دو نامه‌ی تورکی از ناصرالملک قاراگؤزلو همدانی به سلطان عثمانلی مَحْمَدْ خان رشاد (سلطان مَحْمَدْ
خامس) به نیابت سلطان احمد شاه قاجار
مئهران باهارلی
در سال ۱۹۱۱ میلادی، ابوالقاسم‌خان ناصرالملک قاراگؤزلو، نائب السطنه‌ی سلطان احمد شاه قاجار، به نیابت از جانب وی دو نامه‌ی تورکی خطاب به سلطان عثمانلی مَحْمَدْ رشاد خامس فرستاد. در نامه‌ی نخست، انتخاب ابوالقاسم‌خان ناصرالملک قاراگؤزلو از سوی مجلس شورای ملی ایران به مقام نائب السلطنه‌گی، و در نامه‌ی دوم انتصاب محمودخان احتشام السلطنه به مقام سفیر کبیر دولت قاجاری در استانبول بیان می‌شود. سلطان مَحْمَدْ خامس، نامه‌ای کوتاه در جواب به این دو نامه ارسال داشت. متن اصلی این سه نامه‌ی تورکی در شماره‌ی ۱۵۶ جلد ششم نشریه‌ی صراط مستقیم چاپ استانبول، در سال ۱۹۱۱ منتشر شده است.
در منابع عثمانلی این دو نامه به شکل «نامه‌نین صورتی‌دیر» معرفی شده‌اند. این عبارت به هنگام نقل متن اصلی نامه گفته می‌شود. به عبارت دیگر، متون تورکی داده شده، اصل نامه‌ها هستند و نه ترجمه‌ی آن‌ها به تورکی. زیرا که در آن صورت، حسب المعمول، عبارت «نامه‌نین ترجمه‌سی‌دیر» بکار می‌رفت. از آنجائی که به هنگام نگارش این نامه‌های تورکی، سلطان احمد شاه قاجار کودکی ۱۳ ساله بود، تصمیم به نگارش آن‌ها به زبان تورکی، حتی متن تورکی آن‌ها را می‌توان اثر ابوالقاسم ناصرالملک قاراگؤزلو همدانی قبول کرد.
در راستای سیاست رسمی-دولتی و نهادینه‌ی تورک‌زدائی و انکار هویت، میراث و تاریخ تورک در ایران، این نامه‌های تورکی دولت قاجاری نیز در میان مجموعه‌ی اسناد و مکاتبات سیاسی و دیپلوماتیک دولت قاجاری نشر شده توسط موسسات و محققین ایرانی-فارس دولتی و غیر دولتی نقل نمی‌شود. زیرا کاربرد زبان تورکی در این دو نامه‌ی دیپلوماتیک، یک بار دیگر واقعیت معلوم رسمی بودن دوفاکتوی زبان تورکی در دوره‌ی دولت‌های تورک تا پایان قاجاریه، تیپولوی تورک دولت قاجاری و وجود تمایلات تورکی‌گرایانه در راس این دولت تورک را تائید می‌کند.
این
دو نامه‌ی کوتاه تورکی، که شاید از آخرین نمونه‌های کاربرد زبان تورکی مکتوب از سوی
دولت ایران در روابط دیپلوماتیک باشند، علاوه بر تاریخ سیاسی تورک، از جهت
مستندسازی رسمیت دوفاکتوی زبان تورکی در دولت‌های تورک حاکم بر ایران، همچنین نثر
تورکی و تورکی مکتوب حائز اهمیت‌اند.
ابوالقاسم‌خان ناصرالملک قاراگؤزلو همدانی (کوره‌نگ- کبودرآهنگ ۱۸۶۶-۱۹۲۷) و محمودخان احتشام السلطنه قاجار دوللو (دوُوان‌لو) (تهران ۱۸۶۱- ۱۹۳۵)، مانند سلطان احمد شاه قاجار (تبریز ۱۸۹۸ - ۱۹۳۰)، به لحاظ ملیت تورک‌اند.
از این سه شخصیت، سلطان احمد شاه قاجار دارای تمایلات تورک‌گرایانه و در این راستا- در توافق با سنت و مشی عمومی شاهان قاجاری- خواستار گسترش و تعمیق روابط مابین دولتین تورک قاجاری و عثمانلی بود. او صبیحه جوان‌ترین دختر سلطان محمود چهارم عثمانلی را از وی خواست‌گاری کرده بود (جواب رد گرفت). سلطان احمد شاه در مناسبات رسمی شفاهی، از جمله در روابط دیپلوماتیک خارجی و رسپسیون‌های دربار زبان تورکی را هم بکار می‌برد. امیر تومان عبدالله تهماسبی فرمانده‌ی گارد محافظ سلطان احمد شاه نیز گزارشات خود به احمد شاه را به زبان تورکی عرض می‌کرد.
