AZERBAYCANCA’DAN TÜRKCE’YE ÇÉVİRİ
veya
ÎRÂN, AZERBAYCAN RÉSPUBLİĶASINI İŞQÂL ÉTMİŞDİR
Géçen
aylarda Türkiye’nin yéniden Günéy Qafqaz’a girmesi ve Qarabağ’ın böyük
bölümünün qurtarılmasından öfkelenmiş olan Îrân Devleti, Azerbaycan Réspubliķası’na
qarşı gözlenmedik bir siyâsî - pıropaqanda savaşı başlatdı. Bu savaş sırasında
Fars milliyetçileri Îrân’ın Azerbaycan Réspubliķası’nı işqâl étmesi ve onu öz
topraqlarına qatması gerekdiyini de dile getirdiler. Quşqusuz bunlar héç bir
zaman gerçekleşemeyecek düşlerdir. Ancaq Îrân başqa bir açıdan Azerbaycan
Réspubliķası’nı indi de işqâl étmişdir:
DİL ALANINDA AZERBAYCAN RÉSPUBLİĶASI FARS İŞQÂLI ALTINDADIR.
Aşağıdaki
cümle Azerbaycan Réspubliķası’ndan ARBtv, 01/02/2022 ilaygünlü xeber pıroqramından
alınmışdır:
Azǝrbaycanca:
Rǝsǝdxanǝnin bu zonada bǝrpası elmin inkişafı üçün çox vacibdir.
Bu
cümlede yanlız üç bağlac (bu, çox, üçün) ve cümlenin bitdiyi sonek (.dir) Türkcedir.
Gériye qalan ad ve qavramları anlatan kelimelerin hamısı Erebce, Farsca ve
Ruscadır. Yuxarıdakı Azerbaycanca cümleni Türkce’ye çévirmek gerekir:
Türkce
çéviri: Gözlemévinin bu bölgede yapımı bilimin gelişmesi üçün çox
gereklidir.
Gözlemévi:
rǝsǝdxanǝ (Erebce + Farsca)
Bilim:
elm (Erebce)
Bölge:
zona (Rusca)
Yapım;
bǝrpa (Farsca + Farsca)
Gelişme:
inkişaf (Erebce)
Gerekli:
vacib (Erebce)
Azerbaycan Républiķasında Türkce kelime qullanma veya yéni Türkce kelimeler yaratmaya qarşı çıxanlar, yuxardakı vérilen ARBtv xeberinin Türkce çévirisinde işlenen Bilim, Yapım, Gözlem, Gelişme ve Gerekli kelimelerine yanlışdır diye qarşı çıxırlar. Oysa Türkce (ve de Türkcede var olan Moğolca ile başqa Altayik qaynaqlı) kök ve soneklerle yapılan ve anlam açısından da sorunsuz olan her yéni kelime, Türkce sayılır ve doğrudur:
a-Bilim: Türkce bilmek kökü ve .im soneki ile yapılmışdır. Yapı ve anlam açılarından sorunsuz ve doğru olan Türkce Bilim kelimesi, Erebce élm qarşılığıdır.
b-Yapım: Türkce yapmaq kökü ve .im sonekli ile yapılmışdır. Yapı ve anlam açılarından sorunsuz ve doğru olan Türkce Yapım kelimesi, Azerbaycancada işledilen Farsca Berpa kelimesinden qat qat uyqunraqdır.
c-Gözlem: Türkce Göz kökü ve .le ile .im sonekleri yardımıyla yapılmışdır. Gözlem yapı ve anlam açılarından sorunsuz ve doğru bir kelimedir. Ölmek ve .im sonekinden yapılan Ölüm kelimesi doğru ise, Gözlemek ve .im sonekinden yapılan gözlem kelimesi de doğrudur.
d-Gelişme: Gelmek kökü ile .iş ve .me sonekleri yardımıyla yapılan bu kelime, Erebce inkişaf qarşılığıdır.
e-Gerekli: Gerek (éhtiyacı olmaq anlamında eski kergemek = fili kökü) ile -li soneki yardımıyla yapılmışdır. Anlamı lâzım, vâcib, zerûrîdir.
