خالق آرتیستی، اورمولو قاوال‌چی یزدان نیک‌بخت: اینسان‌لاری سئویندیرمه‌ و گولومسه‌مه‌له‌ری‌نی گؤرمه‌نی سئویره‌م.

خالق آرتیستی، اورمولو قاوال‌چی یزدان نیک‌بخت:

اینسان‌لاری سئویندیرمه‌ و گولومسه‌مه‌له‌ری‌نی گؤرمه‌نی سئویره‌م

 

مئهران باهارلی

 

Monday, November 15, 2010

اوخویاجاغینیز یازی، اورمولو قاوال‌چی یزدان عمی (یزدان نیک‌بخت) ایله یاپیلان ایکی سؤیله‌شی ته‌مه‌لی‌نده حاضیرلانمیش‌دیر. یزدان عمی بو ایکی مصاحبه‌نی تورک‌جه یاپمیش، آنجاق یایین‌لایان‌لار اون‌لاری فارس‌جایا چئویرمیش‌له‌ردیر. مه‌نیم یازی ایسه یزدان عمی‌نین بو موصاحیبه‌ده فارس‌جا یایین‌لانان یانیت‌لاری‌نی بیرله‌شدیریپ دوزه‌ن‌له‌مه و داها سونرا یئنی‌ده‌ن تورک‌جه‌یه چئویری‌سی‌نده‌ن اولوشور. یازی‌نی، یزدان به‌ی‌ین دیلی‌نده‌ن آنلاتیلمیش کیمی و بیرینجی ته‌کیل شخص اولاراق یازدیم.

١-بو سؤیله‌شی‌له‌رین اصلی تورک‌جه اولسا دا، اوزوله‌‌ره‌ک اونلاری یاپان‌لار تورک‌جه متنی وئرمه‌میش و یالنیز اونون فارس‌جا چئویری‌سی‌نی یایین‌لامیش‌دیرلار. اویسا بئله دوروم‌لاردا، اؤزه‌ل‌لیک‌له سؤیله‌شی تورک‌جه یاپیلمیش‌سا، فارس‌جایا اه‌ک اولاراق، تورک‌جه ‌اصل متنین ده یایین‌لانماسی گه‌ره‌کیر.

٢-اورمولو قاوال‌چی، خالق صنعت‌چی‌سی، اولو اینسان یزدان عمی‌نی تورک و تورک‌ایلی کولتورو و موزییی‌نه ائتدییی عؤمور بویو خدمتی‌نده‌ن دولایی، ایلگی‌لی و یئتگی‌لی ده‌رنه‌ک‌له‌ریمیز آغیرلامالی و گئج اولمادان، بیله‌سی‌نه یاراشان بیر تقدیر اؤدولو و یا تشککور پایزاسی (پیلاکئتی) سونمالی‌دیرلار.

٣-یزدان به‌ی سؤیله‌شی‌سی‌نده بیر سیرا تورک‌جه گولدورو ییرلاری (ترانه‌های فکاهی) بسته‌له‌دییی‌نی سؤیله‌ییر. کوی (موزیک) قونوسو ایله ایلگی‌له‌نه‌ن‌له‌ر و اوزمان‌لارین بونلاری بیر آن اؤنجه ثبت ائتمه‌سی، ده‌رله‌ییپ توپلاماسی، بیر آرایا گه‌تیریپ یایین‌لاماسی تاریخی اؤنه‌مه‌ صاحیب میللی بیر گؤره‌دیر.

٤-یزدان عمی کیمی شخصیت‌له‌ریمیزین تانیتیلماسی، سؤیله‌شی‌له‌ری‌نین یازی‌لی، سه‌س و گؤرونتو اولاراق تورک‌جه ثبت ائدیلمه‌سی، حاق‌لاری‌ندا یازیلان یازی‌لاردا تورک کیم‌لیک‌له‌ری‌نه وورقو یاپیلماسی، ...؛ تورک میللی کیم‌لیک ایله مد‌نی میراثیمیزا صاحیب چیخمانین، اون‌لاری یازی‌لی تاریخ‌ده ثبت ائتدیره‌بیلمه‌نین گه‌ره‌ییی‌دیر. بو آیری‌جا خالقیمیزین تورک و اورمونون تورک یوردو و تورک‌ایلی اولمادیغی‌نی ایددیعا ائده‌ن‌له‌ره وئریله‌بیله‌جه‌ک اه‌ن ائتگی‌لی یانیت‌لاردان بیری‌دیر.

مئهران باهارلی

مه‌ن یزدان نیک بخت ...

