يوم وئره‌ييم، خانيم هئی! دده قورقوت يوملاماسینين بوتؤو متنی

يوْم وئره‌ييم، خانيم هئی! دده قورقوت يوملاماسي‌نين بوتؤو متنی

مئهران باهارلی

دده قورقوت اوغوزنامه‌سي‌نين ديرئسدئن و واتيکان نوسخه‌له‌رينده، بويلارى آنلاتان اوزان، هر بويون سونوندا دده قورقوت ديلينده‌ن بير «يوْم» آنلاتير. يوْم تورکجه‌ده «قوتلو کله‌مه» و يا «خئيير دوعا» آنلاميندادير (تورکجه‌ميزده علاج و داوا آنلاميندا اولان «ام»، فيريشته و مله‌ک آنلاميندا اولان «يوْموشچو» و خئيير دوعا وئرمه‌ک آنلاميندا اولان «يوْملاماق» کليمه‌له‌رى ده «يوْم» ايله کؤکه‌نده‌شدير). بو يوملارين ان اوزونو ۱۱۸ کليمه‌ ايله ايکينجى و ۱۰۸ کليمه ايله بيرينجى و ان قيساسى ۳۱ کليمه ايله اونونجو و ۴۲ کليمه ايله دوقوزونجو بويدادير. هر بويدا سانکى اوزان، داها اوزون اولان بير يوملاما متنينده‌ن نئچه ديزه‌نى سئچيپ آنلاتميشدير. من ديرئسدئن نوسخه‌سى يوملارينى بيرله‌شديره‌ره‌ک، يوملامانين بوتؤوونو يئنيده‌ن قورقولاماغا و اولوشدورماغا چاليشديم. واتيکان نوسخه‌سينى ايسه يالنيز اوچ قونودا («شادليق ائيله‌دى، قوپوز چالدى»، «اؤيدويوم» و «گلدى، گئتدى» بيچيمله‌رينين دوزه‌ليشينده) قوللانديم. آشاغيدا بو يئنيده‌ن قورقولانان و ايکى يوز کليمه‌ده‌ن اولوشان «بوتؤو دده قورقوت يوملاماسى»نين متنى، گونوموز يازيمى ايله وئريلميشدير.

بۆتؤو دده قوْرقۇت یوْم‌لاماسى

دده‌م قوْرقۇت گلیبه‌ن قوْپۇز چالدى، شادلێق ائیله‌دى (۱). بوْى بوْی‌لادێ، سوْى سوْی‌لادێ. غازى ‌اره‌ن‌له‌رین باشێنا نه گلدییینى آیێدێ‌وئردى (۲)، سؤیله‌دى. بو اوْغوزنامه‌یى دۆزدۆ، قوْشدۇ. «بۇ بوْى، (ییگه‌نه‌ک، بگیل‌اوْغلۇ ایمره‌ن، دلى دوْمرۇل، بئیره‌ک، ...)ین اوْلسۇن!. من‌ده‌ن سوْنرا آلپ‌ اوْزان‌لار سؤیله‌سین، الی ‌آچێق (٢.١) جؤمه‌رد اره‌ن‌له‌ر دینله‌سین!» دئدى.

بؤیله دئدى:

ایمدى (۳) هانێ اؤیدۆیۆم (۴) به‌ى اره‌ن‌له‌ر؟

دۆنیا منیم دییه‌ن‌له‌ر؟

اوْنلار داخێ بۇ دۆنیایا گلدی، گئتدى (۵)

کاروان کیمی قوْندۇ، کؤچدۆ

اوْنلارێ داخێ اجه‌ل آلدێ، یئر گیزله‌دى

فانى دۆنیا کیمه قالدێ؟

گلیم‌لى، گئدیم‌لى دۆنیا

آخیر، سوْن اۇجۇ اؤلۆملۆ دۆنیا

العاقیبه‌ت، اۇزۇن یاشێن

اۇجۇ اؤلۆم، آخێرێ آیرێ‌لێق

یوْم وئره‌ییم (۶)، خانێم!:

یارلێ (۷) قارا داغ‌لارێن یێخێلماسێن!

کؤلگه‌لی‌جه قابا آغاجێن کسیلمه‌سین!

