ترکیب جمعیتی ملی-قومی شهر اورمیه و حومه‌ی آن در سال ١٨٦٩

ترکیب جمعیتی ملی-قومی شهر اورمیه و حومه‌ی آن در سال ١٨٦٩

 

مئهران باهارلی

 

ترکیب جمعیتی ملی-قومی شهر اورمیه و حومه‌ی آن در سال ١٨٦٩ بنا به دائره‌المعارف سالانه‌ی آمریکایی
کل	ارمنی	کورد	آسوری	یهودی	تورک
٣١،٥٠٠	-	٧٥٠+	٨٠٠	١٠٠٠	٧٥٠+٢٨٢٠٠	جمعیت	شهر اورمیه
	-	٢،٤٪	٢،٥٪	٣،٢٪	٩١،٩٪	درصد
٩٣،٥٠٠	١٠٠٠+١٥٠٠	٧٥٠٠+١٥٠٠	٢٠٠٠٠+١٥٠٠	-	١٥٠٠+٥٩٠٠٠	جمعیت	حومه‌ی اورمیه
	٢،٧٪	٩،٦٪	٢٣٪	-	٦٤،٧٪	درصد
١٢٥،٠٠٠	٢٥٠٠	٩٧٥٠	٢٢،٣٠٠		٨٩،٤٥٠	جمعیت	کل ناحیه‌ی اورمیه
	٢٪	٧،٨٪	١٧،٨٪	٠،٨٪	٧١،٦٪	درصد

 

درصد گروه‌های ملی در شهر اورمیه و حومه‌ی آن در سال ١٨٦٩ بنا به دائره‌المعارف سالانه‌ی آمریکایی
کل ناحیه‌ی اورمیه	اطراف شهر اورمیه	شهر اورمیه
٧١،٦٪	٦٤،٧٪	٩١،٩٪	تورک
٠،٨٪	-	٣،٢٪	یهودی
١٧،٨٪	٢٣٪	٢،٥٪	آسوری
٧،٨٪	٩،٦٪	٢،٤٪	کورد
٢٪	٢،٧٪	-	ارمنی

 

PERCENTAGE OF ETHNIC GROUPS IN URMIA, AZERBAIJAN, TURKILI. YEAR 1867 Source: The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year. Volume 8; Volume 1868, pages 621, 622
Ethnic Group	Town of Urmia	Countryside	Whole District of Urmia
Turk	%91.9	%64.7	%71.6
Jew	%3.2	%0.0	%0.8
Assyrian	%2.5	%23	%17.8
Kurd	%2.4	%9.6	%7.8
Armenian	%0.0	%2.7	%2

 

در کتاب دائره‌المعارف و ثبت سالانه‌ی آمریکائی حوادث مهم سال (The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year) جلد ٨، سال ١٨٦٨ به نقل از مونیتور (Moniteur) چاپ پاریس فرانسه در اوکتوبر سال ١٨٦٧ آماری در باره‌ی ترکیب جمعیتی قومی و دینی شهر و ناحیه‌ی اورمیه داده شده است. همان‌گونه که معلوم است میسیونرهای مسیحی و هئیت‌های سیاسی اوروپائی در دوره‌ی مذکور، حضور بسیار موثر و فعالی در غرب آزربایجان داشتند و به ویژه علاقه‌مند به تبیین ترکیب جمعیتی - ملی به منظور تغییر و مهندسی آن به نفع گروه‌های مسیحی و علیه تورک‌ها بودند. با این وصف می‌توان گفت که احتمال بزرگ‌نمائی شمار تورکان در این آمار وجود ندارد و در نتیجه آمار مذکور تصویری کمابیش قابل قبول از ترکیب جمعیتی - ملی اورمیه و پیرامون آن در سال‌های مذکور را بدست می‌دهد.

