وصیت تورکی مظفرالدین شاه به ولی‌عهد محمدعلی
شاه
مئهران باهارلی
در این نوشته متن تورکی وصیت مظفرالدین شاه قاجار در بستر مرگ[1] به ولی‌عهد خود محمدعلی شاه را به نقل از یک منبع عثمانلی آورده‌ام. این منبع سلسله مقالاتی به اسم «ایران مکتوب‌لاری» است که در روزنامه‌ی تصویر افکار چاپ عثمانلی در سال ١٩٠٩ به صورت تفرقه (پاورقی) منتشر می‌شد[2]. (متن کامل تورکی و ترجمه‌ی فارسی بخش مربوطه در پایان این مقاله آورده شده است).
١-در این وصیت مظفرالدین شاه از فرزند خود و شاه بعدی ایران می‌خواهد که هیچ خللی به شیوه‌ی حکومتی مشروطیت وارد نسازد، بلکه تمام تلاش خود را برای نهادینه کردن و تحکیم آن به کار برد. زیرا به اعتقاد مظفرالدین شاه، مشروطیت تنها شیوه‌ی حکومتی مفید برای این مملکت است:
«اوغلوم! به‌ن اؤلویوروم. به‌نیم یئریمه سه‌ن شاه اولاجاق‌سین. سانا نصیحت و وصیتیم بیر جمله‌ده‌ن عبارت‌دیر. بو مملکتین یگانه مدارِ سعادتی اولان مشروطیته زنهار خلل گه‌تیرمه!. بو اصولِ اداره‌نین اه‌لین‌ده‌ن گه‌لدییی قه‌ده‌ر تحکیمی‌نه غیرت ائت!. .... ایشته اوغلوم! سانا سون بیر رجام بودور. یوخسا بابالیق حقّی حلال اولماسین!».
ترجمه: «فرزندم، من در شرف مرگ هستم. تو به جای من به سلطنت خواهی رسید. نصیحت من و وصیتم به تو، عبارت است از یک جمله. به مشروطیت که تنها مسیر سعادت و خوشبختی این مملکت است، زنهار خلل و آسیب وارد نکن. برای تحکیم این شکل حکومتی تا آنجا که از دستت بر می‌آید همت و تلاش بنما. ... اینک فرزندم، آخرین خواهش من از تو این است. و اللا حق پدری من بر تو حلال مباد!»
٢-این وصیت نشان می‌دهد مشروطه‌خواهی مظفرالدین شاه، فرمان‌روایی که به اصل «رفتار به اقتضای زمان، ضرورت خردمندی و دانائی است» اعتقاد داشت[3]، امری کاملا آگاهانه و سنجیده، و حاصل تحصیل و تربیت نیکو، تجربه‌آموزی در امر زمام‌داری به هنگام والی‌گری در آزربایجان، مشاهدات شخصی در اوروپا و تحقیق و تدقیق و مقایسه‌ی شیوه‌های حکومتی مختلف، تشخیص و تبیین مصالح دراز‌مدت کشور و مردم بر اساس اقتضای زمان و خردمندی و دانائی توسط مظفرالدین شاه بوده است:
«به‌ن بوتون آوروپایی گه‌زدیم. گؤردویوم مدنیته، معموریته حیران اولدوم. تحقیق و تدقیق ائتدیم. بونلارین کافّه‌سی.نین مشورت و مشروطیت سایه‌سی‌نده حصولا گه‌لدییی‌نی جمله عالم یک‌زبان اولاراق تسلیم ائتدی‌له‌ر».
ترجمه: «من سراسر اوروپا را سیاحت کردم . شیفته‌ی تمدن و آبادی و رفاهی که در آنجا دیدم شدم. تحقیق و تدقیق نمودم. جمله‌ی عالم متفق القول هستند که همه‌ی این‌ها [تمدن و آبادی و رفاه]، در سایه‌ی مشورت و مشروطیت حاصل شده است».