از سوی دیگر، محمودخان احتشام السطنه (محمود علا میر)، مانند همه‌ی رهبران و بزرگان تورک مشروطیت، مطلقاً فاقد شعور ملی تورک بود. حتی وی را به سبب داشتن نقش تعیین کننده در ایجاد انجمن معارف، بسط شبکه‌ی مدارس و نظام تحصیلی فارسی‌زبان در تورک‌ایلی –آزربایجان اتنیک، نوعی عثمانلی‌ستیزی، و نیز تلاش فعالانه در ماجرای به سلطنت رسانیدن رضاخان، می‌توان به عنوان یک مانقورت تورک توصیف کرد.
در
زیر متن اصلی دو نامه‌ی تاریخی مذکور به زبان تورکی نوشته شده به نیابت از سوی سلطان
احمد شاه قاجار خطاب به سلطان مَحْمَدْ خامس عثمانلی و جواب وی بدان‌ها را آورده‌ام.
[تقدیم نشریه‌ی صراط مستقیم:]
«ایکی
اسلام حکومتی آراسی‌ندا
آغوستوس‌ون اون بئشینجی، بازارائرته‌سی گونو ایران سفیرِ جدیدی جنابِ مستطابِ اجل میرزا محمودخان مابینِ همایونا عزیمت‌له حضورِ پادشاهی‌یه قبول بویورولموش و حامل اولدوغو اعتمادنامه‌یی ذاتِ حضرتِ پادشاهی‌یه تقدیم ائیله‌میش‌دیر.»
۱- متن نامه‌ی تورکی بنام سلطان احمد شاه قاجار در باره‌ی انتخاب «ابوالقاسم خان ناصرالملک قاراگؤزلوی همدانی» به مقام نائب السلطنه‌گی از سوی مجلس شورای ملی از جانب او
۱۳۲۹ تاریخی‌له جانبِ سنی الجوانب حضرتِ پادشاهی‌یه ۲۷ ربیع الاول ۱۳۲۹ [۲۸ مارس ۱۹۱۱] شهامت‌لی ایران شاهی حضرت‌له‌ری نامی‌نا نائب السلطنه ابوالقاسم حضرت‌له‌ری طرفی‌نده‌ن ارسال اولونان نامه‌نین صورتی:
«بعد الالقاب
شورای ملی مجلسی قانونِ اساسی‌نین ۳۸نجی ماده‌سی‌نه توفیقاً یئنی نائب السلطنه انتخاب ائتمه‌ک اوزه‌ره ۲۴ رمضان ۱۳۲۸ [۲۹ سپتامبر ۱۹۱۰] تاریخی‌نده اجتماع ائتمیش و ایش‌بو مقامِ رفیعه «ناصرالملک ابوالقاسم‌خان» حضرت‌له‌ری اکثریتِ آرا ایله انتخاب اولوندوغو و بعده ۲ ربیع الاول ۱۳۲۹ [۳ مارس ۱۹۱۱] تاریخی‌نده داخی بو باب‌دا ایجاب ائده‌ن معاملاتِ قانونیه ایفا اولوناراق، نائبِ مشارالیه‌ین زمامِ امورِ مملکتی یدِ تمشیتی‌نه آلدیغی‌نی ذاتِ شوکت‌سماتِ حضرتِ تاج‌دارلاری‌نا اشعار ائده‌ر، و مشارالیه‌ین غیرت و مساعی‌سی مملکتِیْن بینی‌نده تیمناً موجود اولان روابطِ حسنه‌نین تحکیم و تشییدی ایله مودّتِ یک‌جهتی‌نین تقویه‌سی‌نه مصروف اولاجاغی‌ندان مطمئن بولوندوغومو بیان ائیله‌ریم.
ذاتِ
شوکت‌سماتِ حضرتِ شهریاری‌له‌ری‌نین همیشه مظهرِ سعادت اولمالاری تمنّیاتی‌له
احتراماتِ فائقه و مودّتِ غیرِ متغیره‌می ذاتِ اقدسِ همایونِ ملوکانه‌له‌ری‌نین
سون صمدانی‌ده مصون و محفوظ بویورمالاری‌نی، جنابِ ربِ متعال حضرت‌له‌ری‌نده‌ن نیاز
ائیله‌ریم.»
