزون اولدوغو اوچون اویقون بیر قارشی‌لیق دئییل‌دیر. ناآرامی‌نین تورک‌جه قارشی‌لیغی، دارقینج Darqıncدیر.
اؤرنه‌ک: آزه‌ربایجان بودونجوندا قیزیل‌آی Qızılay قارشیلیغیندا ایش‌له‌دیله‌ن قیرمیزی آی‌پارا Qırmızı Aypara، آشیری اوزون اولدوغو اوچون اویقون بیر تؤره‌تی دئییل‌دیر. (آیری‌جا قیرمیزی کلیمه‌سی ده تورک‌جه دئییل‌دیر، پارانین کؤکه‌نی ده تارتیشمالی‌دیر)
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده تئوکراسی Téokrasi قارشیلیغیندا اؤنه‌ریله‌ن دینجی اه‌رکی Dinci Erki، ایکی کؤک کلیمه و ایکی اه‌ک‌ده‌ن اولوشدوغو اوچون اویقون بیر تؤره‌تی دئییل‌دیر. (آیری‌جا دین کلیمه‌سی تورک‌جه دئییل، عیبرانی‌جه - سامی‌دیر). تئوکراسی‌نین اویقون تورک‌جه قارشی‌لیغی اوغان‌اه‌رک Uğanerkدیر. (اوغان Uğan اهسکی تورک‌جه‌ده قادیر تانری دئمه‌ک‌دیر).
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده مئعمارلیق قارشیلیغیندا تؤره‌دیله‌ن اؤره‌کمه‌ن‌لیک Örekmenlik (بیزیم لهجه‌میزده‌کی قارشی‌لیغی هؤره‌کمه‌ن‌لیک Hörekmenlikدیر)، یئنی‌جه اؤنه‌ریله‌ن باریمBarım دان داها اوزون اولدوغو اوچون اویقون بیر تؤره‌تی دئییل‌دیر. باریم کؤکونده‌ن اولان باریم‌چی Barımçı مئعمار آنلامی‌ندا داها اویقون‌دور.
اون سه‌کیز- تؤره‌دیله‌ن سؤزجوک‌له‌رین کؤک سؤزجوک‌له‌ر اولماسی یئی‌دیر. بئله بیر سؤزجوک‌ده‌ن گه‌ره‌کدییی‌نده راحات‌لیق‌لا یئنی سؤزجوک‌له‌ر یارادیلابیله‌ر:
اؤرنه‌ک: شه‌هه‌ر کلیمه‌سی قارشیلیغیندا اهسکی تورک‌جه‌ده بالقاسون Balqasun و یئنی اؤنه‌ریله‌ن اورUr سؤزجوک‌له‌ری واردیر. بونلاردان اور کلیمه‌سی کؤک سؤزجوک اولدوغو اوچون داها اوستون و یئی‌ره‌ک‌دیر. بالقاسون‌دان تؤره‌دیله‌جه‌ک یئنی توره‌وله‌ر چوخ اوزون اولدوق‌لاری حال‌دا، اور کلیمه‌سی‌نده‌ن چوخ سایی‌دا قیسا و قولاغا یاتقین یئنی سؤزجوک‌له‌ر اوره‌تیله‌بیله‌ر: اورداش Urdaş (هم‌شهری)، اورلو Urlu (شهری)، اورباش Urbaş (شهردار)، اورجوق Urcuq (شهرک)، اورتیکیم Urtikim (شهرسازی)، اورلارآراسی Urlararası (بین شهری)، اورلوقUrluq (شهرداری)، اورسال باریمUrsal barım (معماری شهری). (آنجاق سؤزلوک‌له‌رده اونودولماماسی اوچون بالقاسون سؤزجویونه ده یئر وئریلمه‌لی‌دیر).
اؤرنه‌ک: تونل کلیمه‌سی قارشیلیغیندا اؤنه‌ریله‌ن اویوت Oyut و ایچ گئچیت İçgéçit کلیمه‌له‌ری‌نده‌ن، اویوت Oyut کؤک کلیمه و قیسا اولدوغو اوچون داها اوستون‌دور.
اؤرنه‌ک: کشاورزی کلیمه‌سی قارشیلیغیندا آزه‌ربایجان جومهورییه‌تی‌نده ایش‌له‌دیله‌ن و اویقون‌سوز اولان که‌ند تصروفاتی Kend teserrüfatı و ایران - تورکییه‌ده ایش‌له‌دیله‌ن تاریم Tarım کلیمه‌له‌ری واردیر. تاریم کؤک کلیمه و قیسا اولدوغو اوچون داها اویقون‌دور.