٣-این وصیت کوتاه درجه‌ی مردم‌دوستی و خیرخواهی و مسئولیت‌شناسی و فداکاری بی نظیر مظفرالدین شاه را نشان می‌دهد که حتی در بستر مرگ و جان کندن، در اندیشه و نگران مردمان کشور خود و بهروزی و سعادت و آینده‌ی آن‌ها بود. در این نوشته، همچنین وقوف نماینده‌گان و مردم و خارجیان بر مردم‌دوستی و خیرخواهی مظفرالدین شاه و محبوبیت فوق العاده‌ی وی در میان آن‌ها تثبیت شده است:
«مظفرالدین شاه‌ین وفاتی خبری، یئرلی اجنبی جمله‌یی جداً متاثّر ائیله‌دی. جنازه‌سی تشهیر اولوندوغو وقت، زیارتی‌نه گه‌له‌ن‌له‌رین حدّی حسابی یوخ ایدی. هر کس آغلییور ایدی».
ترجمه: «خبر فوت مظفرالدین شاه مردم و خارجیان، همه را به طور جدی پریشان و غمگین ساخت. هنگامی که جنازه‌اش تشهیر شد، شمار کسانی که به آخرین دیدار با وی شتافتند، حد و حسابی نداشت. همه‌گی یک‌سر می‌گریستند».
٤-یکی از خیانت‌های بی شماری که تاریخ‌نگاری - تاریخ‌بافی ایرانی به مردمان ایران و حقیقت کرده است، تحریف و ترسیم چهره‌ای منفی و زننده از مظفرالدین شاه قاجار و تخریب و لجن مال کردن شخصیت وی است[4]. حال آن که حقیقت و واقعیت آن است که مظفرالدین شاه قاجار شخصیتی آزاداندیش، دموکرات، صلح‌دوست، متجدد و نوآور، و فرمان‌روایی خواهان انجام اصلاحات و دموکراتیزاسیون واقعی و ریشه‌ای جامعه‌ی ایران بود. اصلاحات متعدد مظفرالدین شاه در طول سلطنت بالنسبه کوتاه خود از جمله موارد آتی را شامل می‌شود: تخفیف شدت عمل مامورین نظمیه؛ لغو نظام بیگاری و بسیاری از مالیات‌هایی که مقامات دولتی و اعیان به ناحق از اهالی اخذ می‌کردند، آزاد کردن ورود بعضی روزنامه‌های آزادی‌خواه به کشور؛ تشویق تشکیل مجامع تجاری، فرهنگی و آموزشی؛ حمایت از گسترش مدارس نو؛ ایجاد کابینه‌ی جدید وزرا، صدور فرمان مشروطیت، گشودن اولین مجلس شورای ملی، توشیح نخستین قانون اساسی کشور ....
٥-علاوه بر خصلت‌های مثبت مظفرالدین شاه به عنوان یک فرمان‌روا (مخالفت با حکومت مطلقه، عدالت‌خواهی، مردم‌دوستی، اصلاح‌طلبی، آزادی‌خواهی، نوآوری، مبارزه با فساد اداری و رشوه‌خواری و ...)، شعور ملی تورک و تورک‌گرایی وی که خود را در فورم‌های دفاع وی از تحصیل به زبان تورکی در مدارس، مخالفت با مصوبات انجمن معارف تهران و تبریز مبنی بر اجباری ساختن فارسی در مدارس و ممنوعیت تحصیل به زبان تورکی، تلاش برای تحکیم و گسترش دوستی و ایجاد اتحاد استراتژیک با عثمانلی، تعلق خاطر به جریان اتحاد اسلام، علاقه به زبان تورکی و تلاش برای حفظ و گسترش کاربردهای زبان تورکی از جمله به صورت زبان رابط، ... متجلی ساخت، مظفرالدین شاه را به قهرمان ملی ملت تورک تبدیل کرده است[5].
متن کامل بخش مربوطه از «ایران مکتوب‌لاری-٢:
ایران‌دا قانونِ اساسی»
(تصویر افکار، نومئرو ٧، ٦ حزیران ١٩٠٩، ١٧ جمادی الاولی ١٣٢٧. ج. ش.)
