خيدير دده، آجيماسيز خان و يوخسول کيشي- خيدير سؤيله‌نجه‌له‌رينده‌ن (افسانه‌له‌رينده‌ن)

خیدیر دده، آجیماسیز خان و یوخسول کیشی

خیدیر سؤیله‌نجه‌له‌ری‌نده‌ن (افسانه‌له‌ری‌نده‌ن)

مئهران باهارلی

Saturday, March 03, 2007

مئهران باهارلی

سؤزوموز

تورک اولوسو (ملتی) و تورک‌ایلی اؤلکه‌سی‌نین ان اؤنه‌م‌لی ایکی خالق- دنیوی بایرام‌لاری یئلین‌آی‌ین (مارس) ٢١ینده قوت‌لانان ارگه‌نه قون بایرامی (عید نوروز) و بوزآی‌ین (فوریه) ایلک اورتاگونونده (پنج‌شنبه‌سی‌نده) قوت‌لانان خیدیر نبی بایرامی'دیر (عید خضر نبی). "خیدیر نبی بایرامی" تؤره‌ن و گله‌نه‌ک‌له‌ری آراسی‌ندا خیدیر سؤیله‌نجه‌له‌ری، خیدیر آند و آلقیش‌لاری، قاوورقا و قاووت یاپما، قاووت پایی، خیدیر پایی و حالواسی، خیدیر اوروجو، خیدیر سوفراسی، خیدیرچی‌لار، خیدیر اوتاغی، نبی پنجه‌سی، قامچی ایزی، خیدیر یاتیری و اوجاق‌لاری،..... واردیر.

آشاغی‌دا خیدیر سؤیله‌نجه‌له‌ری‌نده‌ن بیری، منیم یازیم‌لا، سونولموش‌دور (مئهران باهارلی):

خیدیر دده، آجیماسیز خان و یوخسول کیشی

قارانقولوق آجون‌دا (دونیادا) خیدیر آدلی بیر یالاواج (پیغمبر) واردیر. اورادا بیر بولاق آخیر. بو بولاغین سویو "منگی یاشام" (حیات ابدی) و یا "دیری‌لیک سویو"دور (آب حیات). دیری‌لیک سویونو ایچه‌ن بیری، هئچ واخت اؤلمه‌ز. خیدیر دا او دیری‌لیک سویوندان ایچدییی اوچون هپ (همیشه) دیری‌دیر. خیدیر`ی گؤره‌بیله‌ن هر کس، اوندان نه ایسته‌رسه، خیدیر اونون ایسته‌یی‌نی یئرینه یئتیره‌ر. آنجاق خیدیر هر یالینیغین (اینسان‌ین) گؤزونه گؤرونمه‌ز. اونو گؤره‌بیلمه‌ک اوچون، گره‌ک ان یاخشی یالینیق (اینسان) اولان، کیمسه‌نی اینجیتمه‌یه‌ن ....

لاپ بایری چاغ‌لاردا (ان قدیم زامان‌لاردا) آجیماسیز (بی‌رحم) بیر خان یاشاییرمیش. بو خان دا خیدیر`ین کندی‌سی‌نی گؤره‌بیله‌ن هر کسین ایسته‌ک‌له‌ری‌نی یئرینه یئتیره‌ن بیر یالاواج اولدوغونو بیلیرمیش. خان، خیدیر`ی بولماق و بولونجا خیدیردان بیله‌سی‌نی اوره‌یی یوموشاق، یاخشی بیر خانا دؤنوشدو‌رمه‌سی‌نی اؤتوک (خواهش) ائتمه‌ک ایسته‌ییرمیش. بو اوزده‌ن ده خیدیر`ین تاپیلماسی و یانینا گتیریلمه‌سی اوچون یارلیق (فرمان شاه) وئریپ، جار چک‌دیرمیش‌دی. خان بو ایشی باشارانا، نه ایسته‌رسه وئره‌جه‌ک ایمیش.

