اتّحاد اولمايينجا وطن ياشاماز
مئهران باهارلی
در
شماره‌ی ٣٩ روزنامه‌ی شمس[1] چاپ
استانبول (١٤ جمادی الاول ١٣٢٧، سال اول، سوم ژوئن ١٩٠٩، ١٣ خرداد ١٢٨٨ شمسی) یک ترجیع‌بند
تورکی به نام اتحاد از شخصی بنام «محمدعلی واعظزاده» چاپ شده است. این ترجیع‌بند،
تضمینی از مصرع مشهور «چونکه جان اولمایینجا تن یاشاماز» معلم ناجی، شاعر تورک دوره‌ی
تنظیمات عثمانی است. شعر تورکی اتّحاد محمدعلی واعظزاده از جهت ادبیات تورک، تاریخ
تورکی‌نویسی از سوی تورکان ایرانی، تورکان ایرانی مهاجر در عثمانی، و مخصوصا تورکی
معیار-ادبی در حال تشکل، قابل توجه است.
در
زیر متن شعر تورکی «اتّحاد» سروده‌ی محمدعلی واعظزاده، و پس از آن چند توضیح را داده‌ام.
اتّحاد
محمدعلی واعظزاده
«اتّحاد
اولماسا، وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا، تن یاشاماز»
نعمتِ
اتّحاددان محروم
کیم
اولورسا قالیر جَهول و ظَلوم
اولدو
بو نکته جمله‌یه معلوم
«اتّحاد
اولماسا وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا، تن یاشاماز»
خاتمِ
انبیاء رسولِ اَنام
مایة
الافتخارِ خاصّ و عوام
امر
ائد‌ر اتّحادا خَلقی مدام
«اتّحاد
اولماسا، وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا، تن یاشاماز»
مُلْکون
اِبقاسی اتّحاد ایله‌دیر
ظلمون
اِمحاسی اتّحاد ایله‌دیر
شرعین
اجراسی اتّحاد ایله‌دیر
«اتّحاد
اولماسا، وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا، تن یاشاماز»
اتّحاد
اولدو مُنجی‌یِ ملّت
اتّحاد
اولدو موجبِ عزّت
اتّحاد
اولدو ماحی‌یِ ظلمت
«اتّحاد
اولماسا وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا تن یاشاماز»
میوه‌یِ
جهل‌دیر شقاق و نفاق
تیرِ
پرزهردیر شقاق و نفاق
سببِ
محودیر شقاق و نفاق
«اتّحاد
اولماسا وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا تن یاشاماز»
هانکی
ملّت که اتّفاق ائتمه‌ز
غرضی
ترک ائدیپ، وفاق ائتمه‌ز
شاهراهِ
سعادته یئتمه‌ز
«اتّحاد
اولماسا وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا تن یاشاماز»
اتّحاد
ایله دین قائم‌دیر
اتّحاد
ایله عدل دائم‌دیر
فضله
سؤز سؤیله‌مه‌ک نه لازم‌دیر
«اتّحاد
اولماسا وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا تن یاشاماز»
ملّتِ
بختیار یکدل اولور
اتّحاد
و وفاقا مائل اولور
چونکه
آمالا اؤیله نائل اولور
«اتّحاد
اولماسا وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا تن یاشاماز»
نه
گؤزه‌ل سؤیله‌میش ادیبِ شهیر
حضرتِ
«ناجی» پیرِ پاک‌ضمیر
اتّحاد
ائتمه‌لی صغیر و کبیر
«اتّحاد
اولماسا وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا تن یاشاماز»
چند
نکته:
١-روزنامه‌ی
شمس یکی از روزنامه‌هایی است که توسط تورکهای کولونی ایرانی مهاجر و مقیم در در
استانبول پایتخت امپراتوری عثمانی در دوره‌ی استبداد صغیر مشروطیت ایران به تاریخ
١٩٠٨ شروع به انتشار کرد. این روزنامه مانند دیگر رهبران و نخبگان تورک دوره‌ی
مشروطیت از جمله مهاجرین و مقیمون در استانبول، خود را نه تورک، بلکه متعلق به ملت
ایران، با زبان ملی فارسی و وطن ایران می‌دانست. مدیر روزنامه‌ی شمس «سید حسن تبریزی»،
از اعضای بنیانگذار انجمن سعادت ایرانیان و صاحب کتابخانه‌ی شمس و مطبعه‌ی شمس در
استانبول بود. پدر سید حسن تبریزی یک تورک از بخش آزربایجانی تورک‌ائلی، و مادرش یک
تورک عثمانی بود. وی در اواخر دوره‌ی احمد شاه قاجار به تابعیت عثمانی در آمد. مدیر
مسئول روزنامه‌ی شمس «سید محمد توفیق همدانی»، یک تورک اصلا از بخش «عراقستان»
تورک‌ائلی (علی شوکور بیگ سابق، استان امروزی همدان)، متولد عراق عثمانی (احتمالا
بین النهرین و یا بصره)، بزرگ شده در استانبول، از اعضای انجمن سعادت ایرانیان،
مدتی مدیر دبستان ایرانیان؛ و تبعه‌ی عثمانی بود.
