شیخ الرئیس قاجار تبریزی:
اسلام‌ین انحطاطی‌نین اه‌ن بویوک سببی، قادین‌لاری‌نی حقوق بشریت‌ده‌ن چیخارماق
اولموش‌دور
بزرگ‌ترین علت انحطاط مسلمانان، محروم ساختن زنانشان از حقوق بشری است
مئهران باهارلی
شهزاده شیخ الرئیس قاجار تبریزی یکی از برجسته‌ترین سیماهای نواندیشی دینی تورک، از پیش‌گامان رفورمیسم و پروتستانیزم اسلامی تورک، از ممثلین اسلام تورک، یکی از برجسته‌ترین شخصیت در تاریخ «پروژه‌ی اتحاد اسلام» پس از نادرشاه افشار و از تئوریسین‌ها و ایدئولوگ‌های آن، و در نهایت از زمینه‌سازان ظهور تورک‌گرایی مودرن و هویت ملی تورک در ایران و تورک‌ایلی است. اتحاد اسلامی که شهزاده شیخ الرئیس قاجار تبریزی مدافع آن بود و یکی از نخستین بررسی‌های تئوریک در باره‌ی آن را هم خود با نام «اتحاد اسلام» به تحریر در آورده است، در عرصه‌ی تئوریک شامل پیراستن دین اسلام از خرافات و آلوده‌گی‌ها، سپس بازنگری و اصلاح و رفورم در خود اسلام پالوده در تطابق با نیازهای زمانه و آزادی‌های بنیادین، و پایان دادن به تفرقه و نفاق بین شیعی و سنی می‌شد. در بستر اسلام تورکی و نواندیشی دینی - پروتستانیزم اسلامی تورک، شیخ الرئیس قاجار از نخستین مدافعین حقوق برابر زنان در تاریخ معاصر جوامع مسلمان نیز شمرده می‌شود.
در زیر متن سوال و جوابی از شیخ الرئیس قاجار در باره‌ی حقوق زنان را که وی به تورکی انجام داده (چاپ شده در شماره‌ی ۱۲۶ نشریه‌ی اجتهاد، استانبول، ۲۸ ژانویه ۱۹۱۵) و سپس ترجمه‌ی آن به فارسی را آورده‌ام. (متن کامل این مصاحبه‌ی تورکی در سؤزوموز نشر می‌شود[1]).
در این مصاحبه شیخ الرئیس می‌گوید بزرگ‌ترین علت انحطاط مسلمانان، محروم ساختن زنانشان از حقوق بشری بوده است. وی محروم نگاه داشتن زنان مسلمان از شرکت در دنیای علم و عمل را، ظلم بر علیه شرع و شریعت‌گذار می‌نامد. مساله‌ی مستوریت زنان را با محرومیت از حقوق بشری و اعمال محدودیت بر آن‌ها در اشتراک در دنیای علم و عمل پیوند داده، تاکید می‌کند مفهوم مستوریتی (حجابی) که امروزه در اذهان مسلمانان وجود دارد، غیر از آن مستوریتی است که در عصر سعادت و زمان خلفای راشدین وجود داشت. وی می‌گوید مستوریتی که شرع خواهان آن است مانعی در مقابل اشتراک زنان در حیات اجتماعی نیست، بر خلاف تلقی امروزین از حجاب که وی آن را در مناسبات دیگر بیش‌تر زائیده‌ی مزج و خلط و خرافات بعدی دانسته است.
[تورک‌جه سورو ایله یانیتی:]
[سورو:] عالمِ اسلام‌دا قادین‌لارین حیاتِ اجتماعی‌یه اشتراک ائتمه‌له‌ری وجوبونو، حیاتِ مدنیتِ عمومیه کمالِ قطعیت‌له گؤسته‌ردییی حال‌دا، بیزیم بو فرمانِ طبیعت و مدنیته بویون اه‌یمه‌مه‌میز جائز و ممکن مودور؟
[یانیت:] شو سوالینیزا به‌نیم آثارِ عاجزانه‌م‌ده‌ن «اتّحادِ اسلام» نامی‌ندا بیر کیتابیم مفصّل جوابی محتوی‌دیر. بو کتاب (هندیستان)دا باسیلمیش و (ایران)دا نشر اولونموش‌دور. بو کتابیم‌دا بو مسئله‌ی مهمّه‌یه دائر یازدیغیم فصلین خلاصه‌سی‌نی سیزه سؤیله‌یه‌ییم:
به‌نیم عقیده‌مه گؤره اسلام‌ین انحطاطی‌نین اه‌ن بویوک سببی، قادین‌لاری‌نی حقوق بشریت‌ده‌ن و حدود نوعیت‌ده‌ن چیخارماق اولموش‌دور. شو معامله‌ی غیر مشروعه، بیر سوءِ تفاهم‌دان نشات ائتمیش‌دیر. ظن اولونموش که قادین‌لار علم و عمل عالمی‌نده اه‌رکه‌ک‌له‌ر گیبی اولورلارسا عفّت و عصمت‌له‌ری‌نه خلل طاری اولور. بو بیر وهمِ فاسددیر. زیرا سرورِ اهلِ همم (ص. ع.) طلبِ علمی هم مسلم هم مسلمه اوزه‌ری‌نه عینی درجه‌ده فرضیت‌له فرض قیلمیش‌دیر. بو اثبات ائده‌ر که بو زوال‌لی مسلمان قادین‌لاری‌نین علم و عمل عالمی‌نده‌ن اوزاق توتولمالاری شرعه و واضعِ شرعه قارشی ظلم‌دور.
