کلمات تورکی-آلتاییک و هم‌ریشه‌ی نؤکر، چاکر، یاور

کلمات تورکی-آلتاییک و هم‌ریشه‌ی نؤکر، چاکر، یاور

KÖKENDEŞ TÜRK-ALTAYİK NÖKER, ÇAKER VE YAVER KELİMELERİ

چاکر- جاکَر - ‌جاک اه‌ر - چاک‌اه‌ر– چاق‌اه‌ر Çaker: کلمه‌ای تورکی به ‌معنی اقران، شخص نزدیک، پیش‌خدمت، خادم. این کلمه متحول یاق اه‌ر- یاق‌اه‌ر (با تبدیل حرف «ی» به ‌حرف «چ»)، و فورم دیگر و معادل نؤکه‌ر- نؤکَر موغولی است. حرف اول «ی» کلمات تورکی عمومی و غربی، در تورکی شرقی به «ج-چ»، ‌و در زبان‌های موغولیک اغلب به‌ حرف «ن» تبدیل می‌شود. یکی از کلمات موغولی که ‌با تبدیل حرف «ی» تورکی به‌‌ حرف «ن» حاصل شده، کلمه‌ی نؤکر (Nöker)، مشتق از مصدر نؤکو (Nökü) در زبان موغولی به‌‌ معنی‌ی نزدیک شدن، به‌ نزد آمدن و تقرّب است. بن «نؤک» در زبان موغولی، معادل بن «یاق- یاخ» در زبان تورکی (موجود در و هم‌ریشه‌ با کلمات یاخین، یاخلاشماق، یاخین‌لاشماق، یاخلاشیق، یاخا، یاووق، ...)؛ ‌و مربوط به‌ کلمه‌ی «یان» تورکی (به‌‌ معنی‌ی جنب، نزدیک، پهلو، مجاور) است:

یاق (تورکی) ← نوک (موغولی، تونقوزی)

یاق ‌اه‌ر ← یاق‌اه‌ر ←  یاغ‌اه‌ر ← یاو‌اه‌ر ← یاوَر ← یاور (تورکی غربی)

یاق ‌اه‌ر ← یاق‌اه‌ر ←  چاق‌اه‌ر ← چاک‌اه‌ر ← چاکَر ← چاکر (تورکی شرقی)

یاق ‌اه‌ر ← یاق‌‌اه‌ر ← نوک‌‌اه‌ر ← نؤکه‌ر ← نؤکَر ← نوکر (موغولی)

تبدیل حروف «ی»، «د-ت»، «ج-چ»، «ن» و «ل» به ‌‌یک‌دیگر در آغاز، وسط و آخر کلمات، و در پسوندها هم در گذشته، و هم در حال حاضر حادثه‌ای شایع در زبان‌های آلتاییک، مخصوصاً تونگوزی و تورکیک (و هم‌چنین زبان‌های فین-اوگوریک از قبیل مجاری و ...) است: یئرگه‌ ← نرگه‌ ← جرگه، یارلیق ← جارلیق، نؤکر ← چاکر ← یاور، جاردو ← تاردو ← یارتو (درخشان)، یاساق ← ناساق ← نسق، نوور ← چیرا ← یوز، ییگن – یییه‌ن ← جان (در تورکی) ← نوگ (در تونگوزی با فورم پروتوآلتائیک نیوگ)، یاغمور ← ناغور - نامیر - نامور (در زبان شور)، یانجاق ← (یاشاق ← ناشاق ←) ناجاق، و .......

حتی تبدیل حرف «ی» اول کلمات تورکی به‌ حرف «ن» در لهجه‌های تورکی رایج در سراسر ایران، مخصوصا در بخش‌های جنوبی تورک‌ایلی واقع در استان‌های مرکزی و همدان، هم‌چنین در ایران مرکزی و جنوبی و .... هم مشاهده می‌شود: یومورتا ← نومورتا (تخم مرغ)، یوموشاق ← ‌نوموشاق (نرم)، یووا ← نووا ← لووا (لانه)، و احتمالا اسم نان لاواش.