قانێن (۸) آخان، گؤرک‌لو سۇیون قۇروماسێن!

قانات‌لارێ‌نین اۇج‌لارێ قێرێلماسێن!

چاپار ایکه‌ن آغ بوْزآت‌ێن بۆدره‌مه‌سین!

چالێشاندا قارا پوْلات، اۇز قێلێجێن گدیلمه‌سین!

دۆرتۆشۆر ایکه‌ن آلا گؤنده‌رین اۇفانماسێن!

اوْل اؤیدۆیۆم یۇجا تانرێ، دوْست اوْلۇبان مده‌د اردیرسین (۹)!

قایێر (۱۰) تانرێ سنى نامه‌رده مؤحتاج ائیله‌مه‌سین!

ساغ‌لێق ایله ساغێنجێنێ، دئوله‌تینى حاق آرتێرسێن!

آغ پۆرچه‌ک‌لى (۱۱) آنانێن یئرى بئهیشت اوْلسۇن!

آغ ساقال‌لێ بابانێن یئرى اۇچماق اوْلسۇن!

قارا اؤلوم گلدییینده، گئچیت وئرسین!

اوْغۇل‌لا قارینداشێندان آیێرماسێن!

حاق یاندێران چێراغێن یانادۇرسۇن!

اؤلۆم واقتى گلدییینده، آخێر سوْنۇ آرێ ایماندان آیێرماسێن!

"آمین، آمین!" (۱۲) دییه‌ن‌له‌ر، دیدار گؤرسۆن!

آغ آلنێندا بئش کله‌‌مه، (۱۳) دۇعا قێلدێق، قبول اوْلسۇن!

آللاه وئره‌ن اۇمۇدۇن، اۆزۆلمه‌سین!

یێغێشدێرسێن، دۆرۆشدۆرسۆن گۆناه‌لارێنێ (۱۴)!

آدێ گؤرک‌لۆ مۆحه‌ممه‌د مۇصطافا اۆزۆ سۇیۇنا باغێشلاسێن!

خانێم، هئى!

نوتلار:

۱-«شادليق ائيله‌دی، قوپوز چالدی»: درئسدئن نوسخه‌سينده ۱۱‌نجی بويدا «قوپوز چالدی»، ۳، ۴، ۶، ۸، ۹ و ۱۲ بويلاردا «شادليق چالدی»، واتيکان-قازان‌خانين اوغلو اوروزون توتساق اولدوغو بويوندا «شاديليق ائيله‌دی» اولاراق يازيلميشدير. دوغرو اولان واتيکان-بامسی بئيره‌ک بويوندا گئچه‌ن «قوپوز چالدی، شاذيليق ائيله‌دی» بيچيمی اولوپ، اؤته‌کيله‌ر بونون قيسالديلميشيدير.

۲-«آييدي‌وئردی»: تکجه درئسدئن  ۸ و ۱۲ بويلاريندا گئچير.
٢.١-«الی آچیق»: متنده «آلنی آچیق» یازیلمیشدیر.

۳-«ايمدی»: درئسدئن ۴ و ۶ بويلاريندا گئچير.

۴-«اؤيدويوم»: درئسدئن ۱۱ بويوندا «اؤيدويوموز»، باشقا بويلاريندا «دئدييم»، واتيکان-بامسی بئيره‌ک بويوندا داها اويقون اولان «اؤيدويوم» بيچيمی (يعنی دده قورقوتون بويدا اؤيدويو، مدح ائتدييی) گئچير.

۵-«گلدی گئتدی»: تکجه واتيکان-ديرسه‌خان اوغلو بوغاچ‌خان بويوندا «گلدی گئتدی»، باشقا هر يئرده «گلدی گئچدی» اولاراق گئچير. آنجاق يوملامادا «گلمه‌ک –گئتمه‌ک» ايکيله‌مه‌سينده‌ن ياپيلان «گليملی-گئديملی» ايکيله‌مه‌سينی گؤز اؤنونه آلاراق، بونون دا گلمه‌ک- گئتمه‌ک ايکيله‌مه‌سينده‌ن ياپيلميش گلدی گئتدی اولماسی گره‌کير.

