موختار جم قاراجا: تورک‌ائلی`نده‌ن آنادولو راک موزييی اوزانليغينا

موختار جم قاراجا: تورک‌ائلی`نده‌ن آنادولو راک موزييی اوزانليغينا

مئهران باهارلی  

    

 May 25, 2011

این مقاله در باره‌ی جم کاراجا (موختار جم قاراجا) پدر موزیک راک در تورکیه است. مادر وی یک ارمنی استانبولی اصلا تهرانی و پدر وی یک تورک از قاراجاداغ آزربایجان بود. وی که از آتئیسم به مذهب جعفری و مشرب بکتاشی رسید و ملیت انتخابی خود را تورک می‌دانست، در اواخر عمر از بی‌محبتی آزربایجانیان به او- به سبب ارمنی بودن مادرش- شکایت کرده است.

٭٭٭٭

مختار جم قاراجا Muhtar Cem Karaca: تورکییه`ده آنادولو «ائل‌گون» (پاپ) و آنادولو «ساللار کوی»‌ون (راک موزییی‌نین) قوروجولاریندان؛ تورکییه`نی یؤنه‌تگیل (پولیتیک) راک‌لا تانیشدیران؛ راک موزییی‌نین اولو اوستاسی‌دیر. «موختار قاراجا» اولاراق ٥ قیرآچان آیی (آپرئل) ١٩٤٥ده ایستانبول‌دا دونیایا گلدی. ٥٩ یاشیندا ٨ بوز آی (فئورال) ٢٠٠٤ده اوره‌ک و سولونوم یئتمه‌زلییی‌نده‌ن اؤلدو. 

جم قاراجانین آناسی ایستانبول‌لو بیر ائرمه‌نی «ایرما کئغانوش فله‌کییان İrma Felekyan»دیر (داها سونرالار «توتو قاراجا Toto Karaca»؛ ٢٢ اوراق-جولای ١٩٩٢؛ ١٨ یئلین -مارس ١٩١٢). (ایرما فله‌کییان‌ین آناسی، اوستا تییاتر اویونجوسو ماری هئرانوش فله‌کییان، تهران دوغوملودور و عاییله‌سی ایله بیرلیکده کیچیک یاشلاردا ایستانبولا کؤچموشدور. ایرما فله‌کییان‌ین آتاسی، گینه ایران دوغوملو اولان بیر ائرمه‌نی هاروتیون ماروتیاندیر). جم قاراجانین آتاسی ایسه تورک‌ائلی‌لی – (ائتنیک آزه‌ربایجان‌دان) بیر تورک «محمه‌د ایبراهیم قاراجا Mehmet Karaca»دیر (٢٧ اولوسویوق-نویابر ١٩٠٠؟؛ ٦ قیرآچان-آپرئل ١٩٨٠). محمه‌د ایبراهیم قاراجا (١)، تبریز`ین گونئی دوغوسوندا؛ سرده‌ری، خیسروشهر و اوسکو اوچگولو اورتاسیندا یئرله‌شمیش تورک‌ائلی-ائتنیک آزه‌ربایجان`ین «ایسفه‌هلان» (اسفهلان) کندینده‌ندیر‌. او بیر تییاتر اوزلوسو (صنعه‌تچی‌سی) و اوینامانی (آکتورو) و گینه ده اونلو بیر تییاتر اوزلوسو اولان «موعاممئر قاراجا Muammer Karaca»نین (معمّر روشن قاراجا، ١٩٠٦-١٩٧٨) بؤیوک قارداشی ایدی.