یاخین کندله‌رین بیری‌نده جیققیلی اوشاق‌لاری اولان قیسا بویلو یوخسول بیر کیشی وار ایدی. او دا بو بویروغو (امر) ائشیتمیش‌دی. بو کیشی بالاجا اوشاق‌لاری‌نا بیر تیکه چؤره‌ک تاپابیلمه‌ییردی. سون اوچ گون اوچ گئجه‌ده ایسه، چاغالار هئچ نه یئمه‌میش‌دی‌له‌ر. آج‌لیق‌دان آغلاییردیلار.

قیسا بویلو یوخسول کیشی اوشاق‌لاری‌نین آج‌لیغی‌نا داها آرتیق دؤزه‌مه‌ییپ، خان`ین یانینا واریپ، اونا دئدی: خیدیر`ی گتیرمه‌ک اوچون منه قیرخ گون سوره (مهلت) وئر. آنجاق بو سوره‌ده یاورولاریما او دنلی (قده‌ر) یئمه‌ک گؤنده‌ر کیم آج‌لیق‌لاری‌نی اونوتسون‌لار.

خان کؤنوشدو (راضی‌لاشدی). اونا قیرخ گون سوره وئردی. اوشاق‌لاری‌نا دا بول‌لوجا آزیق گؤنده‌ردی. کیشی قیرخ گون بویونجا اوشاق‌لاری‌نا باخدی. داها آج‌لیق‌لاریندان آغلامادیقلارینا سئویندی.

قیرخ بیرینجی گون قیسا بویلو یوخسول کیشی خان`ین یانینا گئری قاییدیپ دئدی: گئرچه‌یی بیلمه‌ک ایسته‌ییرسه‌ن، سنه یالان دانیشمیشام. منیم خیدیر`ی سنین یانینا گتیرمه‌یه گوجوم یئتمه‌ز. اوشاق‌لاریم گؤزومون قاباغیندا آج‌لاریندان اؤلمه‌سین‌له‌ر دییه، یالان سؤیله‌دیم. من‌ده‌ن سونرا نه اولار، اولار .....

خان اؤفکه‌سی‌نده‌ن (حیرصی‌نده‌ن) اؤیله‌سینه قیشقیردی کیم، هامی تیر تیر تیتره‌دی.

خان`ین اوچ باخانی (وزیری) واردی. اوزونو باخان‌لارینا چئویریپ، اونلاردان سوروشدو: بو کیشی‌یه نئجه قییین (جزا) وئره‌یین؟

بیرینجی باخان دئدی: اونو ٤٠ تیکه‌یه بوداییپ، هر پارچاسی‌نی بیر ات‌چی‌نین (قصابین) چنگه‌لی‌نه گئچیرتمه‌ک گره‌کیر.

ایکی‌نجی باخان دئدی: دری‌سی‌نی سویوپ، ایچینه سامان تیخاماق، توزه‌م‌لی (عدالت‌لی) اولار.

اوچونجو باخان دئدی: خان ساغ اولسون! بو کیشی یالان دانیشمیش‌دیر، دوغرودور. یالان سؤیله‌مه‌ک اییی ایش دئییل‌دیر. آنجاق نییه یالان دانیشدیغی‌نین نده‌نی‌نی بیلمه‌ک گره‌کیر. او، بونا ایته‌ک‌لی (مجبور) اولموش‌دور. او، اوشاق‌لاری‌نین آج‌لاریندان اؤلمه‌له‌ری‌نی ایسته‌مه‌میش. من‌جه ساغ اسه‌ن بیراخین بیله‌سی‌نی. اؤتورون گئتسین اوشاق‌لاری‌نین یانینا.

او بیری باخان‌لار بو سؤزله‌ری تابیش‌مادی‌لار (قبول ائتمه‌دی‌له‌ر). آخی او خان'ی آلدادیپ. بؤیله بیری‌سی‌نی قییین‌سیز (جزاسیز) قویماق، سالی‌وئرمه‌ک اولماز.