۶-«يوم وئره‌ييم»: درئسدئن ۱، ۳، ۷، ۹ بويلاريندا «يوم وئره‌يين»، ۲،۴، ۵، ۱۲ بويلاريندا «يوم وئره‌ييم» دييه گئچير. يوم وئره‌يين چوخول (يوم بدهيم) و يوم وئره‌ييم تکيلدير (يوم بدهم). بورادا يوم وئره‌ن تک کيشی يعنی دده قورقوت اولدوغو اوچون، بوگون ده آنادولودا يايقين اولان تکيل وئره‌ييم بيچيمی دوغرودور.

۷-«يارلی» قارا داغلارين: درئسدئن ۱، ۴، ۵، ۷، ۹ بويلاريندا «يئرلی»، درئسدئن ۲‌ينجي بويدا «قارلی» دييه گئچير. یار، اوچوروم و یارلی قارا داغ اوچوروملو قارا داغ آنلامیندادیر. 

۸- «قانين»: «قامن» اولاراق يازيلان کليمه‌نين اصلی قانين‌دير. بو کليمه سو و يا هر هانسی بير سيوينين جوشوپ داشماسی آنلاميندا اولان قانماق فئعلی کؤکونه .ين سون‌اکی آرتيريلاراق ياپيلميشدير. قانين= قان+ين، درمه‌کده‌ن ياپيلان درين کيمی (در+ين)

۹- «مده‌د ارديرسين»: متنده «مد‌د ارسين» دييه گئچير. آنجاق سونراکی ديزه‌ده «حاق آرتيرسين» گئچدييينه گؤره، بونون دا «تانری مده‌د ارديرسين» اولماسی گره‌کير: تانری ارديرسين-حاق آرتيرسين

۱۰- «قايير تانری»: متنده «قادر» دييه گئچه‌ن بو کليمه‌نين اصلی قاييردير. اسکی تورکجه‌ده قايير گوجلو دئمه‌ک اولوپ، «قايی»، «قاييم»، «قايا» کيمی کليمه‌له‌رله کؤکه‌نده‌شدير.

۱۱-«آغ پورچه‌کلی»: درئسدئن ۱۲‌ينجي بويدا «پرچکلی»، باشقا هر يئرده «برچکلی» اولاراق گئچه‌ن و بوگون «بيرچه‌کلی» دييه ايشله‌ديله‌ن بو کليمه، «پورچه‌م» (پرچم) ايله کؤکه‌نده‌شدير.  

۱۲-«آمين آمين دييه‌نله‌ر»: درئسدئن ۲،۶، ۱۰ بويلاريندا «آمين»، درئسدئن ۳،۱۱، ۱۲ بويلاريندا «آمين آمين دييه‌نله‌ر» اولاراق گئچير.

۱۳-«کله‌مه»: متنده کلمه اولاراق گئچه‌ن بو دئگينين اصلی، دوعا آنلاميندا اولان «کله‌مه»دير. اسکی تورکجه‌ده «کله‌مه‌ک» دوعا ائتمه‌ک، «کله‌جی» دوعاچی و ... آنلاميندا ايدی.

۱۴-«گوناهلارينی»: درئسدئن ۳، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲ بويلاريندا «گوناهينيزی»، تکجه ۲‌ينجی بويدا «گوناهلارينی» دييه گئچير. قاباقکی «اومودون اوزولمه‌سين» ديزه‌سينده موخاطه‌ب تکيل اولدوغو اوچون، بونون دا موخاطه‌بينين چوخول (گوناهينيزی) دئييل، تکيل (گوناهلارينی) اولماسی داها اويقوندور.  