بیر سیرا تورکییه‌لی قایناقلاردا، بلگه گؤسته‌ریلمه‌ک‌سیزین، محمه‌د ایبراهیم قاراجا`نین تورکییه`نین آزه‌ربایجان بؤلگه‌سینده یئرله‌شمیش ایغدیر (اییدیر) شهه‌رینده‌ن اولدوغو ساولانیر (ایددیعا ائدیلیر). آنجاق گونئی آزه‌ربایجانلی تورک یونتمان (هئیکه‌ل‌تراش) «روحی تونا»، جم قاراجا`نین کؤکه‌نی حاققیندا بیزیم ده قبول ائتدیییمیز آشاغیداکی آیریق (فرقلی) بیلگیله‌ری وئرمه‌کده‌دیر (ائدیت ائدیلمیشدیر): «جم قاراجا ایله خاطیرالاریم واردیر. ایلک گؤروشوموزده جم منه دئدی: من تبریزلی‌یه‌م، تبریز`ین یانینداکی ایسفه‌هلان کندینده‌نه‌م. ..... تبریز`ی گؤرمه‌ک اوچون، یولا دوشدوم. آنجاق ایران رئژیمی منه گیریش ایذنی وئرمه‌ییپ، گئری چئویردی..... بو جومله‌له‌ر عئینه‌ن جم قاراجا`نین منه سؤیله‌دییی جومله‌له‌ردیر. .... جم قاراجا اؤزو ایسفه‌هلان`ی و تبریز`ین یاخینلیغیندا اولدوغونو وورقولادی. اگه‌ر سیز ایستانبول‌دا مین کیشییه ایسفه‌هلان هارادادیر سورارسانیز، کیمسه بیلمه‌ز. .... منه سؤیله‌دیکله‌رینه گؤره او بیر تبریز عاشیغی ایدی. آنجاق بعضیله‌ری‌نین اونا قارشی سرگیله‌دیکله‌ری توتومو دا اله‌شدیریردی. جم`ین آناسی ایستانبول`ون باکیرکؤیونون ائرمه‌نی‌له‌رینده‌ن اولموشدور. ایشته منه سؤیله‌دییی راحات‌سیزلیق دا ائله بو قونو ایدی، کی آناسی ائرمه‌نی اولدوغو اوچون، قوزئی آزه‌ربایجاندا بعضیله‌ری اونو سئومه‌مه‌کده‌دیرله‌ر. آنجاق او اؤزونو ائرمه‌نی دئییل، بیر آزه‌ربایجانلی بکتاشی کیمی سوناردی».

جم قاراجا آتاسی حاققیندا بئله دیییر: «اؤزه‌نله قونوشمایا، یازمایا و سؤیله‌مه‌یه دوروشدویوم (غئیره‌ت ائتدیییم) تورکجه‌می آتاما بورجلویام. آتامدان اؤیره‌ندیییم ٣-٥ عره‌بجه، فارسجا کلیمه ایله کندیمی چوخ بیلیرله‌ر آراسیندا گؤرمه‌یه باشلادیم. آتام الینده‌ن گلدییی قده‌ر [منیم موزیکله ایلگیله‌نمه‌می] انگه‌ل.له‌دی. آنجاق بو، منی قامچیلادی». آتاسی جم قاراجا`نین اوزغان (دیپلومات) اولماسینی اوموردو. حتتا اونو موزیک‌ده‌ن واز گئچیرتمه‌ک اوچون، آقچا (پول) ایله آدام کیرالاییپ، جم قاراجا`نی ایلک بله‌نلییه (صحنه‌یه) چیخیشیندا یوهالاتدیرمیشدیر. آنجاق داها سونرالار اوغلونون موزییه‌یه اولان آشیری ایلگیسینی گؤرونجه، بو ایسته‌یینده‌ن ال چکمیشدیر.

جم قاراجا ٥-٦ یاشلاریندا آناسی و تئیزه‌سی‌نین (دایی‌ائجه‌سی‌نین) پییانو چالماسی ائتگیسی‌یله ییر سؤیله‌مه‌یه باشلامیشدیر. «ایلک ایلله‌ریم تییاترچی آنا و آتامین دئنه‌تیمی، ائییتیمی و گؤزه‌تیمی ایله گئچدی.... موزییه یؤنه‌لیشیمده منی ان چوخ ائتگیله‌یه‌ن و یؤنله‌ندیره‌ن آنام و چوخ سئودییم تئیزه‌م اولموشدور». آناسی «ایرما توتو فله‌کییان»، جومهورییه‌ت تاریخی‌نین اونلو تییاتر، ییراما (اوپئرا) و سینئماچی‌لاریندان ایدی. جم قاراجا`نین گؤزه‌ل سسینی آناسی کشف ائتمیشدیر. ییراما اوزلوسو (صنعه‌تچی‌سی) اولان آناسی‌نین تئیزه‌سی «روزا فله‌کییان» ایسه، جم قاراجایا ایلک نوتا بیلگی‌له‌رینی اؤیره‌ده‌ن کیمسه‌دیر. جم قاراجا`نین ١٤ یاشیندا سئودییی و عاشیق اولدوغو سوعآدییه‌لی نسرین آدیندا بیر قیزی ائتگیله‌مه‌ک اوچون یاپدیغی «جانی گیتار» تیکه‌سی، قیزدان داها چوخ آناسی توتو`نو ائتگیله‌میشدیر. بونون اوزه‌رینه ده او جم قاراجا`نی کویچو (موزیسییه‌ن) ارول بؤیوک بورج`ون یانینا گؤتورموشدور. بئله‌جه جم قاراجا، آناسی توتو`نون سایه‌سینده موزییه باشلامیشدیر.