با بررسی این آمار معلوم می‌شود که در دوره‌ی مورد بحث خلق ما – که این گزارش به درستی نامی ملی‌اش را «تورک» ذکر می‌کند -  نزدیک به ٩٢ در صد جمعیت شهر اورمیه، ٧٢ درصد کل ناحیه  و ٦٥ درصد اطراف شهر را تشکیل می‌داد، و در هر سه اکثریت مطلق را حائز بود. نکته‌ی جالب توجه دیگر آن که این آمار هم نشان می‌دهد که بزرگ‌ترین اقلیت دینی در داخل شهر اورمیه، یهودیان (تورک‌های موسوی و یا یهودیان تورک‌زبان) با ٣،٢٪ جمعیت شهر بودند. همچنین در داخل شهر هیچ ارمنی ساکن نبوده است. 

تحلیل آمار داده شده:

طبق این منبع جمعیت کل ناحیه‌ی اورمیه ١٢٥٠٠٠ نفر، شامل ٩٣٥٠٠ نفر در حومه (مرکب از ٣٦٠ روستا) و ٣١٥٠٠ نفر در خود شهر بود.  جمعیت شهر اورمیه در متن انگلیسی احتمالا در خطای تایپی و به سبب شباهت ظاهری عدد ٥ انگلیسی به ٨ انگلیسی در فونت استفاده شده، به صورت ٣١٨٠٠ ثبت گردیده که نادرست است. جمعیت صحیح ٣١٥٠٠ با کم کردن جمعیت حومه ٩٣٥٠٠ از جمعیت کل ١٢٥٠٠٠ بدست می‌آید.

در داخل شهر اورمیه یهودیان و یا اسرائیلیت‌ها ١٠٠٠ نفر ذکر شده‌اند که آن‌ها را بزرگ‌ترین اقلیت دینی در شهر می‌سازد. این یهودیان، تورک‌زبان ویا یهودیان تورک و جزئی از ملت تورک بودند. یعنی یک اقلیت قومی – ملی نبوده، صرفا یک اقلیت دینی بودند (مانند تورکان شیعی و علوی و سنی و بهایی و ...).

در داخل شهر اورمیه آسوری‌ها مرکب از ٢٠٠ کلدانی کاتولیک و ٦٠٠ نستوری، جمعا ٨٠٠ نفر بوده‌اند.

سنیان شهر اورمیه ١٥٠٠ نفر داده شده‌اند که محتملا همه تورکان سنی بوده‌اند. تا سال‌های اخیر تورک‌های سنی اورمیه، سلماس و .... در آمارها اغلب به صورت کورد نشان داده می‌شدند. علاوه بر آن در تمام قرن نوزده تا نیمه‌ی دوم قرن بیستم شهر اورمیه دارای اهالی کورد قابل ذکری نبوده است. بنا به منابع بی شمار، در طول این دوره‌ی طولانی حضور کوردان در این تاریخ این شهر به صورت محاصره‌کننده‌گان و مهاجمین به شهر، در دوره‌های شیخ عبیدالله، سیمیتقو، حکومت ملی آزربایجان، سال‌هاى انقلاب اسلامی ... بوده است. ظهور جمعیت کورد در داخل شهر، پدیده‌ای ناشی از مهاجرت‌های کوردان به اورمیه از مناطق دیگر کشور و خارجی (عراقی) در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی است. با این همه من، محض احتیاط، نصف ١٥٠٠ سنی مربوطه را تورک و نیمه‌ی دیگر آن را کورد قلم‌داد کردم.

جمعیت شیعیان (تورک) شهر ٢٨ نفر ذکر شده که اشتباه تایپی است و صحیح آن ٢٨٠٠٠ است. در این آمار جامعه‌ی قابل توجه علویان تورک (علی‌اللهی‌ها) اورمیه به سبب آن که در ترکیب شیعیان آمده‌اند، جداگانه ذکر نشده‌اند.

در حومه‌ی شهر، تعداد ارمنیان ١٠٠٠ نفر (در ٤ روستا)، آسوریان ٢٠٠٠٠ نفر که بین ١٥٠٠ تا ٢٠٠٠ نفر آن‌ها کلدانی کاتولیک بوده‌اند، کوردها ٧٥٠٠ (در ٣٠ روستا) و تورک‌ها ٦٠٠٠٠ نفر (در ٢١٥) روستا آمده است.