Azerbaycan
Réspubliķası’nın resmi ve istandard dili olan “Azerbaycanca” veya “Azerbaycan Dili” Sovyét döneminde Türkce’ni yox étmek
ve o Réspubliķanın dilini olabildikce Türkiye dilinden uzaqlaşdırmaq amacıyla Îrançı,
Rusçu, Farsçı ve Érmeniçi Anti Türk yétgililerce yaradılmıştır. Türkce, Farsca,
Erebce ve Rusca qarışımından oluşan ve Qarma - hibrid bir dil olan “Azerbaycan
Dili”, târîxi açıdan Îrândakı Molla Dili’in (Farslaşmış Türk mollaların
işletdiyi dilin) davâmıdır.
Azerbaycan
Réspubliķası Sovyét döneminin sömürgeçi ve anti Türk dil siyâsetini terk étmedikce, milli olan yéni
bir dil siyaseti oluşdurmadıqca, ve özünü Farsçı, Rusçu ve Ermeniçilerin qondardığı
qarma - hibrid dil Azerbaycanca’dan, adından ve içeriyinden, qurtarmadıqca,
Fars işqâlı altında qalacaqdır.
Azerbaycanca”
ve “Azerbaycan Dili” adlandırması bilimsel açıdan yanlış olmaqla birlikde, sömürgeçi
ve xaçlı bir millet yaratma projesinin ürünüdür, Îrân’da yaşayan Türk milletini
bölür, onun Türk milli kimliyi ile Türk diline son
derece böyük zererler vérir, ve bunların hepsini Türk géçmişinden qopararaq
köksüzleşdirip yıxıma uğradır.
Qarma - Hibrid Azerbaycanca veya Azerbaycan Dili’ni yaradarken Rusçu,
Érmeniçi ve Farsçıların izlediyi ilkeler:
1-Eski
ve edebî metin ve qaynaqlarda var olan on minlerce Türkce kelimeye, sırf
Türkiyede de işledildikleri üçün “arxaik” damqası vurup dilden silimlemek ve atmaq.
Bunun sonucunda Azerbaycan Réspubliķasında yéni quşaq Türkçe kilasik yapıtları örneyin
Dede Qorqut kitabı veya Nesîmi ile Fuzûlî’nin qoşuqlarındakı Türkce kelimelerin
böyük bölümünü anlamaz hala gelmişdir. (Azerbaycan Réspubliķasında Dede Qorqut
kitabı Azerbaycan Dilinde yazılmışdır diye iddia édilir. Osya bu kitabdakı
Türkce kelimelerin yüzde doxsanı Azerbaycancada işledilmir, ancaq indi de
Türkiye Türkcesinde, hem resmî dil ve hem xalq dilinde işledilir).
2-
Xalqın dilinde hele de işledilen minlerce Türkce kelimeni, resmî, bilim, huquq
ve médiya dilinden eleyip atmaq, bunları unutdurmağa çalışmaq.
3- Eski yapıtlar veya günümüzde xalq
dilinde var olan ve işledilen Türkce kelimelerin yérine sistématik olaraq Rusca,
Farsca ve Farscada var olan Erebce kelimeler yérleşdirmek.
4-Türkce yéni kelime yapma ve
töretmeni tabu halına getirip durdurmaq.
5-Azerbaycancada yapılmış az
sayıda yéni kelime Farsca veya Rusca kök ve eklerden yapılmış,
bunların néçesi de yanlışdır.
Sayısal ve Reqemsal örneyi: Son illerde Azerbaycancada
Digital kelimesine qarşılıq, Türkiyede işledilen “Sayısal” kelimesinden
esinlenerek Reqemsal kelimesi yapılmışdır. Ancaq uyqun ve doğru olan Sayısal kelimesinin
tersine, “Reqemsal” kelimesi néçe açıdan sorunlu ve yanlışdır:
a-Reqem kelimesi Türkce déyil,
Erebcedir.
b-Azerbaycancada Türkcedeki sayısal
kelimesini éynen qebul étmemenin nedeni, onda “Sayı” kelimesinin var
olmasından qaynaqlanır. Çünkü Azerbaycancada doğru olan “Sayı” yérine yanlış
olan “Say” biçimi işledilir. Bu ona benzer ki “Yazı” yérine “Yaz”, “Ölü” yérine
Öl işledilsin.
c-Reqemsal kelimesi Türkcenin sesuyumu
quralına uymamaqdad;r. Bu qurala göre doğru biçim “ReqemsEl” olmalıydı,
reqemsAl déyil ....