اوشاقلیغیندا اوزلوقلا (صنعه‌تله) ایچ ایچه بؤیویه‌ن جم قاراجا، گنج یاشلاریندا تییاتر ایله ده ایلگیله‌نمیش و چئشیتلی اویونلاردا اوینامیشدیر. موزیک آلانیندا ایسه «جاگووارلار»، «دینامیت‌له‌ر»، «آپاش‌لار»، «قارداش‌لار»، «درویشان» و «ائدیرداهان» توپارلارینی (قوروپلارینی) قورموش؛ بیر آرا «موغول‌لار» و «قورتولان ائکسپرئس»له بیرلیکده چالیشمیشدیر. «آپاش‌لار» توپاریندا باتی و دوغو کویله‌رینی سنتئزله‌مه‌یه چالیشدی. «درویشان» توپاریندا یؤنه‌تگیل ساللار کوی (پولیتیک راک موزیک) چالیشمالارینا یئر وئریپ، سول سؤیله‌مه گئچدی. تورکییه راک موزییینده درین ایزله‌ر بیراخان درویشان توپاری، تورکییه`نی او دؤنه‌مده آوروپادا وار اولان ایله‌ری‌جی (پیروقرئسیو) راک موزییی ایله تانیش ائتمیشدیر. جم قاراجا`نین قوردوغو ائدیرداهان توپاریندا یاپدیغی و بوتونویله ائپیک تئمالارلا بزه‌لی اولان «صفی ناز» یاپیتی، تورکییه`نین ساییلی سمفونیک راک ییغاولاریندان (آلبوملا‌ریندان) بیری و بو اؤلکه‌ده یاپیلان ایلک راک ییراماسی (اوپئراسی)دیر.

اؤزونو بیر راک اوزانی اولاراق تانیملایان جم قاراجا`نین موزییی، تورکییه`نی سارسان بیر موزیک ایدی. اونون ییرلاری چوخ گنیش خالق کیتله‌له‌رینه اولاشدی. جم قاراجا، سسله‌ندیردییی ییرلاردا آنادولو ازگیله‌ری‌نین (مئلودیله‌رینین) پاپ راک ایله بولوشدوغو آیریق بیر یوروم اورتایا قویدو و تورکییه`نین او فیرتینالی ایلله‌ری ایله تورک راک موزییی‌نین سیمگه (سمبول) آدلاریندان بیری اولدو. جم قاراجا تکجه ییرلاری ایله دئییل، یاشامی ایله ده بیر جومهورییه‌ت چاغاسی ایدی. عوثمانلی و تورک اؤته‌یینی (تاریخینی) چوخ یاخشی بیله‌ن و ساوونان جم قاراجا، تورکییه`ده موزیک اوزلولارین ایچه‌ریسینده ان اکینجلی‌له‌رینده‌ن (کولتورلوله‌رینده‌ن) بیری ایدی. تورک سولونون اؤنه‌ملی آدلاریندان اولان و او سیرالاردا اؤزونو کومونیست و اوقان‌سیز (آتئییست) دییه تانیتدیران جم قاراجا، بیر دؤنه‌م تورکییه`ده اؤزگورلویون سسی اولموشدور. جم قاراجا، ییرلاری‌نین سؤزله‌رینده توپلومسال گئرچه‌کله‌ر ایله یاشانیلانلارا یئر وئرمیش، اونلاردا توتاشی (همیشه) پوزوق دوزه‌نه قارشی باش قالدیرمیشدیر.