اؤرنه‌ک: اهسکی تورک‌جه‌ده تقویم قارشیلیغیندا ییم Yim سؤزو ایش‌له‌دیلیردی. بو سؤز کؤک کلیمه اولدوغو اوچون، یئنی‌جه اؤنه‌ریله‌ن سوره‌لگه Sürelge، گون‌بیلگی‌سی Günbilgisi، گون‌سایار Günsayar گیبی سؤزجوک‌له‌رده‌ن داها اویقون و اوستون‌ره‌ک‌دیر.
اون دوقوز- آنلامی ته‌رک‌جه و یئیین‌لیک‌له آنلاشیلان سؤزجوک‌له‌ر، گئچ و چه‌تین آنلاشیلان سؤزجوک‌له‌رده‌ن یئی‌ره‌ک‌دیرله‌ر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جا شادی کلیمه‌سی قارشیلیغیندا دیلیمیزده سئوینج Sévinc و اؤگرونج Ögrünc کلیمه‌له‌ری واردیر. سئوینج کلیمه‌سی ته‌رک‌جه و یئیین‌لیک‌له آنلاشیلدیغی اوچون داها یئی‌دیر. (آنجاق سؤزلوک‌له‌رده اؤگرونج سؤزجویونه ده– اونودولماماسی اوچون - یئر وئریلمه‌لی‌دیر)
اؤرنه‌ک: فارس‌جادا درصد کلیمه‌سی قارشیلیغیندا آزه‌ربایجان جومهورییه‌تی‌نده فاییض Faiz و تورکییه‌ده یوزده Yüzde کلیمه‌له‌ری ایش‌له‌دیلیر. یوزده Yüzde کلیمه‌سی‌نده‌ن نه آماچ‌لاندیغی‌نی اونو ائشیده‌ن بیر شخص، آپ آیدین سئزه‌بیلدییی اوچون درصد کلیمه‌سی‌نین قارشی‌لیغی اولاراق داها اویقون‌دور.
اؤرنه‌ک: فارس‌جادا ایش‌له‌دیله‌ن عربجه انشعاب کلیمه‌سی قارشیلیغیندا قوپونتو Qopuntu سؤزو تؤره‌دیلمیش‌دیر. بو یئنی‌دئگی‌نین ته‌رک‌جه قوپماق‌لا ایلگی‌لی اولدوغو آنلاشیلدیغی اوچون اویقون بیر تؤره‌تی‌دیر.
اؤرنه‌ک: آزه‌ربایجان بودونجوندا پلاژ قارشیلیغیندا ایش‌له‌دیله‌ن چیمه‌رلیک Çimerlik دئگی‌سی سون درجه قولای آنلاشیلان بیر سؤزجوک اولدوغو اوچون اویقون بیر اؤنه‌ری‌دیر.
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده رسید آنلامی‌ندا تؤره‌دیله‌ن آلیندی Alındı کلیمه‌سی قولای آنلاشیلیر بیر دئگی اولدوغوندان اویقون بیر تؤره‌تی‌دیر.
ییرمی - هر بیر یابانجی سؤزجویه قارشی‌لیق - بو سؤزجویون ته‌ک بیر آنلامی وارسا – ته‌ک بیر سؤزجوک تؤره‌دیلمه‌لی‌دیر.
اؤرنه‌ک: غرب سؤزجویو قارشیلیغیندا ته‌ک‌جه باتی Batı سؤزجویو ایشلهدیلمهلیدیر و بو کلیمه‌نین قارشی‌لیغی اولاراق گون‌باتار کلیمه‌سی ایش‌له‌دیلمه‌مه‌لی‌دیر. گون‌باتار Günbatar ته‌ک‌جه مغرب کلیمه‌سی‌نین قارشیلیغیندا ایشلهدیلمهلیدیر. (غروب قارشیلیغیندا ایسه باتسیق Batsıq ایشلهدیلمهلیدیر)
اؤرنه‌ک: شرق و مشرق سؤزجوک‌له‌ری قارشیلیغیندا، سیراسی ایله دوغو Doğu و گون‌دوغارGündoğar کلیمه‌له‌ری ایشلهدیلمهلیدیر. (طلوع قارشیلیغیندا ایسه دوغسوق Doğsuq ایشلهدیلمهلیدیر)
اؤرنه‌ک: خبر آنلامی قارشیلیغیندا اهسکی دؤنه‌م‌له‌رده اهتهر Eter، ساو Sav و سالیق Salıq سؤزله‌ری ایش‌له‌دیلمیش‌دیر. بوگون ساو یالنیز ایددیعا (دوغرولوغو قانیت‌لانمامیش بیر خبر) آنلامی‌ندا ایش‌له‌دیلدییی اوچون، خبرین تورک‌جه قارشی‌لیغی اهتهر Eter و سالیق Salıqدیر.