«مه‌ن یزدان نیک بخت‌ه‌م. آتامین آدی حوسئین‌دیر. اورمولویام. جدله‌ریم ده اورمولودورلار. من «مهدی القدم» یؤره‌سی‌نده (محله‌سی‌نده) یوخسول و چوخ اوشاق‌لی بیر اوغوش‌دا (عاییله‌ده) دونیایا گه‌لمیشه‌م و اورادا دا بویا باشا چاتمیشام. ایندی ائویم «ابوذر» اورامی‌ندادیر (خییابانی‌ندادیر). آلتمیش (آلتی) یاشیندایام و ائولی اولان بیر اوغلوم واردیر.

مه‌نیم گؤزله‌ریم کؤرپه چاغ‌لاریم‌دان سورون‌لو ایدی. بوندان دولایی چه‌تین ایش‌له‌ری گؤره‌بیلمه‌زدیم. آتام یوخسول بیر کیشی اولدوغوندان دولایی، بیز اوشاق‌لار اؤیره‌نیم گؤره‌مه‌دیک و بو اوزده‌ن ده مه‌ن اوخوریازار دئییله‌م. مه‌ن چاغا یاش‌لاریم‌دان اوغوشومون (عاییله‌مین) گئچیمی‌نه کؤمه‌ک ائتمه‌یه مجبور ایدیم. قاوال چالمانی دا سئودیییم اوچون، بو یولو سئچدیم.

مه‌ن اوشاق‌لیق‌دان تورک ییرلاری‌نا (تورکوله‌ری‌نه) ایلگی دویاردیم. مه‌نه ایلک که‌ز ییر اوخوما و قاوال چالمانی، اورمو`دا آزه‌ربایجان کویونون (موسیقی‌سی‌نین) اه‌سکی اوزلولاری‌ندان (هنرمندله‌ری‌نده‌ن) اولان «سلام دشتی» اؤیره‌تدی. او مه‌نی اؤز یانی‌ندا دویون توی‌لاری‌نا (جشن عروسی) آپاراردی. او دؤنه‌م‌له‌رده مه‌نه ییرمی تومه‌ن ته‌رگه (دست‌مزد) وئره‌ردی‌له‌ر.

مه‌ن اه‌ل‌لی ایل‌دیر قهوه‌ائوله‌ری و گه‌زیم‌لیک‌له‌رده (پارک‌لاردا) ییر اوخویورام. بو مه‌نیم ته‌ک ایشیم اولموش‌دور. اون بئش یاشیم‌دان به‌ری بوگونه‌ ده‌ک ده بو یول‌دان گئچینمیشه‌م. دئوریم‌ده‌ن (اینقیلاب‌دان) اؤنجه دویون توی‌لاری‌ندا دا سؤیله‌یه‌ردیم. آنجاق دئوریم‌ده‌ن سونرا یالنیز گه‌زیم‌لیک و یؤره‌له‌رده اوخویورام. ساواش ایل‌له‌ری‌نده سه‌ککیز ایل قاوالی اه‌لیمه آلمادیم. بو سوره‌ده، ساواش بیتینجه‌یه ده‌ک، ایش‌چی‌لیک (عمله‌لیک) ائدیردیم. بوگونه ده‌ک هئچ بیر ارکله‌ت گؤره‌ولی‌سی (دولت مامورو) مه‌ن‌ده‌ن تورکو اوخومامامی ایسته‌مه‌میش، قاوال چالماغیما اه‌نگه‌ل اولمامیش‌دیر.

مه‌ن آزه‌ربایجان تورکوله‌ری‌نه چوخ قولاق آسارام. مه‌ن‌ده اوستا آزه‌ربایجان ییرچی‌لاری‌ندان (خواننده‌له‌ری‌نده‌ن) چوخ سایی‌دا اه‌سکی کاسئت‌له‌ر واردیر: حاجی بابا، تئیمور موصطافایئف، رشید بئهبودوف، زئینب خان‌لارووا و.س... آنجاق تانری یارلیقاسین (آللاه رحمت ائتسین)، حاجی بابا‌نی هامی‌دان چوخ سئوه‌ردیم. او اولو بیر اینسان‌دی. من آزه‌ربایجان سی‌دی‌له‌ری‌نده‌ن ده اؤیره‌نه‌ره‌م.