...... شاه‌ین احوالَ صحیّه‌سی گئتدیک‌جه کسبِ وخامت ائتدییی‌نده‌ن، مجلسِ مبعوثان‌ین گشادی‌نا گه‌له‌مه‌یه‌جه‌یی تحقّق ائدییور ایدی. ... مظفرالدین شاه په‌ک خسته اولدوغو حال‌دا مبعوثانی قبول ائتدی. مجلس‌ین اجتماعی‌نی گؤردویونده‌ن دولایی، بیانِ شکر و ممنونیت ائیله‌دی. مبعوثان طرفی‌نده‌ن مناسب بیر طرزده مقابله اولوندو. بیر ده دعا ائدیلدی. مجلس‌ین آچیلدیغی اعلان اولوندو. ....
دیگر طرف‌ده‌ن حالتِ نزعه گه‌لمیش اولان مظفرالدین شاه آلمانیادان پروفئسور دامش‌ی جلب ائتمیش و بو دوکتور داخی شاه‌ین آنجاق بیر قاچ آی‌لیق عمرو قالدیغی‌نی تصدیق ائتمیش ایدی. ایران وکلاسی شاه‌ین حیاتی‌ندان قطع امید ائدیلدییی‌نی گؤرونجه، همان تبریزده والی بولونان ولی‌عهده تئلئقراف‌لا اِخبارِ کیفیت و که‌ندی‌سی‌نی تئهران‌ا دعوت ائیله‌میش‌له‌ردی.
اول وقت‌له‌ر ولی‌عهد اولان محمدعلی شاه روس‌لار طرفی‌نده‌ن تربیه ائدیلمیش و دائما روس تاثیری آلتی‌ندا یاشامیش اولدوغوندان، تئهران‌داکی غَلَیان اثناسی‌ندا روس‌لارین مشروطیت علیهی‌نده بولونمالاری و بالطبع تبریزده ولی‌عهدین معیتی‌نده‌کی روس‌لارا داخی او یول‌دا تعلیمات وئرمه‌له‌ری حسب‌یله، محمدعلی شاه‌ین مشروطیته بیر تورلو ایسینامادیغی جمله‌سی‌نه معلوم ایدی.
مع مافیه وکلانین اتّخاذ ائتدییی تدابیرِ حَسَنه‌ده‌ن اولماق اوزه‌ره مظفرالدین شاه اؤلوم دؤشه‌یی‌نده اوغلونا شو نصایحی وئردی:
«اوغلوم! به‌ن اؤلویوروم. به‌نیم یئریمه سه‌ن شاه اولاجاق‌سین. سانا نصیحت و وصیتیم بیر جمله‌ده‌ن عبارت‌دیر. بو مملکتین یگانه مدارِ سعادتی اولان مشروطیته زنهار خلل گه‌تیرمه!. بو اصولِ اداره‌نین اه‌لین‌ده‌ن گه‌لدییی قه‌ده‌ر تحکیمی‌نه غیرت ائت!. به‌ن بوتون آوروپایی گه‌زدیم. گؤردویوم مدنیته، معموریته حیران اولدوم. تحقیق و تدقیق ائتدیم. بونلارین کافّه‌سی‌نین مشورت و مشروطیت سایه‌سی‌نده حصولا گه‌لدییی‌نی جمله عالم یک‌زبان اولاراق تسلیم ائتدی‌له‌ر. ایشته اوغلوم! سانا سون بیر رجام بودور. یوخسا بابالیق حقّی حلال اولماسین!».
محمدعلی شاه بو نصایحه تمامی‌له توفیقِ حرکت ائده‌جه‌یی‌نه دائر اؤلوم یاتاغی‌ندا بولونان باباسی‌نین حضوروندا یمین ائتدی و قه‌زئته‌له‌ره شو یول‌دا بیر اعلان گؤنده‌ردی: «به‌نیم مشروطیت علیهی‌نده بولوندوغوما دائر بعض شایعات ظهور ائتدییی‌نی ائشیتدیم. زیاده‌سی‌له تاسّف ائیله‌دیم. به‌ن مشروطیت‌ین مملکتیمیز ایچون اه‌ن نافع بیر اصولِ اداره اولدوغونا قطعیا قانعیم و بو اداره‌یی ده‌ییشدیرمه‌ک فکری‌نده اصلا بولونمادیم و بولونمایاجاغیم».