اؤرنه‌ک: فرهنگ آنلامی قارشیلیغیندا اه‌رده‌م Erdem و یئنی‌جه تؤره‌دیلمیش اه‌کینج Ekinc سؤزجوک‌له‌ری واردیر. بوگون اه‌رده‌م یالنیز معریفت آنلامی‌ندا ایش‌له‌دیلدییی اوچون، فرهنگ‌ین تورک‌جه قارشی‌لیغی اه‌کینج Ekincدیر.
ییرمی بیر- بیر نئچه یاخین یا دا بوتونویله آیریق (فرق‌لی) آنلامی اولان یابانجی سؤزجوک‌له‌رین، هر آنلامی اوچون آیری‌جا بیره‌ر تورک‌جه سؤزجوک تؤره‌دیلمه‌لی‌دیر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جا ایش‌له‌دیله‌ن فعّال سؤزجویون اوچ آنلامی واردیر: کوشا (بیر قونو و یا آلان‌دا چوخ چالیشان کیمسه)، آکتیویست Activist (به‌ل‌لی بیر آماج اوغروندا ساواشیم وئره‌ن کیمسه) و اکشینیستActionist (سوموت فیزیکی بیر ائیله‌مه قاتیلان کیمسه). کوشا آنلامی‌ندا اولان فعال سؤزجویونون تورک‌جه قارشی‌لیغی چالیشقان Çalışqan، آکتیویست آنلامی‌ندا اولان فعال سؤزجویونون تورک‌جه قارشی‌لیغی چاباجی Çabacı، چابامان Çabaman و اکشینیست قارشی‌لیغی‌نداکی فعال سؤزجویونون تورک‌جه قارشی‌لیغی ائیله‌م‌چیÉylemçi دیر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جا روان سؤزجویونون ایکی آنلامی واردیر: فصیح و روح. فصیح آنلامی‌ندا اولان روان سؤزجویونون تورک‌جه قارشی‌لیغی آخیجیAxıcı و روح آنلامی‌ندا اولان روان سؤزجویونون تورک‌جه قارشی‌لیغی تینTin دیر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جادا ایش‌له‌دیله‌ن تاریخ کلیمه‌سی‌نین ایکی گئچمیش اولای‌لار History و مورّخه Date آنلام‌لاری واردیر. گئچمیش اولای‌لار آنلامی‌نداکی تاریخین تورک‌جه قارشی‌لیغی اؤته‌ک Ötek و مورخه آنلامی‌نداکی تاریخین تورک‌جه قارشی‌لیغی ایل‌آی‌گون İlaygünدور.
اؤرنه‌ک: فارس‌جا ایش‌له‌دیله‌ن معبد کلیمه‌سی‌نده‌ن آماج، عیبادت یئری ایسه تاپیناق Tapınaq، زییارت‌گاه ایسه گؤروشگه Görüşge، قوتسال مکان ایسه یئگ‌ائو Yégév، مه‌چیت ایسه یوکونج‌له‌ک Yükünclek، مقبره ایسه یاتیر Yatır کلیمه‌له‌ری ایشلهدیلمهلیدیر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جادا ایش‌له‌دیله‌ن تبعیض سؤزجویونون آنلامی اولوم‌لو (مثبت) تبعیض‌سه آیری‌جالیق Ayrıcalıq، اولوم‌سوز (منفی) تبعیض‌سه آیریم‌چی‌لیق Ayrımçılıq اولمالی‌دیر.
اؤرنه‌ک: فارس‌جاداکی آزادی کلیمه‌سی اینگیلیزجه فیریدیم Freedom آنلامی‌ندا ایسه تورک‌جه‌ده‌کی قارشی‌لیغی اه‌رکین‌لیک Erkinlik، اینگیلیزجه لیبئرتی Liberty آنلامی‌ندا ایسه قارشی‌لیغی اؤزده‌ن‌لیک Özdenlikدیر. (اؤزگورلوک Özgürlük سؤزو ایسه گئنه‌ل آنلام‌دا آزادی دئمه‌ک‌دیر).