سؤزلوک:

آييدي‌وئردیAyıdıvérdi : فورا و با شتاب گفت

آریArı : پاک، تميز

آلپAlp : دلاور، قهرمان

ارديرسينErdirsin : برساند

اره‌نEren : جوانمرد، دلاور، اخی، غازی

امEm : علاج، دوا

اوجUc : انتها، نهايت، عاقبت، آخر

اوچماقUçmaq : بهشت، جنت

اوزUz : مناسب، موافق، ماهر

اوزانOzan : آشيق و باخشی، خنياگر و نوازنده‌ی مردمي

اوغوزنامهOğuznâme : داستان حماسی تورکهای اوغوز

اوفانماقUfanmaq : تکه پارچه شدن، خرده ريز شدن

اؤيمه‌کÖymek : ستودن، مدح کردن

ايمدیİmdi : اکنون

بودره‌مه‌کBüdremek : لنگيدن، لرزيدن و سستی پا

بوزآتBozat : نوعی اسب، اسب خاکستری رنگ

بویBoy : داستان حماسی

بويلادیBoyladı : داستان حماسی روايت و نقالی کرد

پورچه‌کلیPürçekli : طره گيسو

چاليشماقÇalışmaq : زدن، زد و خورد کردن

دورتوشمه‌کDürtüşmek : متقابلا به همديگر نيزه و شمشير و ... فرو کردن

دوروشدورمه‌کDürüşdürmek : جمع و جور کردن، در هم پيچيدن

ساغينجSağınc : فکر، هدف، امل

سویSoy : منظومه

سويلادیSoyladı : منظومه سرود، خواند

قاباQaba : درشت، بزرگ

قارينداشQarındaş : همزاد، برادر و يا خواهر

قانينQanın : آب جوشنده و پرخروش

قاييرQayır : قهار، نيرومند

قوپوزQopuz : آلت موسيقی اوزانها، معادل ساز آشيقها

کله‌مهKeleme : دعا

کؤلگه‌ليجهKölgelice : با سايه، سايه‌دارانه

گديلمه‌کGedilmek : کند شدن

گليبه‌نGeliben : آمده

گؤرکلوGörklü : زيبا

گؤنده‌رGönder : مزراق، نيزه

گئچيتGéçit : عبور، گذر

وئره‌ييمVéreyim : بدهم

يانادورسونYanadursun : هميشه روشن باشد

يوجاYuca : بلند، عالی

يوزوYüzü : رخش، صورتش

يومYom : دعای خير

يوملاماقYomlamaq : دعای خير کردن

يوموشچوYomuşçü : فرشته، ملک

درئسدئن نوسخه‌سينده بويلاردا گئچدييی دده قورقوت يوملاماسينين ديزه‌له‌ری (نوسخه‌نين ايشله‌تدييی ايملا ايله):

۱-ديرسه‌خان اوغلو بوغاج‌خان بويو يوملاماسی:

ددم قورقوت بوی بويلدی صوی صويلدی. بو اغوزنامه‌يی دوزدی قوشدی. بويله ديدی انلر دخی بو دنيايه کلدی کچدی. کروان کبی قوندی کوچدی. انلری دخی اجل الدی ير کزلدی. فانی دنيايه قالدی. قره اولم کلدکنده کچت ويرسون. صاغلغله صاغينچين دولتک حق ارتورسين. اول اوکدکم يوجه تنکری دوست اولوبنی مدد ايرسون. يوم ويره‌ين. خانم يرلو قره طاغلرک يقلمسون. کولکه‌ليجه قبا اغاجک کسلمسون. قامن اقان کورکلی صويک قوريمسون. قنادلرک اوجلری قرلمسون. چپارکن اغ بوز اتک بدرمسون. چالشنده قره پولات اوز قيلجک کدلمسون. دورتشرکن الا کوندرک اوفانمسون. اغ برچکلو اتاک يری بهشت اولسون. اغ سقاللو بباک يری اچماغ اولسون. حق ياندرن چراغک ينا طورسون. قادر تنکری سنی نامرده محتاج ايلمسون خانم هی.

۲-سالور قازانين ائوينين ياغمالانديغی بويون يوملاماسی:

ددم قورقود کلوبن بويی بويلدی. صوی صويلدی. بو اغوزنامه‌‌يی دزدی قوشدی بويله ديدی. قنی ديدکم بک ارنلر دنيا منم دينلر. اجل الدی ير کزلدی. فانی دنيا کمه قالدی. کليملو کيده‌ملو دنيا. اخر صوک اوجي. اولملو دنيا. يوم ويره‌يم خانم قارلی. قره طاغلرک يقلمسون. کولکه‌ليجه قبا اغاجک کسلمسون. قامن اقن کورکلو صويک قوريمسون. قادر تنکری سنی نامرده محتااج ايتمسون. چپارکن اغ بوز اتک درمسون. چالشنده قره پولات اوز قيلجک کدلمسون. درتشرکن الا کوندرک اواتمسون. اغ صقالّلو بباک يری اچمق اولسون. اغ برچکلو اناک يری بهشت اولسون. اخر صوکی اری ايماندن ايرمسون. امين دينلر ديذار کورسين. اغ النوکده بش کلمه دعا قلدق قبول اولسون. الله ويرن امودک اوزلمسون. يغشدرسون دورشدرسون. کناهنلرنی ادی کورکلو محمّد مصطفی يوزی صوينه باغشلسون. خانم هی.

