اوچ وفالی کیمسه: «گاه فرقت، گاه محنت، گاه غم»، شعری تورکی از شاه عباس ثانی

اوچ وفالی کیمسه: «گاه فرقت، گاه محنت، گاه غم» 

شعری تورکی از شاه عبّاس ثانی

 

مئهران باهارلی

 

شاه عباس دوم هفتمین پادشاه قیزیل‌باش (صفوی)، شخصیتی بافرهنگ، کتاب‌خوان، ادیب و اهل قلم بود. وی به زبان تورکی علاقه داشت و در توسعه‌ی ادبیات تورک تلاش می‌کرد. او که خود تورکی‌سرا و تورکی‌نویس نیز بود، در شعر تورکی «ثانی» تخلص می‌کرد و در نثر تورکی سرآمد بود. یک قوْروُنتوُلوُق (امان‌نامه‌) خطاب به بیگلربیگی شیروان منوچهرخان، به زبان تورکی رسیده و زلال که از وی به یادگار مانده نشان می‌دهد که شاه عباس دوم یک قلم تورک مجرب و آوانگارد هم بوده است[1].

در زیر شعری تورکی از شاه عباس دوم «گاه فرقت، گاه محنت، گاه غم» را آورده‌ام. این شعر را پروفسور اسماعیل حکمت ارتایلان، در مقدمه‌ی کتاب «دیوان تورکی ظفر» چاپ ١٩٦٥ آورده است.وی در این اثر خود که برای نخستین بار دیوان تورکی ظفر را شناسانده و متن لاتینی اشعار را به همراه عکس‌های نسخه‌ی خطی منحصر به فرد این دیوان تورکی نشر کرده، نام شاه عباس دوم را به صورت «شاه عباس» ثبت، و منبع این شعر تورکی منسوب به او را ذکر نکرده است. 

بنا به پروفسور اسماعیل حکمت، مرتضی قلی خان شاملو در سرودن ترجیع‌بند مربع «گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال» متاثر از منظومه‌ی تورکی شاه عباس دوم «گاه فرقت، گاه محنت، گاه غم» بوده است. (ترجیع‌بند مربع «گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال» سروده‌ی مرتضی قلی خان ظفر شاملو را بعد از شعر شاه عباس دوم نقل کرده‌ام).

 

ایکینجى شاه عابباس‌دان تورک‌جه بیر قوشوق

شعرى تورکى از شاه عباس ثانى

 

اوچ وفالى کیمسه اولموش هم‌دمیم

گاه فرقت، گاه محنت، گاه غم

گئجه گوندوز هم انیس و محرمیم

گاه فرقت، گاه محنت، گاه غم

وئردى دوران جامِ هجران ساقى ته‌ک

قالدى حسرت یوره‌ییم‌ده داغى ته‌ک

چئوره‌م آلیر گاه و بی‌گاه یاغى ته‌ک

گاه فرقت، گاه محنت، گاه غم

 

دییه‌بیلمه‌م کیمسه‌یه دردیم تمام

یار مه‌نه سرکش‌دیر و اغیارا رام

گؤنلومه دولار مه‌نیم هر صبح و شام

گاه فرقت، گاه محنت، گاه غم

 

Üç vefâlı kimse olmuş hemdemim

Gâh firqet, gâh mihnet, gâh qem.

Géce gündüz hem enîs ü mehremim

Gâh firqet, gâh mihnet, gâh qem.

 

Vérdi dévran câm-i hicran sâqi tek,

Qaldı hesret yüreyimde dâǧı tek,

Çévrem âlır gâh ü bîgah yâǧı tek,

Gâh firqet, gâh mihnet, gâh qem.

 

Diyebilmem kimseye derdim tamâm,

Yar mene serkeş.dir ü eǧyâra râm.

Gönlüme dolar menim her sübh ü şâm,

Gâh firqet, gâh mihnet, gâh qem.