Türkce’nin yétersiz olduğuna
inanmış quşaq - nesil
1-Azerbaycancada işledilen bir
sıra çılxa Farsca kelimeni, Farsların özü, hatta Farslaşmaqda olan veya Farslaşmış
kitleler bile işletmez. Örneyin Berpa, Serencam, Sernişin, Péyvend, Azarkeş …
(Azerbaycancada son derece işlek olan Farsca berpa kelimesi, bir çox ferqli anlamda
işledilir. Oysa Türkcede bu anlamları qarşılaybilen çox sayıda kelime vardır:
Qurmaq, yapmaq, yéniden qurmaq, yéniden yapmaq, onarmaq, dikeltmek, tikmek,
yükseltmek, qaldırmaq, ayağa qalxmaq, ucaltmaq, vs.)
2- Azerbaycancanı yaradan Rusçu, Farsçı ve Ermeniçi yétgililerin
yéni Türkçe kelime yapmanı tabu halına getirmesinin arxasında yatan neden, Azerbaycan
Réspubliķasında yaşamaqda olan Türk xalqını Türkce’nin yétersiz olduğuna
inandırmaq ve onun özgüvenini yox étmekdir. Bunun sonucunda bu ölkede yéni
nesil yazar ve qoşarlar ve de İranda bulunan Azerbaycançılar Türkce yéni kelime
yaratmaqdan qorxur, yéni Türkce kelime yapmanı yanlış bulur, san ki bu dil
onların öz dili olmayıp onugelişdirme ve zenginleşdirmeye haqları yoxdur.
3-
Azerbaycan Républiķasında Türkce kelime qullanma
ve yéni Türkce kelime yaratmaya qarşı çıxanlar, Türkiyede de xalqın dilinde “anahtar”,
“Abdest” ve “zaten” kimi yabancı kökenli kelimelerin
varlığını ileri sürürek, Azerbaycancadakı Farsça, Erebce ve Rusca kelimelerin de
qalması gerekdiyini savunurlar. Oysa Azerbaycan Réspubliķasındaki sorun, xalqın dilinde var olan néçe yabancı kelime
déyil, resmi olaraq devletde, huquq ve bilim alanları ile médiyada qullanılan yapay
ve hibrid - qarma Azerbaycan Dili vu bu dildeki minlerce Farsca, Erebce ve
Rusca kelimenin varlığı, Türkce kelimelerin sistématik olaraq dilen arıtlanıp
atılmasıdır.
4-Azerbaycan
Réspubliķasında Türkiyede işledilen Türkce kelimelerin işledilmesine qarşı çıxanların
başqa bir çekincesi, Türkiyede yaradılan néçe yéni kelimenin anlam veya yapısal
olaraq yanlış yapılmış olmasıdır. Oysa Türkiyede töredilmiş minlerce yéni kelimeden
yalnız kiçik bir bölüm anlam veya yapısal olaraq yanlışdır. Bu yanlış
kelimeleri de kimse qullanmağa mecbur déyildir.
5-
Bir sıra yéni Türkce kelimenin yabancı
dillerdeki qarşılıqlarına benzemesi de onlara qarşı çıxmaya neden olmuşdur.
Oysa yéni sözcük yaradanda onun eskiden var olan yabancı söze benzemesi olumsuz
bir durum déyildir, tersine yéni kelimenin öyrenilmesini qolayşadırdığı üçün
olumlu bir durumdur. Örneyin Farsça “Âteşbes” yérine önerilen Türkce “Atışkes” kelimesi,
uygun ve gözel bir qarşılıqdır.