۲-متن نامه‌ی تورکی بنام سلطان احمد شاه قاجار در باره‌ی انتخاب «محمودخان احتشام السلطنه قاجار دوللو» به مقام سفارت کبری در استانبول از طرف «ابوالقاسم خان ناصرالملک قاراگؤزلوی همدانی»
جانب سنی الجوانب حضرتِ پادشاهی‌یه غرّه‌ی ربیع الاخر ۱۳۲۹ [اول آوریل ۱۹۱۱] تاریخی‌له شهامت‌لی ایران شاهی حضرت‌له‌ری نامی‌نا نائب السلطنه ابوالقاسم حضرت‌له‌ری طرفی‌نده‌ن ارسال اولونان نامه‌نین صورتی:
«بعد الالقاب
سنینِ وفیره‌ده‌ن بری ایران و عوثمانلی دولت‌له‌ری بینی‌نده تیمّناً موجود اولان مصافاةِ فوق العاده ملابسه‌سی‌له دولتِ علیه‌ی ایرانیه‌نین حکومتِ سنیه‌ی عثمانیه نزدی‌نده‌کی سفیرِ کبیری‌نین انفصالی‌ندان سونرا، مقاصدِ عالیه‌میزین اجراسی و دولتَیْن بینی‌نده‌کی مناسباتِ حسنه‌نین تزییدی امری‌نده مجرّب و صاحبِ اخلاقِ پسندیده بیر ذاتی دربارِ شوکت‌قرارِ همایون‌لاری‌نا سفیر تعیین ائتمه‌ک عزمی‌نده بولوندوغوموزدان، رویت و کفایتی درکار اولان مامورینیمیزده‌ن اولوپ، فرطِ صداقت و خیرخواه‌لیغی تمامی‌له مجزوموموز بولونان «احتشام السلطنه جنابِ مستطاب اجل میرزا محمودخان»ی طرفیمیزده‌ن وئریله‌ن تعلیماتا توفیقاً، توجهاتِ سنیه‌ی ملوکانه‌له‌ری‌نی استجلاب ائتمه‌ک و دولتین بینی‌نده موجود روابطِ ودادیه‌یی تحکیم و تشییده صرفِ غیرت ائیله‌مه‌ک اوزه‌ره، نزدِ همایون تاج‌دارلاری‌نا سفیرِ کبیر صفتی‌له تعیین ائیله‌دیک.
مشارالیه‌ین دولتین بینی‌نده‌کی مناسباتِ اتحادیه‌نین تقویه‌سی‌نه مصروف اولاجاق اولان تشبّثاتین طرفِ اشرفِ ملوکانه‌له‌ری‌نده‌ن مظهرِ مساعده بویورولاجاغی‌نی اومید ائده‌ر، و بو وسیله‌ده‌ن بالاستفاده حقِ همایونِ ملوکانه‌له‌ری‌نده درکار اولان تعظیماتِ فائقه و موالاتِ صمیمیه‌می تجدید ائیله‌ریم.»
۳-جواب سلطان عثمانلی مَحْمَدْ خان رشاد به نامه‌های تورکی از جانب سلطان احمد شاه قاجار
جوابِ همایون:
«متبوعِ مفخّمینیز شهامت‌لی شاهِ ایران حضرت‌له‌ری طرفی‌نده‌ن نزدیمیزده سفیرِ کبیر عنوانی‌له تعیین بویورولدوغونوزو مبین، نامه‌ی شاهی‌یی کمالِ ممنونیت ایله آلدیم. مجبول اولدوغونوز درایت و رویت، عهده‌ی استیهالی‌نیزدا تودیع ائدیله‌ن ماموریتی حکومتینِ اسلامیه‌نین حقوق و منافع متقابله و مشترکه‌سی‌نه موافق بیر صورت‌ده حسنِ ایفا ائده‌جه‌یینیزین دلیلی‌دیر.
بو
باب‌دا مصروف اولاجاق غیرت و همتِ سفیرانه‌له‌ری‌نین قرینِ موفقیت اولماسی ضمنی‌نده،
گره‌ک طرفیمیزده‌ن و گره‌ک حکومتِ سنیه‌میز جانبی‌نده‌ن هر گونه تسهیلات ابرازی
مقرّر اولدوغونو بیان ائیله‌ریم.»
سؤزلوک:
استجلاب:
کشیده شدن
استیهال:
لیاقت، استحقاق، اهلیت
اِشعار:
ابراز، اظهار، اعلام، بیان
تشیید:
بلند کردن بنا، برافراشتن چیزی
تمشیت:
سر و سامان دادن، روان ساختن، به راه انداختن
تودیع:
واگذاری
توفیقاً:
اویدوراراق، تطبیق ائده‌ره‌ک
تیمناً:
بطور میمنت و برکت
سمات:
نشان‌ها
سنی:
رفیع، عالی
سنین:
جمع سنه، سال‌ها
سنیه:
سنیَّة، مؤنثِ سَنیّ
صمدانی:
نسبت به صَمَد. صمدی، پاینده، دائم، رفیع، بی‌نیاز
غرّه:
روز اول ماه
فائقه:
پیروز شده، عالی و برتر
مابین
همایون: اداره‌ی دفتر امپراتوری عثمانلی برای نوشتن اسناد و مکاتیب رسمی (اؤزه‌ل
قلم مودورلویو)
مجبول:
سرشته، نهاده، جبلی، مفطور، مطبوع، مخلوق
مجزوم:
یقین کرده شده
مصافاة:
بیری‌له خالص دوست‌لوق و مودت
مفخّم:
بزرگوار، بزرگ
ملابسه:
در هم آمیختن کار، شناختن باطن کسی
موالات:
دوستی و پیوسته‌گی با کسی
ودادیه:
دوستانه
وفیر: وافر، چوخ، کثیر
No comments:
Post a Comment