گئچمیش‌ده آراسیرا فارس‌جا «کوچه بازاری» ماهنی‌لاری‌نی دا اوخویاردیم. آنجاق اؤزوم تورک‌جه ییر سؤیله‌مه‌نی سئویره‌م، فارس‌جا ماهنی‌لاری چوخ سئومه‌م. مه‌ن آزه‌ربایجان تورکوله‌ری‌نین وورقونویام. او دؤنه‌م‌ده بیله فارس‌جا اوخومازدیم. بیر سیرا گولدورو (فکاهی) ییرلاری‌نی اؤزوم باغداییپ (تصنیف ائدیپ) اوخویارام. بو، ییری اوخودوغوم یئره باغ‌لی‌دیر. قادین‌لارین اولدوغو اه‌یله‌شمه‌له‌رده (مجلیس‌له‌رده) سایقین‌لیغا آرتیق‌راق اؤنه‌م وئره‌ره‌م. ایل‌له‌ر قاباق، نفسیم گوج‌لو و به‌ل‌له‌ییمین (حافیظه‌مین) ایتی اولدوغو گون‌له‌رده، چوخ سایی‌دا تورکونو اه‌زبه‌ره بیلیردیم و یاخشی‌راق، داها گور سه‌س‌له اوخویاردیم. ایندی ایسه یاش‌لانمیشام. آنجاق اینسان‌لاری سئویندیرمه و اونلارین گولومسه‌مه‌سی‌نی گؤرمه‌نی سئویره‌م.

اوغلوم، مه‌نیم اورام‌لاردا (خییابان‌لاردا) اینسان‌لارا تورکو اوخوماغیمدان اؤتورو دارقینج (راحات‌سیز) اولماز. او، ایلک باش‌دان مه‌نیم ایشیمین گه‌زیم‌لیک‌له‌رده ییر سؤیله‌مه‌ک اولدوغونو بیلیر. اؤزوم ده گه‌زیم‌لیک و اورام‌لاردا ییر سؤیله‌مه‌، اینسان‌لارین مه‌نه آقچا (پول) وئرمه‌سی‌نده‌ن، یا دا مه‌نیم‌له هه‌نه‌ک (شوخ‌لوق) ائتمه‌سی‌نده‌ن که‌سین‌لیک‌له دارقینج اولمام. بیرینجی‌سی، بو مه‌نیم ایشیم‌دیر. ایکینجی‌سی، مه‌ن اینسان‌لارین مه‌نیم ییر سؤیله‌مه‌م‌ده‌ن سئویندیک‌له‌ری‌نی گؤروره‌م. مه‌ن ده اونلاری سئویندیره‌بیلدیییم‌ده‌ن سئوینج‌لی اولورام. یالنیز، بیر سیرا گنج‌له‌ر مه‌نیم‌له اویقون‌سوز شوخ‌لوق‌لار ائدیرله‌ر. من اون‌لارا دا دؤزوم‌لو داورانارام. چونکو نه ده اولسا، اون‌لار گه‌نج‌دیرله‌ر.

مه‌ن ده اؤز پاییما، آزه‌ربایجان‌ین اه‌کینجی (فرهنگی) اوغروندا اه‌مه‌ک وئریره‌م. آنجاق ایندی‌یه ‌ده‌ک اه‌رکله‌ت (دولت) و اه‌کینج اؤزده‌ک‌له‌ری‌نده‌ن (مرکزله‌ری‌نده‌ن) هئچ بیر کؤمه‌ک آلمامیشام. ذا‌تن اون‌لار بیزله‌ری به‌یه‌نمه‌زله‌ر بیله. بوگونه‌ ده‌ک ده دولته باغ‌لی هئچ کیمسه‌نین، مه‌نیم اؤلوپ قالدیغیمی سوروپ سوروشدوغو اولمامیش‌دیر. مه‌ن کیمسه‌ده‌ن کؤمه‌ک گؤزله‌میره‌م. آنجاق مه‌نیم گؤروتومو (عکسیمی) اؤز گون‌ده‌لییینیزده (روزنامه‌نیزده) چاپ ائده‌رسه‌نیز، که‌سین‌لیک‌له مه‌ن‌ده‌ن گؤزه‌ل بیر گؤروت سالین و گون‌ده‌لییینیزده‌ن بیر نوسخه‌سی‌نی مه‌نه ده وئرین».

قایناق:

١-فاریابی، فرشید. خوابت آشفته مباد! هفته‌نامه فردای ما. پنجشنبه ١٥ آذر ماه ١٣٨٦- شماره ٢٤٠

٢-کیومرثی، زیبا. یزدان، پیرمردی که ۵۰ سال است می‌خواند. خبرگزاری شبستان، رسانه حوزه دین، فرهنگ و اندیشه. 