بورادا خاطره گه‌له‌ن بیر شئی وار که او دا شودور: عجبا لزومِ مستوریت وارکه‌ن، قادین‌لارین حیاتِ اجتماعی‌یه اشتراک‌لاری ناسیل ممکن اولور؟ بو خصوصا دائر ده به‌نیم بیر رساله‌ی مخصوصه‌م وار. آدی «رفع الحجاب و نفع الحجاب»دیر. شواهدِ عقلیه و براهینِ نقلیه ایله اثبات ائتمیشیم‌دیر که شریعت‌ین طلب ائتدییی درجه‌ده‌کی مستوریت، مسلمان قادین‌لارین حیات اجتماعی‌یه اشتراک ائتمه‌له‌ری‌نه قطعیاً مانع تشکیل ائتمه‌ز. زمانِ سعادت‌ده و خلفای راشدین زمان‌لاری‌ندا واقع اولان غزواتِ اسلام‌دا جراح‌لیق علمی‌نه آشنا مسلمان قادین‌لاری بولونوردو. بونلارین مجروح‌لار اوزه‌ری‌نده عملیات و مداوات اجرا ائتمیش اولمالاری، شیمدی اذهان عمومیه‌ی اسلام‌داکی مستوریت ایله قابل اولور مویدو؟
قصّه
کوته کُن، که رفتم در حجاب
هین خَمُش، وَ اللَّهُ اعْلَمْ بِالصَّوَابِ
ترجمه‌ی فارسی:
[جواب شیخ الرئیس قاجار تبریزی]: یکی از آثار عاجزانه‌ی این‌جانب، کتابی به نام «اتحاد اسلام»، حاوی جواب مفصلی به این سوال شماست. این کتاب در هندوستان چاپ و در ایران منتشر شده است. خلاصه‌ی فصلی را که در این کتاب در باره‌ی این مساله‌ی مهم نوشته‌ام برای شما بازگویم:
به عقیده‌ی من بزرگ‌ترین علت انحطاط مسلمانان، خارج ساختن زنانشان از حدود نوعی [انسانی] و از حقوق بشری است. این رفتار غیر مشروع، نشات گرفته از یک سوء تفاهم است. گمان شده که اگر زنان در عرصه‌ی علم و عمل [دارای آزادی‌ها و حقوق] مانند مردان باشند، به عفت و عصمت آن‌ها خللی وارد خواهد شد. اما این، یک وهم و گمان فاسد است. زیرا که سرور صاحبان اندیشه‌های بلند (ص. ع.)، جستن و پژوهش دانش را هم بر مردان و هم بر زنان مسلمان به یک درجه فرض و واجب کرده است. و این اثبات می‌کند که محروم نگاه داشتن این زنان بیچاره‌ی مسلمان از اشتراک در دنیای علم و عمل، ظلم بر علیه شرع و شریعت‌گذار است.
در اینجا مطلبی به خاطر می‌آید و آن هم این است: اشتراک زنان در حیات اجتماعی، در عین وجود لزوم ستر و پوشیده‌گی، چه‌گونه ممکن است؟ در این مورد هم من رساله‌ی ویژه‌ای بنام «رفع الحجاب و نفع الحجاب» دارم. در این رساله با شواهد عقلی و براهین نقلی، ثابت کرده‌ام که درجه‌ای از پوشیده‌گی [برای زنان] که شریعت خواهان آن است، به طور قطع مانعی برای شرکت زنان مسلمان در حیات اجتماعی تشکیل نمی‌دهد. در غزوات و جنگ‌های مسلمانان در عصر سعادت و در زمان خلفای راشدین، زنان مسلمان آشنا به علم جراحی حضور می‌داشتند. آیا ممکن بود که این زنان، با مفهوم پوشیده‌گی و مستوریتی که امروز در اذهان عمومی مسلمانان وجود دارد، مجروحین را عملیات جراحی و مداوا کنند؟
قصّه
کوته کُن، که رفتم در حجاب
هین
خَمُش، وَ اللَّهُ اعْلَمْ بِالصَّوَابِ
طاری:
عارض، ناگاه روی داده
همم: همت‌ها. اندیشه‌های بلند
منبع:
نشریه‌ی اجتهاد، شماره‌ی ۱۲۶، ۱۵ کانون ثانی ۱۳۳۰- ۲۸ ژانویه ۱۹۱۵، چاپ استانبول
[1] شاهزاده شیخ الرئیس حضرت‌له‌ری‌له ملاقات - مصاحبه‌ی تورکی شیخ الرئیس قاجار تبریزی
No comments:
Post a Comment