احرار، مظفرالدین شاه‌ین حالتِ نزع‌ده شو ملّت‌پرورلییی‌نده‌ن دولایی منّت‌دار و محمدعلی شاه‌ین اعلانی‌ندان ممنون اولموش ایدی.
کانونِ اوّل‌ین ٢٧نجی گئجه‌سی مظفرالدین شاه‌ین وفاتی خبری، یئرلی اجنبی جمله‌یی جدا متاثّر ائیله‌دی. جنازه‌سی تشهیر اولوندوغو وقت، زیارتی‌نه گه‌له‌ن‌له‌رین حدّی حسابی یوخ ایدی. هر کس آغلییور ایدی .... ج. س.
MUZAFFEREDDİN ŞAH’IN OĞLUNA TÜRKÇE TUTSUĞU (VASİYETİ)
Îrân mektupları-2: Îrân’da kânun’i esâsî
Tasvîr’i efkar, numero 7, 6 Haziran 1909, 17 cemâdî ûla. 1327 C. ş.
Şah’ın ahvâl-ı sıhhıyesi gittikçe kesb-i vehâmet ettiyinden meclis-i meb’ûsân’ın güşâdına gelemeyeceyi tahakkuk ediyor idi … Muzaffereddin Şah pek hasta olduğu hâlde meb’ûsân’ı kabul etti. Meclis’in ictimâını gördüyünden dolayı beyân-ı şükür ve memnûniyet eyledi. Meb’ûsân tarafından münasip bir tarzda mukâbile olundu. Bir de dua edildi. Meclis’in açıldığı îlân olundu ….
Diyer taraftan hâlet-i nez’e gelmiş olan Muzaffereddin Şah Almanya’dan Profesor Damş’ı celp etmiş ve bu doktor dahi Şah’ın ancak bir kaç aylık ömrü kaldığını tasdik etmiş idi. Îrân vükelâsı Şah’ın hayatından kat’-ı ümîd edildiyini görünce, hemen Tebriz’de vâli bulunan Veliahd’a telegrafla ihbâr-ı keyfiyet ve kendisini Tahran’a dâvet eylemişlerdi.
Ol vakıt Veliahd olan Mehmedali Şah Ruslar tarafından terbiye edilmiş ve dâima Rus te’sîri altında yaşamış olduğundan, Tahran’daki galeyan esnâsında Rusların Meşrûtiyet aleyhinde bulunmaları ve bittab’ Tebriz’de Veliahd’ın maiyyetindeki Ruslara dahi o yolda tâlîmat vermeleri hasebiyle Mehmedali Şah’ın Meşrûtiyet’e bir türlü ısınamadığı cümlesine mâ’lûm idi.
Maamâfih vükelâ’nın ittihaz ettiyi tedâbîr-i haseneden olmak üzere Muzaffereddin Şah ölüm döşeyinde oğluna şu nasâyihi verdi:
“Oğlum! Ben ölüyorum. Benim yerime sen Şah olacaksın. Sana nasîhat ve vasiyetim bir cümleden ibârettir: bu memleketin yegâne medâr-ı saâdeti olan Meşrûtiyet’e zinhar halel getirme. Bu usûl-i idârenin elinden geldiyi kadar tahkîmine gayret et. Ben bütün Avrupa’yı gezdim. Gördüyüm medeniyete, ma'muriyete hayran oldum. Tahkik ve tetkik ettim. Bunların kaffesinin meşveret ve meşrûtiyet sâyesinde husûla geldiyini cümle âlem yekzeban olarak teslim ettiler. İşte oğlum! Sana son bir ricam budur. Yoksa babalık hakkı helâl olmasın!”
Mehmedali Şah bu nesâyihe tamâmıyla tevfîk-i hareket edeceyine dâir ölüm yatağında bulunan babasının huzûrunda yemin etti ve gazetelere şu yolda bir îlân gönderdi: “benim Meşrûtiyet aleyhinde bulunduğuma dâir bazı şâyiat zuhûr ettiyini işittim. Ziyâdesiyle teessüf eyledim. Ben Meşrûtiyet’in memleketimiz için en nâfi’ bir usûl-i idâre olduğuna kâniim ve bu idâreyi deyiştirmek fikrinde asla bulunmadım ve bulunmayacağım”.