جم قاراجا ١٩٧٩دا عسکه‌ری چئوریلیش (کودئتا) ایله باشلایان یوغون باسقیلار اوزه‌رینه آلمانیایا کؤچدو. اورادا ناظیم حیکمه‌ت`ده‌ن سونرا ان یاخیجی یئرسو اؤزله‌مینی (وطه‌ن حسره‌تینی) ایچه‌ره‌ن ییغاولار (آلبوملار) یاپدی. آلمانیادا غوربه‌ت حه‌یاتی یاشارکه‌ن بو اولکه‌نین اؤنه‌ملی کویه‌شگه‌له‌ری (اورکئسترالاری) ایله چالیشدی. بو آرادا تورکییه`ده آرانمایا باشلاندی، ماللارینا ال قویولدو و ٢٠٠ ایل توتساق قییینینا (حبیس جزاسینا) چارپدیریلدی. ١٩٨٣ده تورکییه یورتداشلیغیندان (وطه‌نداشلیغیندان) آتیلدی. سکیز ایل یاریم سورگون یاشامیندان سونرا ١٩٨٧ده تورکییه`یه گئری قاییتدی. بونون اوزه‌رینه اسکی یولداشلاری طره‌فینده‌ن دؤنه‌کلیکله (خیانتله) سوچلانیپ دیشلاندی. بو سوچلامالارا «یوردوما دؤنمه‌ک دؤنه‌کلیک ایسه، من دؤنه‌یه‌م آرخاداش» دئمه‌کله یانیت وئردی. جم قاراجا میلیونلارجا تورکییه‌لی اوچون، یوردونداکی دؤنوشومو تمثیل ائده‌ن بیر اولونتو (فئنومئن) ایدی. دؤنوشونده سییاسی گؤروشله‌رینده یوموشاما و دین قونوسوندا ده‌ییشیم اورتایا چیخدی. بو دورومو، «اسکیده‌ن آغ و قارا وار ایدی، آنجاق من آرتیق بوزلاردایام» دییه آچیقلادی، «بیر زامان آتئیست اولدوغومو سانیردیم، ... من قویو سولچو ایکه‌ن ده آللاها اینانیردیم، ... من هله ده سولچویام، آمما اینانجلییام دا» دئدی. اؤلومونده‌ن اؤنجه توتوجو (موحافیظه‌کار) کسیمین ده اؤزگورلوکله‌رینی ساووندو. بوینوندا گوموش بیر زنجیره تاخیلی حض. علی‌نین اوزکیپ (پورتره) و قیلیجینی داشییان جم قاراجا، یاشام بؤگوشونو (فلسه‌فه‌سینی) قیزیلباش-بکتاشی اینانجی ایلکه‌سینه گؤره «الیمه، بئلیمه و دیلیمه صاحیب اولماق» و «آتامدان آلدیغیم سوی آدیمی عئینی گؤزه‌للیکده اوغلوما دئور ائده‌بیلمه‌ک» دییه آچیقلادی. جم قاراجا`نین بیر سیرا سییاسی گؤروشله‌ری‌نین ده‌ییشمه‌سینه قارشین، موزییی هئچ ده‌ییشمه‌دی. اونون موزییینده توپلومسال سورونلار، سئوگی و آنادولو تورکوله‌ری توتاشی (همیشه) یئر آلدی.

اؤلومونده‌ن اؤنجه‌کی سون ایکی ایلی، بار و کونسئرتله‌رده ییر سؤیله‌یه‌ره‌ک گئچیردی. ٢٠٠٣ ایلینده چیخان «غزه‌ل» آدلی قوشوق پیتییینده (شئعیر کیتابیندا) «دؤرت ایدیک، ایکی قالدیق» دیییردی. بو، باریش مانچو و فیکره‌ت قیزیل اوخ`ون اؤلومو و جم قاراجا ایله ارکین قورای‌ین او ایلله‌رده یاشادیغینا ده‌یینیم (ایشاره)‌ ایدی. جم قاراجا، ٨ بوزآی (فئورال) ٢٠٠٤ده یاشاما گؤزله‌رینی یومدو.

