متلهاي تورکي از للين (لالجين) همدان – تورک‌ايلي (آزربايجان اتنيک)

 متلهاي تورکي از للين (لالجين) همدان – تورک‌ايلي (آزربايجان اتنيک

مئهران باهارلي

Friday, February 05, 2010

نوشته‌ي زير به قلم پژوهشگر گرامي خانم پروانه شوقيان وصال، از فصلنامه‌ي نجواي فرهنگ. شماره‌ي ٧- صفحات ١١٦-١١١ گرفته شده است. نوشته در باره چند ترانه‌ي متل تورکي (قوشماجا) از شهر للين و يا لالون (به فارسي لالجين) تورک‌ايلي- آزربايجان اتنيک، واقع در استان همدان مي‌باشد. شهر للين که در بخش جنوبي استان همدان قرار دارد، به عنوان پايتخت سفال و سراميک تورک‌ايلي شناخته مي‌شود. محقق محترم هر بند تورکي را با املاء فارسي ثبت کرده و ترجمه‌ي آنها به فارسي را نيز (در اين نوشته در داخل پارانتز) داده است. تنها تغيير داده شده در اين متن از سوي اينجانب، تبديل املاي فارسي به املاي تورکي؛ مانند ثبت کسره با "ئ"، فتحه با "ه"، دوبار نوشتن حروف به جاي کاربرد تشديد...؛ و اضافه کردن متن بندها به تورکي معيار در داخل کروشه [] است. چند مورد از ترجمه‌ها نيز که محتاج به تصحيح بودند به شکل [ترجمه‌ي صحيح: ] تصحيح شدند. مئهران باهارلي

-------------------------------------

چند مثل از لالجين همدان

پروانه شوقيان وصال

وصلنامه‌ي نجواي فرهنگ. شماره‌ي ٧- صص ١١٦-١١١

١-متل جوجه جوجه گل بيزه

جوجه جوجه، گل بيزه [جوجه، جوجه گل بيزه] (جوجه جوجه بيا به خانه ما)

سورمئداني وئر بيزه [سورمه‌داني وئر بيزه] (سرمه‌دانت را بده به ما)

سورمئدانوم توکاننه [سورمه‌دانيم توکاندا] (سرمه‌دان من در دکان است)

توکان قاپوسئ کئليد [توکان قاپيسي کيليت] (در دکان بسته است)

کئليد بابام بئليننه [کيليت بابام بئلينده] (کليد پيش بابام است) [ترجمه‌ي صحيح: کليد در کمر بابام است. بئل=کمر]

بابام شيربان يولوننه [بابام شيروان يولوندا] (بابام در راه شيروان است)

شيربان يولئ سر به سر [شيروان يولو سربه سر] (راه شيروان سرسبز است) (ترجمه‌ي صحيح: در سرتاسر راه شيروان)

ايچيننه آهو گزه ر [ايچينده آهو گزه‌ر] (داخل آن آهو مي‌گردد)

آهو دوغه ر بير اوغلان [آهو دوغار بير اوغلان] (آهو يک پسر مي‌زايد)

آدون قويه ر سولئيمان [آديني قويار سولئيمان] (اسم او را سليمان مي‌گذارد)

سولئيمان گئده ر اودونه [سولئيمان گئده‌ر اودونا] (سليمان مي‌رود هيزم بياورد)

غارغه باته ر بودونه [قارغي باتار بودونا] (کلاغ به پايش فرو مي رود) [ترجمه‌ي صحيح: سيخ چوب به رانش فرو مي‌رود. قارغي= سيخ چوب، نيزه‌ي چوبي کوچک]

غارغه دئيئ غمئشدئ [قارغي دئييل، قاميش‌دير] (کلاغ نيست، قلم ني است)

بئش بارماقئ گوموشدئ [بئش بارماغي گوموشدور] (پنج انگشتش نقره است)

گوموشله رئن ائتيردئ [گوموشله‌ريني ايتيردي] (نقره‌هايش را گم کرد)

اوزئنئ کوردئستان`ه يئتئردئ [اؤزونو کوردوستان`ا يئتيردي] (خودش را به کردستان رساند)

کوردئستان`ي آتله رئ [کوردوستان`ين آتلاري] (اسبهاي کردستان)

اونئ گورئدئ کيشنه دئ [اونو گؤردو، کيشنه‌دي] (تا او را ديدند شيهه کشيدند)