اؤرنه‌ک: فارس‌جادا ایش‌له‌دیله‌ن نو کلیمه‌سی‌نین تورک‌جه قارشی‌لیغی، معاصر ایسه چاغ‌داش Çağdaş، مودرن ایسه یئنیجیل Yénicil، جدید ایسه یئنی Yéni، تازه (نان تازه) ایسه آجار Acar، تکرار (از نو) ایسه گینه Gine، یینه Yineدیر.
ییرمی ایکی- یابانجی سؤزجوک‌له‌ره قارشی‌لیق تؤره‌دیله‌ن یئنی‌دئگی‌له‌ر تورک‌جه کؤک و سون‌اه‌ک‌له‌ر آراجی‌لیغی ایله یاپیلمالی و یا تورک‌جه کؤک کلیمه‌ده‌ن اولوشمالی‌دیر. دیلیمیز فارس‌جانین ایستیلاسی آلتی‌ندا اولدوغوندان دولایی، اؤزه‌ل‌لیک‌له فارس‌جا کؤک و سون‌اه‌ک‌له‌رین ایش‌له‌دیلمه‌مه‌سی گه‌ره‌کیر.
اؤرنه‌ک: آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی‌ندا روس‌جا و فارس‌جا کؤک‌له‌رله یاپیلمیش دئگی‌له‌رین هامی‌سی اویقون‌سوزدور: فورمالاشماق، سادالاماق (صدالاماق)، موباحیثه‌لی، مووجودلوق، نوماییش‌چی، خوشاگه‌لمه‌ز، ده‌ده قورقودشوناسی، ...
اؤرنه‌ک: آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی‌ندا فارس‌جا سون‌اه‌ک‌لی اؤنجهدهن وار اولان کلیمه و یئنی‌جه تؤره‌دیله‌ن یوزله‌رجه سؤزجویون هامی‌سی اویقون‌سوزدور: -ی (چهرایی)، -دار (علامت‌دار)، -واری (یونگول‌واری)، -خانه (قوش‌خانا)، -چه (کیتاب‌چا)، -کش (آزارکش)، -گاه (دوزه‌ن‌گاه)، -ده (جاواب‌ده)، -گر (جادوگر)، -پز (آش‌پاز)، -خور (نئیشه‌خور)، -گذار (ایش‌گوزار)، -شناس (دیل‌شوناس)، -کار (خلاص‌کار)، -آور (جنگ‌آو‌ر)، -پرست (خاچ‌پر‌ست)، -آمیز (اسرارآمیز)، -نامه (موراجیعت‌نامه)، -بخش (قناعت‌بخش)، پرور (قوناق‌پرو‌ر)، -بخت (خوش‌بخت)، -بین (نیک‌بین)، ...
اؤرنه‌ک: خالقیمیزین آدی‌نی ده‌ییشدیرمک اوچون قونداریلان آزه‌ری Âzeri (آز+هر+ی) کلیمه‌سی و بوتون تورکیکTurkic خالق‌لاری و دیل‌له‌ری‌نی آدلاندیرماق اوچون تورکییه‌ده ایش‌له‌دیله‌ن تورکی Türki کلیمه‌له‌ری فارس‌جا - عره‌ب‌جه -ی اه‌کی کؤمه‌یی ایله یاپیلدیق‌لاری اوچون تورک‌جه‌ده ایش‌له‌دیلمه‌له‌ری اویقون اولمایان آدلاردیر. تورکیک کلیمه‌سی‌نین تورک‌جه قارشی‌لیغی تورکول Türkülدور (آددان آد یاپان -ل اکی ایله؛ قیزیل، یاشیل، سوتول، باشیل، قومول، اوسول، آغیل، کؤنول گیبی).
اؤرنه‌ک: فارس‌جا بیمارستان قارشیلیغیندا ایش‌له‌دیله‌ن خسته‌خانا و مریض‌خانا و فارس‌جا باغ وحش قارشیلیغیندا ایش‌له‌دیله‌ن حئیوان‌خانا ترکیب‌له‌ری‌نده کؤک کلیمه‌له‌ر تورک‌جه دئییل، -خانا اکی‌نین کؤکه‌نی ایسه تارتیشمالی‌دیر. بیمارستان‌ین تورک‌جه قارشی‌لیغی سایری‌ائوی Sayrıévi و باغ وحش‌ین قارشی‌لیغی ایلخی‌ائوی Ilxıéviدیر.