جم قاراجا`نین آتاسی تورک جعفه‌ری بیر اوغوشندان (عاییله‌ده‌ن) گلیردی. اوغلونون دا جنازه‌سی تورک جعفه‌ری اینانجینا گؤره یویونوپ گؤمولدو. چونکو «بکتاشی مشره‌ب» جم قاراجا، سئچیمینی بئله یاپمیشدی. توتروغو (وصییه‌تی) اوزه‌ره، اؤلوتو (جنازه‌سی) اوسکودارداکی سئیید احمه‌د دره‌سی مسجیدی سینلاغیندا (قبریستانیندا) آتاسی محمه‌د ایبراهیم قاراجا`نین سینی (مزاری) اوزه‌رینه گؤمولدو (آناسی ایسه شیشلی ائرمه‌نی سینلاغیندا یاتیر). باغلارباشی سئیید احمه‌د دره‌سی وقفی یوکونجلوک (مسجید) و سینلاغی، ایرانلی و قافقاسیالی‌لارلا جعفه‌ری تورکله‌رین یوکونجلوک و سینلاغی اولاراق بیلینیر و توغرالی (رسمی) اولاراق دا «ایرانلی‌لار (عجه‌م) مزارلیغی» آدییلا ثبت اولونموشدور. اورادا «عبدولقادیر گؤل‌پینارلی» و «علی به‌ی حوسئین‌زاده» ایله اوغلونون دا سینی یاتماقدادیر. جم قاراجا «جنازه‌می آلقیشلارلا دئییل، تکبیرله‌رله قالدیرین» ایسته‌میشدی. ایسته‌یینه اویاراق جنازه‌سینده آلقیشلانمادی، سس ایریلده‌رله‌رده‌ن (بلندگولاردان) تانریداملار (ایلاهی‌له‌ر) و قورآن`دان بؤلومله‌ر اوخوندو. تورکییه ارکله‌تینه (دئوله‌تینه) قیرقین اولدوغوندان دولایی، جنازه‌سینده ارکله‌ت تؤره‌نی ایسته‌مه‌میشدی. فوبیسی‌نین یالنیز قالماق اولدوغونو سؤیله‌یه‌ن جم قاراجا`نین جنازه‌سینه قاتیلان اون مینله‌رجه اینسان، اونو سون یولچولوغوندا یالنیز بیراخمادی.

جم قاراجا`نين اونوتولمايان ياپيتلاری:

ائمراه (١٩٦٧)، رسیمده‌کی گؤزیاشلاری (١٩٦٨)، کندیم ائتدیم کندیم بولدوم (١٩٧٠)، آسکاروس دره‌سی (١٩٧٢)، ناموس بلاسی (١٩٧٤)، تعمیرچی چیراغی، منی سیز دلیرتدینیز (١٩٧٥)، پارکا (١٩٧٦)، صفی ناز (١٩٧٨)، حسره‌ت (١٩٨٠)، بکله منی (١٩٨٢)، مرحابا گنجله‌ر و هر زامان گنج قالانلار (١٩٨٧)، ییین افه‌ندیله‌ر (١٩٩٠)، نرده قالمیشدیق (١٩٩٢)، میندیک بیر علامه‌ته (١٩٩٩).

-----------------------------

١-تورک‌ائلی‌نده- ائتنیک آزه‌ربایجاندا آدی قاراجا (قراجه) اولان و یا آدیندا بو کلمه‌نی داشییان اونلارجا یئرآد واردیر. او جومله‌ده‌ن اهه‌ر، مییانا، اورمو، بیجار، ماراغا، قزوین، مره‌ند، .... ده.

سؤزلوک

آچیقلاماقAçıqlamaq : توضیح دادن

آشیریAşırı : افراطی، مفرط

آقچاAqça : پول

آیریقAyrıq : متفاوت، فرقلی

ال قویولدوEl qoyuldu : مصادره شد

ارکله‌تErklet : دولت

ازگیEzgi : ملودی

اکینجEkinc : فرهنگ

اؤته‌کÖtek : تاریخ

اوچگولÜçgül : مثلت (اسکی تورکجه)

اوراق (آی)Oraq : جولای

اوزانOzan : خنیاگر

اوزغانUzğan : دیپلمات (اوزغانماقUzğanmaq : مسالمت، تورکی قدیم)

اوزکیپÜzkip : پرتره

اؤزگورلوکÖzgürlük : آزادی

اؤزله‌مÖzlem : حسره ت

اوزلوUzlu : هنرمند

اوزلوقUzluq : هنر

اؤزه‌نÖzen : دقت، هوس

اوغوشOğuş : عائله، خانواده

اوقانسیزUqansız : آتئیست (اوقانUqan : خدا در تورکی قدیم)

اولاشماقUlaşmaq : رسیدن

اولوUlu : کبیر، اعظم

اؤلوتÖlüt : جنازه

اولوسویوقUlusoyuq  (آی): نویابر، نوامبر

اولونتوOluntu : پدیده

اوینامانOynaman : آکتور، هنرپیشه

ائتگیله‌مه‌کÉtgilemek : تحت تاثیر قرار دادن

ایچه‌رمه‌کİçermek : حاوی بودن

ایلکهİlke : اصل، پرنسیپ

ائلگونÉlgün : پاپ (موسیقی)