بنا به این آمار آسوریان، بزرگ‌ترین اقلیت قومی - دینی در اطراف شهر و کل ناحیه‌ی اورمیه، حتی پرشمارتر از کوردها بوده‌اند.

٢١ روستا با جمعیت کل ٦٠٠٠ نفر روستاهائی با ترکیب جمعیتی مختلط از آسوری کلدانی، ارمنی و محمّدی ذکر شده است. محمّدی می‌تواند شامل تورک و کورد باشد. در گذشته در منطقه بر خلاف روستاهای مختلط تورک و مسیحی (آسوری، ارمنی)، به سبب خصومت فوق‌العاده شدید کوردها با ارمنی‌ها و آسوری‌ها، روستاهای مختلط کورد و مسیحی معمول نبود. بنابر این محمدی‌های مذکور در روستاهای مختلط تقریبا به صورت قطعی تورک هستند. با این همه من، محض احتیاط، جمعیت ٦٠٠٠ نفر مذکور را بین چهار عنصر ملی تورک، کورد، ارمنی و آسوری به طور مساوی تقسیم کردم.

خلاصه: با این وصف، داده‌های فوق را می‌توان به شکل زیر خلاصه کرد. تورک‌ها با حدود ٩٢ درصد در داخل شهر و ٧٢ درصد در کل ناحیه، اکثریت مطلق جمعیت را تشکیل می‌دادند. یهودیان تورک بزرگ‌ترین اقلیت دینی در داخل شهر، و آسوری‌ها بزرگ‌ترین اقلیت دینی – قومی در ناحیه بودند. در داخل شهر هیچ ارمنی ساکن نبود.

ترکیب قومی - دینی جمعیت شهر و ناحیه‌ی اورمیه در سال ١٨٦٧:

تورک: ٩١،٩ درصد (شهر)، ٦٤،٧ درصد (حومه)، ٧١،٦ درصد (کل ناحیه)

یهودی: ٣،٢ درصد (شهر)، ٠ درصد (حومه)، ٠،٨ درصد (کل ناحیه)

آسوری: ٢،٥ درصد (شهر)، ٢٣ درصد (حومه)، ١٧،٨ درصد (کل ناحیه)

کورد: ٢،٤ درصد (شهر)، ٩،٦ درصد (حومه)، ٧،٨ درصد (کل ناحیه)

ارمنی: ٠ درصد (شهر)، ٢،٧ درصد (حومه)، ٢ درصد (کل ناحیه).

متن بخش مربوط از «دائره‌المعارف سالانه‌ی آمریکائی»

The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year ..., Volume 8; Volume 1868, pages 621, 622:

A correspondence of the Paris Moniteur (October 15, 1867) gives the following statistics on the district of Ooroomeeyah [Urmia], which has for many years been seat of Protestant missions:

The district has a population of about 125,000 inhabitants, of which 31,500 belong to the town of Ooroomeeyah [Urmia] and 93,500 to the 360 villages.

The country population is composed of 4 Armenian villages, with 1000 inhabitants; 90 Nestorian villages with about 20,000 inhabitants, of whom from 1,500 to 2,000 are Catholic Chaldees; 30 villages of Koords (Sunnite Mohammedans), [with] 7,500 inhabitants; 215 Turkish villages (Shiite Mohammedans), [with] 60,000 inhabitants; 21 villages, with a mixed population of Chaldees, Armenians, and Mohammedans, [with] 6,000 inhabitants.

The town of Ooroomeeyah [Urmia] numbers 200 Catholic Chaldees; 600 Nestorian Chaldees; 1,000 Israelites; 1,500 Sunnites, and 28[000] Shiites.

منبع:

The American Annual Cyclopedia and Register of Important Events of the Year ..., Volume 8; Volume 1868, pages 621, 622

لينک دانلود:

https://archive.org/details/americanannualcyv2dapp