بو سیرادا گؤزه بنیزینده‌ن آغ ایشیق ساچیلان، آغ ساچ‌لی، آغ ساقال‌لی، آغ گیییم‌لی بیر قوجا گؤروندو. هامی شاشقین‌لیق‌لا اونا باخدی.

قوجا دیل‌له‌ندی: هر کس اوزلوغونا (صنعتینه) گؤره دانیشار ...

خان، بنیزینده‌ن آغ ایشیق ساچیلان قوجا کیشی‌ده‌ن سوروشدو: دده، سن کیمه‌ن؟ نه‌چی‌یه‌ن؟ سنی کیمسه گؤرمه‌ده‌ن بورایا نئجه گلدین؟ سؤیله‌دییین سؤزون آنلامی نه‌دیر؟

بنیزینده‌ن آغ ایشیق ساچیلان قوجا کیشی دئدی: سؤزومون دیرگی‌سی (جانی)، اؤزو اودور کیم، بیرینجی باخان، باخان‌لیق‌دان اؤنجه ات‌چی (قصاب) ایدی. ات دوغراماقدان، کسیپ بوداماقدان باشقا بیر ایش باجارمازدی. بیرینجی باخان کؤنوک‌له (راضی‌لیق‌لا) باشی‌نی ترپه‌تدی.

بنیزینده‌ن آغ ایشیق ساچیلان قوجا کیشی سؤزونو سوردوردو: ایکی‌نجی باخان، اؤنجه‌له‌ری یورقان سیرییان ایدی. یورقان ایچینه یون دولدوروپ سیریماق‌دان باشقا، الی‌نده‌ن هئچ نه گلمه‌زدی. ایکی‌نجی باخان دا قوجا`نین سؤزونو اونایلادی (تصدیق‌له‌دی).

بنیزینده‌ن آغ ایشیق ساچیلان قوجا کیشی سؤزونه داوام ائتدی: اوچونجو باخان ایسه باخان‌لیق‌دان اؤنجه یوخسول بیر کیشی‌نین اوغلو ایدی. اوسونون (عاغلی‌نین) ایتی‌لییی‌نه گؤره، گلیپ باخان اولابیلمیش‌دیر. دئمه‌لی، باخان‌لارین هره‌سی، اؤز اوزلوق‌لارینا اویقون اولاراق دانیشمیش‌لار. من ایسه خیدیر قوجایام. بو یوخسول کیشی‌یه گؤره گلدیم.

خان، خیدیر`دان اؤتوندو (ریجا ائتدی): خیدیر دده! اؤیله ائت کیم، من ده اییی هون‌لاردان (آدام‌لاردان) بیری اولوم. کیمسه‌یه کؤتولوک ائیله‌مه‌ییم، هئچ کیمه پیس‌لیک ائتمه‌ییم.

خیدیر دده گولومسه‌یه‌ره‌ک آییتدی: بونو، ایسته‌یه‌ن هر کس باشارابیله‌ر. اونوتما! یاخشی هون (آدام) اودور کیم یاخشی هونو (آدامی)، یاخشی آدام بیلسین. پیس آدامی یاخشی آدام بیله‌ن، یاخشی هون (آدام) اولابیلمه‌ز.

خیدیر دده سؤزونو بیتیرینجه یوخ اولووئردی. خان گؤنلونده بیر ایشیق، اوره‌یینده بیر یونگول‌لوک دویدو. یانینداکی ایکی اوره‌یی قارا باخانی‌نی قاتیندان قوودو. اوچونجو باخانی آغیرلادی. قیسا بویلو یوخسول کیشی ایسه یوخسول‌لوق‌دان قورتولدو، بیر داها دا یوخسول اولمادی .....