نيچئ، نيچئ [نيچين؟، نيچين؟] (براي چه، براي چه شيهه زدند؟)

بيچه اوووج آرپيچئ [بيرجه آووج آرپا ايچين] (براي يک مشت جو)

آرپه خان قيزننه [آرپا خان قيزيندا] (جو دست دختر خان است)

خان قيزئ قالي توخور [خان قيزي قالي توخور] (دختر ارباب قالي مي‌بافد)

يانوننه بولبول اوخور [يانيندا بولبول اوخور] (کنار او بلبل آواز مي خواند)

اوزئننه ن کوچيک قارداش [اؤزونده‌ن کيچيک قارداشي] (برادر کوچکش) [ترجمه‌ي صحيح: برادر کوچکتر از خودش]

خودا`ني کلامون اوخور [خودا`نين کلاميني اوخور] (کلام خدا-قران- را مي‌خواند)

٢-قور قور قورباغه [قور، قور، قورباغا]

قور قور قورباغه [قور، قور، قورباغا] (قور قور قورباغه)

آتتولدئ کوچه باغه [آتيلدي کوچه باغا] (پريد به کوچه باغ)

کوچه باغده ن توز چئخدئ [کوچه باغدان توز چيخدي] (از کوچه باغ گردو خاک بلند شد)

بير اينجيله قيز چئخدئ [بير اينجيلي قيز چيخدي] (دختري ريزه ميزه در آمد)

قيز دارو وئردئ قوشه [قيز داري وئردي قوشا] (دختر به گنجشک دارو داد) [ترجمه‌ي صحيح: دختر به گنجشک دانه‌ي جو داد. داري=دانه‌ي گندم، جو و يا ارزن]

قوش قنه تئن وئردئ قيزه [قوش قاناتيني وئردي قيزا] (گنجشک بالهاي خود را به دختر داد)

قيز بئلئله دئ اوشماقه [قيز باشلادي؟ اوچماغا] (دختر شروع کرد به پريدن)

قوش بئئلله دئ يئرماقه [قوش باشلادي؟ يئريمه‌يه] (گنجشک شروع کرد به راه رفتن)

حق قاپوسون آشماقه [حاق قاپيسيني آچماغا] (در درگاه باريتعالي را باز کردند)

حق قاپوسئ کئلليدئ [حاق قاپيسي کيليت‌دير] (درگاه باريتعالي بسته است)

کئليد بابام بئليننه [کيليت بابام بئلينده] (کليد دست بابام است) [ترجمه‌ي صحيح: کليد در کمر بابام است]

بابام شيربان يولوننه [بابام شيروان يولوندا] (بابام در راه شيروان است)

شيربان يوله سر به سر [شيروان يولو سربه سر] (راه شيروان سرتاسر سرسبز است) (ترجمه‌ي صحيح: سرتاسر راه شيروان)

ايچيننه آهو گزه ر [ايچينده آهو گزه‌ر] (در اين راه آهوئي وجود دارد)

آهو دوغه ر بير اوغلان [آهو دوغار بير اوغلان] (آهو يک پسر مي زايد)

آدون قويه ر سولئيمان [آديني قويار سولئيمان] (اسم او را سليمان مي گذارد)

سولئيمان گئده ر اودونه [سولئيمان گئده‌ر اودونه] (سليمان مي رود هيزم جمع کند)

غارغه باتار بودونه [قارغي باتار بودونا] (کلاغ به پايش فرو مي رود) [ترجمه‌ي صحيح: سيخ چوب به رانش فرو مي‌رود]

غارغه دئيئ، غمئشدئ [قارغي دئييل، قاميشدير] (کلاغ نيست، قلم ني است) [ترجمه‌ي صحيح: سيخ چوب نيست، قلم ني است]

بئش بارماقئ گوموشدئ [بئش بارماغي گوموشدور] (پنج انگشتش نقره است)

گوموشله رئن ايتئردئ [گوموشله‌ريني ايتيردي] (نقره‌هايش را گم کرد)

اوزئنئ کوردئستان`ه يئتئردئ [اؤزونو کوردوستان`ا يئتيردي] (خودش را به کردستان رساند)

کوردئستان`ي آتله رئ [کوردوستان`ين آتلاري] (اسبهاي کردستان)

اونئ گورئدئ کيشنه دئ [اونو گؤرودو کيشنه‌دي] (تا او را ديدند، شيهه کشيدند)