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده تحمیلی و اجباری آنلام‌لاری قارشیلیغیندا تؤره‌دیله‌ن زورون‌لو Zorunlu و زوراکی کلیمه‌له‌ری فارس‌جا زور کؤک کلیمه کؤمه‌یی ایله یاپیلدیغی اوچون اویقون تؤره‌تی‌له‌ر دئییل‌دیر. اجباری‌نین اویقون تورک‌جه قارشی‌لیغی ایتمه‌ک İtmek و ایته‌له‌مه‌کİtelemek مصده‌رله‌ری‌نده‌ن ایته‌ک İtek اولابیله‌ر: ایته‌ک وئرگی İtek vérgi (مالیات اجباری)، ایته‌ک اؤرته‌ک İtek örtek (حجاب اجباری)، ایته‌ک‌لیک İteklik (مجبوریت)، ایته‌ک‌لی İtekli (مجبور)، ایته‌ک‌له‌نمه‌ک İteklenmek (مجبور شدن)، ایته‌ک‌له‌مه‌ک İteklemek (مجبور کردن).
ییرمی اوچ: تورک‌جه سون‌اه‌ک‌لی بیر دیل اولدوغو اوچون، یئنی‌دئگی تؤره‌دیرکه‌ن یابانجی اؤن‌اه‌ک‌له‌رین قول‌لانیلماسی، یا دا یابانجی کؤک کلیمه‌له‌ری اؤن‌اه‌ک یئری‌نه ایش‌له‌تمه‌ک، تورک‌جه‌نین قیراماتیک یاپی‌سی‌نی آچیق‌جا پوزار.
اؤرنه‌ک: آزه‌ربایجان رئسپوبلیکاسی‌ندا فارس‌جا اؤن‌اه‌ک‌له‌رله یاپیلان کلیمه‌له‌ر اویقون‌سوزدور: هم- (هم‌که‌ندلی، هم‌فیکیر، هم‌کار)، نا- (نادینج، ناحاق، نامعلوم، ناراحات، ناتمیز)، بی- (بی‌آبیر، بی‌طره‌ف.)، بد- (بدخاصصه‌لی)، کم- (کم‌شیرین)، ...
اؤرنه‌ک: فارس‌جا هم‌بسته‌گی سؤزجویو قارشیلیغیندا آزه‌ربایجان بودونجوندا (جومهورییه‌تی‌نده) ایش‌له‌دیله‌ن هم‌رای‌لیک Hemreylik کلیمه‌سی فارس‌جا (هم) + عربجه (رای) + تورک‌جه (لیک) کلیمه‌له‌ری‌نده‌ن اولوشموش هیبرید بیر کلیمه اولدوغوندان دولایی، اویقون بیر قارشی‌لیق دئییل‌دیر. فارس‌جا هم‌بسته‌گی سؤزجویونون تورک‌جه قارشی‌لیغی، دایانیشما Dayanışmaدیر.
اؤرنه‌ک: تورکییه‌ده تولرانس قارشیلیغیندا تؤره‌دیله‌ن خوش‌گؤرو Hoşgörü ترکیبی، فارس‌جا خوش کلیمه‌سی ایله یاپیلدیغی اوچون اویقون تؤره‌تی دئییل‌دیر. تولرانس‌ین اویقون تورک‌جه قارشی‌لیغی دؤزونDözün (دؤزمه‌کDözmek مصده‌ری‌نده‌ن) دئگی‌سی‌دیر.
ییرمی دؤرت- دیلیمیزه آلتاییک دیل‌له‌ری‌نده‌ن گیرمیش بوتون کؤک و اه‌ک‌له‌ر بیزیم‌کی ساییلیر. اونلاری قول‌لانماق سورون‌سوزدور.
اؤرنه‌ک: یئنی‌دئگی تؤره‌تمه‌ده چین‌جه قایناق‌لی «چینÇın » کؤکو، و موغول‌جا قایناق‌لی «لاپ» سؤزو ایله «.تایtay » سون‌اه‌کی‌نی قول‌لانماق سورون‌سوزدور: «لاپازLapaz » (مینیموم، حداقل)، «لاپازچیLapazçı » (مینیمالیست)، چین‌لارÇınlar (حقوق)، چین‌لی‌لیقÇınlılıq (حقانیت)، چالیش‌تایÇalıştay (مجمع کارگاهی)، چیندیق‌تایÇındıqtay (دادگستری، عدلیه)، یارقی‌تایYarqıtay (دادگاه عالی)، ...