توت آغاجی بویومجا

توت یئمه‌دیم دویونجا

بیلسه‌یدیم وفان بودور

قالماز ایدیم یانینجا

---------------------------------

Urmulu qavalçı, xalq senetçisi, ulu insan Yezdan Emi’ni Türk ve Türkili kültürü ve müziyine étdiyi ömür boyu xidmetinden dolayı, ilgili ve yétgili derneklerimiz ağırlamalı ve géc olmadan bilesine yaraşan bir teqdir ödülü veya teşekkür payzası (pilakéti) sunmalıdırlar

 

Méhran Baharlı

Oxuyacağınız yazı, Urmulu qavalçı Yezdan Emi (Yezdan Nikbext) ile yapılan iki söyleşi temelinde hazırlanmışdır. Yezdan Emi bu iki söyleşini Türkce yapmış, ancaq yayınlayanlar onları Farscaya çévirmişlerdir. Menim yazı ise Yezdan Emi’nin bu söyleşilerde Farsça yayınlanan yanıtlarını birleşdirip düzenleme ve daha sonra yéniden Türkceye çévirisinden oluşur. Yazını Yezdan Bey’in dilinden anlatılmış kimi ve birinci tekil şexs olaraq yazdım.

Xalq artisti Urmulu qavalçı Yezdan Nikbext:

İnsanları sévindirme ve gülümsemelerini görmeni sévirem.

Men Yezdan Nikbext’em. Atamın adı Hüséyn’dir. Urmuluyam. Cedlerim de Urmuludurlar. Men Méhdilqedem yöresinde (mehellesinde) dünyaya gelmişem ve orada boya başa çatmışam. İndi ise évim Ebuzer uramındadır (xiyabanındadır). Altmış yaşındayam ve évli olan bir oğlum vardır.

Menim gözlerim körpe çağlarımdan sorunlu idi ve çetin işleri görebilmezdim. Atam yoxsul bir kişi idi ve biz öyrenim göremedik ve bu üzden de men yazar oxur déyilem.

Men qırx ildir qehveévleri ve gezimliklerde (parklarda) yır (terane) oxuyuram. Dévrimden (inqilabdan) önce düyün toylarında (ceşn-i erûsilerde) da oxuyardım. Ancaq dévrimden sonra yanlız gezimlik ve yörelerde oxuyuram. Men uşaqlıqdan Azerbaycan türkülerine ilgi duyardım. Bugüne dek de bu yoldan géçinmişem. İlk kez mene néce yır oxumanı Urmu’da Azerbaycan küyünün (mûsiqîsinin) eski uzlularından (senetçilerinden) olan “Selam Deşti” öyretdi. O meni özüyle düyün toylarına götürerdi. O dönemler mene yirmi tümen terge (destimüzd) vérerdiler.

Men Azerbaycan türkülerine çox qulaq asaram. Mende usta Azerbaycan yırçılarından (xanendelerinden) çox sayıda eski kasétler vardır. Hacı Baba, Téymur Mustafayév, Reşid Béhbudov, Zéyneb Xanlarova, vs. Ancaq Tanrı yarlıqasın, Hacı Baba’nı hamıdan çox séverdim. O böyük bir yalınıqdı (insandı). Men Azerbaycan CDlerinden de öyrenerem.

Géçmişde arasıra Farsa “kuçé bazari” mahnılarını da oxuyardım. Ancaq özüm Türkce yır söylemeni séverem. Farsca mahnıları çox sévmem. Men Azerbaycan türkülerinin vurqunuyam. O dönemde bile Farsca oxumazdım.

Bir sıra güldürü (fukahi) yırları özüm bağdayıb (tesnif édib) oxuyaram. Bu, oxuduğum yére bağlıdır. Qadınların olduğu eyleşmelerde (meclislerde) sayqınlığa artıqraq önem vérerem.

Oğlum uramlarda insanlara türkü oxumağımdan darqınc (rahatsız) olmaz. O ilk başdan menim işimin gezimliklerde türkü söylemek olduğunu bilir.

Özüm de gezimlik ve uramlarda türkü söylemek ve insanların mene aqça (pul) vérmesinden ya da menimle şuxluq éylemesinden kesinlikle darqınc olmam. Birincisi bu menim işimdir. İkincisi men insanların menim türkü söylememden sévindiklerini görürem, men de onları sévindirebildiyimden sévincli oluram. Yalnız bir sıra gencler menimle uyqunsuz şuxluqlar éderler. Men onlara da dözümlü davranaram, çünkü ne de olsa onlar gencdirler.

Men de öz payıma göre Azerbaycan ekinci (ferhengi) uğrunda emek vérirem. Ancaq indiyedek erklet (dévlet) ve ekinc özdeklerinden (merkezlerinden) héç bir kömek almamışam. Zaten onlar bizleri beyenmezler bile. Bugünecen de erklete bağlı héç kimsenin menim ölüp qaldığımı sorduğu olmamışdır.

Men kimseden kömek gözlemirem. Ancaq menim görütümü (eksimi) öz gündeliyinizde (ruznamenizde) çap édecekseniz, kesin menden gözel bir görüt salın ve gündeliyinizden bir nüsxesini mene de vérin.