تیکیلمه‌ک و دیکیلمه‌ک
مئهران باهارلی
در
زبان تورکی دو فعل متفاوت دیکیلمه‌ک (برافراشته شدن) و تیکیلمه‌ک
(دوخته شدن) وجود دارد. در
اغلب لهجه‌های تورکی در ایران و آزربایجان هر دوی اینها با « ت » و در تورکیه با «
د » بیان می‌شوند و این باعث آشفته‌گی معنایی و ریشه‌شناسیک می‌شود
نفرین
«ائوین دیکیلمه‌سین»، یعنی خانه‌ات ساخته نشود. در اینجا فعل دیکیلمه‌ک
(برپا شدن، برافراشته شدن، به حالت عمودی درآمدن، مجازا ساخته شدن خانه ....) است
و نه تیکیلمه‌ک (دوخته شدن). «چادیر دیکیلیر» یعنی چادر برافراشته می‌شود، «ائو
دیکیلیر» یعنی خانه ساخته می‌شود، «بایراق ایله سانجاق دیکیلیر» یعنی پرچم
برافراشته می‌شود.
بن
این فعل، «دیک» است، یعنی برپا شده و به حالت عمودی در آمده و برجسته و ... از همین ریشه است: دیک‌ه‌لمه‌ک
(که به مرور زمان به دیکیلمه‌ک متحول شده است)، دیک‌له‌شمه‌ک، دیکینتی (انشاآت
ساختمانی)، دیکئی (عمودی)، دیک دابان، دیک باش‌لی، دیکمه داش، دیکیلی داش، ....
اما
فعل «تیکمه‌ک» به معنی دوختن، فرو کردن چیزی نوک تیز (سوزن) و ... است. از این
ریشه است تیکیم، تیکیش، تیکیک، تیکه‌ن (تیکان)، گؤز تیکمه‌ک، ....
من
در یک مقاله‌ی تورکی سال‌ها قبل، به فرق بین دیکدیرمه‌ک و تیکدیرمه‌ک اشاره کرده
بودم:
بیر
یاپینی قاییرماق، اوجالتماق و قوردورماق آنلام‌لاری اولان "دیکدیرمه‌ک"
فئعلی، "دیک" کؤکه‌نینده‌ن تؤره‌دیله‌ن "دیکه‌لتمه‌ک"
(فارسجاسی "برافراشتن") فئعلینه یاخینلاشماقدادیر. "تیکدیرمه‌ک"
فئعلی‌نین ایلکین آنلامی ایسه، سانجیب دئشدیرمه‌ک، باتیریپ دلمه‌ک‌دیر. (فارسجاسی
"دوزاندن").
یعنی
هر یئرده کی بیر شئیین یاپیلماسی و عمودی دوروما گتیریلمه‌سی سؤز قونوسو ایسه دیکیلمه‌ک،
و هر یئرده کی دلینیپ دئشیلمه‌ک آنلامی وارسا تیکیلمه‌ک ایشله‌دیلمه‌لی‌دیر:
ائو دیکیلیر ، پالتار تیکیلیر
نوت: بیر سیرا دوروم‌لاردا بیر یاپینی یاپماق و یا بیر نسنه‌نی اوجالتماق اوچون، اونون بیر اوجو یئرده قازیلان دئشییه یئرله‌شدیریلیر، یئره سانجیلیر و یا سوخولور. بو دوروم‌لاردا یوخاری‌داکی ایکی قاورام قایناشاراق بیرله‌شیر. اؤرنه‌یین آغاج دیکمه‌ک ائیله‌مینده، فیدان‌ین کؤکو یئرده قازیلان دئشیییه قویولاراق فیدان آیاق‌دا توتولور....
No comments:
Post a Comment