نيچئ، نيچئ [نيچين؟ نيچين؟] (براي چه، براي چه شيهه زدند؟)

بيجه اوووج آرپيجه [بيرجه آووج آرپا ايچين] (براي يک مشت جو)

آرپه خان قيزننه [آرپا خان قيزيندا] (جو دست دختر خان است)

خان قيزئ قالي توخور [خان قيزي قالي توخور] (دختر ارباب قالي مي‌بافد)

يانوننه بولبول اوخور [يانيندا بولبول اوخور] (کبار او بلبل آواز مي‌خواند)

اوزئننه ن کوچيک قارادش [اؤزونده‌ن کيچيک قارداشي] (برادر کوچکش)

خودا`ني کلامون اوخور [خودا`نين کلاميني اوخور] (کلام خدا-قران- را مي‌خواند)

٣-پم پم پللا جم

پم پم پللا جم، قادئي آلوم اوغلان [پم پم پللا جم، قاداني آليم اوغلان] (پم پم، معني بخصوصي ندارد. قربانت شوم پسر)

چورئک گتئر من آجه م، قادئي آلوم اوغلان [چؤره‌ک گتير من آجام، قاداني آليم من اوغلان] (نان بياور من گرسنه‌ام، قربانت شوم پسر)

تورش آشونه موحتاجه م، قادئي آلوم اوغلان [تورش آشينا مؤحتاجام، قاداني آليم اوغلان] (به آش ترش محتاجم، قربانت شوم پسر)

ايران آشئ ايشمه ره م، قادئي آلوم اوغلان [آيران آشي ايچمه‌ره‌م، قادان آليم اوغلان] (آش رشته نمي‌خورم، قربانت شوم پسر) (ترجمه ي صحيح: آش دوغ نمي‌خورم)

من قاپيزده ن گئشمه ره م، قادئي آلوم اوغلان [من قاپينيزدان گئچمه‌ره‌م، قاداني آليم اوغلان] (از کنار در شما رد نمي‌شوم، قربانت شوم پسر)

اوتاقده تويي اوسسون، قادئي آلوم اوغلان [اوتاقدا تويون اولسون، قاداني آليم اوغلان] (توي اتاق عروسيت باشه، قربانت شوم پسر)

قيزله ر قورباني اوسسون، قادئي آلوم اوغلان [قيزلار قوربانين اولسون، قاداني آليم اوغلان] (دخترها فدايت شوند، قربانت شوم پسر)

نوقول توکئک تبه قه، قادئي آلوم اوغلان [نوقول تؤکه‌ک تاباغا، قاداني آليم اوغلان] (نقل را بريزيم توي طبق، قربانت شوم پسر)

قيزله رئ دئيئک آداقه، قادئي آلوم اوغلان [قيزلاري دئيه‌ک آداغا، قاداني آليم اوغلان] (دخترها را بگوئيم به آداق يا آداخ، قربانت شوم پسر. آداق يک قسمت از مراسم عروسي است که معمولا در خانه عروس انجام مي‌گيرد) [ترجمه‌ي صحيح: دخترها را نذر بگوييم..... آداق = نذر]

اوغلانه مشهه د، قادئي آلوم [اوغلانا مشهه‌د، قاداني آليم] (مشهدي- پسر مشهدي، قربانت شوم)

قيزله ره داش آت، قادئي آلوم [قيزلارا داش آت، قادان آليم اوغلان] (به دخترها سنگ پرت کن، فدايت شوم)

قيزله ر سنه گلمه دئ [قيزلار سنه گلمه‌دي] (دخترها به تو نيامدند)

جيبله رئ بوشات، قادئي آلوم اوغلان [جيبله‌ري بوشالت، قاداني آليم آليم اوغلان] (جيبهايت را خالي کن- پول و ثروت نشان بده، فدايت شوم.