Ahrâr, Muzaffereddin Şah’ın hâlet-i nez’de şu milliyetperverliyinden dolayı minnettar ve Mehmedali Şah’ın îlânından memun olmuş idi.
Kânûn-i evvel 27nci gecesi Muzaffereddin
Şah’ın vefâtı haberi yerli ecnebi cümleyi cidden müteessir eyledi. Cenâzesi teşhîr
olunduğu vakit, ziyâretine gelenlerin haddı hesabı yok idi. Herkes ağlıyordu
.... c.s.
ترجمه (از مئهران باهارلی) نامه‌های ایران-٢، قانون اساسی در ایران:
... با وخیم‌تر شدن روز بروز وضعیت سلامتی شاه، قطعی می‌شد که وی قادر به شرکت در افتتاح مجلس نماینده‌گان نخواهد بود.... مظفرالدین شاه در حالی که بسیار بیمار بود، نماینده‌گان را به حضور پذیرفت. ممنونیت و تشکر خود را از این که می‌بیند نماینده‌گان گردهم آمده‌اند بیان کرد. متقابلا نماینده‌گان هم به طرزی شایسته پاسخ دادند. مراسم دعایی انجام و سپس افتتاح مجلس اعلان شد...
از سوی دیگر، مظفرالدین شاه مشرف به مرگ، پروفسور دامش را از آلمان دعوت، و این دوکتور هم تائید کرده بود که از عمر شاه حداکثر چند ماه دیگر باقی مانده است. نماینده‌گان ایران، با مشاهده‌ی قطع اومید از ادامه‌ی حیات شاه، فورا وضعیت را با تلگراف به ولی‌عهد که به عنوان والی در تبریز بود اطلاع داده و وی را به تهران دعوت کردند.
در آن موقع برای همه‌ی نماینده‌گان آشکار بود که ولی‌عهد محمدعلی شاه – به سبب آن که توسط روس‌ها تربیت شده و همیشه تحت تاثیر روس زیسته بود، و از آنجائی که روس‌ها حین جوشش تهران، بر علیه مشروطیت موضع گرفته و طبیعتا به روس‌های همراه ولی‌عهد در تبریز نیز برای عمل در آن راستا اوامر و رهنمود داده بودند - به هیچ وجه به مشروطیت انس و خو نگرفته است.
در این احوال، مظفرالدین شاه در بستر مرگ، به عنوان یکی از تدابیر خوبی که نماینده‌گان اتخاذ کردند، این نصایح را به فرزندش داد:
«فرزندم، من در شرف مرگ هستم. تو به جای من به سلطنت خواهی رسید. نصیحت من و وصیتم به تو، عبارت است از یک جمله: به مشروطیت که تنها مسیر سعادت و خوشبختی این مملکت است، زنهار خلل و آسیب وارد نکن!. برای تحکیم این شکل حکومتی تا آنجا که از دستت بر می‌آید همت و تلاش بنما. من سراسر اوروپا را سیاحت کردم. شیفته‌ی تمدن و آبادی و رفاهی که در آنجا دیدم شدم. تحقیق و تدقیق نمودم. جمله‌ی عالم متفق القول هستند که همه‌ی این‌ها [تمدن و آبادی و رفاه]، در سایه‌ی مشورت و مشروطیت حاصل شده است. اینک فرزندم، آخرین خواهش من از تو این است. و اللا حق پدری من بر تو حلال مباد!»
محمدعلی شاه، در حضور پدرش که بر بستر مرگ بود، سوگند خورد که تماما در متابعت و مطابقت با این نصایح عمل خواهد کرد. سپس به روزنامه‌ها بیانیه‌ای با این مضمون فرستاد: «شنیدم که برخی شایعات مبنی بر مخالفت من با مشروطیت پخش شده است. فوق العاده متاسف شدم. من قطعا اعتقاد دارم که برای مملکت ما مشروطیت مفیدترین شکل حکومتی است. هرگز در فکر تغییر این نوع حکومت نبوده‌ام و نخواهم بود».
احرار، سپاس‌گذار و مدیون این مردم‌دوستی و ملت‌پروری که مظفرالدین شاه در بستر مرگ از خود نشان داد و ممنون و راضی از بیانیه‌ی محمدعلی شاه شده بودند.