۳-قام بوره‌نين اوغلو بامسی بيره‌ک بويو يوملاماسی

ددم قرقود کلدی شادلق چالدی. بوی بويلدی. صوی صويلدی. غازی ارنلره باشنه نه کلدوکن سويلدی. بو اغوزنامه بيرکک اولسون. ديدی. يوم ويره‌ين خانم. قره طاغلرک يقلمسون. کولکه‌ليجه قبا اغاجک کسلمسون. اغ صقالّلو بباک يری اوچمق اولسون. اغ برچکلو اناک يری بهشت اولسون. اوغولل‌ه قرنداشدن ايرمسون. اخر وقتده اری ايماندن ايرمسون. امين امين. دينلر ديدار کورسون. يغشدرسون دوريشدرسون. کوناهکزی ادی کورکلو محمّد. مصطفی يوزی صوينه باغشلسون خانم هی.

۴-قازانين اوغلو اوروز به‌يين توتساق اولدوغو بويون يوملاماسی

ددم قورقت کلوبن شاذلق چالدی. بو اوغوزنامه‌يی دوزدی قوشدی. بويله ديدی. امدی قنی ديدوکم بک ارنلر. دنيا منم دينلر. اجل الدی ير کزلدی. قانی دنيا کمه قالدی. کلملی کيدملی دنيا اخرت صوک اوجی اولملی دنيا يوم ويره‌يم. خانم يرلو قره طاغک يقلمسون. کولکه‌ليجه قبا اغاجک کسلمسون. قامن اقان کورکلو. صويک قوريمسون. قنادلروک اوجی قرلمسون. قادر سنی نامرده محتاج ايتمسون. چپارکن اغ بوز اتک بدرمسون. چالشنده قره پولات اوز قيلجک کدلمسون. الله ويرن اميذک اوزلمسون. اخر صوکی اری ايماندن ايرمسون. اغ النوکده بيش کلمه دعا قلدق قبول اولسون. يقشدرسون. دورشدرسون. کناهنکزی ادی کورکلو محمّده باغلشسون. جانم هی.

۵-دوخا قوجا اوغلو دلی دومرول بويو يوملاماسی

ددم قورقوت کلوبن بوی بويلدی. صوی صويلدی. بو بوی دلی دمرولک اولسون. مندن صکره الب اوزانلر سويلسون. النی اچوق جومرد ارنلر دکلسون ديدی. يوم ويره‌يم خانم. يرلو قره طاغلرک. يقلمسون. کولکه‌ليجه قبا اغاجک کسلمسون. قامن اقان کورکلو صويک قوريمسون. قادر تنکری سنی نامرده محتاج ايتمسون. اغ آلنونده بش کلمه. دعا قلدق قبول اولسون. يقشدرسون. دورشدرسون. کناهکزی. ادی کورکلو محمّده بغلشسون خانم هی.

۶-قانلی قوجا اوغلو قان تورالی بويو يوملاماسی

ددم قورقوت کلوب شادلق چالدی. بوی بويلدی. صويی صويلدی. غازی ارنلر باشنه نه کلدوکين سويلدی. امدی قنی ديدکم بک ارنلر دنيا منم دينلر. اجل الدی ير کزلدی. فانی دنيا کمه قالدی کلملی. کيدملی دنيا صوک اوجی اولملی. دنيا اجل کلدوکنده اری ايماندن ايرمسون. قادر سنی نامرده محتاج ايتمسون. الله ويرن اميذک اوزيلمسون. اغ النوکده بش کلمه دعا قلدق قبول اولسون. امين دينلر ديذار کورسون. يغشدرسون دورشدرسون. کناهکزی ادی کورکلو محمّد مصطفايه. بغشلسون خانم هی.