Türkce qarşılıqları var olduğu halda, Azerbaycancada işledilen Rusca
kelimlelerden örnekler:
Aksiya
(Éylem), Aktual (Güncel), Alpinist (Dağçı), Aparat (Ayqıt), Apték (Emçi), Aréna, Astronomiya (Göybilimi), Avanqard (Öncü),
Detal (Ayrıntı), Déstruktiv (Yıxıcı), Diamétr (Çap), Diaqnoz (Tanı), Dinamika, Diréktor (Yönetmen), Diskont (İndirim),
Diviziya (Tümen), Doza, Efekt, Ekspert (Uzman), Ékstrémizm (Aşırılıq), Ektopik, Ékvivalént (Éşdeyer), Élastik (Esnek),
Étnologiya (Budunbilim), Fauna (Doğay, Diréy), Fermer (Ekinçi), Fonétika
(Sesbilim), Form (Biçim), Forma, Harmoniya
(Uyum), Histologiya (Toxubilim), İmprovizasiya (Doğaç), İnfilasya, İnformasiya (Bilişim), İnstinkt (İçgüdü),
İnvéstisiya (Yatırım), Jurnal (Dergi), Kankret (Somut), Komissiya (Qurum),
Konsérvativ (Tutucu), Konstitusiya (Anayasa), Kontakt,
Krılo (Çamırlıq), Krossvord (Bulmaca), Kurort (Qaplıca), Marşrut (Dolmuş),
Matérial (Gereç), Mémuar (Anıt), Miqrant,
Modérn (Yénicil), Monitor, Monopoliya
(Tekel), Narkotik (Uyuşdurucu), Névrologiya (Sinirbilim), Nuans (Çalar),
Okéanoqrafiya (Denizbilim), Opératif, Orbit
(Yörünge), Original (Özgün), Pansion (Yatılı), Paralél (Qoşut), Paştét (Ezme),
Piroq (Börek), Planét (Gezegen), Plomb (Dolqu), Plüralizm (Çoxulçuluq), Pоémа
(Qoşaq), Pоéziyа (Qoşuq), Prinsip (İlke), Problém (Sorun), Profilaktik
(Önleyici), Prokuror (Savcı), Proqram (İzlence), Prоsеs (Sürec), Qalstuk
(Boyunbağı), Qrammatika (Dilbilgisi), Radiasiya (Işınım), Radius (Yarıçap), Rayon, Réaksiya (Tepki), Regulator,
Réspubliķa (Budunc), Résénziya (Eleşdiri), Séysmologiya (Terpem Bilimi),
Sinonim (Éşanlamlı), Sistém (Düzge), Situasiya (Durum), Stajér (Yétişmen),
Struktur (Yapı), Sutka, Ştam, Térapiya, Tréninq (Éyitim), Vélosipéd
(Yélatı), Xroniki (Süregen), Vaksin (Aşı), Vaksinasya (Aşılama), Vizual
(Görsel), …
Türkce qarşılıqları var olduğu halda, Azerbaycancada işledilen ve Erebce kelimelerden örnekler:
Abide
(Anıt), Âli (Yüksek, Ulu, Ağar), Alim (Bilgin), Amil,
Aşkar (Aydın), Ахırıncı (Sonuncu), Ахırlаrındа (Sonlarında), Azad (Özgür,
Erkin), Azad Olmaq (Özgürleşmek), Azarkéş (Yandaş), Berаber (Birge, Birlikde),
Berpa (Yapım, Qurma), Beyanat (Démec), Cavab (Yanıt), Celb Etmek (Çekmek), Cehd
Etmek (Çaba göstermek, Çabalamaq), Cenub (Günéy), Cinah (Qanat), Davam Étmek
(Sürdürmek), Dаvаmiyyet (Süreklilik), Daxili (İç), Defe (Qat, Kez), Diger
(Başqa, Öteki), Düşmen (Yağı), Еlm (Bilim), Ehаteli (Qapsamlı), Ehemiyyet
(Önem), Ehemiyyetli (Önemli), Eks (Ters), Eks Hucum (Qarşı Saldırı), Elave (Ek, Artı), Eléyh (Qarşı), Emin (Arxayın),
Enene (Gelenek), Erazi (Topraqlar), Esas (Ul, Temel), Etibar,
Etibaren, Etibarlı,
Etraf (Çévre), Evez Olmaq (Deyişmek),
Éhtiyat (Sakınma, Yedek), Faiz (Yüzde), Fikr (Düşünce), Günah (Suç), Güzeran
(Géçim), Hаdise (Olay), Heyat (Yaşam), Heyata Kéçirmek (Gerçekleşdirmek,