دؤردونجو سیراداکی قایناق - چیخاق
یابانجی دئگی آلما: یئنی بیر نه‌سنه یا قاورامین گه‌لدییی یئرده‌ن، آدی‌نی دا بیرلیک‌ده آلماق دئمه‌ک‌دیر. آلینان یابانجی دئگی، یا دیل‌ده قارشی‌لیغی اولمایان، یا دا اولوپ آنجاق گینه ده دیله آلینان آرتیق بیر سؤزجوک‌دور. بیرینجی دوروم‌دا دیل‌ده قارشی‌لاشان یئنی بیر نه‌سنه و یا قاورامین کلیمه‌سی یوخدور. اؤزه‌ل‌لیک‌له نه‌سنه‌له‌رین بیرلیک‌ده گه‌تیردیییی کلیمه‌له‌رین یئیین‌لیک‌له دیله گیرمه و یاییلما گوجو واردیر:
اؤرنه‌ک: آ‌یت، غز‌ل، هند‌سه، کیمیا، اوتوموبیل، رادیو، تئلئفون، تئلئویزییون، موتور، بانک، ....
ایکینجی دوروم‌دا دیله گیره‌ن یابانجی کلیمه‌نین او دیل‌ده اؤنجهدهن قارشی‌لیغی واردیر. بئله آرتیق کلیمه‌له‌رین دیله گیرمه‌سی‌نین نه‌ده‌ن‌له‌ری چئشیت و ده‌ییشیک‌لیک ایسته‌یی؛ یابانجی کلیمه‌له‌ره اؤزه‌نمه؛ یابانجی‌لاری یانسی‌لاما؛ کلیمه‌له‌ر آراسی‌نداکی وار اولان چالار (نوانس)؛ یابانجی سؤزجویون قیسالیق، یایقین‌لیق، اینجه‌لییی و تصادوف اولاراق سیرالانابیله‌ر.
اؤرنه‌ک: تورک‌جه‌ده وار اولان یئمیش Yémiş یئری‌نه مئیوه، آسلان Aslan یئری‌نه شیر، باهادیرBahadır یئری‌نه پهلوان، خاقان Xaqan یئری‌نه شاه، به‌ن Ben یئری‌نه خال، اه‌م Em یئری‌نه دوا ایش‌له‌دیلمه‌سی گیبی.
لاپ
یاخشی‌سی بیر دیلین اؤز قایناق‌لاری‌ندان به‌سله‌نمه‌سی‌دیر. آنجاق دیل‌له‌رین کلیمه
آلیش وئریش‌له‌ری، اه‌کینج (کولتور) ایلیشگی‌له‌ری و اویقارلیق (مدنیت) ائتگی‌له‌ری‌نده‌ن‌دیر
و اونلاردان قاچماق اولاسی (مومکون) دئییل‌دیر. بو اوزده‌ن دیل‌له‌رده یابانجی کؤکه‌ن‌لی
کلیمه‌له‌ر توتاشی (همیشه) بولونور. دیله یابانجی کلیمه آلماق دئییل، یابانجی دیل‌بیلگی‌سی
(قیرامئر) قورالی آلماق تودالی‌دیر (تهلوکه‌لی‌دیر).