در ٢٧مین شب کانون اول [٠٣-٠١-١٩٠٧]، خبر فوت مظفرالدین شاه مردم و خارجیان، همه را به طور جدی پریشان و غمگین ساخت. هنگامی که جنازه‌اش تشهیر شد، شمار کسانی که به آخرین دیدار با وی شتافتند، حد و حسابی نداشت. همه‌گی یک‌سر می‌گریستند ... ج.س.
[1] عباس میرزا (٤٤)، ٖمحمد شاه (٤٠)، ناصرالدین شاه (٦٥)، مظفرالدین شاه (٥٣)، محمدعلی شاه (٥٣) و احمد شاه (٣٢) از یک بیماری ارثی مزمن (نقرس و عوارض کلیوی و قلبی و خونی آن) رنج می‌بردند و همه به جز ناصرالدین شاه که توسط ازلی‌ها – مشروطه‌طلبان تروریست به قتل رسید، بر اثر آن جان باختند.
[2] ایران مکتوب‌لاری-٢: ایران‌دا قانونِ اساسی. تصویر افکار، نومئرو ٧، ٦ حزیران ١٩٠٩، ١٧ جمادی الاولی ١٣٢٧. ج. ش.
Îrân mektupları-2: Îrânda kânûn-i esâsî, Tasvîr-i Efkar, Numero 7, 6 Haziran 1909, C. Ş.
[3] مظفرالدین شاه در نطق خود در قصر فرح‌آباد (١٢ آگوست ١٩٠٩) می‌گوید: «خردمند دانا آن کس است که همواره به اقتضای زمان رفتار کند. فی‌المثل در عهد کیخسرو آیین جهان‌داری و وضع اداره‌ی امور دولت و حفظ ثغور مملکت به طرزی بوده که آن عهد و زمان اقتضا می‌نمود، ولی آن اصول و قواعد ملک‌داری به کار امروز ما نمی‌خورد. چه هر عصری اقتضایی دارد و در هر دوری طرز و طوری متداول است.... کذٰلک اصول اداره و قواعد سیاست و مملکت‌داری هم باید امروز ورای ایّام گذشته باشد».
[4] فارس‌گرایان و تاریخ‌بافی ایرانی، مظفرالدین شاه
قاجار را به صورت فردی ساده‌لوح، سهل‌القبول، ساده‌دل، متلون‌المزاج، کم‌سواد،
دارای ناهنجاری‌های شخصیتی، با ضعف اگو و شخصیتی خرافاتی، مسخره و مضحکه‌پسند که
از لحاظ فکر، کودکی سالخورده بیش نبود معرفی کرده و ادعا می‌کند که گرایش
مظفرالدین‌شاه به تاسیس عدالت‌خانه و مشروطیت و .. از روی دانش و علم سیاست نبوده
است. این تاریخ‌بافی در رفتاری شرم‌آور و پست‌فطرتانه عدم صحت جسمانی مظفرالدین
شاه را هم که عارضه‌ای طبیعی بود به شکل خصوصیتی منفی برجسته و تاکید می‌کند. شعور
ملی تورک مظفرالدین شاه، لهجه‌ی تورکی وی و حفظ روح تورکی به هنگام فارسی‌نویسی‌اش
را گرایشات و رفتار قبیله‌ای نامیده و برای کوبیدنش بکار می‌برد.
[5] در باره‌ی مظفرالدین شاه قاجار:
رسول‌زاده:
از مظفّرالدین شاه در یادها خاطره‌های نیکو نقش بست و در ماتمش اشک‌های گرم ریخته
شد
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_20.html
شهامت‌لی
مظفرالدین شاه قاجار حضرت‌له‌ری
http://sozumuz1.blogspot.com/2018/08/blog-post_47.html
مظفرالدین
شاه قاجار: باید همه به تورکی با من حرف بزنید
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_17.html
دستور
مظفرالدین شاه برای تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان و اعتناء بایسته به تعلم
آن
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post.html
وصیت
تورکی مظفرالدین شاه به ولی‌عهد محمدعلی شاه
No comments:
Post a Comment