٤-خورده جه قيز، دو چاي قوي [خيرداجا قيز، دور چاي قوي]

خورده جه قيز، دو چاي قوي [خيرداجا قيز، دور چاي قوي] (ريزه ميزه کوچولو دختر، بلند شو چاي بگذار)

اوتاق سوپئر نهار قوي [اوتاق سوپور، ناهار قوي] (اتاق جارو کن، ناهار بگذار)

منم آدوم حلمه [منيم آديم حلمه.دير] (من اسمم حليمه است)

آمريکاده ن گلمه دئ [آمئريکادان گلمه‌دير] (از آمريکا آمدم)

آمريکا بيزئم اولسون [آمئريکا بيزيم اولسون] (آمريکا مال ما شود)

قئرمنو دونوم اولسون [قيزميزي دونوم اولسون] (قرمز رنگ لباس-پيراهن باشه، يک پيراهن قرمز رنگ داشته باشم)

گئيئم گئدئم تئهران`ه [گيييم گئديم تئهران`ا] (بپوشم بروم تهران)

تئهران`نه توويم اولسون [تئهران`دا تويوم اولسون] (توي تهران عروسيم باشد)

باجوم گسسه تويمه [باجيم گلسين تويوما] (خواهرم بيايد به عروسيم)

قوربان گسسه بويومه [قوربان گلسين بويوما] (قرباني ببرد به قد و قامتم، براي قد و قامت من قرباني کند)

٥-سحه رئ اوغره دئم بيجه ميلچيگئ [سحره‌ي اوغراديم بيرجه ميلچه‌يه]

سحه رئ اوغره دئم بيجه ميلچيگئ [سحه‌ره‌ اوغراديم بيرجه ميلچه‌يه] (هنگام سحر شکار کردم يک مگس را) (ترجمه‌ي صحيح: هنگام سحر با يک مگس مواجه شدم]

غمه له دئم اومماسوني باشوننه ن [قاما‌لاديم اونباسيني باشيندان] (ساتور کردم ران-فرق سرش، ساتور کردم سر استخوان ران او را)

ياغونئ سوزدئم سئکسون سئکسون تووايه [ياغيني سوزدوم، سکسه‌ن سکسه‌ن تاوايا] (روغنش را آبکشي کردم هشتاد و هشت تاوه)

اتئنئ يوکله دئم يددئ قتار دووئيه [اتيني يوکله‌ديم يئدي قاتار ده‌وه‌يه] (گوشتش بار کردم هفت قتار شتر)

دننه له رئن چارداخ قوروب اوتوردوم [دنده‌له‌ري‌له‌ن چارداق قوروپ اوتوردوم] (با استخوانهاي او چادر زدم و نشستم)

اه ينئ ساته ساته او ديگاره يئتئردئم [اه‌ينيني ساتا ساتا او دييارا يئتيرديم] (در حالي که گوشتش را مي فروختم به ديار ديگري رسيدم)

لئله کره م بو اشله رئ قايوردئ [لالا کره‌م بو ايشله‌ري قاييردي] (کنيز اين کارها را انجام داد)

چنگال آلوب دئده نئنئ آيوردئ [چنگه‌ل آليپ دنده‌له‌ريني آييردي] (با چنگال چشمهاي او را از هم جدا کرد) [ترجمه‌ي صحيح: با چنگال دنده‌هايش را از هم جدا کرد]

بيجه کلله سئ قئرخ مين آجئ دويوردئ [بيرجه کلله‌سي قيرخ مين آجي دويوردو] (يک کله او چهل هزار گرسنه را سير کرد)

مين قاپئيه مئهمان ائددئ دئشله رين [مين قاپييا مئهمان ائتدي ديشله‌ريني] (دندانهاي او را مهمان هزار دروازه کرد)

٦-متلي در مورد اعداد

يک، يککه دانوشمه [يئک، يئکه دانيشما] (يک، بزرگ حرف نزن)

دو، بولبول باروشمه [دو، بولبول باريشما] (دو، با بلبل آشتي نکن)

سه، سيزده بدردئ [سه، سيزده بئده‌ردير] (سه، سيزده بدر است)

چهار، چادوري يئقئشدئر [چاهار، چاديراني ييغيشدير] (چهار، چادرت را جمع کن)

پنج، پنجه ره ده ن باخمه [پنج، پنجه‌ره‌ده‌ن باخما] (پنج، از پنجره نگاه مکن)

شش، شئشمه سن آللاهي [شئش، شيشمه سني آللاهين] (شش، مغرور نشو و افاده نکن)

هفت، من سنئ آل.له م [هفت، من سني آللام] (هفت، من تو را خواهم گرفت)

هشت، آق اوتاقه سال.له م [هشت، آغ اوتاغا ساللام] (هشت، تو را به اتاق سفيد مي‌برم)

نه، نقل و نباتته [نه، نوقول و نابات‌دير] (نه، نقل و نبات است)

ده، دستمالئ قندئ [ده، دستمالي قنددير] (ده، دستمال قند است)