سؤزلوکSözlük
آچی Açı : زاویه
آخین Axın : هجوم
آراج Arac : ابزار
آراجی‌لیق Aracılıq : واسطه‌گری
آراماق Aramaq : جستجو کردن
آرتیق Artıq : اضافی
آشاما Aşama : مرحله
آلان Alan : عرصه
آلداتیAldatı : فریب، حیله
آلینتی Alıntı : اقتباس
آنجاق Ancaq : اما، ولی، لاکن
آنلام Anlam : معنی
آیریشما Ayrışma : افتراق
آیرینتی‌لی Ayrıntılı : مفصل
آییق‌لاماق Ayıqlamaq : چیزی متفاوت را
از میان بقیه جدا کردن
اه‌رکله‌ت Erklet : دولت
اه‌رکین Erkin : آزاد
اه‌ک Ek : علاوه
اه‌ک‌له‌مه‌لی Eklemeli : التصاقی
اه‌کینج Ekinc : فرهنگ
اوچرا Uçra : زیرا، چون که
اور Ur : شهر
اؤرنه‌یین Örneyin : به عنوان مثال، مثلا
اؤزده‌ن‌چی‌لیک Özdençilik : لیبرالیسم
اؤزگورÖzgür : آزاد
اؤزگون Özgün : اصیل
اوزلوق Uzluq : هنر
اوزمان Uzman : متخصص
اوزمان‌لیق Uzmanlıq : تخصص
اؤزه‌رک Özerk : خودمختار
اؤزه‌نمه‌ک Özenmek : هوس کردن
اولاسی Olası : محتمل
اولاناق Olanaq : امکان
اولاناق‌لی Olanaqlı : ممکن
اؤلچو Ölçü : اندازه
اؤلچوت Ölçüt : معیار
اولوشماق Oluşmaq : متشکل شدن، پدیدار
شدن
اولوم‌سوز Olumsuz : منفی
اولوم‌لو Olumlu : مثبت
اوموق Umuq : حمایت، پشتیبانی
اونای‌لاماق Onaylamaq : تصدیق کردن
اؤن‌جه‌لیک Öncelik : ارجحیت
اؤنه‌رمه‌ک Önermek : پیشنهاد کردن
اؤیره‌تیم Öyretim : آموزش
اویسا Oysa : در حالی که
اویقارلیق Uyqarlıq : مدنیت
اویقون Uyqun : مناسب
اویه Üye : عضو
اویوم Uyum : هماهنگی
ائتگی Étgi : تاثیر
ائتمه‌ن Étmen : عامل
ایته‌ک‌له‌مه‌ک İteklemek : تحمیل کردن، مجبور کردن
ایدی İdi : هیچ
ایش‌له‌ک İşlek : رایج
ایلکه İke : اصل
ایلکین İlkin : نخستین
ائلیک Élik : استیلا
ائییتیم Éyitim : پرورش
باسین Basın : مطبوعات
باش
وورماق Baş vurmaq
: مراجعه
کردن
باشاری Başarı : موفقیت
باشاری‌لی Başarılı : موفق
باغ‌لام Bağlam : هم‌بسته، پیوند
باغیل‌سیز Bağılsız : مستقل
بایری Bayrı : آرخائیک
بایلاشدیرماق Baylaşdırmaq : غنی کردن
بایینماق Bayınmaq : ثروت‌مند شدن
به‌تیک Betik : متن
به‌لیرله‌ییجی Belirleyici : تعیین کننده
بودون Budun : خلق
بودونج Budunc : جمهوریت
بؤلگه‌سه‌ل Bölgesel : منطقه‌ای
بویورقان‌لیق Buyurqanlıq : استبداد
بیتگی‌سه‌ل Bitgisel : گیاهی
پیتیک Pitik : کتاب
تاب‌لاماق Tablamaq : قبول کردن
تارتیشماق Tartışmaq : بحث کردن
ته‌رک‌جه Terkce : به سرعت، سریعا
ته‌که‌ل Tekel : انحصار
توپار Topar : زمره، دسته
توتاشی Tutaşı : همیشه
تودا Tuda : خطر
تورکول Türkül : تورکی، تورکیک
تؤره‌تمه‌ک Töretmek : ایجاد کردن
تؤره‌تی Töreti : ایجاد شده، تولید
شده، محصول
توغرالی Tuğralı : رسمی
چابا Çaba : تقلا
چاغ‌داش Çağdaş : معاصر
چالار Çalar : نوانس
چیخاق Çıxaq : ماخذ
داغارجیق Dağarcıq : دائره‌ی لغات
دامقا Damqa : مهر
دهرلهمهک Derlemek : جمع‌آوری کردن
ده‌ن‌لی Denli : قدر، اندازه
دوراقساما Duraqsama : مکث، سکته
دورلو Dürlü : متنوع
دوزه‌نه‌ک Düzenek : مکانیزم