٢-ناجی
که محمدعلی واعظزاده نام وی را ذکر و مصراع او را تضمین کرده، شاعر برجسته‌ی تورک
عثمانی معلم ناجی (Muallim Naci) (١٨٥٠-١٨٩٣) است (اسم وی عمر و مخلصش ناجی است). معلم ناجی از
ادبای دوره‌ی تنظیمات، از آخرین نمایندگان شعر کلاسیک تورک بوده و موجد سبکی به
اسم «عروض تورک» شمرده می‌شود. زبان شعری و نثری وی، که علاوه بر شاعری، مترجم، مولف
تاریخ ادبیات، لغتنامه‌نویس، منتقد ادبی، نمایشنامه‌نویس و ... بود، بی نقصان و براق توصیف شده است. جریان ادبی
ثروت فنون از معلم ناجی تاثر پذیرفته و استادانی چون توفیق فکرت، محمت عاکیف و
یحیی کمال در راه او رفته‌اند. وی دارای چندین کتاب شعر، تنقید ادبی، خاطره،
لغتنامه، تحقیق، مکتوبات، نمایشنامه، مجموعه‌ها ی مقالات، ترجمه، ... است. معلم
ناجی نخستین شاعری است که در شعر خود شعار «من تورکم» را داده است:
من
بیر تورک‌وم اونوتمام جابری
تورک
اولان نعمت‌شناس اولماق گره‌ک
وار
یئری، گئتسه‌م مزارِ تورک‌ه دک
٣-
مصراع «چونکه جان اولمایینجا تن یاشاماز» که محمدعلی واعظزاده آنرا تضمین نموده، از
یک منظومه‌ی معلم ناجی به اسم «موسی بن ابو الغازان ویاخود حمیت»[2] (Musa Bin Ebu
El-Gazzan Veyahut Hamiyet) است که بخشهایی از آن را در زیر می‌آورم:
....
عقل
و دین اتّحادی آمر ایدی
سؤزو
افرادِ ملّتین بیر ایدی
ملّتِ
بختیار، یکدل اولور
چونکه
آماله اؤیله نائل اولور
اتّحاد
اولسا طبعِ ملّتده
هیچ
اولور مو زوال دولتده؟
مُلکه
آفت شقاقِ ملّت‌دیر
روحِ
مُلک، اتّفاقِ ملّت‌دیر
آیریلان
ملّت اتّحادیندان
کسسین
امّیدینی مرادیندان
اتّحاد
اولماسا وطن یاشاماز
چونکه
جان اولمایینجا تن یاشاماز
قوّت
و عزّت اتّفاق ایله‌دیر
ضعف
و ذلّت ده افتراق ایله‌دیر
....
اتّحاد
اولمایینجا مُلک آرا
قدرت
و قدری باشقا یئرده آرا
فکر
ائده‌ن آزدی کارین آخرینی
چکه‌مه‌زدی
ملوک بیربیرینی
مملکت
ایش بو کشمکشده ایکه‌ن
فرصته
منتظر اولان دشمن
ائیله‌ییپ
تیغِ انتقامینی تیز
اولدو
آتش‌فروزِ حرب و ستیز
گیردی
کثرتله مُلکِ اسلاما
بولدوغون
غیرت ائتدی اعداما
ضعفِ
اسلام مین بلیّه ایله
اختلالاتِ
داخلیّه ایله
دشمنین
ائتدی مقصدین تسهیل
بونجا
معصوم قانی اولدو سبیل
بیله‌مه‌م
در کمین ایکه‌ن دشمن
اختلالاتِ
داخلیّه نده‌ن
متزلزل
اولونجا پایِ ثبات
چیخدی
الده‌ن بیره‌ر بیره‌ر قصبات
....
بیر
هوایا قاپیلدی هر بیر سر
اتّحادین
یئرینده یئلله‌ر اسه‌ر
.....
بیر
زمان ائیله‌میشدی اهلِ سفر
سیفِ
اسلامی زیب طاقِ ظفر
سببی
اتّحادِ ملّت ایدی
دشمنه
لرزه‌بخش دهشت ایدی
انهدامی
او برترین طاقین
اثری‌دیر
فسادِ اخلاقین
بوزولونجا
قوامِ ملیّت
نه
ممالک قالیر، نه حریّت
....
انام:
یارادیلمیشلار
اولمایینجا:
اولمایاندا
جَهول:
آشیری کرته‌ده (درجه‌ده) بیلگی‌سیز اولان کیمسه
شقاق:
قارشی اوماق، یاغی‌لاشماق، یاغیقماق (دشمن اولماق)
ظلوم:
آشیری کرته‌ده (درجه‌ده) گوجه‌مچی (ظالم) اولان کیمسه
فضله:
آرتیق
ماحی:
یوخ ائده‌ن، یوخاتان (معدوم ائده‌ن)
وفاق:
اویوم گؤسته‌رمه‌ک، تابلاماق (قبول ائتمه‌ک)
No comments:
Post a Comment