۷-قاضيليق قوجا اوغلو ييگنه‌کين بويو يوملاماسی

ددم قورقوت کلوبن بوی بويلدی صوی صويلدی. بو اغوزنامه. يکنکک اولسون ديدی. يوم ويره‌ين خانم. يرلو قره طقلاروک. يقلمسون. کولکه‌ليجه. قبا اغاجک کسلمسون. اغ صقلّلو بباک يری اوچمق اولسون. اغ برچکلو اتاک يری بهشت اولسون. اخر صوکی اری ايماندن ايرمسون. اغ النوکده بش کلمه دعا قلدک قبول اولسون. کناهکزی ادی کورکلو محمّد مصطفا يوزی صوينه باغشلسون. خانم هی.

۸-باساتين تپه گؤزو اؤلدوردويو بويون يوملاماسی

ددم قورقود کلوبن شادلق چالدی. غازی ارنلر باشنه نه کلديکن. ايدي‌ويردی. ....اولم وقتی کلدوکنده اری. ايماندن ايرمسون. کناهنکزی ادی کورکلو محمّد مصطفايه بغشلسون خانم هی.

۹-بکيلين اوغلو ايمره‌نين بويو يوملاماسی

ددم قورقود کلوبن شاذلق چالدی. بو اغوزنامه‌يی دزدی قوشدی. بکل اوغلی امرانک اولسون ديدی. غازی لر باشنه نه کلدوکن سويلدی. يوم ويره‌ين خانم يرلو قره طاغلرک يقلمسون. کولکه‌ليجه قبا اغاجک کسلمسون. الله ويرن اميدک اوزلمسون. کوناهکزی ادی کورکلو محمّده باغشلسون خانم هی.

۱۰-اوشون قوجا اوغلو سئيره‌کين بويو يوملاماسی

ددم قورقود کلوبن بوی بويلدی صوی صويلدی. اوّل اخر اوزون ياشک اوجی اولم اولم. وقتی کلدوکنده اری ايماندن ايرمسون. کناهکوزی. محمّد مصطفا يوزی صوينه بغشلسون. آمين دينلر ديدار کورسون خانم هی

۱۱-سالور قازانين توتساق اولوپ اوغلو اوروزون چيخارديغی بويون يوملاماسی

ددم قورقود کلدی قپوز چالدی. غازی ارنلر باشنه نه کلدوکن سويلدی. قنی اوکدکمز بک ارنلر. دنيا منم دينلر. اجل الدی. ير کزلدی فانی دنيا کمه قالدی. کليملو کيدملو دنيا صوک اوجی اولملو دنيا. اولوم وقتی کلدوکنده آری ايماندن ايرمسون. قادر سنی نامرده محتاج ايتمسون. بش کلمه دعا قلدق قبول اولسون. امين امين دينلر ديذار کورسون. کوناهکوزی ادی کورکلو محمّد مصطفا حرمتينه بغشلسون. خانم هی

۱۲-ايچ‌اوغوزا تاش‌اوغوز عاصی اولوپ بئيره‌کين اؤلدويو بويون يوملاماسی

ددم قورقود کلوبن شاذلق چالدی. غازی ارنلر باشنه کلدوکين. ايدي‌ويردی. قنی ديدکم بک ارن لر دنيا من دينلر. اجل الدی. ير کزلدی. فانی دنيا کيمه قالدی. کلمه‌لی کيدملی. دنيا صوک اوجی اولملی. دنيا العاقبت اوزون ياشک اوجی. اولم اخری ايرلق. يوم ويره‌يم خانم. اولم وقتی کلدوکنده اری. ايماندن ايرمسون. اغ سقلّلو بباک يری. اچماغ اولسون. اغ پرچکلی. اناک يری بهشت اولسون. قادر سنی نامرده. محتاج ايتمسون. اغ النوکده بيش کلمه. دعا قلدق. قبول اولسون. امين امين دينلر ديدار کورسون. يغشدرسون. دورشدورسون کناهکزی. محمّد مصطفايه بغلشسون خانم هی.