سؤزلوک

آجون Acun : دنیا

آزیقAzıq : آذوقه

آغیرلاماق Ağırlamaq : گرامی داشتن

آلقیشAlqış : آفرین، تشویق

آندAnd : سوگند، قسم

آنلام Anlam : معنا

آییتدیAyıtdı : گفت

ات‌چی Etçi : قصاب

ارگه‌نه Ergene : معدن

اسه‌ن Esen : سالم

او دنلی O denli : آنقدر

اؤتورمه‌کÖtürmek: بیراخماق، باغیشلایاراق سالی وئرمه‌ک، اؤزگور ائتمه‌ک، توزاق‌دان قورتارماق

اؤتوک Ötük : خواهش

اؤتونمه‌ک Ötünmek : خواهش کردن

اوجاقOcaq : جای مقدس

اورتاگون Ortagün : پنجشنبه

اؤزÖz : اصل، جوهر

اوزلوق Uzluq : هنر

اوس Us : عقل

اؤفکه Öfke : خشم

اؤلکهÖlke : کشور، مملکت

اولوس Ulus : ملت

اونای‌لاماق Onaylamaq : تصدیق کردن

اؤنه‌م‌لیÖnemli : مهم

اویقون Uyqun : مناسب

اؤیله:Öyle  آنچنان، چنان

ایته‌ک‌لی İtekli : مجبور

ایتی‌لیکİtilik : تیزی

اینجیتمه‌کİncitmek : رنج دادن، آزار دادن

ایییİyi : خوب، نیک

باخان Baxan : وزیر

بایری Bayrı : باستان

بنیز Beniz : چهره، رخ

بوداماق Budamaq : شقه کردن

بوزآی Bozay: فوریه

بویروق Buyruq : امر

بیتیرمه‌کBitirmek : پایان دادن

پایPay : سهم

تابیشماق Tabışmaq : قبول کردن، پذیرفتن

تؤره‌ن Tören : مراسم

توزه‌م Tüzem : عدالت

چاغÇaǧ : زمان

چاغاÇaǧa : کودک

دؤنوشدورمه‌کDönüşdürmek : متحول کردن

دویماق Duymaq : حس کردن

دیرگی Dirgi : جان

دیری‌لیک Dirilik : زندگی

سالی‌وئرمه‌کSalıvérmek : رها کردن

سوره Süre : مهلت

سونولماقSunulmaq : تقدیم شدن

سؤیله‌مه‌کSöylemek : گفتن

سؤیله‌نجه Söylence : افسانه

شاشقین‌لیق Şaşqınlıq : حیرت

قات Qat : محضر

قارانقولوقQaranquluq : تاریکی

قامچیQamçı : شلاق

قاووتQavut :

قاوورقاQavurqa :

قوت‌لاماق Qutlamaq : جشن گرفتن

قورتولماقQurtulmaq : خلاص شدن

قیشقیرماقQışqırmaq : فریاد کشیدن

قییین Qıyın : مجازات

کندی‌سیKendisi : خودش

کؤتولوکKötülük : بدی

کؤتولوکKötülük : بدی

کؤنوشمه‌ک Könüşmek : راضی شدن

کؤنوک Könük : رضایت

گله‌نه‌ک Gelenek : رسوم

گولومسه‌مه‌کGülümsemek : لبخند زدن

گؤنلوندهGönlünde : در قلبش، در دلش

لاپLap : کاملا

منگی Mengi : جاودانی

هره‌سیHeresi : هر کدام

هون Hun : آدم، بشر

یاتیر Yatır : آرامگاه

یارلیق Yarlıq : فرمان

یاشام Yaşam : حیات، زندگانی

یالاواج Yalavac : پیغامبر

یالینیق Yalınıq : انسان

یاوروYavru : فرزند

یوخ اولووئرمه‌کYox oluvérmek : ناگهان ناپدید شدن

یئلین‌آی Yélinay: مارس

گئرچه‌یه هو!