Uyqulamaq), Hiss (Duyu), Hisse (Pay, Bölük), Hörmet (Sayqı), İbaretdi ( .dir, Oluşur), İclas (Oturum), İnkаrеdilmez (Danılmaz), İnkişaf
(Gelişim), İstehsal (Üretim), İstifade Étmek (Yararlanmaq), İstiqamet
(Doğrultu), İstintaq (Soruşdurma), İstiqraz (Borclanma), İstirahet (Dinlenme), İştirak
Étmek (Qatılmaq), Kаmаn (Yay), Kemer (Qayış), Kenar (Qıraq, Yan), Kifаyet
(Yéter, Yéterli), Mânée (Engel), Matem (Yas), Mehebbet (Sévgi), Mehlul
(Çözelti), Mehz (Yalnız, İşte), Mekteb (Oxul), Me’lumat (Bilgi), Me’na (Anlam),
Menbe (Qaynaq), Menteqe (Bölge, Alan), Meqsed (Amac, Érek),
Merasim (Tören), Merhele (Aşama), Mertebe (Qat), Mesele (Sorun), Mes’uliyet
(Sorumluluq), Meşhur (Ünlü, Adlım), Metbuat (Basın), Metleb (Qonu), Mexfi
(Gizli), Mis (Paxır), Möhkem (Berk Sıxı), Möhteşem (Görkemli), Mövqé (Qonum),
Müasir (Çağdaş), Mübadile (Déyiş-Toqquş), Mubarize (Savaşım), Müdafie (Savunma),
Müddet (Süre), Müderris (Oxutman), Müdrik (Bilge), Müellif,
Müellim (Öyretmen), Münaqişe (Çekişme), Müeyyen (Belli, Belirli), Müessir
(Étkili), Müessise (Qurum), Müharibe (Savaş), Mühаsire (Quşatma), Mühit
(Çévre), Müqabilinde (Qarşılığında), Müraciet (Başvuru), Müşahideçi (Gözlemçi),
Müşavire (Danışma, Geneş), Mütefekkir (Düşünür), Mütereqqi (İlerici),
Müteхessis (Uzman), Mütleq (Salt), Müvаfiq (Uyqun), Müveffeqiyyet (Başarı),
Müveqqeti (Géçici), Nailiyyet (Başarı), Namized (Aday), Nazirlik (Baxanlıq),
Neheng (Qocaman), Nesihet (Öyüt), Netice (Sonuc), Nezaret (Baxım, Qarama,
Gözlemleme), Nezere Almaq, Nize (Süngü),
Nümayiş (Gösteri), Pаdşаh (Xaqan), Pаytахt (Başkend), Perakende (Dağınıq,
Üleşik), Péyk (Uydu), Péyvend (Aşı), Pul (Aqça), Qanunsuz (Yasadışı), Qeder
(Dek, Denli), Qelebe (Utqu), Qiymetlendirmek (Deyerlendirmek), Qiymetli (Deyerli),
Qüvve (Güc), Sabiq (Géçmiş), Sabiq, Sahe
(Alan), Saziş (Anlaşma), Sebeb (Neden, Gerekçe), Sehhet (Sağlıq), Sehim (Paylı,
Ortaq), Sehiyye (Sağlıq), Sehv (Yanılqı), Sened (Belge), Serhed (Sınır),
Sernişin (Yolcu), Sey (Çaba), Seyyah (Gezgin), Sitаyiş (Övgü), Sual (Soru),
Sülh (Barış), Süret (Yéyinlik, Terklik),
Şerait (Qoşullar), Şerik (Ortaq), Şerq (Doğu), Şert (Qoşul), Şimal (Quzay), Tamaşa, Tebiet (Doğa), Tedqiqаt (İnceleme),
Teferrüаt (Ayrıntı), Tehlil Étmek, Tehlükesizlik (Güvenlik), Tekаmül (Évrim),
Tekanlar (Sarsıntılar), Telebat (İstekler), Telebe (Öyrenci), Tercüme (Çéviri),
Tesir (Étki), Teşebbüs (Girişim), Teхminen (Yaxlaşıq), Texribat (Yıxıcılıq,
Dağıtıcılıq), Teyyare (Uçaq), Töhfe (Savqat, Savrı), Umumi (Genel, Qamusal),
Üzv (Üye), Vasite (Arac), Veziyyet (Durum), Хаrici (Dış), Xatire (Anı), Xerçeng
(Yéngéç), Xeste (Sayrı), Хetа (Yanlış), Xizek (Qayaq), Xoşbext (Mutlu), Хudbin
(Mencil), Yаddаş (Bellek), Zefer (Utqu), Zelzele (Terpem, Deprem), Zeruri
(Gerekli), ...