 

مرتضی قلی خان شاملو- ظفر

 

گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال

اوچ بلالی کیمسه اولموش هم‌دمیم

گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال

گئجه گوندوزدور انیس و محرمیم

گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال

 

دییه‌بیلمه‌م کیمسه‌یه حالیم تمام

یارِ بدخو بیر دم اولماز بیزه رام

آغلادیرلار بو فقیری صبح و شام

گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال

 

ساقی‌یا گل دئوره سال‌گیل ساغری

شاید اوْلا گؤنلومون روشن‌گری

قویمادی‌لار بزمیمه سه‌ن دلبری

گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال

 

وصله یئتیرگیل مه‌نی ائی یۆزو گول

اه‌کسیک ائتمه بزمیمیزده‌ن جامِ مُل

اوْدا یاخدی جسمِ زاریم، اولدو کۆل

گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال

 

بیر قوُلوندور بوینو باغلی بو ظفر

دوست کوُیونا اونو یئتیر بی خطر

ائتدی ایشیم گون به گون یوم البَتَر

گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال

 

وئردی دئوران جامِ عشقی ساقی ته‌ک

قالدی حسرت یوره‌ییم‌ده داغی ته‌ک

چئوره‌م آلمیش گاه و بی‌گه یاغی ته‌ک

گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال

 

اولموشام مجنون ته‌کی یاردان ایراق

جانیما کار ائیله‌دی سوزِ فراق

مه‌نی ایسته‌ییبه‌ن ائده‌رله‌ر سوْراق

گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال

کاستی‌های نشر شعر مرتضی قلی خان شاملو توسط حسین محمدزاده صدیق

حسین محمدزاده صدیق دیوان تورکی مرتضی قلی خان شاملوی ظفر را بر اساس نشر پروفسور اسماعیل ارتایلان منتشر کرده است. اما این بازنشر وی شامل ترجیع‌بند مربع «گاه هجران، گاه حرمان، گه ملال» دارای کاستی‌ها و اشتباهاتی است. از جمله:

-نام وی را –با سائقه‌ی محلی‌گرایی- از مرتضی قلی خان شاملو به مرتضی قلی ظفر اردبیلی تغییر داده است.

-ادعاهایی نادرست ناشی از محلی‌گرایی و ایدئولوژی آزربایجان‌گرایی و ... در باره‌ی اردبیلی بودن لهجه‌ی وی، و شیعه و متشرع بودن او کرده است.  

-بعضی از کلمات را اشتباه خوانده و یا ثبت کرده است. مانند خواندن اشتباه کۆل (خاکستر) به صورت گول، چئوره‌م (اطرافم) به صورت جۆرم، و تحریف دییه به دئیه، یوزو به اوزو، اکسیک به اسگیک، یوره‌ییم‌ده به اوره‌گیمده، ... به منظور آزربایجانیزه کردن اشعار او ....

برای مطالعه‌ی بیشتر:

مرتضی قلی خان شاملو - ظفرین تورک‌جه دیوانی اؤن‌سؤزو

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/08/blog-post_27.html

ZAFER DİVANI (DÎVAN-I TÜRKÎ-İ ZAFER). Ord. Prof. İsmail Hikmet Ertaylan

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/08/ord.html

نامه‌ی تورکی شاه عباس دوم صفوی از مازندران به تزار روس میخائیل فییودوروویچ بنیان‌گذار سلسله‌ی رومانوف‌

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/03/blog-post_29.html

امان‌نامه‌ی تورکی شاه عباس دوم قیزیلباش (صفوی) خطاب به بیگ‌لربیگی شیروان منوچهرخان

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_15.html

اوچ وفالی کیمسه: «گاه فرقت، گاه محنت، گاه غم»، شعری تورکی از شاه عباس ثانی

http://sozumuz1.blogspot.com/2016/06/blog-post_19.html

مدحیه‌ی ولی‌قلی بیگ شاملو در ستایش شاه‌ عباس دوم

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/02/blog-post_5.html

قایناق-منبع:

Ord. Prof. İsmail Hikmet Ertaylan, Zafer Divanı (Dîvan-ı Türkî-İ Zafer). Mürtezâkulu Han Zafer, Bugüne Kadar Bilinmeyen Büyük Bir Azerbaycan Şâiri. İstanbul, 1965. Tan Gazetesi ve Matbaasi. 32 S. + Tıpkıbasım 

---

[1]  امان‌نامه‌ی تورکی شاه عباس دوم صفوی خطاب به بیگلربیگی شیروان منوچهرخان

http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_15.html