ایلگیله‌نمه‌کİlgilenmek : علاقه نشان دادن

ایله‌ریجیİlerici : مترقی

ائیییتیمÉyitim : تحصیل، آموزش

باسقی:  Basqıفشار، تضییق

بله‌نلیکBelenlik : صحنه (اؤزبیکجه)

بوزBoz   (آی): فئورال، فوریه

بوزBoz : خاکستری

بؤگوشBögüş : فلسفه

بولوشماقBuluşmaq : ملاقات کردن

پوزوقPozuq : خراب

پیتیکPitik : کتاب

تاخیلیTaxılı : آویخته

تانریدامTanrıdam : الاهی، سرودهای دینی

تانیملاماقTanımlamaq : تعریف کردن

توپارTopar : گروه

توپلومسالToplumsal : اجتماعی

توتاشی: همیشه

توتروقTutruq : وصیت

توتساقTutsaq : حبس

توتوجوTutucu : محافظه کار

توتومTutum : موضع

تورک‌ائلی: منطقه‌ی ملی تورک در شمال غرب ایران

تورک‌ائلی‌لی: اهل تورک‌ائلی

تورکوTürkü : ترانه‌ی مردمی

تؤره‌نTören : مراسم

توغرالیTuğralı : رسمی

تیکهTike : قطعه‌ی موسیقی

تئیزهTéyze : خاله (اسکی تورکجه‌ده «تای ائزهTay Éze ». تایTay :به معنی «از طرف مادر»، از ریشه‌ی «تاغاییTağayı » که به زبان فارسی به صورت «دائی» وارد شده است؛ ائزهÉze :خواهر بزرگ)

چاغاÇağa : فرزند

چئشیتلیÇéşitli : متنوع، گوناگون

دلیرتمه‌کDelirtmek : دیوانه کردن

ده‌یینیمDeyinim : اشاره

دوروشمه‌کDürüşmek : غیرت کردن

دوزه‌نDüzen : نظم، نظام

دؤنه‌کDönek : پشت کرده به آرمان خود، خائن

دؤنه‌مDönem : دوره، عهد

دؤنوشومDönüşüm : تحول

دئنه‌تیمDénetim : کنترل

سارسماقSarsmaq : به لرزه در آوردن

ساللارSallar : راک (موسیقی)

ساولاماقSavlamaq : ادعا کردن

ساوونماقSavunmaq : دفاع کردن

سرگیله‌مه‌کSergilemek : به نمایش گذاردن، عرضه کردن

سس ایریلده‌رSes irilder : بلندگو

سوچلاماقSuçlamaq : متهم کردن

سورگونSürgün : تبعید

سورونSorun : مشکل

سولونومSolunum : تنفس

سؤیله‌مSöylem : دیسکورس، گفتمان

سیمگه: سمبول

سینلاقSinlaq : قبرستان

فیرتینالیFırtınalı : طوفانی

قارشینQarşın : علی رغم

قامچیلاماقQamçılamaq : شلاق زدن، ترغیب کردن

قوشوقQoşuq : شعر

قویوQoyu : غلیظ

قیرآچانQıraçan : آپرئل، آوریل

قیرقینQırqın : دلشکسته

قییینQıyın : جزا، مجازات

کسیمKesim : بخش (جامعه)

کویKüy : موسیقی، موزیک

کویچوKüyçü : موزیسین

کویه‌شگهKüyeşge : اورکئستر

گؤزه‌تیمGözetim : مراقبت

گؤمولمه‌کGömülmek : دفن شدن

اله‌شدیرمه‌کEleşdirmek : انتقاد کردن

یاپیتYapıt : اثر

یاخیچیYaxıçı : سوزان

یاشامYaşam : حیات، زندگی

یانیتYanıt : جواب، پاسخ

یورت‌داشلیقYurddaşlıq : تابعیت

یورومYorum : تفسیر

یوکونج‌لوکYükünclük : مسجد

یولچولوقYolçuluq : مسافرت

یونتمانYontmaq : مجسمه‌ساز

یؤنله‌ندیرمه‌کYönlendirmek : متوجه کردن، متمایل کردن

یؤنه‌تگیلYönetgil : سیاسی

یؤنه‌لیشYöneliş : تمایل

یوهالاماقYuhalamaq : هو کردن (یوه، ضد هورا)

یئتمه‌زلیکYétmezlik : نارسائی

ییرYır : ترانه

یئرآد: توپونیم

ییراماYırama : اوپرا

یئرسوYérsu : وطن (تورکی قدیم)

ییغاوYığav : آلبوم

یئلینYélin  (آی): مارس