P.S. Azerbaycan Respublikasında
geliştirilen istandart dil, Türkler tarafından, onların özgür iradeleriyle, tarihin
doğal seyrinde, Türkcenin kendi olanakları, eski kaynakları ile lehçeleri
temelinde, ve mustakil bir devlette geliştirilmemiştir.
Azerbaycanca, Azerbaycan Respublikasını
işgal eden Bolşevik Rusya ve Rus ile Ermeni yöneticiler tarafından, Kafkasyada koloniyal
bir millet yaratma sürecinde, Kafkasyada yaşayan Türk halkının milli kimliyini
deyiştirme ve bağlarını geçmişleri ile komşusu ve dildeşi olan Anadoludan kopartmak
için yaratılmıştır. Azerbaycanca Kafkasyada yaşayan Türk halkının eski edebi
eserleri ve lehçeleri temelinde deyil, halkın bilmediyi Rusca ve Farsca ve
Farscada var olan Arapçada kullanılan kelimeler alınıp Türkceye eklenerek
ortaya çıkmıştır. Azerbaycan Dili, hem hibrid ve karma bir dildir, hem de halka
ve aydınlara, binlerce insanı kurşuna dizerek ve Gulak’a göndererek
zorlanmıştır. Azerbaycanca var olmayan şey
millilik ve müstakilliktir; o dil esaretin ve köleliyin ürünü ve simgesidir.
Başka bir sorun, Azerbaycan Repsbuliķasının hibrid Azerbaycan Dilini Türkili
ve İranda yaşayan Türk milleti için de milli dildir diye zorlama ve dayatmaya
kalkışmasıdır. Oysa Türkili ve İranda yaşayan Türk milleti kendi istandart dilini
kendi lehçeleri ve Türkcenin eski edebi kaynakları temelinde ve Türkiye ile dilsel
bağlarını derinleşerek ve pekişdirerek oluşturmaktadır, buna da hakkı vardır.
Türkiyede Arapça ve Farsça kelimeler
kullanılsa da, genellikle onların Türkçeleri de vardır ve isteyen kullanır.
Ancak Azerbaycan Respublikasında kullanılan Arapça ve Farsça ve Rusça
kelimelerin Türkçeleri kullanılmaz. Ayrıca Arapça ve Farsça kelimeler, Türkiye
Türkçesinin tersine, Azerbaycan Réspubliķasında istandard dilin sözdağarcığının
yüzde doksanını oluşturur. Bu durumda Türkiye Türkçesi, Arapça ve Farsça
alıntıları da olan Türkçedir. Ancak Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkce ile
Arapça-Farsça karışımından ortaya çıkmış hibrid veya karma bir dil görüntüsü
verir.
عرب: داها بسدیر تنبللهر! گئدیپ اؤزونوزه دیل تاپینیز، دیلیمی بهری
وئرینیز.
Ereb:
Daha besdir tenbeller! Gédip özünüze dil tapınız, dilimi beri vériniz.
.png)