دوزئی Düzéy : سطح
دوغال Doğal : طبیعی
دوغالین Doğalın : البته
دوغرودان Doğrudan : مستقیما
دؤنه‌م Dönem : عهد، دوره
دیرچه‌لتمه‌ک Dirçeltmek : احیا کردن
دیرگی Dirgi : جان
دیرگی‌لی Dirgili : زنده، حی، جان‌دار
دیره‌نگ Direng : درنگ، معطلی
دئگی Dégi : سخن، کلیمه،
گفته
دئنه‌ت‌له‌مه‌ک Dénetlemek : کونترول کردن
دئنه‌تیم Dénetim : کونترول
دئوره Dévre : دور
دئوریم Dévrim : انقلاب
ساغ‌لاماق Sağlamaq : تامین کردن
سالدیری Saldırı : حمله
ساواشیم Savaşım : مبارزه
سایری Sayrı : بیمار،مریض
سوره‌ج Sürec : روند
سوره‌ک‌لی Sürekli : متمادیا
سوروم‌لو Sorumlu : مسئول
سورون Sorun : مساله
سؤزجوک Sözcük : کلیمه (در زبان
محاوره، لهجه‌ها و با ریشه‌ی خارجی)
سؤزه‌ل Sözel : محاوره‌ای
سونماق Sunmaq : عرضه کردن، تقدیم
کردن
سونوج Sonuc : نتیجه
سین Sin : قبر
سینجیSinci : سمبول، نشانه، علامت
سینجیلSincil : سمبولیک
سئیره‌ک Séyrek : نادر
قاپساماق Qapsamaq : شامل بودن
قارشی‌لیق Qarşılıq : معادل
قارقاشا Qarqaşa : اغتشاش، هرج و
مرج
قاورام Qavram : مفهوم
قایناق Qaynaq : منبع
قودا Quda : خویشاوند
قوراشدیریم Quraşdırım : تکنولوژی
قورال Qural : قاعده
قورول Qurul : هئیت، کومیته
قوروم Qurum : موسسه، نهاد
قوشار Qoşar : شاعر
قوشاق Quşaq : نسل
قوشوق Qoşuq : شعر
قوشول Qoşul : شرط
قولای Qolay : راحت، آسان
قول‌لانماق Qullanmaq : به خدمت در آوردن
قول‌لانیش Qullanış : کاربرد
قونوشماق Qonuşmaq : صحبت کردن
قیسیت‌لی Qısıtlı : محدود
کؤک‌له‌شیک Kökleşik: کلاسیک
گه‌ره‌کسینیم Gereksinim : احتیاج
گه‌ره‌ک‌لی Gerekli : واجب
گه‌لیشدیرمه‌ک Gelişdirmek : توسعه دادن
گؤرک‌سؤزچو Görksözçü : ادبیاتشناس
گؤرکول Görkül : ادبی
گؤره‌و Görev : وظیفه
گون‌ده‌لیک Gündelik : روزانه
گئچه‌رلی Géçerli : معتبر
گیریشیم Girişim : تشبث
نه‌سنه Nesne : شئی
هؤرگوت Hörgüt : سازمان، تشکیلات
وورقولاماق Vurqulamaq : تاکید کردن
یاپماجی‌لیق Yapmacılıq : تصنع
یادیرقاماق Yadırqamaq : بیگانه شمردن
یارارلانماق Yararlanmaq : استفاده کردن
یارلیق Yarlıq : فرمان
یارین Yarın : فردا
یازین Yazın : نوشتاری
یاشام Yaşam : حیات، زنده‌گی
یالنیز Yalnız : صرفا، فقط
یالین Yalın : ساده
یانیت Yanıt : پاسخ، جواب
یانیلقی Yanılqı: خطا، اشتباه
یاویشماق Yavışmaq : انس گرفتن
یایقین‌لاشدیرماق Yayqınlaşdırmaq : رایج کردن
یایماق Yaymaq : گستردن
یایین Yayın : انتشارات
یوخسون Yoxsun : محروم
یؤن Yön : طرف
یؤنته‌م Yöntem : روش، متد
یؤنه‌تگی Yönetgi : سیاست
یئتگی‌لی Yétgili : صلاحیت‌دار
یئته‌رسیز Yétersiz : نارسا
یئره‌ل Yérel : محلی
یئنیجیل Yénicil : مدرن
یئنی‌دئگی Yénidégi : نئولوژیسم
یئنی‌له‌شمه Yénileşme : تجدد
یئی Yéy : به، خوب
یئیره‌ک Yéyrek : بهتر
یوباتماق:Yubatmaq تعلل کردن، دیر ماندن قصدی
١، ٢، ٣: باخینیز دوکتور بئهزاد بئهزادی: «دیل‌ده یئنی‌چی‌لیک» یازقاسی‌نا
No comments:
Post a Comment